Camarosa Çilek Çeşitinde Besin Maddelerinin Mevsimsel Değişimi. Seasonal Nutrient Variation In Camarosa Strawberry

Transkript

1 Camarosa Çilek Çeşitinde Besin Maddelerinin Mevsimsel Değişimi Saime SEFEROĞLU 1 Mustafa Ali KAPTAN 1 1 Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Güney Kampüsü AYDIN ÖZET Araştırma, Aydın ın Sultanhisar ilçesinde yoğun olarak yetiştirilen Camarosa çilek çeşidinde bitki besin elementlerinin mevsimsel değişimleri incelenmiştir. Çalışma, yaprak analizleriyle Camarosa çilek çeşidinin yapraklarının besin maddesi içeriklerini ve en uygun yaprak örneği alma zamanını belirlemek için yapılmıştır. Yirmi adet bahçe belirlenmiş ve her bahçeden fide dikiminden vejetasyon sonuna kadar yaprak örnekleri (7 ay) alınmıştır. Aynı zamanda vejetasyon başlangıcında her bahçeden 0-30 cm toprak örneği de alınmıştır. Yaprak analiz sonuçlarına göre, yaprakların N, P, K içerikleri ile Ca ve Mg içerikleri meyve tutumu döneminde (mart) ve haziran-temmuz aylarında stabil olduğu belirlenmiştir. Yaprakların mikro element içerikleri de içerisinde sürekli artış gösterirken Fe içeriği, ağustos ayına kadar azalmış, daha sonra artmıştır. Sonuç olarak, Aydın da yöresel bir çeşit olan Camarosa çilek çeşidinde en uygun yaprak örneği alma zamanının, Nisan ayından başlayıp Haziran ayı sonuna kadar ki dönem olduğu saptanmıştır. Anahtar Sözcükler: Camarosa, çilek, mevsimsel değişim, yaprak, besin maddesi Seasonal Nutrient Variation In Camarosa Strawberry ABSTRACT The study examines the seasonal nutrient variation in Camarosa strawberry widely grown in Sultanhisar, Aydin. This study was conducted to indicate the optimum time for optimum leaf patterning and nutrient contents of Camarosa strawberry leaves through leaf analyses. Twenty orchards were reserved for this study and leaf samples were taken from every orchard from seedling planting till the end of vegetation period (7 months). Soil samples (0-30cm depth) were also taken from every orchard at the start of vegetation period. As to the results of leaf analysis N, P, K contents, and Ca and Mg contents in the leaves were stable in fruit set period (March) and in June - July. As the micro-element contents in the leaves increased consistently Fe content decreased till August and then increased. The study has found that the optimum time for leaf patterning in Camarosa strawberry, a local variety in Aydin, is the period starting from April till the end of June. Key Words: Camarosa, strawberry, seasonal alternation, leaf, nutrient GĐRĐŞ Çilek; içerdiği yüksek antioksidant ve fitokimyasallar (Özgen 2005 ve 2006), A, B, C vitaminleri, Fe, P, Ca gibi mineral maddeler ile ilkbaharda erken olgunlaşması nedeniyle, tüketimi ve ihracatı yıldan yıla değer kazanan bir meyve türüdür. Çilek (Fragaria x ananassa Duch.), ülkemizde ve Aydın da yetiştiriciliği en karlı ve en çok tercih edilen meyve türleri içinde yer almaktadır. Çilek çeşitli ekolojik koşullara uyum yeteneğine sahip olması nedeniyle Dünya da ve Türkiye de çok yaygın olarak yetiştirilmektedir. Türkiye de ha alanda yetiştirilmekte ve ton ürün elde edilmektedir. (Anonim, 2009). Aydın çilek yetiştiriciliği bakımından Ege bölgesinde 220 ha ve 4,014 milyon ton üretimle 1. sırada yer almaktadır (Anonim 2009 ). Son yıllarda Aydın da Sultanhisar ve Atça ilçelerinde yoğun çilek yetiştiriciliği yapılmaktadır. Aydın ili toplam çilek üretim miktarı ton dur. Üretimdeki payı ele alındığında bu ilçelerden Sultanhisar %84 ile Aydın ilinde ilk sıradadır. Bunu %14 ile Köşk %2 lik payı ile de Çine izlemektedir (Anonim,2009). Çilek yetiştiriciliğine artan talebin en büyük nedeni, çileğin değişik toprak ve iklim koşullarında ekonomik olarak yetiştirilebilmesidir. Ayrıca çilek, pazarda taze meyvenin az olduğu dönemlerde olgunlaşması nedeniyle de iyi bir pazar avantajına sahiptir, Başarılı bir çilek yetiştiriciliği için ön koşul uygun iklim ve toprak şartlarıdır (Albregts ve Howard, 1980, 203

2 Almaliotis ve ark., 2002). Çilek, kumlu-tınlı, hafif bünyeli ve ph sı olan topraklarda en iyi gelişme ortamını bulmaktadır (Anonim, 2005). Çilekte verimi ve meyve kalitesini arttırmak, düzenli ve uygun zamanlarda gerekli miktarlarda yapılacak gübreleme ile sağlanabilir. Özellikle gübreleme, çilek yetiştiriciliğinde, verim artışı sağlayan faktörlerin başında yer almaktadır (Kaşka ve ark., 1988). Çilek yetiştiriciliğinde ve özellikle Camarosa çilek çeşidi için önemli olan Ca besin maddesi ve kalsiyumlu gübrelerle çalışma yapan (Kılıç ve Seferoğlu 2004) kalsiyumlu gübre olarak kalsiyum nitrat gübresinin kalsiyum sülfat ve Calne (CaCO 3.MgCO 3 ) ye göre daha etkili olduğunu belirlemiştir. (Soyergin, 1993) e göre, Gemlik zeytin çeşidinin mevsimsel değişimi incelenmiş, zeytinliklerden alınan yaprak örneklerinde N, P, K ve Mg da azalma olmuş, Ca içeriği olgunlukla beraber meyve etinde azalırken, yaprakta artış olduğu saptanmıştır. Bu çalışmanın amacı, ülkemiz çilek üretiminde 1. sırada yer alan Camarosa çeşidinin beslenme durumunu belirlemek ve 7 aylık bir gelişme periyodunda besin elementlerinin mevsimsel değişimini incelemek ve Camarosa çilek çeşidi için Aydın koşullarında en uygun yaprak örneği alma dönemini belirlemektir. MATERYAL ve YÖNTEM 1. Materyal Araştırma materyalini; Aydın ili Sultanhisar ve Atça ilçelerinde en çok yetiştiriciliği yapılan Camarosa çilek çeşidinden 2003 yılında toplam 30 bahçeden 7 ay boyunca (Ocak- Temmuz) alınan yaprak örnekleri oluşturmaktadır. Araştırmada örnekleme yapılacak bahçelerden çilek dikim öncesi 0 30 cm derinlikten toprak örnekleri alınmış, bu örneklerde fiziksel ve kimyasal analizler (Kacar, 1995) e göre yapılmıştır. Bu analiz sonuçlarına göre bu bahçelere uygun gübreleme programları hazırlanmış ve uygulanması sağlanmıştır. Yaprak örnekleri ise ocak ayından başlamak üzere 7 ay boyunca (Temmuz ayı dahil) alınmışlardır. 2. Yöntem Yaprak örnekleri, her bahçeden gelişimini tamamlamış çilek yapraklarından toplam 100 adet alınmıştır. Yaprak örnekleri önce musluk suyundan sonra da saf sudan geçirilerek temizlenmiş, kurutma kâğıdında nemleri alınmış, 65 C de saat etüv fırınında kurutulmuş ve etüvden çıkarıldıktan sonra öğütme makinesi ile öğütülüp analize hazır hale getirilmiştir (Kacar ve Đnal, 2008). Yaprak örneklerindeki analizler, azot besin elementi hariç tümü yaş yakma yöntemiyle elde edilen örneklerde gerçekleştirilmiştir. Etüvde kurutulup, öğütülen örneklerden 1 er gram alınarak nitrik-perklorik asit karışımı (4/1) ile yaş yakma işlemi yapılmıştır. Toplam N analizi modifiye Kjeldalh yöntemi ile, fosfor tayini, yaş yakma uygulanarak analize hazır hale getirilen örneklerde, Vanadomolibdo fosforik sarı renk yöntemi ile, Spektrofotometrede ölçülmüş, K, Ca, ve Na analizleri yaş yakma uygulanarak analize hazır hale getirilen örneklerde Flame Fotometrede, Mg, Fe, Zn, Mn Atomik Absorbsiyon Spektrophotometre de okunarak belirlenmiştir ( Kacar ve Đnal, 2008). Yaprak örneklerinin analiz sonuçları bilgisayar ortamında değerlendirilmiş ve grafikleri oluşturulmuştur. BULGULAR ve TARTIŞMA Yaprak örnekleri ocak ayından başlayıp temmuz ayının sonuna kadar olan devrede her ay olmak üzere alınmış ve bu örneklerde makro ve mikro besin elementi analizleri yapılmıştır. Bu besin elementlerinin her iki yöre için her birinin aylara göre değişimi sırasıyla incelenmiş ve aylar arasındaki farklılıklar veya benzerlikler çizelge ve grafikler halinde verilmiştir. 204

3 Çizelge 1. Çilek yaprakları için yeterlilik sınır değerleri (Mills and Jones,1996). Besin elementi Yeterlilik sınırı (%) 205 Besin elementi Yeterlilik sınırı (ppm) N Fe P Zn K Mn Ca Cu 6-20 Mg B Çilek yapraklarının N içeriğinin % arasında değişmekte olup (çizelge 2), (Harry A. Mills J. and Benton Jones,1996) nun belirlediği yeterlilik sınır değerleri içinde yer almaktadır (Çizelge 1). Toplam N değerlerinin ocak ayında düşük olduğu daha sonraki aylarda şubat ve mart ayında yükseldiği, nisanda tekrar düşmüş ve bu düşüş temmuz ayına kadar stabil olarak devam etmiştir. Azotun stabil olduğu aylar nisan, mayıs ve haziran ayları olduğu görülmektedir (şekil. 1). (Human ve Kotze, 1990) yaptığı çalışmada cv. Selecta çilek çeşidinde besin maddesi alınımının sonbahar ve kış aylarında azaldığını bildirmiştir. (Daguaard, 2001) ilkbahara döneminde yapraklardaki N un artışa geçmesinin sebebinin sıcaklığın ilkbaharda derece derece artması ile çilek bitkisinin toprakta bulunan N u kullanması olarak bildirmiştir. (Ersoy ve Demirsoy, 2006) yapraklardaki N un meyve oluşumu döneminde yapraklardan meyveye doğru hareket ettiğini bildirmiştir.(archbold, MacKown, 1995) bitkilerin farklı kısımlarındaki N içeriğinin hasat sonuna ve meyvelenme döneminin başlangıcında azaldığını bildirmiştir. Yaprakların P içeriğinde ocak ayından haziran ayına kadar çok az bir yükselmenin yanında önemli bir değişik olmazken haziran ayında ani bir yükselme meydana gelmiştir (şekil 1). (Demirsoy ve ark, 2010) da çilekte yaptıkları çalışmada yaprakların P içeriklerinin kasım ile mart ayı arasında düştüğünü, mayıs ayından itibaren hasat zamanında tekrar yükseldiğini bildirmiştir. P un örnekleme döneminde stabil olduğu aylar Mart- Haziran ayları arsındadır. Yaprakların P içerikleri % arasında yer almaktadır (çizelge 2). Yaprakların P değerleri (Mills and Jones,1996) in belirlediği yeterlilik sınır değerlerinin içinde olup yeterli sınıftadır (çizelge 1). (May ve Pritts, 1993) çilek yapraklarının fosfor içeriğinin % arasında (Almaliotis ve ark, 2002) yaprakların yeterli P içeriğinin % olarak bildirmiş ve bu değerler elde ettiğimiz P değerleri ile uyum içindedir. (Kacar, 1984) bitkilerin P u, çiçeklenme ve meyve oluşumu döneminde kullandıklarını bildirmiştir. Çizelge 2. Yaprak Örneklerinin Makro ve Mikro Besin Maddesi Đçeriklerinin Min,, Max ve Ort. Değerleri Aylar %N %P %K %Ca %Mg Fe Mn Zn Ocak 2,39 0,37 1,10 0,25 0, Şubat 2,80 0,51 1,30 0,31 0, Mart 3,23 0,46 2,29 0,77 0, Nisan 2,90 0,38 6,14 1,16 0, Mayıs 2,74 0,32 3,88 1,48 1, Haziran 2,94 0,37 2,19 1,74 0, Temmuz 2,59 2,96 1,75 1,27 0, Ort. 2,80 0,77 2,66 1,00 0, Ort. Max. 3,23 2,96 6,14 1,74 1, Ort. Min. 2,39 0,32 1,10 0,25 0, Std. Sapma 0,27 0,97 1,78 0,57 0, Yaprakların K içeriği % arasında değişmektedir (çizelge 2). Bu K değerleri (Mills and Jones,1996) in belirlediği sınır değere göre incelendiğinde tüm bahçelerin K yönünden yeterli beslendiği görülmektedir (çizelge 1). Ocak ayında en düşük seviyede olup,

4 her ay düzenli olarak artmış Nisan ayında en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Daha sonraki aylarda yine düşüşe geçmiş ve Haziran -Temmuz ayı arasında stabil kalmıştır (şekil 1). (Demirsoy ve ark., 2010) çilek yapraklarının içeriğinin % arasında değiştiğini, (Stanisavljevic ve ark., 1997) ise Ocak ayında yapraklarda K birikimi olduğunu ve erken bahar döneminde (Mart) düştüğünü ancak Mayıs ayında önemli oranda artış gösterdiğini bildirmiştir. K un örnekleme döneminde stabil olduğu bir ay veya dönem bulunmamaktadır. Ca içerikleri ise % değerleri arasında değişmekte olup (çizelge 2), (Mills and Jones,1996) ın sınır değer olarak verdiği % değerinin altıda olarak belirlenmiştir (çizelge 1). Camarosa çeşidi Ca a karşı duyarlılığı ile bilinmesinden dolayı Ca lu gübrelerle gübrelenmesine dikkat edilmelidir. Yaprakların Ca içeriği Ocak ayında en düşük seviyede olup, Haziran ayına kadar düşük seviyelerde artmakta Haziran ayından sonra tekrar düşüş gösterdiği görülmüştür. Ca un örnekleme dönemi içinde en stabil olduğu ay Mart ile Mayıs ayı arasındadır(şekil 1). (Almaliotis ve ark, 2002) Tudla çilek çeşidinde yaprakların Ca içeriğini % , (Cline, 1991) yapraklardaki yeterli Ca içeriğini % olarak bildirmişlerdir. (Ersoy ve Demirsoy, 2006) sıcaklık arttıkça yaprakların Ca içeriğinin arttığını bildirmiş, bu da Mart ayından sonra yaprakların Ca içeriğinin artmasını açıklamaktadır. (Lieten ve Misotten, 1993) sıcaklık ve ışık intensitesinin artması nedeniyle olgunlaşma ve çiçeklenme zamanı kalsiyum alınımının en üst seviyede olduğunu, Ca un büyük bir kısmının yapraklarda ve bitkisin uç kısmında biriktiğini bildirmiştir. Benzer şekilde (Taiz ve Zeiger 2002) ışık intensitesi ve sıcaklığın terlemeyi etkilemesi ile Ca alınımını arttırdığını belirlemişlerdir. (Bar ve ark., 1987) nın avokadolarda yapmış olduğu çalışmaya göre yaprakların Ca içeriğinin yaprakların ilk görülmeye başladığı dönemden döküme kadar düzenli bir şekilde arttığını belirlemiştir. Aynı araştırmacılar N lu gübrelemenin yaprak Ca miktarına etki etmediğini, buna rağmen bazı dönemlerde gübrelemeden sonra yaprak Ca miktarının arttığını gözlemişlerdir. 7 Camorosa Çeşidi için Makro Besin Maddelerinin Genel Mevsimsel Değişimi N, P, K, Ca, Mg (%) %N %P %K %Ca %Mg 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Şekil 1.Yaprak Örneklerinde Makro Besin Elementlerinin Mevsimsel Değişimi Mg besin maddesi, çilek bitkisi için örnekleme döneminde aylar arasında çok değişim göstermemektedir. Ocak ayından nisan ayına kadar çok büyük artış olamadan stabil devam etmiş, nisan ayından mayıs ayına kadar artmış, haziran da düşmüş ve temmuzda da stabil olmaya devam etmiştir (şekil 1). Yaprakların Mg içeriği % arasında olup (çizelge 2), yeterlilik sınır değerlerinin içinde yer almaktadır (çizelge 1). (Ersoy ve Demirsoy, 2006) Camarosa çeşidinde yaptıkları çalışmada benzer sonuçları belirlemiştir. (May ve Pritts, 1990) yaprak Mg içeriğinin % arasında yeterli olduğunu bildirmiştir. (Lieten ve Misotten, 206

5 1993) Elsanta çilek çeşidinde yaptıkları çalışmada Mg alınım oranının en yüksek vejetatif büyüme ve çiçeklenme döneminde görüldüğünü bildirmişlerdir. (Wright ve Waister., 2001), ahududularda yaptıkları çalışmada yapraktaki Mg un meyve gelişimi döneminde kısmen meyveye taşındığını ve yapraktaki azalmanın nedeninin ise bu olduğunu ifade etmişlerdir. Camorosa Çeşidi için Mikro Besin Maddelerinin Genel Mevsimsel Değişimi Fe, Mn, Zn (ppm) Fe Mn Zn 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Şekil 2.Yaprak Örneklerinde Mikro Besin Elementlerinin Mevsimsel Değişimi Yaprakların Fe içerikleri Ocak ayında en yüksek seviyede iken mart ayına kadar kısmen nisan ayında ise birde düşüşe geçmiştir. Nisan ve Mayıs ayında stabil seviyede olup, Haziran ayında tekrar artmış ve Temmuzda tekrar düşmüştür. Stabil olduğu devre Nisan ve Mayıs ayıdır (şekil 2). Yaprakların Fe içerikleri ppm arasında olup (çizelge 2), (Mills and Jones,1996) un belirlediği ppm değeri arasında yer almaktadır (çizelge 1). (Ersoy ve Demirsoy, 2006) Camarosa çeşidinde ocak ayına kadar yaprakların Fe içeriğinin arttığını bildirmiştir. (Stanisavljevic ve ark., 1997) Senga Fructarina çeşidi ile (Human ve Kotze, 1990) ise Güney Afrika da Selekta çeşidiyle yaptıkları çalışmada yaprakta Fe içeriğinin bu dönemde azaldığını belirtmişlerdir. (May ve Pritts, 1990) yaprak Fe içeriğinin ppm arasında yeterli olduğunu bildirmiştir. Yaprakların Mn içerikleri ppm arasında değişmekte olup(çizelge 2), (Mills and Jones,1996) ın ppm sınır değerlerin bazılarının altında olduğu ve bu bahçelerde Mn lı gübreleme yapılması gerektiği tesbit edilmiştir (çizelge 1-2). (Ersoy ve Demirsoy, 2006)yaprakların Mn içeriğini ppm arasında belirlemiştir. Mn besin maddesi Şubat ayında en yüksek değerde daha sonra düşmekte ve Nisanda en düşük seviyeye inmiş ve Temmuz ayı sonuna kadar bu düşük seviyesini stabil olarak devam ettirmiştir (şekil 2). (Stanisavljevic ve ark., 1997) nın çalışmasında açıkta yetiştirilen bitkilerde en düşük mangan değeri Temmuz ayında olduğunu belirlemişlerdir. Besin maddelerinin mevsimsel değişiminde yaprakların Zn içeriği, Ocak ayından Mart ayına kadar linear olarak artmakta daha sonra Mayıs ayına kadar ise benzer şekilde düşüşe geçmiştir. Mayıs ile Temmuz ayı stabil olduğu dönemdir (şekil 1). Yaprakların Zn içeriği ppm arasında olup (çizelge 2), (Mills and Jones,1996) un belirlediği ppm değeri arasında yer almakta hatta bazı dönemlerde üst sınırın da üstüne çıkmıştır (çizelge 1). (May ve Pritts, 1990) yaprak Zn içeriğinin ppm arasında yeterli olduğunu bildirmiştir. (Lieten ve Misotten, 1993) faklı fizyolojik dönemler boyunca yaprakta Zn içeriğinin sabit kaldığını bildirmişlerdir. (Dominguez ve ark.2009) çilek yapraklarının besin maddesi içeriklerinin mevsimsel değişiminin teşhisi konulu çalışmasında, tüm makro besin maddelerinin ve çoğu mikro elementin mevsimsel değişimde önemli değişmeler elde edilirken, sadece Mn ve Cu 207

6 döngüsü kararlı seviyeleri gösterdiğini belirlemiştir. Ayrıca en yüksek besin maddesi içeriği sezon başlangıcında (ekim-aralık aylarının başlangıcında )elde edilmiş, en düşük seviyelerinde sezonun sonunda (mayıs-haziran) belirlendiğini bildirmişlerdir. SONUÇ ve ÖNERĐLER Sonuç olarak, Camarosa çilek çeşidinde yaprakların besin maddesi içeriklerinin mevsimsel değişimi incelendiğinde, her besin maddesinin stabil olduğu dönem hemen hemen birbirine yakın dönemler olup, N için Mart-Nisan, P için Nisan-Haziran, K için belirli bir dönem belirlenemezken, Ca için Nisan-Mayıs, Mg için Ocak-Nisan ve Haziran, Fe için Nisan- Mayıs, Mn ve Zn için Mayıs-Temmuz ayları arası belirlenmiştir. Aydın da yöresel bir çeşit olan Camarosa çilek çeşidinde en uygun yaprak örneği alma zamanının geniş bir dönemde olduğu, Nisan ayından başlayıp Haziran ayı sonuna kadar ki dönem olduğu saptanmıştır. KAYNAKLAR Albregts, E. E. and C. M. Howard, Response of strawberries to soil and foliar fertilizer rates, Hort Science 21(5): Almaliotis, D., Velemis, D., Bladenopoulou, S., Karapetsas,N., Leaf nutrient levels of strawberries (cv.tudla) in relation to crop yield. Acta Hort. 567: Anonymous, Çilek yetiştirciliği. www. alata.gov.tr/alatarim.pdf. Anonymous, 2009., Erişim tarihi: : Archbold D D., Mackown C. T Seasonal and cropping effects on total and fertilizer nitrogen use in Junebearing and Day-neutral strawberries// Journal of American Society for Horticultural Sciences. Vol. 120, No.93, p Bar Y., Lahav E. ve Kamlar D.,1987. Seasonal Changes in nitrogen concentration in avocado leaves associated with leaf age and fertilization regime. South African avocado Growers Association Yearbook.10:57-58:Proceeding of the First World Avocado Congress. Benton, J. J., Wolf, Jr. B. and Mılls, H. A Plant Analysis Handbook. Micro-Macro Publishing Inc., 183 Paradise Blvd., Suite 108, Athens, Georgia, USA. Cline R. A. Lesf analyses for fruit crop nutrition // Factsheet Queen s Printer for Ontario [accessed ]. Daugaard H., 2001.Nutritional status of strawberry cultivars in organic production// Journal of Plant Nutrition. Vol.24, No: 9, p Demirsoy L., Demirsoy H., Ersoy B., Balcı G., Kızılkaya R., Seasonal variation of N, P, K and Ca content of leaf, crown and root of Sweet Charlie strawberry under different irradiation. Zemdirbyste- Agriculture, vol. 97, No.1, p UDK : /36: ISSN Dominguez, A., Martinez, E., Trigo, A.,Alonso, R., Garcia, R., Sanchez, R., Ghorbel, J. Tomas Seasonal changes in leaf mineral content may affect foliar diagnostic in strawbeery. ISH Acta Horticulture 842: VI. International Strawberry Symposium. Ersoy B., Demirsoy, H., Effect of shading on seasonal variation of some macro nutrients in Camarosa strawberry //Asian Journal of Chemistry. Vol.18..No.3, p fruit. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 103 (3): grown on substrate. Acta Hort. 348: Human, C., Kotze, W.A.G, Effect of nitrogen and potassium fertilization on strawberries in an annual hill culture system: 3. Leaf nutrient levels. Communications in Soil Science and Plant Analysis.21(9-10): Kacar, B , Bitki ve toprağın kimyasal analizleri 3. Toprak analizleri, A.Ü.Z.F. Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, No. 3, Ankara. Kacar, B., Bitki Besleme. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 899 Ders Kitabı:250. Kacar, B., Đnal A., Bitki Analizlari Nobel yayın No: ISBN Kaşka, N., ÖzdemĐr, E., Paydaş, S. ve Doran, Đ , Çileklerde Yavaş Çözünen Ve Kimyasal Gübrelerin Eskibe Kumlarında Verim, Kalite ve Erkencilik Üzerine Etkileri. Bahçe 17(1-2):77-91 Yalova. Kılıç, Đ., Seferoğlu, S:, 2004.Aydın yöresinde yetiştirilen çileklerde farklı kalsiyumlu gübrelerin verim ve kaliteye etkilerinin araştırılması. Yüksek lisans tezi. Lieten, F. and C. Misotten Nutrient uptake of strawberry plants (cv. Elsanta) May, G.M., Pritts, M. P., Phosphorus, zich, and boron influence yield components in Earliglow strawberry.journal of the American Society for HorticulturalScience 118(1):

7 May, G.M., Pritts, M.P., Strawberry nutrition. Advances in Strawberry Production 9: Ozgen, M, Kovach J., Harper L.D., Wright S., J.C. Scheerens The Impact of Tarnished Plant Bug Damage on Antioxidant Characteristics of Organically and Conventionally Grown Strawberries. HortScience 40:1070. Özgen, M., Reese, R.N., Tulio, A.Z., Miller, A.R., and J.C. Scheerens Modified 2,2-Azino-bis 3- ethylbenzothiazoline-6-sulfonic Acid (ABTS) Method to Measure Antioxidant Capacity of Selected Small Fruits and Comparison to Ferric Reducing Antioxidant Power (FRAP) and 2,2'-Diphenyl-1- picrylhydrazyl (DPPH) Method. J. Agric. Food Chem. 54: Rudenko K.N , Effect of Rates and forms of Nitrogen Fertilizers on Strawberry Yield and Quality (Hort. Abstr. 55, 3298). Soyergin.S.,1993. Bursa Yöresi Gemlik Çeşidi Zeytinlerinin Bazı Besin Elementleri Đçeriği ve Bu Elementlerin Mevsimsel Değişimleri.Sonuç Raporu. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Yalova. Stanisavljevic, M., Gavrilovic-Damjanovic, J., Mitrovic, O., Mitrovic, V., Dynamics and contents of minerals in some strawberry organs and tissues. Acta Hort. 439(2): Taiz L., Zeiger E Plant Physiology.- Sunderland, USA. 690 p. Wright C.J., Waister P.D., Seasonal changes in the mineral nurtient content of the Raspberry. ISHS Acta Horticulture 112: Syposium on Breeding and Machine Harvesting of Rubus. 209