Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s Sedat BENEK 1 HurĢit YETMEN 2 Mehmet ÖZCANLI 3 BAĞLAR MERKEZ ĠLÇESĠNDE (DĠYARBAKIR) YÜKSELTĠ BASAMAKLARINA GÖRE ARAZĠ KULLANIMI Özet İnsanların yeryüzündeki faaliyet alanlarını ve yaşam tarzlarını düzenleyen yükselti farklarının beşeri ve ekonomik faaliyetler üzerindeki etkisi, geçmişte olduğu gibi bugün de önemini korumaktadır. Farklı yükselti basamaklarındaki arazilerin niteliği, yürütülecek ekonomik faaliyetleri belirlemektedir. Yükselti farkının ekonomik faaliyetlere etkisinin analizi, coğrafi şartların belirleyici rolünü değerlendirme olanağı sağlar. Ekonomik faaliyetler mekânsal boyutla birlikte ele alındığında, Bağlar merkez ilçesi idari alanları içindeki her türlü kırsal ekonomik faaliyetin coğrafî şartlara bağımlı olduğu görülmektedir. Bağlar, Diyarbakır şehir merkezinde bulunan dört merkez ilçeden biridir. Bağlar ilçe sınırlarını; kuzeyde Diyarbakır-Şanlıurfa Karayolu, doğuda demiryolu hattı, güneyde Çınar ilçe sınırı, batıda Çınar ve Siverek (Şanlıurfa) ilçe sınırı belirler yılının Mart ayında Bağlar, ilçe statüsü alarak merkez ilçe belediyesi olarak ilan edilmiştir. Bu çalışmada, Bağlar merkez ilçesinin arazi varlığı, 200 metrelik basamaklar şeklinde ele alınmıştır. Bu yükselti basamaklarının ilçe genelindeki oranları belirlenmiş ve her yükselti basamağında bulunan kırsal ekonomik faaliyetler incelenmiştir. Ekonomik faaliyetlerin değişimi alçak kottan yüksek kota doğru sınıflandırılmış, ekonomik faaliyetlerdeki değişimin yükselti basamağıyla ilişkisine değinilmiştir. Uydu görüntüleri kullanılarak hazırlanan yükselti basamakları haritası, ArcGIS 9.2 yazılımı ile sayısal ortama aktarılmıştır. Her bir yükselti basamağındaki arazi kullanımı ArcGIS yazılımıyla tespit edilmiştir. Mevcut arazi kullanım durumları yükselti basamaklarına göre belirlendikten sonra 1 Doç.Dr.. Harran Üniversitesi Coğrafya/Beşeri ve İktisadi Coğrafya, sbenek@harran.edu.tr 2 Yrd.Doç.Dr. Harran Üniversitesi Coğrafya/Beşeri ve İktisadi Coğrafya, hyetmen@harran.edu.tr 3 Arş. Gör. Harran Üniversitesi Coğrafya/Beşeri ve İktisadi Coğrafya, mehmetozcanli@harran.edu.tr

2 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı her bir arazi kullanım deseninde yükseltiye bağlı olarak ortaya çıkan değişimin, planlama açısından yeri ve önemi tartışılmıştır. Arazi kullanım sınıfları belirlenirken ayrıntıya inilmemiş, genel arazi kullanım durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte her yükselti basamağında öne çıkan alt kullanım grupları da kırsal mahalle, yayla ve mera adı belirtilerek vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Bağlar İlçesi, Arazi Kullanımı, Yükselti Basamakları, Ekonomik Faaliyet, Diyarbakır LAND USE AT ELEVATION BELTS IN BAĞLAR, CENTRAL DISTRICT OF DĠYARBAKIR Abstract The effects of altitude differences, which regulate the spheres of activity and lifestyles of people on the earth, remain important today, as they have in the past. The nature of the land in the different elevation steps determines the economic activities to be carried out. The analysis of the effect of the elevation difference on economic activity gives the opportunity to evaluate the determining role of geographical conditions. When economic activities are considered together with the spatial dimension, it is seen that all kinds of rural economic activities within the Bağlar central district administrative areas are dependent on the geographical conditions. Bağlar is one of the four central provinces located in the city center of Diyarbakır. The municipal boundaries of Bağlar is the Diyarbakır-Şanlıurfa Highway in the north, the railway line in the east, the Çınar district border in the South and Çınar- Siverek (Şanlıurfa) district boundaries in the west. In March 2008, Bağlar was declared as the central district municipality by taking the district status. In this study, the land assets of the Bağlar central district is considered as 200 meters steps. The ratios of these elevation steps in the county are determined and the rural economic activities at each elevation level are examined. The change in economic activity has been categorized from the low elevation to the high elevation and the relation between the economic activity change and the elevation step has been mentioned. Elevation steps map that prepared by using satellite images were digitized with ArcGIS 9.2 software. Land use at each elevation level was determined using ArcGIS software. The place and the importance of the change in each land use pattern, which has arisen due to elevation, has been discussed in terms of planning since the present land use patterns are determined according to the elevation steps. When the land use classes are determined, it is tried to determine the general land use situation which has not been detailed. However, the sub-use groups that stand out in every elevation range were emphasized by specifying villages, neighborhoods, plateaus and grasslands. 531 Keywords: Bağlar District, Land Use, Elevation Gradient, Economic Activity, Diyarbakır Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

3 Bağlar Merkez İlçesinde (Diyarbakır) Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı 1.GĠRĠġ Yüksek ve engebeli arazilerde yükselti basamaklarının kısa mesafelerdeki değişimi, farklı doğal ortam özellikleri kazandırdığı gibi arazi kullanım imkânlarını da etkilemektedir. Bu durum, dünyada yatay olarak Ekvator dan kutuplara doğru bir değişim sergilemekle birlikte, yükselti basamaklarının artışına bağlı olarak farklı özellikler kazanan coğrafi ortam şekilleri, insan yaşamını ve ekonomik faaliyetleri önemli ölçüde biçimlendirmektedir. Yerleşme, en dar anlamıyla oturulan ve barınılan bir yer (Doğanay vd., 2011:128), en geniş anlamıyla ise insanların oturduğu ve faydalandığı bir yer (İzbırak, 1992:352) olarak tanımlanmaktadır. Başka bir ifade ile yerleşmeler, bulundukları ortamın doğal yapı ile sosyo-kültürel yapının özelliklerinden etkilenen dinamik unsurlar olarak (Taş ve Yakar, 2009:146) tanımlanmaktadır. Bunun yanında geçmişten günümüze deneyimler sonucunda kazanılan bilgi, kültür, teknolojik düzey ve çağlar boyunca gelişen insanlık doğadan kendi ekonomik faaliyeti doğrultusunda derinlemesine yararlanmanın yöntemlerini bularak fiziki ortamı şekillendirmekte ve fiziki ortama kendinden izler bırakmaktadır. Doğal ortamda yaşayan insanların sosyo-kültürel durumu ve arazi özellikleri; aynı doğal ortamdan farklı yerlerde değişik ekonomik ve sosyal faaliyetlerin oluşmasına neden olmaktadır (Gözenç, 1975: 170). İnsanlar, ilk yerleşmelerini orta kuşakta ılıman iklim alanlarında su kaynaklarının ve verimli tarım topraklarının bulunduğu, kolay ulaşılabilen alanlarda kurmuşlardır (Sarıbaş ve Pınar, 2013:208). Özellikle kırsal ekonomik faaliyetlerin bir alandan diğer bir alana mekânsal olarak farklılaşması, yatayda ve dikeyde farklılıklar göstermektedir. Bu duruma zamansal değişimi (geçmişten günümüze olan arazi kullanım değişiklikleri) de eklersek üçüncü bir dağılış biçimi ortaya çıkar. Arazi kulanım biçimlerinin değişiminde birçok doğal ve beşeri faktör bulunmaktadır. Bu arazi kullanım faaliyetlerini değiştiren doğal faktörlerden en etkili olanı yükseltidir. Yatayda hareketle değişen yükseltiyle birlikte, başta jeomorfolojik özellikler olmak üzere coğrafi ortamın diğer unsurları da bu durumdan bir bütün olarak etkilenerek değişmektedir. Araziden yararlanma şekli, her kuşağa göre farklılık arz etmekte ve her yükselti basamağında kendine özgü görünüm göstermektedir. Araziden yararlanmanın ana faaliyetlerinden biri olan tarımsal faaliyet şekilleri yükselti basamaklarına göre değişmektedir. Çünkü yükseltinin artması, belirgin yeryüzü şekillerinin ortaya çıkması ve eğimin de artmasına bağlı olarak tarımsal arazilere uygun düzlük alanların azalmasına neden olmaktadır. Yükselti tarımsal faaliyetleri sınırlayan önemli unsurlardan biridir. Bunun nedeni yükselti artıkça iklim koşullarının sertleşmesi buna bağlı olarak ekimden hasada kadar olan devrenin kısalmasıdır. Özellikle dağlık alanlarda yükselti, bakı ve eğim şartlarının sık sık değişmesi çok farklı ortam şartlarının oluşmasına ve bunun sonucunda tarım alanlarının sınırlanmasına neden olur (Bayındır, 2006:22). Bundan dolayı yükselti artıkça tarım alanları azalmaktadır. Çayır ve mera alanları ise bu durumdan daha az etkilenmektedir. Bu nedenlerden dolayı tarımsal arazi olarak kullanılamayan alanlar yükseltinin ve eğimin fazla olduğu alanlarda yoğunlaşmaktadır. Bu alanlarda mera veya otlak alanları, tarımsal arazilerin yerini almaktadır. Örneğin orman üst sınırı aşıldıktan sonra oluşan Alpin Kuşağı hayvancılık açısından önemli otlak alanlarını oluşturmaktadır. Mera veya otlak özelliği gösteren alanlar deniz kıyı çizgisinden sürekli kar sınırına kadar değişen her yükselti basamağında yer alabilmektedir. Bu durumda mera ve otlak alanları genelde tarım alanları içinde öbekler halinde, 532 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

4 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı parçalı bir dağılım göstermektedir. Mera alanlarında gerçekleşen bu azalma veya işgal aynı şekilde orman alanları içinde de gerçekleştirilmektedir. İnsanlar, yaşam alanlarını ve ekonomik etkinliklerini sürdürmek için kurdukları yerleşmeleri ve bağlı ticari alanları genellikle yükselti ve iklim koşullarının en uygun olduğu alanlara kurarlar. Özellikle dağ kuşaklarında eğim, bakı ve yükselti şartlarının sık sık değişmesi, gerek yatay ve gerekse dikey yönde farklı doğal ortam ve/veya yörelerin oluşmasını sağlamıştır (Atalay, 1997:4). Yükseltinin olumsuz etkileri ve iklim koşulları sertleşse de gelişen teknolojik şartlar ve bilgi birikimi sayesinde daha yüksek alanlara yerleşme ve sanayi alanları kurulabilmektedir. Bu nedenle insanların coğrafi mekân üzerindeki etkisi yüksek arazilerde de görülmektedir. İnsanlık tarihi boyunca giderek artan nüfus, bilgi birikimi, teknik ve yaşam düzeyleri vb. gibi birçok faktör de, arazi kullanım şekillerinin değişmesini etkileyen beşeri faktörler arasında bulunmaktadır. Arazi kullanımında dikkate değer bir tespit de yükselti azaldıkça, doğal ortam insan tarafından daha fazla değişikliğe uğratılmakta, yükselti arttıkça doğal ortama daha az değişikliğe uğratılmaktadır. Bu olguya dayanarak, insanların yeryüzüne dağılışına bakıldığında nüfusun yoğun olarak bulunduğu alanlarda arazi kullanım çeşitliliği artarken; nüfusun seyrekleştiği alanlarda ise arazi kullanım çeşitliliği azalmaktadır. 1.1 AraĢtırma alanı 1993 yılında Diyarbakır Belediyesi, 504 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi statüsüne dönüştürülmüştür. Diyarbakır il merkezinde; Bağlar, Sur ve Yenişehir Belediyeleri kurulmuştur. Ancak Diyarbakır ilinin merkez ilçelerinde alt bölümleme yapılmamıştır. Yani şehir içindeki semtlerde belediye kurulurken, kaymakamlık teşkilatı kurulmamıştır. Diyarbakır merkez ilçe Bağlar Belediyesi, tarih ve 93/5130 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi'nin ilanının ardından kurulmuştur. Bağlar Belediyesi'nin hizmet alanında kurulduğu ilk dönemde toplam 7 mahalle (Alipınar, Fatih, Kaynartepe, Körhat, Muradiye, Yeniköy, 5 Nisan) bulunmaktaydı. Daha sonra yoğun göç sonucu Bağcılar, Yunus Emre, Şeyh Şamil, Selahattin Eyyübi ve Mevlana Halit mahalleri oluşturulmuştur. Ayrıca, tarihinde kabul edilen 5216 sayılı yasa ile 29 köy (Ağaçgeçit, Batıçanakçı, Çiçekli-Yurt, Çiftlik, Develi, Gömmetaş, Kabahıdır, Kolludere, Körtepe, Özdemir, Sarıdallı, Topraktaş, Topyolu, Yeşildallı, Tellikaya, Uzunbahçe, Buçuktepe, Pınaroğlu, Yukarı Mollalı, Tavşantepe, Batıkarakoç) ve bu köylere bağlı 24 mezra, mahalle statüsüne getirilerek, Bağlar Belediyesi ne bağlanmıştır. Böylece Bağlar Belediyesi, 33 mahalle ile 29 köye hizmet götürmekle yükümlü bir belediye haline gelmiştir (Şekil 1) yılı nüfus sayımına göre olan Bağlar ın nüfusu, son 10 yıldaki nüfus artışı ile birlikte a ulaşmıştır yılı Mart ayında ise Bağlar, ilçe statüsü kazanarak, ilçe belediyesi olarak ilan edilmiştir. Bağlar Belediyesi nin hizmet alanında 2008 öncesinde toplam 7 mahalle (Alipınar, Fatih, Kaynartepe, Körhat, Muradiye, Yeniköy, 5 Nisan) bulunuyordu. Son 10 yılda göç ile oluşan Bağcılar, Yunus Emre, Şeyh Şamil, Selahattin Eyyübi ve Mevlana Halit mahalleleri ile birlikte Bağlar Belediyesi nin hizmet alanındaki mahalle sayısı 12 ye yükselmiştir (Şekil 1).. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

5 Bağlar Merkez İlçesinde (Diyarbakır) Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı ġekil 1. Bağlar Merkez Ġlçesinin Lokasyon Haritası Bağlar, Diyarbakır şehir merkezinde bulunan 4 merkez ilçeden biridir. Belediye sınırları kuzeyde Diyarbakır-Şanlıurfa Karayolu, doğuda demiryolu hattı, güneyde Çınar, batıda Çınar ve Siverek (Şanlıurfa) ilçe sınırıyla belirlenmiştir yılı mart ayında ise Bağlar ilçe statüsüne alınarak merkez ilçe belediyesi olarak ilan edilmiştir yılının Aralık ayında 6360 Sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun adıyla yasalaştı. Bu yasa çıkmadan önce Büyükşehir belediyesi olan Diyarbakır da Büyükşehir sınırları ile İl sınırları örtüştürülmüş ve il de bulunan bütün köyler mahalle statüsüne dönüştürülmüştür. 1.2 Amaç ve Yöntem Bu çalışmanın amacı, Bağlar merkez ilçesinin her yükselti kademesinde doğal ve beşeri ortam özelliklerine göre arazi kullanım deseninde görülen farklılığı Bağlar İlçesi ölçeğinde ortaya koymak ve günümüzde önemi giderek artan çevre ve arazi kullanım planlaması çalışmalarına katkı sağlamaktır (Benek, 2016: 373). 534 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

6 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı ġekil 2. Bağlar merkez ilçesi ve yakın çevresinin fiziki haritası. Bu çalışmada yöntem olarak, Bağlar merkez ilçesinin Google Earth 2014 uydu görüntüleri ArcGIS ortamına aktarılmış, bu görüntüler üzerinde 1/ ölçeğinde arazi kullanım özeliklerine göre alanlar sınıflandırılıp 2014 yılı arazi kullanım durumu belirlenerek yükselti basamakları ile çakıştırılmıştır. Bununla beraber verilere destek sağlamak için Bağlar merkez ilçesinin yükselti basamaklarına göre arazi varlığı 200 metrelik basamaklar halinde ortaya konmuştur. Bu yükselti basamaklarının ilçe genelindeki oranları belirlenmiş, her yükselti basamağında bulunan kırsal ekonomik faaliyet incelenmiş, bu ekonomik faaliyetlerin değişimi düşük kottan yüksek kota doğru sınıflandırılmıştır. Yükselti basamaklarına göre değişimler ortaya konularak yükselti basamağı-ekonomik faaliyet ilişkisine değinilmiştir. 535 Uydu görüntülerine dayalı olarak hazırlanan yükselti basamakları haritası, ArcGIS 9.2 yazılımı yardımıyla sayısal ortama aktarılmıştır. Her bir yükselti basamağının kapladıkları alanlar, üzerindeki arazi kullanımına göre kesiştirilerek ArcGIS yazılımı yardımıyla tespit edilmiştir. Mevcut arazi kullanım durumları, yükselti basamaklarına göre belirlendikten sonra, her bir arazi kullanım deseninde yükseltiye bağlı olarak ortaya çıkan değişim, planlama açısından değerlendirilmiştir. Arazi kullanım sınıfları belirlenirken ayrıntıya inilmemiş, genel arazi kullanım durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte her yükselti basamağında öne çıkan alt kullanım grupları da Kırsal Mahalle, yayla, mera adı belirtilerek vurgulanmaya çalışılmıştır. 2. Bulgular Diyarbakır ili 1,527,200 hektarlık bir araziye sahip olup ilçeler bazında Diyarbakır merkez ilçeleri (Kayapınar, Yenişehir, Sur, Bağlar) bu alanın %15.32 sini ( hm²) kaplamaktadır. Bağlar merkez ilçesi, merkez ilçeler içinde sıralama olarak yüz ölçümüne göre üçüncülüğe sahip olup merkez ilçelerin %19.26 sını kaplamaktadır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

7 Bağlar Merkez İlçesinde (Diyarbakır) Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı Metre Yükselti Basamağında Arazi Varlığı ve Arazi Kullanımı Bağlar merkez ilçesinin metre yükselti basamağındaki araziler, Diyarbakır ili yüzölçümünün yaklaşık % 0.47'sine karşılık gelmekte olup, bu da 7130 hektarlık alana tekabül etmektedir. Bu alan, Bağlar merkez ilçesinin % sini oluşturur. Merkez ilçeler toplamında bu yükselti basamağındaki payı da %15.8 dir. Bu arazinin merkez ilçeler toplamına oranı %3.05 tir(tablo 1). Aynı zamanda çok sayıda yerleşmeye de ev sahipliği yapan metre yükselti basamağı, nüfusun miktar ve yoğunluk bakımından da en fazla artış gösterdiği basamaktır. Bağlar merkez ilçesinde yerleşmeler ve nüfus, metre yükselti basamağında yoğunlaşmıştır. Bu durum, arazi kullanım şekillerinin artmasına ve kısa mesafelerde farklı arazi kullanım türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu yükselti basamağında daha yukarıda kalan basamaklara oranla tarım alanlarında azalma; yerleşme, sanayi ve ticari hizmet alanlarında ise artış göze çarpmaktadır. Tablo 1. Bağlar Merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki arazi varlığı ve oranı Yük. Aralığı Bağlar (hm²) Bağlar (%) Merkez ilçeler yükselti basamaklarına Merkez ilçelere İl içindeki oranı (%) ,82% 15,8 3,05 0,47 Bağlar merkez ilçesinin bu yükselti basamağındaki araziler genel itibari ile Karacadağ volkanik plato düzlüklerinden, bu plato düzlüklerini yarmış Dicle Nehri kollarının oluşturduğu eğimli vadi tabanlarından ve Dicle Nehri nin vadi tabanına doğru eğimli arazilerden oluşmaktadır. Bu yükselti basamağında tarım alanları ve yerleşmeler geniş yer kaplamaktadır. Bağlar Merkez ilçesinin merkezi kısımlarında bulunan Bağlar şehir yerleşmesi ve Diyarbakır Havalimanı bu basmakta yer almaktadır m yükselti basamağının %62,37'si tarım alanları ile kaplıdır (Tablo 2). Tavşantepe, Sarıdallı, Topyolu, Ağaçgeçit, Batıçanakçı, Çitlik ve Topyolu kırsal mahallelerinin arazilerinin önemli bir kısmı bu basamakta yer almaktadır. Karacadağ eteklerinden kaynağını alan ve Dicle Nehri ne dökülen Havar Çayı ve kollarının oluşturduğu havza oluğundaki tarım arazileri m yükselti basamağındaki tarım arazileridir. Genellikle kuru tarım alanlarının bulunduğu bu kesimde, dönemlik akış gösteren dereler ve yer altı su seviyesinin yüksek olduğu kesimlerde ise kuyularla sulama yapılabilen bağ ve bahçe alanlarına da rastlanmaktadır m yükselti basamağında arazi kullanım bakımından ikinci sırada yer alan ve "diğer" kullanım biçimleri olarak belirlenen taşlık, köy yolu, sanayi ve taş ocağı %6,90'lık bir paya sahip iken, otlak veya mera alanları, yaklaşık %10.35 lık bir paya sahiptir (Tablo 2). 536 Tablo 2. Bağlar merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki genel arazi kullanımı Yükselti Basamağı Tarım alanı Mera veya otlak Orman Yerleşme Diğer Toplam (hm²) Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

8 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı Oranı (%) 62,37 10,35 0,00 20,41 6, ġekil 3. Bağlar merkez ilçesi ve yükselti basamaklarını gösteren harita Metre Yükselti Basamağında Arazi Varlığı ve Arazi Kullanımı Bağlar merkez ilçesi yüzölçümünün %51,57 sini kaplayan metre yükselti basamağı, İlçe genelinde en fazla yer tutan basamaktır. Bağlar merkez ilçesinde metre yükselti basamağı, Merkez ilçeler (Kayapınar, Yenişehir, Sur, Bağlar) yüzölçümünün %50,7 sini kaplamaktadır. Bu yükselti basamağının merkez ilçeler içindeki arazilere oranı % 9,94 tür. Diyarbakır iline oranı ise %1,52 dır. Bağlar merkez ilçesinin bu yükselti basamağındaki arazi varlığı diğer merkez ilçelerinin yarısıdır (Tablo 3). Bu yükselti basamağı tarım alanlarının en fazla olduğu basamak olup, oranı ise % 51,57 dir. Söz konusu basamaktaki mevcut arazi kullanım durumu bütün olarak değerlendirildiğinde, yine tarım alanlarının ilk sırada olduğu gözlenir (Tablo 3) metre yükselti basamağı, Bağlar merkez ilçesindeki Karacadağ volkanik platosu düzlüklerinden oluşmaktadır. Bu nedenle tarım alanları bu yükselti basamağında çok geniş alanlar kaplamakta ve buradaki tarım alanları büyük oranda amacına uygun kullanılmaktadır. Bağlar merkez ilçesinde tarım alanlarının yarıdan fazlası, bu basamakta yer alır. İlçedeki tarım alanları, sulama olanaklarının kısıtlı olmasından ötürü, büyük oranda kuru tarım alanları olarak değerlendirilmektedir. Bu basamakta yer alan Volkanik plato düzlükleri başta buğday, arpa ve yer yer mercimek, nohut olmak üzere tarla tarımının hâkim olduğu ekili alanlara ayrılmıştır. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

9 Bağlar Merkez İlçesinde (Diyarbakır) Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı Tablo 3. Bağlar Merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki arazi varlığı ve oranı Yük. Aralığı Bağlar (hm²) Bağlar (%) Merkez ilçeler yükselti basamaklarına Merkez ilçelere İl içindeki oranı (%) m ,57 50,7 9,94 1,52 Bağlar merkez ilçesinin bu yükselti basamağında mera veya otlak alanları oransal olarak artış göstermese de alansal olarak m yükselti basamağına göre 4 katlık bir alansal genişleme göstermektedir. Bu basamakta tarımsal faaliyet için toprak kalınlığının yeterli olmadığı taşlık alanlar geniş yer kaplamaktadır. Bu alanlar hayvancılık faaliyetine bağlı olarak mera ve otlak alanı olarak kullanılmaktadır. Bu basamakta mera ve otlak alanları 2413 hektarlık bir alan ile %10.38 e tekabül etmektedir. Bağlar merkez ilçesinin metre yükselti basamağı yerleşme açısından kırsal mahallerin sayısal olarak en fazla olduğu basamaktır. Düz tarım alanlarını çevrelerine alarak konumlanmış ve genelde tarımsal sulamalarını kuyu sularından faydalanarak yapan Pınaroğlu, Yukarımollaali, Buçuktepe ve Batıkarakoç köyleri bu yükselti basamağında yer almaktadır. Plato düzlüğünün ve plato yamaç eğiminin başladığı alanlar su kaynakları açısından zengin olduğundan bu alanlarda Tellikaya, Çiçekliyurt, Körtepe, Develi, Kolludere, Topraktaş ve Gömmetaş köyleri kurulmuştur. Bu yerleşmeler metre yükselti basamağının %2.90 nını kaplamaktadır. 538 Bu yükselti basamağında plato düzlükleri tarım alanı olarak kullanılırken, vadi tabanları ve plato düzlüğü arasındaki eğimli vadi yamaçları mera veya otlak alanı olarak kullanılmaktadır. Tablo 4 Bağlar merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki genel arazi kullanımı Yükselti Basamağı Tarım alanı Mera veya otlak Orman Yerleşme Diğer Toplam (hm²) Oranı (%) 85,45 10,38 0,00 2,90 1, Metre Yükselti Basamağında Arazi Varlığı ve Arazi Kullanımı Bağlar merkez ilçesinin metre yükselti basamağının kapladığı alan 7630 hektardır. Yani bu yükselti basamağı ilçe yüz ölçümünün %16,93'üne karşılık gelir. Merkez ilçeler yükselti basamaklarına oranı %88,5 tir. Bu durum Bağlar merkez ilçesinin diğer merkez ilçeler içinde ortalama yükseltisi en fazla ilçesi olmasından kaynaklanmaktadır. Bu yükselti Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

10 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı basamağının toplam merkez ilçeler arazilerine oranı % 3.26 dır. Bu yükselti basamağının Diyarbakır ili arazilerine oranı ise % 0.50 dir (Tablo 5). Tablo 5 Bağlar Merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki arazi varlığı ve oranı Yük. Aralığı Bağlar (hm²) Bağlar (%) Merkez ilçeler yükselti basamaklarına Merkez ilçelere İl içindeki ,93% 88,5 3,26% 0,50 Bağlar merkez ilçesinde metre yükselti basamağı, daha alt basamaklara göre arazi kullanım biçimlerinde değişimlerin gözlendiği basamak durumundadır. Alt basamaklarda tarım alanlarının önemli ölçüde üstünlüğü bulunurken, 901 metreden itibaren tarım alanlarında ciddi bir azalma (%45), buna karşın mera veya otlak alanlarında artış söz konusudur (Şekil 6). Bu basamaktaki en fazla yer tutan alanlar, mera veya otlak alanlarıdır (%49,37). Bu basamakta mera veya otlak alanlarının fazla yer kaplamasına bağlı olarak birinci derecede geçim kaynağını hayvancılık faaliyetleri oluşturmaktadır. Söz konusu basamakta hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak kırsal yerleşmeler dağınık bir dağılış göstermektedir. Bunun bir sonucu olarak da bu basamakta ağıl ve ahır tarzı yerleşme eklentilerinin sayısında önemli bir artış görülür (Tablo 6). Yükselti ile birlikte doğal ortam şartlarındaki değişim, arazi kullanım biçimlerini de etkilemiştir. Örneğin daha alt yükselti basamaklarında hiç görülmeyen orman alanları, bu basamakta az da olsa kendini belli etmeye başlamıştır metre yükselti basamağında yaklaşık 40 hektarlık alan kaplayan ormanlık alan, daha çok seyrek meşelikler şeklinde kendini göstermektedir. 539 Tablo 6 Bağlar merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki genel arazi kullanımı Yükselti Basamağı Tarım alanı Mera veya otlak Orman Yerleşme Diğer Toplam (hm²) Oranı (%) 39,19 49,37 0,52 7,63 4, Metre Yükselti Basamağında Arazi Varlığı ve Arazi Kullanımı Bağlar merkez ilçesinin metre yükselti basamağının kapladığı alan 3080 hektardır. Bu yükselti basamağı ilçe yüzölçümünün %6,83'üne karşılık gelir. Merkez ilçeler yükselti basamaklarına oranı %81.7 dir. Bu yükselti basamağının merkez ilçeler toplam arazilerine oranı % 1.36 dır. Bu yükselti basamağının Diyarbakır ili arazilerine oranı % 0.20 dir (Tablo 7). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

11 Bağlar Merkez İlçesinde (Diyarbakır) Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı Tablo 7 Bağlar Merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki arazi varlığı ve oranı Yük. Aralığı Bağlar (hm²) Bağlar (%) Merkez ilçeler yükselti basamaklarına Merkez ilçelere İl içindeki ,83% 81,7 1,32% 0, yükselti basamağında plato düzlüğü ve akarsu vadi tabanlarından Karacadağ yamaçlarına geçişteki kontak alanları bulunmaktadır. Bu kesimlerde, eğimin artmasına bağlı olarak düz arazilere nadiren rastlanır. Düz alanlar ise büyük ölçüde tarım yapılan arazilere karşılık gelir. Bu yükselti basamağındaki tarım alanları arazinin jeolojik yapısı nedeniyle parçalanmış ve devamlılık göstermeyen alanlardır. Genel itibariyle otlak veya mera alanları arasında verim düzeyi düşük, tahıl tarımının yapıldığı tarım arazileri bulunmaktadır. Mera veya otlak alanları Kırkkoyun, Naldöken, Gömderesi, Köstekli, Beykaya, Kıymış ve Ortaören kırsal mahallerinde Bağlar merkez ilçesinin diğer kırsal mahallerine göre daha geniş yer tutar. Bu yükselti basamağında bulunan köyler Karacadağ volkanik kütlesinin kuzeydoğu kesiminde bulunmaktadır metre yükselti basamağındaki orman alanı 90 hektara çıkmıştır. Bu yükselti basamağında da seyrek meşelikler yer alır. Meşeliklerin bulunduğu arazilerin eğim değerleri, çevreye göre daha fazladır. Bu meşelik alanlar insan tahribinden arta kalan ve kendini yenilemeye çalışan kalıntı (relikt) meşeliklerdir. Bağlar merkez ilçesinin bu yükselti basamağının %27.34 ünü tarım alanları, %55,62 sini mera veya otlak alanları, %2.92 sini orman alanları, %1.04 ünü yerleşme alanları, %4.06 sını Diğer diye tanımladığımız taşlık, dik, köy yolu, maden ocak alanları oluşturmaktadır (Tablo 8). Tablo 8 Bağlar merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki genel arazi kullanımı 540 Yükselti Basamağı Tarım alanı Mera veya otlak Orman Yerleşme Diğer Toplam (hm²) Oranı (%) 27,34 55,72 2,92 9,86 4, Bağlar merkez ilçesinde özellikle bu kesimlerdeki kırsal mahallerin temel ekonomik faaliyetinin hayvancılık olması, doğal ortamın ekonomik faaliyetler üzerinde ne kadar etkili olduğunun göstergesi durumundadır Metre Yükselti Basamağında Arazi Varlığı ve Arazi Kullanımı Bağlar merkez ilçesinin metre yükselti basamağının kapladığı alan 2990 hektardır. Bu yükselti basamağı ilçe yüzölçümünün %6,63'ne karşılık gelir. Merkez ilçeler yükselti basamaklarına oranı % 100 dür. Yani Diğer merkez ilçelerin bu yükselti basamağında arazisi bulunmamaktadır. Bu yükselti basamağının toplam merkez ilçeler arazilerine oranı %1.28 dir. Bu yükselti basamağının Diyarbakır ili arazilerine oranı ise % 0.20 dir (Tablo 9). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

12 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı Tablo 9 Bağlar Merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki arazi varlığı ve oranı Yük. Aralığı Bağlar (hm²) Bağlar (%) Merkez ilçeler yükselti basamaklarına Merkez ilçelere oranı Ġl içindeki oranı (%) , ,28 0,20 Bağlar merkez ilçesinde yaklaşık %6.63'lük bir yer tutan metre yükselti kuşağı, daha aşağıdaki yükselti basamaklarına göre arazi kullanım şekillerinde değişimlerin netleştiği basamak durumundadır. Düşük kot basamaklarda tarım alanlarının önemli üstünlüğü bulunurken, 1000 metreden itibaren tarım alanlarında ciddi bir azalma, buna karşın otlak ve mera alanlarında artış söz konusudur (Şekil 4). Bu basamaktaki en fazla yer tutan alanlar, mera veya otlak (%68.09) alanlarıdır. Mera veya otlak alanlarını tarım alanları (%32,4) takip eder (Tablo 10). Tablo 10 Bağlar merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki genel arazi kullanımı Yükselti Basamağı (hm²) Tarım alanı Mera veya otlak Orman Yerleşme Diğer Toplam Oranı (%) 21,402 68,73 3,68 7,63 1, Metre Yükselti Basamağında Arazi Varlığı ve Arazi Kullanımı Bağlar merkez ilçesinin metre yükselti basamağının kapladığı alan 980 hektardır. Yani bu yükselti basamağı ilçe yüzölçümünün %2.17 ne karşılık gelir. Merkez ilçeler yükselti basamaklarına oranı %100 dür. Bu durum Bağlar merkez ilçesinin diğer merkez ilçeler içinde ortalama yükseltisi en fazla ilçesi olmasından kaynaklanmaktadır. Bu yükselti basamağının toplam merkez ilçeler arazilerine oranı % 0.42 dir. Bu yükselti basamağının Diyarbakır ili arazilerine oranı % 0.06 dır (Tablo 11). Tablo 11 Bağlar Merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki arazi varlığı ve oranı Yük. Aralığı Bağlar (hm²) Bağlar (%) Merkez ilçeler yükselti basamaklarına Merkez ilçelere oranı (%) İl içindeki oranı (%) , ,42 0,06 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

13 Bağlar Merkez İlçesinde (Diyarbakır) Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı Bağlar merkez ilçesinde metre basamağı, yerleşmelerin ve nüfusun sürekli bulunmadığı; genel bir ifadeyle 1501 metrenin üzerinde hiç yerleşmenin olmadığı yükselti basamağıdır. Bu değişimi arazi kullanımı haritası üzerinden de görmek mümkündür. Bu basamakta doğal koşulların arazi kullanımı üzerindeki etkisi bir alt basamağa göre daha da artmıştır. Bu yükselti basamağında mera veya otlak alanların kapladığı oran %67.35, orman alanları %16.33 ve tarım alanları ise %8.88 dir. Diğer olarak tanımlanan ve çoğunlukta dik ve kayalık alanların kapladığı alanın oranı da %2.96'dır (Tablo 12) Tablo 12 Bağlar merkez ilçesinin m yükselti basamağındaki genel arazi kullanımı Yükselti Basamağı Tarım alanı Mera veya otlak Orman Yerleşme Diğer Toplam (hm²) Oranı (%) 8,88 71,84 16,33 0,00 2, SONUÇ ve DEĞERLENDĠRME Bağlar merkez ilçesi, Karacadağ ın kuzeydoğu kısmındaki coğrafi konumu nedeniyle doğal ortam şartlarında kısa mesafede değişimlerin gözlendiği; Diyarbakır merkez ilçeleri içinden Kayapınar, Sur ve Yenişehir merkez ilçelerinden ortalama yükseltisi en fazla olan ilçedir. Bağlar ilçesi, 500 metreden 1600 metreye kadar bütün yükselti basamaklarında arazisi bulunan ve yaklaşık 451 km 2 yüz ölçümüne sahip bir ilçedir. İlçede genel arazi kullanım şekli, jeolojik, jeomorfolojik ve iklimsel ortam özelliklerine bağlı olarak şekillenmekle birlikte yerleşme, nüfus, sanayi, ulaşım, ticaret faktörlerinin de katkısı görülmektedir. Yükseltinin değişimiyle birlikte ilçede yerleşme ve nüfusun zamanla gösterdiği değişim, yürütülen ekonomik faaliyetlerin değişimi ve dağılışı, toprağın üretim ve işlenme yöntemleri, teknolojide ulaşılan seviye ve bilgi birikimi gibi pek çok faktör arazi kullanımını şekillendirmektedir. Aynı zamanda son yıllarda başta çevre koruma yaklaşımları olmak üzere toprağa dayalı üretimleri yönlendiren plan ve politikaların arazi kullanımında etkili olmaya başladığı görülmektedir (Taş ve Yakar, 2009 s12). 542 Google Earth ın 2014 görüntülerinin ve ArcGIS üzerinden kontrollü sınıflandırma yöntemi ile hazırlanan Bağlar merkez ilçesi arazi kullanım haritasından faydalanılarak yapılan hesaplamalara göre genel arazi kullanımı değerleri elde edilmiştir (Tablo 13). Buna göre ilçe yüzölçümünün % si ile en büyük pay tarım alanlarına aittir. Mera veya otlak alanları %25.28 lik oranıyla ikinci sırada, %7.38'lik oranıyla yerleşme alanları üçüncü sırada yer almaktadır. Gölet, kanal, sanayi ve yol alanlarından oluşan diğer alanlar, il alanının %2,95 ini, seyrek meşelik alanlardan oluşan orman alanları ise %0.89 unu oluşturmaktadır (Tablo 13). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

14 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı Tablo 13 Bağlar merkez ilçesinin genel arazi kullanım durumu Yükselti Basamağı Tarım alanı Mera veya otlak Orman Yerleşme Diğer Toplam Toplam (hm²) Oranı % 64,07 25,28 0,89 7,38 2, ġekil 4. Bağlar merkez ilçesinin genel arazi kullanım durumunu gösteren harita Bağlar merkez ilçesindeki tarım alanlarının dağılımına bakıldığında ise plato karakterindeki düzlük alanların geniş yer tuttuğu görülür (Şekil, 2). İlçenin batısından doğusuna doğru akış gösteren Havar Çayı nın Dicle Nehri ile birleşme noktasına doğru genişleyen havzanın içinde kalan dalgalı düzlükler, Havar Çayı havza tabanı, Kolludere, Develi, Kabahıdır, Yalankoz ve Ortaören kırsal mahalle yerleşmelerinin çevresindeki plato yüzeyleri tarım alanlarının yoğun olduğu kesimlerdir. Ortalama yükseltileri metre arasında değişen bu düzlük alanlar tarım alanlarını oluşturmaktadır. Özellikle m aralığındaki tarım alanları içinde öbekler halinde olmakla birlikte, bu alanları çevreleyen eğimli sahaların arazi kullanım biçimini otlak alanları oluşturmaktadır (Şekil, 2). Plato alanlarının kenarlarında çeşitli büyüklüklerde bulunan otlak alanları, çoğunlukla Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

15 Bağlar Merkez İlçesinde (Diyarbakır) Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı eğimin fazla, toprak kalınlığının yetersiz olduğu ve bazalt taşlıklarının hâkim olduğu yapıdaki arazilerin bulunduğu kesimlerden oluşmaktadır. Bu kesimler çoğunlukla mera veya otlak alanlarına tekabül gelmektedir. Bununla birlikte son yıllarda plato yüzeylerindeki mera veya otlak alanları, nüfusun sürekli artmasına paralel olarak tarım alanlarına dönüşmüştür. İlçedeki plato yüzeylerinde yer alan mera veya otlak alanları özellikle 1100 metreden sonra genişlemektedir. Son zamanlarda taşlıkların devlet teşvikiyle temizlenmesi çalışmaları yanında, sanayi ve şehirsel alanların yatay yönde gelişmesine bağlı olarak otlak alanları giderek daralmaktadır. Karacadağ ın kuzeydoğu yamaçlarındaki engebeli alanlar mera veya otlak alanlarının genişlediği diğer sahalardır. Bağlar merkez ilçesindeki kırsal yerleşmeler, daha çok tarım alanlarının yoğun olduğu alanlarda kurulmuş olduğu gözlemlenmiştir. Bu yerleşmelerin bir kısmı da ilçede özellikle plato ve akarsu vadi yamaçlarının plato yüzeyine temas etiği alanlarda konumlanmıştır. (Şekil. 2). Bağlar merkez ilçesinin geniş yer kaplayan şehir merkezi de ilçenin kuzeydoğusuna konuşlandırılmıştır. (Şekil. 4). Bağlar şehir yerleşmesi özellikle Diyarbakır- Şanlıurfa kara yoluna (batıya) ve Havar Çayı havzasına doğru (güneye) genişleme eğilimdedir. Bağlar merkez ilçesinin artan nüfus miktarına bağlı olarak sürekli büyüyen şehirsel yerleşme alanı, tarım alanları aleyhine genişlemektedir. Bağlar merkez ilçesinde havaalanın olması, güney ve batı bağlantı yollarının bu ilçe üzerinden geçmesi, ilçenin var olan tarımsal potansiyelini geri plana atmaktadır. Bu durum ilçede ulaşım, ticaret, sanayi tesisleri ve konut alanlarının gelişmesini hızlandırmıştır. Bağlar merkez ilçesinin genel arazi kullanım deseninin, yeryüzü şekillerine bağlı olarak artan yükselti kademelerine göre değiştiği görülür (Tablo 1 12). Tarım alanlarının metre aralığında, otlak alanlarının metre aralığında, orman alanlarının 1250 metrenin üzerindeki alanlarda, yerleşme ve sanayi alanlarının ise metre yükselti aralığında toplandığı görülmektedir. Bu durum, metre yükselti aralığında kalan arazilerin yoğun bir biçimde kullanıldığını göstermektedir. Tarım alanlarının 1100 metre yükselti basamağından itibaren ciddi bir azalma göstermesi, iklim ve jeomorfolojik koşulların elverişsizliği ile ilişkilidir. Yani yükselti ile birlikte eğimin artması, yağış ve sıcaklık koşullarının elverişsizliği ile birleşince, tarımsal üretimde ciddi bir azalmaya neden olmaktadır. Bu durum, yerleşme ve nüfus özelliklerini de etkilemiş olup, yerleşme sayısında 1100 metreden itibaren ciddi bir azalma gözlemlenmiştir. 544 KAYNAKLAR Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Başmühendisliği Bölgesel Araştırma Raporu- Diyarbakır, 2000 Atalay, İ. (1997) Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir. Atalay, İ. (1989). Türkiyede Kır Yerleşmelerinin Arazi Degradasyonu Üzerindeki Etkileri. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1 (1), Bayındır, F. (2006). Malatya İlindeki Genel Arazi Kullanımının Yükselti Kuşaklarına Göre Değişimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Erinç, S. (1963), "Tatbiki coğrafya ve planlama", İTÜ Mimarlık Fakültesi Yay.(Şehircilik Kürsüsü), Şehircilik Konferansları, No:1, İstanbul. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

16 Sedat Benek _ Hurşit Yetmen_ Mehmet Özcanlı Benek, S. (2016). Kırsal Arazi Kullanımı ve Planlaması. Beşeri Coğrafyada Araştırma yöntemleri ve Teknikleri Kitabı. Bölüm 12. Editör: Nurettin Özgen. Pagem/Akademi Ankara Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2008 Dicle Üniversitesi Çevre Araştırma Merkezi, Dicle Havzası Diyarbakır ve Yöresi Çevre Araştırma Projesi 1. Aşama Nihai Raporu Aralık 1993 Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı ile Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü ortak çalışması, Sanayi Envanteri Diyarbakır, 2008 Diyarbakır Valiliği 2000 e Beş Kala Diyarbakır - Diyarbakır, 1995 Doğanay, H., Özdemir, Ü. ve Şahin, İ. F. (2011). Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya. Ankara: Pegem Akademi. Gözenç, S. (1975). "Arazi kullanılması ve değerlendirilmesinin coğrafi yönden tetkiki", İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enst. Dergisi, Sa: 20-21, (Erişim: ) İzbırak, R. (1992). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Öğretmen Kitapları Dizisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. MTA Bölge Müdürlüğü, Diyarbakır ve Çevresinin Mühendislik 1/ Jeoloji Haritası Sarıbaş, M. ve Pınar, A. (2013). Silifke Göksu Vadisi nde Yer Alan Köylerin Beşeri Coğrafya Özellikleri. Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29, Tanoğlu, A. (1947). "Türkiye'nin irtifa kuşakları" Türk Coğrafya Dergisi, Yıl: III, Sa: 9-10, Tarım İl Müdürlüğü Araştırma Planlama Şubesi Faaliyet Raporu - Diyarbakır, 2008 Taş, B. (2006). Tosya İlçesinde Araziden Yararlanma ve Planlamaya Yönelik Öneriler, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Taş, B. ve Yakar, M. (2009). Afyonkarahisar İlinde Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7 (29), Tunçdilek, N. (1985) Türkiye'de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı, İÜ. Deniz Bilimleri ve Coğr. Enst. Yay. No: 3, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3279, İstanbul. Türk Dil Kurumu (1983) Türkçe Sözlük Cilt 1, TDK Yay: 505/1, Ankara. 545 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s