ESKİŞEHİR SANAYİ STRATEJİK GELECEK TASARIMI RAPORU

Transkript

1 Bu proje BEBKA Kalkınma Ajansı tarafından desteklenmektedir ESKİŞEHİR SANAYİ STRATEJİK GELECEK TASARIMI RAPORU Bu rapor Eskişehir Sanayi Odası tarafından hazırlanmıştır 1

2 İÇİNDEKİLER 1. Giriş 3 2. Eskişehir ve Eskişehir nin Genel Görünümü 5 3. Araştırma ve Yöntemi Amaç ve Önem Veri Toplama Aracı Verilerin Analizi 9 4. Bulgular Sektörlerin Temel Eksikliklerine İlişkin Görüşlerin Dağılımı Sektörler Bazında Değerlendirmeler Sektörler için Mevcut Durum ve SWOT Analizleri ile 52 Öncelikli Eylem Planları 5.1. Makina İmalat Sanayi Metal Ana Sanayi Metal Eşya Sanayi Tekstil ve Dokuma Sanayi Gıda Sanayi Kimya ve Plastik Sanayi Madencilik Orman Ürünleri Mobilya ve Kâğıt Sanayi Taş ve Toprak Sanayi Diğer İmalat Sanayi Sonuç ve Öneriler 78 Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı Mali/Teknik Destek Programları kapsamında hazırlanan bu yayının içeriği Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı ve/veya Kalkınma Bakanlığı nın görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk Eskişehir Sanayi Odası na aittir. 2

3 1. GİRİŞ Küreselleşme günümüzde yeni bir evrim olarak karşımıza çıkmaktadır. Uluslararası rekabet ve büyüyen uluslararası üretim, ticaret, sermaye ve teknoloji hareketliliği firmaları üretim faaliyetlerinde bağımlılığa ve bütünleşmelere sürüklemektedir. Uluslararası teknoloji ve bilgi birikimi, her ne kadar bir üst sınırı olsa da, daha çok erişilebilir hale gelmiştir. Mali kaynaklar uluslararası piyasalardan da temin edilebilmektedir. Artık, bütün kalkınma fırsat ve imkânları büyük ölçüde uluslararası alana çekilmiş durumdadır. Ülkeler nitelikli alt yapılarıyla, uluslararası teknoloji, bilgi ve finansman imkânlarını cezbetmek durumundadırlar. Bu durum, gelişmekte olan ülkelerde özel kesimin geliştirilmesi ve daha çok pazar ekonomisi kurallarına dönülmesi, gelişmiş ülkelerle aradaki mesafeyi açmamak için sanayiin ihtiyacı yönünde eğitim ve sağlık altyapısını, diğer temel altyapı ve ekonomik altyapıyı hazırlama önceliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu yeni model, geleneksel dış ticaret ilişkilerinden öte bir uluslararası kimliği ortaya koymaktadır. Bu yeni yapı: üretim, ticaret, teknoloji, sermaye, pazarlama konularında da sınır ötesi bağlantıları ifade etmektedir. Bu bağlantılar doğrudan yabancı sermaye yatırımları veya uluslararası firmalar aracılığıyla sınır ötesi birleşme ve anlaşmalar yoluyla gerçekleştirilmektedir. Artık, sanayilerin yeniden yapılandırılmasında bu tür kuruluşlar önemli rol oynamaktadır. Lisans anlaşmalarıyla, stratejik ortaklıklarla, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarıyla teknoloji aktarımı, birçok alt firma bağlantıları ve diğer karmaşık ilintiler küresel pazar yapısını oluşturmaktadır. Uluslararası firmalar, küresel üretim ve ticaret sistemini örgütlü, eşgüdümlü şekilde denetlemeye başlamıştır. Sistemin özü; ülkelerin uluslararası firmalar için çekiciliği olan ve hareketli olmayan üstünlüklerini (nitelikli altyapı, üstün nitelikli işgücü piyasası, güçlendirilmiş arz bağlantıları, uluslararası nitelikte kurumsallaşma, iyi çalışan piyasalar vs.) uluslararası firmaların hareketli imkânlarıyla (Ar-ge, idari yenilikler, sermaye vs.) birleştirilmesinden ibarettir. Sanayinin aşama yapabilmesi için, ülkeler kendi üstünlüklerini uluslararası piyasada pazarlayacaklar, ekonomik potansiyelleri konusunda doğru işaretleri ortaya koyacaklardır. Küresel ekonomik yapıya, gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerin uymalarının oldukça zor olacağı tartışılmaktadır. Çünkü bu ülkelerde piyasa mekanizmasının çalışması, eğitim imkânları ve niteliği yetersizdir. Bu ülkeler, doğrudan yabancı yatırımları çekmek için yeterli bilgiyi ortaya koymakta ve karmaşık teknolojileri öğrenip uygulamakta yetersiz kalabileceklerdir. Dolayısıyla, yabancı sermaye bu ülkelerde artı katkı değil, bazen eksi etki bırakabilecektir. Diğer yandan, bu ülkeler ekonomilerini küresel piyasalara hazırlamada geç kalırlarsa, sanayileşen ülkelerle aralarındaki fark da giderek artabilecektir. Teknoloji ve bilgiyi hızla kavrayıp uyarlayan ülkeler, diğer ülkelere nazaran hızlı bir gelişme sağlayacaklardır. Bunların ötesinde, bir ülkenin küresel piyasaya olumlu yaklaşımı için; iç piyasanın ne kadar derinliğe sahip olduğu, teknik gelişmesinin ağırlığı, pazar yapısı, ekonominin bulunduğu bölge, kaynak imkânları, işgücünün eğitimi gibi üstünlüklere sahip olması ve bu üstünlüklere dikkat çekebilmesi gerekmektedir. Ücretli mühendisler Güney Kore de teknoloji aktarımının önemli aracı olmuşlardır. Bu ülkede önemli sayıdaki iyi yetişmiş mühendis arasındaki rekabet ve geniş eğitimli işgücü arzının verimli kullanılması, doğru teknoloji ithalini hızlandırmıştır. 3

4 Küreselleşme, bazı güçlüklerine rağmen, bütün ülkelere kalkınma yönünde uzun dönemli fırsatlar sunmaktadır; çünkü bugün bir ülke veya bölgede faaliyet gösteren doğrudan yabancı sermaye veya uluslararası firmalar, daha sonra başka bölgelerde daha uygun koşullar bulurlarsa yer değiştirebileceklerdir. Ayrıca, uluslararası üretim çok katmanlı olarak sürdürülmektedir. Yeterli malûmat sağlanırsa, uluslararası sermaye aynı zamanda ve konuda dünyanın çeşitli yerlerindeki imkânları tüketme eğiliminde olacaktır. Bütün bunlardan çıkan sonuç: gelişmekte olan ülkeler küresel piyasalara açılırken, bilgilendirme, eşgüdüm ve şevklendirme bakımından devlete önemli görevler düşmektedir. Yabancı sermayenin çıkarlarıyla ülke çıkarlarını bağdaştırmak, işgücünün eğitimi ve teknoloji imkânlarından faydalanmak bakımından uluslararası firmaların çeşitli politikalarla özendirilmesi gerekmektedir. Zira uluslararası kurallar gereğince, artık yabancı yatırımcıları belli hedeflere zorlamak söz konusu değildir. Türkiye de üretim yapısının sektörel ve bölgesel çeşitliliği yerelleşmeyi zorunlu kılmakta, ancak politika araçlarının tasarımını da zorlaştırmaktadır. 400 milyar dolarlık bir ekonomiyle dünyadaki 16. büyük ekonomi, 75 milyonluk nüfusuyla dünyadaki 17. büyük ülke konumunda olan Türkiye, gelişmekte olan ülkeler arasında özel bir konuma sahiptir. 80 in üzerinde sektörde 105 milyar dolarlık ihracat gerçekleştiren Türk imalat sanayii hem ürün grubu açısından, hem de coğrafi yoğunluk açısından önemli ölçüde çeşitlenmiştir. Özel sektöre dayalı üretim yapısının büyüklüğü ve çeşitliliği, coğrafi açıdan büyüklüğü, uzun yıllardır süre gelen demokratik yönetişim tecrübesine sahip ve dünyanın en gelişmiş pazarlarının başında gelen Avrupa Birliği ne entegrasyon konusunda önemli bir mesafe kat etmiş olması, Türkiye yi dünyadaki tüm gelişmekte olan ülkeler arasında benzeri olmayan bir konuma sokmaktadır. Türkiye ekonomisi son yıllarda önemli bir dönüşüm içine girmiştir. Bu dönüşümün tetikleyicisi küresel ekonomideki gelişmeler olmuştur. Bilgi, iletişim ve ulaştırma teknolojilerindeki ilerlemeler mekânın ve uluslararası sınırların bağlayıcılığını gitgide azaltmıştır. Şirketlerin rekabet gücü ve ekonomi politikaları açısından bakıldığında, bu değişimler yeni yaklaşımların geliştirmesini zorunlu kılmıştır. Bölgesel kalkınma konusu bu yeni eğilimler ışığında yeni bir anlam kazanmaktadır. Daha önceleri bölgeler arası farklılıkların giderilmesi ön plandayken, bugün rekabet gücü için bölgesel politikaların tasarlanması ve uygulanması zorunlu hale gelmiştir. Ekonomi politikalarında merkezi ve makro yaklaşımların çok ötesinde, mikro konuları hesaba katabilen, sektörel ve bölgesel önceliklere göre politika araçlarını harekete geçirebilen bir kapasiteye duyulan ihtiyaç her zamankinden fazladır. Eskişehir Sanayi Stratejik Gelecek Tasarımı Projesinin genel amacı, yukarıda açıkladığımız küresel gelişmeler ve Türkiye ekonomisinin gelişme trendine bağlı olarak Eskişehir sanayinin gelecekte nerede olması gerektiğinin belirlenmesi ve bunun nasıl başarılacağına dair bir yol haritasının oluşturulmasıdır. Sanayi temsilcileri ile gerçekleştirilen yüz yüze görüşmeler ve çalıştaylarla birlikte ilgili paydaşların ortak aklı kullanılarak, değişen çevresel trendler doğrultusunda yaratıcı ve yenilikçi bir anlayışla, Eskişehir Sanayi nin geleceğini şekillendirecek bir stratejik yaklaşım ortaya konulmaya çalışılmıştır. 4

5 2. ESKİŞEHİR ve ESKİŞEHİR SANAYİİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ Eskişehir in nüfusu, 2010 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre kişidir. Nüfusun kişisi şehirde yaşarken, kişisi belde ve köylerde yaşamaktadır. İl genelinde şehirde yaşayanların oranı yüzde 89, köyde yaşayanların oranı yüzde 11'dir yılı nüfus verilerine göre, il merkezi nüfusu kişi olup, ilin nüfus yoğunluğu ise km² başına 55 kişidir. Eskişehir in nüfus bakımından en büyük ilçeleri sırasıyla Odunpazarı, Tepebaşı, Sivrihisar ve Çifteler dir. Yüzölçümü bakımından en büyük ilçe yine Merkez ilçedir. Eskişehir in nüfus bakımından en küçük ilçesi Han dır. Yüzölçümü bakımından en küçük ilçesi ise Mihalgazi ilçesidir. Eskişehir deki ilçe sayısı 14, belediye sayısı 28 ve toplam köy sayısı ise 371 dir. Eskişehir ilinin şehirleşme oranı, yıllık nüfus artış hızı, kişi başına gayri safi yurtiçi hâsıla ve sanayi iş kolunda çalışanların toplam istihdama oranları bakımından Türkiye ortalamalarının üstündedir. Tarım kolunda çalışanların toplam istihdama oranı ise Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Şehir nüfusunun kırsal nüfusa göre hızla büyümesi, yetişmiş nitelikli ve eğitimli iş gücü potansiyelinin varlığı, ilin coğrafi bakımdan ülkemiz içindeki büyük pazarlara olan yakınlığı, enerji ve hammadde kaynaklarının uygunluğu, sanayi için gerekli altyapı yatırımlarının yeterli olması ve ulaşım kolaylıkları, ülkemizin en büyük Organize Sanayi Bölgesine sahip olması, Eskişehir Sanayi Odasının (ESO) il sanayine yönelik gerçekleştirdiği önemli yatırım ve projeler, il sanayisinin giderek gelişmesini sağlamıştır. Eskişehir'de mevcut sanayi içinde Makine İmalat Sanayi ekonominin can damarı konumundadır. Gıda sanayi ile taşa ve toprağa dayalı imalat sanayileri ise en fazla katma değer üreten 2. ve 3. sektör durumundadır. Türkiye nin tek Uçak Motor Fabrikası ile Dizel Lokomotif Motoru üreten fabrikaları Eskişehir de bulunmaktadır. Yine ülkemizin en yüksek kapasiteli Buzdolabı ve kompresör fabrikası da ilimizde bulunmaktadır. Bunun yanında Eskişehir, Türkiye'nin en önemli tarım merkezlerinden biridir. Özellikle tahıl üretiminde önemli paylara sahip olan ilimiz, şeker pancarı gibi bitkilerin üretiminde de önemli yere sahip bulunmaktadır. Eskişehir Sanayi Tarih boyunca önemli medeniyetlerin yerleşim ve ticaret merkezi olan Eskişehir, ülkemizde sanayinin de ilk kurulduğu ve geliştiği yerlerin başında gelmektedir yılında Berlin-Bağdat demiryolunun yapımı sırasında ilimizde kurulan Cer (döküm) atölyeleri sanayileşmenin temellerini oluşturmuştur. Eskişehir Sanayi Odası nın kurulması ile kentte düzenli ve planlı sanayileşme büyük hız kazanmıştır. Daha önceki yıllarda genel olarak un ve unlu ürünler ile kiremit, tuğla ve soba imalatı konusunda faaliyet gösteren firmalar ağırlıkta iken, 1968 yılında Eskişehir Sanayi Odası nın kurulması ve Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi nin 1973 de devreye girmesiyle sanayileşme konusunda önemli bir dönüşüm başlamıştır. 5

6 OSB nin kurulmasının ardından Dünyanın ve ülkemizin en büyük beyaz eşya sanayi kuruluşlarından biri olan Koç Grubuna bağlı Arçelik in Eskişehir e buzdolabı fabrikası kurmasının yanı sıra gelişen teknoloji ve yeni üretim olanaklarıyla birlikte ilimizdeki sanayi kolları hızla gelişme göstererek sanayinin tüm alanlarında faaliyet gösteren çok sayıda işletme kurulmuştur. Eskişehir, köklü sanayi geçmişi ile ülkemizin en önemli sanayi kentlerinden biri olup, 21. Yüzyılın eşiğinde yaptığı yeni atılımlarla ve örnek projeleriyle Türk sanayinin örnek gösterilen merkezlerindendir. Eskişehir sanayinin genel olarak ulaştığı noktaya baktığımızda ise bugün ESO nun üye sayısı 580 olup, bu kuruluşların 2010 yılı toplam ciroları 6,5 milyar dolar, ihracatları toplamı 1,7 milyar dolar ve toplam çalışan sayısı ise 43 bin kişidir. Ülkemizin önemli sanayi merkezlerinden biri olan Eskişehir deki, sanayinin sektörel dağılımı incelendiğinde tek bir sektörün değil, genelde yüksek katma değer yaratan birçok sektörlerin gelişme gösterdiği görülmektedir. Eskişehir de sektörlerin il sanayi içinde çeşitli göstergelere göre yüzde paylarının dağılım durumu aşağıdaki Tablo da gösterilmiştir. Eskişehir sanayinin sektörel bazda dağılımı incelendiğinde, Makine İmalat Sanayi toplam sanayi içinde firma sayısı yönünden %30,7 ile ilk sırada yer alırken, %12,5 ile Taş ve Toprak Sanayi ikinci sırada %11,6 ile Gıda Sanayi ise üçüncü sırada yer almaktadır. Tablo: Sektörlerin İl Sanayi İçindeki Yüzde Payları ANA SEKTÖRELER FİRMA SAYISI CİRO (TL) İHRACAT ($) ÇALIŞAN SAYISI Makine İmalat Sanayi 30,7 48,5 54,2 33,3 Taş ve Toprak Sanayi 12,5 8,5 10,6 12,1 Gıda Sanayi 11,6 22,1 6,5 18,0 Kimya ve Plastik Sanayi 11,0 3,5 2,5 5,6 Orman Ürünleri, Mobilya ve Kâğıt Sanayi 9,9 2,4 0,2 4,8 Metal Eşya Sanayi 6,3 3,3 1,1 6,5 Madencilik 6,2 6,6 20,9 5,2 Diğer İmalat Sanayi 5,0 1,3 0,0 1,5 Metal Ana Sanayi 3,9 0,7 1,0 1,9 Tekstil ve Dokuma Sanayi 2,9 3,1 3,0 11,0 TOPLAM Eskişehir sanayi içinde sektörlerin elde ettikleri cirolar yönünden duruma bakıldığında ise Makine İmalat Sanayi sektörünün %48,5 lik bir payla ilk sırada olduğu görülmektedir. Ciroda ikinci sırada %22 ile Gıda Sanayi bulunmaktadır. İhracat yönünden sektörel dağılıma bakıldığında ise Makine İmalat Sanayi yine %54 lük payla ilk sırada yer alırken, ikinci sırada %21 lik payla Madencilik sektörü yer almaktadır. Çalışan Sayısı yönünden sektörel dağılım incelendiğinde Makine İmalat Sanayi %33 lük payla yine ilk sırada yer almaktadır. Çalışan sayısında diğer göstergelerdeki 6

7 dizilimden farklı olarak emek yoğun bir sektör olan Tekstil ve Dokuma Sanayi ikinci sırada yer almaktadır. Tablo: Bazı Sanayi Ürünlerinin Üretiminde Eskişehir in Payı Ürünler Yüzde Payı Uçak Motoru 100 Dizel Lokomotif 100 Bor 100 Soğutucu (Kompresör) 95 Buzdolabı 60 Manyezit 60 Soba ve Aksesuarları 40 Seramik (yer ve duvar karosu) 40 Bisküvi ve Kek 35 Kiremit ve Tuğla 25 Eskişehir'de üretimi gerçekleştirilen bazı sanayi ürünleri, Türkiye çapında önemli pazar payına sahip mamuller olup, Eskişehir ekonomisinde ve sanayi içinde büyük yer tutmaktadırlar. Bu ürünler ve ülkemiz pazarındaki payları yandaki Tablo da gösterilmiştir. Buna göre Uçak Motoru imalatı, dizel lokomotif ile bor ürünleri üretiminde Eskişehir tüm Türkiye pazarının %100'ünü elinde bulundurmakta olup, ayrıca dünyadaki bor yataklarının %60'ı da Eskişehir'de bulunmaktadır. Eskişehir sanayi içinde Beyaz Eşya Ana ve Yan Sanayi de önemli bir paya ve ağırlığa sahiptir. Tablodan da görüleceği üzere Türkiye deki Buzdolabı üretiminin %60 ı ve soğutucu kompresör üretiminin %95 i yine Eskişehir deki sanayi tesislerinde gerçekleştirilmektedir. Ülkemizdeki ekonomik yapıya paralel bir şekilde, Eskişehir deki sanayi kuruluşlarının 1980 sonrasında, ihracata dayalı sanayileşme stratejisinin bir uzantısı olarak hızla bu alana yöneldikleri tespit edilmiştir. Bu kapsamda 1983 yılında ESO ya üye kuruluşların ihracatları toplamı 66 milyon dolar iken, 2010 yılı sonunda söz konusu ihracat tutarı 1 milyar 700 milyon dolara ulaşmıştır. Eskişehir sanayinin son yıllardaki ihracat performansı aşağıdaki Tablo da verilmiştir. Tablo: Türkiye nin Toplam İhracatının ve Eskişehir Sanayi Odasına Üye Sanayi Kuruluşlarının İhracatlarının Karşılaştırması YILLAR TÜRKİYE (Milyon $) ESKİŞEHİR (Milyon $) YÜZDE PAY , , , , , , , , , , ,49 ESO ya üye firmalar, ihracatlarının ortalama olarak yüzde 70'ni başta Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere gelişmiş ülkeler olan OECD ülkelerine gerçekleştirmektedirler. Bu düzeyde bir ihracat potansiyeli de Eskişehir'deki sanayinin kaliteli ve dünya standartlarında 7

8 üretim yapmakta olduğunun açık bir göstergesidir yılında ESO ya üye 130 firma 100 den farklı ülkeye ihracat gerçekleştirmişlerdir. Eskişehir sanayi ihracatının sektörel yoğunlaşmasına bakıldığında, Makine İmalat Sanayi, Taş ve Toprak Sanayi ile Madencilik Sektörünün toplam ESO üyeleri ihracatı içindeki, payı yüzde 86 ya ulaşmaktadır. Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi Eskişehir de, sanayi yatırımlarının planlı bir şekilde gerçekleştirilmesinin sağlanması, çevre korunmasına verilen önem ve modern şehircilik anlayışının bir sonucu olarak, 1969 yılında Eskişehir Sanayi Odası nın öncülüğünde bir Organize Sanayi Bölgesi kurulması çalışmalarına başlanmıştır. İlk aşamada 1 milyon metrekare olarak planlanan OSB alanı kısa sürede realize edilerek 1973 yılında yatırımcıların hizmetine sunulmuştur. Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi (EOSB) de ilk parsellerin kısa sürede satılması neticesinde bölgenin genişletme çalışmalarına başlanmış, 1979 yılında 2 milyon metrekarelik gelişme alanı ile birlikte toplam alan, 3 milyon metrekareye ulaşmıştır yılında da toplam alan yeni genişleme sahasıyla birlikte 21 milyon metrekareye çıkarılmıştır. Eskişehir deki sanayileşmenin 90 yıllardan başlayarak ivme kazanması sonucunda, Eskişehir Sanayi Odası, bölgenin genişletilmesi kararını almıştır. Kısa sürede sonuçlandırılan çalışmalar neticesinde EOSB nin alanı 1996 yılı sonunda 32 milyon metrekareye genişletilmiştir. Halen bu alanın 16 milyon m 2 si yatırımcılara tahsis edilmiş durumdadır. Söz konusu bu alan içinde 517 kuruluş faaliyet göstermektedir. Halen bu kuruluşlardan 403 ü faaliyette olup, 114 ü ise inşaat ve proje safhasında bulunmaktadır. Eskişehir in önemli karayolu ve demiryolu güzergâhlarının kesişme noktasında olması, aynı zamanda Gemlik ve İstanbul Limanlarına yakınlığı EOSB ye de yeni yatırımlar anlamında avantaj sağlamaktadır. Eskişehir Organize Sanayi Bölgesinde altyapı yönünden herhangi bir sorun bulunmamakta olup, tüm yatırımcılara eşit şartlarda eksiksiz hizmet sağlanmaktadır. OSB nin düz bir arazi üzerinde kurulması, bölge içinde her parsel sınırında su, elektrik, doğalgaz, buhar, pis su hattı, arıtma imkânı fiber optik internet ve telefon ile her türlü destek hizmetlerinin bulunması bölgeyi yeni yatırımlar açısından tercih edilir kılmaktadır. Eskişehir OSB deki gelişmeyi elektrik ve doğalgaz tüketimi bakımından birkaç rakamla ifade etmek gerekirse; Eskişehir OSB de 1991 de 62 milyon kw/h olan yıllık elektrik tüketimi 2010 yılı sonu itibariyle 19 yılda 7,5 kat artarak toplam 464 milyon kw/h yıla ulaşmıştır. Yine OSB de 1991 de 2,5 milyon m 3 /yıl olan yıllık doğalgaz tüketimi 2010 yılı sonu itibariyle 76 kat artarak toplam 190 milyon m 3 /yıl a ulaşmıştır. Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi bugün, il sanayinin gelişimine yön veren bir yapıya kavuşmuş olup, bölgede ESO tarafından gerçekleştirilen çok sayıda örnek proje yurtiçi ve yurt dışından yeni yatırımların bölgeye kazandırılmasında kritik rol oynamaktadır. 8

9 3. ARAŞTIRMA ve YÖNTEMİ 3.1. Amaç ve Önem Eskişehir Sanayi Stratejik Gelecek Tasarımı Projesi nde uygulanan anketlerin ve gerçekleştirilen çalıştayların genel amacı, Eskişehir sanayinin gelecekte nerede olması gerektiğinin belirlenmesi ve bunun nasıl başarılacağına dair bir yol haritasının oluşturulmasıdır Veri Toplama Aracı Araştırma Eskişehir Sanayi Odasına kayıtlı firmalara Eskişehir sanayisinin gelecekte nerede olması gerektiğinin belirlenmesi ve bunun nasıl başarılacağına dair bir yol haritasının oluşturulmasını ölçmeye yönelik olduğu için oldukça büyük bir örneklem üzerinde çalışmayı gerekli kılmaktadır. Bu nedenle bu kadar büyük ölçekli bir örneklemden veri toplamak için en uygun yöntemin anket formu ile veri toplamak olduğu düşünülmüştür. Anketler örneklem içerisine alınan firmalarla yüz yüze görüşme yöntemiyle, daha önceden anket uygulama teknikleriyle ilgili teorik ve uygulamalı eğitimlerin verildiği anketörler tarafından uygulanmıştır. Araştırma kapsamında hazırlanan ankette kullanılan ifadeler firmaların öncelikli sorunlarını tespit etmeye ve çözüm önerilerini belirlemeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Gerçekleştirilen anketlerin hemen akabinde, Eskişehir sanayiini oluşturan sektörlerin temsilcileri bir araya getirilerek çalıştaylar yapılmıştır. Her çalıştay ilgili sektör için bir SWOT analizi ve buna paralel olarak somut stratejiler ve proje önerileri üretme amacını gütmüştür Verilerin Analizi Anket formuyla ve çalıştaylar neticesinde elde edilen veriler SPSS programında hazırlanan veri tabanına girilmiş ve gerekli analizler yapılarak sonuçlar tablo ve grafikler yardımıyla yorumlanmıştır. Ayrıca sektör temsilcileri tarafından ortaya konan sektörlerin güçlü ve zayıf yönleri, fırsat ve tehditleri, öncelikli stratejileri ve proje önerileri de analiz edilerek raporda yer almıştır. 4. BULGULAR İncelemeye alınan 77 firmanın sektörel dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Araştırma kapsamında görüşleri alınan firmaların %5,2 si (4 tanesi) Madencilik Sanayi nde, %13 ü (10 tanesi) Kimya ve Plastik Sanayi nde, %6,5 i (5 tanesi) Gıda Sanayi nde, %11,7 si (9 tanesi) Taş ve Toprak Sanayi nde, %32,5 i (25 tanesi) Makine İmalat Sanayi nde, %6,5 i (5 tanesi) Metal Eşya Sanayi nde, %13 ü (10 tanesi) Orman ürünleri, mobilya ve Kağıt Sanayi nde, %3,9 u (3 tanesi) Tekstil ve Dokuma Sanayi nde, %7,8 i (6 tanesi) İmalat Sanayi nin diğer sektörlerinde faaliyet göstermektedirler. Sektör Alanı Sıklık Yüzde Madencilik Sanayi 4 5,2 Kimya ve Plastik Sanayi 10 13,0 Gıda Sanayi 5 6,5 Taş ve Toprak Sanayi 9 11,7 Makine İmalat Sanayi 25 32,5 Metal Eşya 5 6,5 Orman Ürünleri, mobilya ve Kâğıt 10 13,0 Tekstil ve Dokuma 3 3,9 Diğer 6 7,8 TOPLAM ,0 Tablo 1: Firmaların Sektörel Dağılımı 9

10 4.1. Sektörlerin Temel Eksikliklerine İlişkin Görüşlerin Dağılımı İmalat Sanayinde faaliyette bulunan ve incelemeye alınan 77 firmanın bulundukları sektöre ilişkin eksiklik olarak gördükleri unsurlarla bu unsurları neden bir eksiklik olarak gördüklerine ilişkin görüşlerinin dağılımı aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Cevaplayıcılardan anket formunda sıralanan eksiklik unsurlarından 5 tanesini önceliklendirmeden seçmeleri ve bulundukları sektörün temel eksikliği olarak seçtikleri her bir unsurun neden bir eksiklik olduğuna ilişkin açıklama yapmaları istenmiştir. Anket formunda yer alan ilgili sektördeki olabilecek eksiklik unsurlarının eksiklik unsuru olarak seçilme durumlarının yanı sıra ilgili unsurun nende bir eksiklik unsuru olarak algılandığına ilişkin açıklamaların dağılımları da paralel tablolar şeklinde verilmiştir. Tablo 2a: Tasarımın Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Tasarım Sıklık Yüzde Hayır 63 81,8 Evet 14 18,2 Toplam ,0 Araştırma kapsamındaki firmalardan 63 tanesi bulundukları sektörde tasarım unsurunun temel bir eksiklik olmadığını, 14 tanesi ise çalıştıkları sektörde tasarımın temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %81,8 i tasarımın temel bir eksiklik olmadığı, %18,2 si ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Tasarımı bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 2b de verilmiştir. Tablo 2b: Tasarımın Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Tasarım eksikliği 3 3,9 21,4 Nitelikli personel yetersizliği 5 6,5 35,7 Finansman yetersizliği 2 2,6 14,3 Dış fuarları takip edememe 1 1,3 7,1 Hizmetin dışarıdan alınması 1 1,3 7,1 Neden belirtilmemiş 2 2,6 14,3 Total 14 %18,2 %100 Tablo 2b ye göre, tasarımın bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 3 tanesi (%3,9) tasarım eksikliğinin, 5 tanesi (% 6,5 i) nitelikli personel yetersizliğinin, 2 tanesi (% 2,6) finansman yetersizliğinin, 1 tanesi (% 1,3) dış fuarları takip etmemelerinin, 1 tanesi (%1,3) tasarım hizmetin dışarıdan alınmasının bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 2 tanesi herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler 10

11 çalıştıkları sektörde tasarımın temel eksiklik unsuru olmasının nedeni olarak daha çok nitelikli personel eksikliği ve finansman yetersizliği olduğu görüşündedirler. Tablo 3a: ARGE nin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı AR&GE Sıklık Yüzde Hayır 43 55,8 Evet 34 44,2 Toplam ,0 İşletmelerden 43 tanesi bulundukları sektörde ARGE nin temel bir eksiklik olmadığını, 34 tanesi ise çalıştıkları sektörde ARGE nin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %55,8 i ARGE nin temel bir eksiklik olmadığı, %44,2 si ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. ARGE yi bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 3b de verilmiştir. Tablo 3b: ARGE nin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde ARGE nin önemini idrak edememe 4 5,2 11,8 Nitelikli eleman eksikliği 8 10,4 23,5 Finansman sorunu 9 11,7 26,5 Teknolojik donanım ve altyapı eksikliği 2 2,6 Teşviklerin yetersizliği 2 2,6 5,9 Diğer 4 5,2 11,8 Açıklama yok 5 6,5 14,7 Total 14 %44,2 %100 5,9 Tablo 3b ye göre, ARGE nin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 4 tanesi (%5,2) ARGE nin önemini idrak edememenin, 8 tanesi (% 10,4) nitelikli personel yetersizliğinin, 9 tanesi (%11,7) finansman yetersizliğinin, 2 tanesi (% 2,6) teknolojik donanım ve altyapı eksikliğinin, 2 tanesi (% 2,6) teşviklerin yetersizliğinin, 4 tanesi (%,2) diğer nedenlerin bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 5 tanesi herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde ARGE nin temel eksiklik unsuru olmasının nedeni olarak daha çok nitelikli personel eksikliği ve finansman yetersizliği olduğu görüşündedirler. 11

12 Tablo 4a: Çizelgelemenin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Çizelgeleme Sıklık Yüzde Hayır 64 83,1 Evet 13 16,9 Toplam ,0 İşletmelerden 64 tanesi bulundukları sektör açısından çizelgelemenin temel bir eksiklik olmadığını, 13 tanesi ise çalıştıkları sektörde çizelgelemenin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %83,1 i çizelgelemenin temel bir eksiklik olmadığı, %16,9 u ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Çizelgelemenin bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 4b de verilmiştir. Tablo 4b: Çizelgelemenin Eksiklik Unsuru olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Planlama yanlışlıkları 3 3,9 23,1 Nitelikli işgücü eksikliği 2 2,6 15,4 Maliyet 3 3,9 23,1 Seri üretim olmaması 1 1,3 7,7 İş esnekliği 1 1,3 7,7 Sistem alt yapısı eksikliği 1 1,3 7,7 Açıklama yok 2 2,6 15,4 Toplam 13 %16,9 %100 Tablo 4b ye göre, çizelgelemenin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 3 tanesi (%3,9) planlama yanlışlıklarının, 2 tanesi (% 2,6) nitelikli personel yetersizliğinin, 3 tanesi (%3,9) maliyetlerin değişkenliğinin, 1 tanesi (%1,3) seri üretim olmamasının, 1 tanesi (%1,3) iş esnekliğinin, 1 tanesi (%1,3) sistem altyapısının eksikliğinin bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 2 tanesi (%2,6) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde çizelgelemenin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok finansman yetersizliği ve maliyet değişkenliğinin neden olduğu görüşündedirler. Tablo 5a: Üretimin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Üretim Sıklık Yüzde Hayır 62 80,5 Evet 15 19,5 Toplam ,0 12

13 İşletmelerden 62 tanesi bulundukları sektör açısından üretimin temel bir eksiklik olmadığını, 15 tanesi ise çalıştıkları sektörde üretimin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %80,5 i üretimin temel bir eksiklik olmadığı, %19,5 i ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Üretimin bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 5b de verilmiştir. Tablo 5b: Üretimin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Nitelikli işgücü eksikliği 3 3,9 20,0 Finansman 1 1,3 6,7 Yerli üretimin olmaması 1 1,3 6,7 Teknolojik yatırım azlığı 1 1,3 6,7 İmalatta ithalata bağımlılık 1 1,3 6,7 Yetersiz hammadde 1 1,3 6,7 Diğer (kontrol yok, yöntemler yetersiz, eğitim eksikliği, sanayi bölgesinde yer sorunu) 4 5,2 Açıklama yok 3 3,9 20,7 Toplam 15 %19,5 %100 26,7 Tablo 5b ye göre, üretimin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 3 tanesi (%3,9) nitelikli işgücü eksikliğinin, 1 tanesi (%1,3) finansman sorunun, 1 tanesi (%1,3) yerli üretimin olmamasının, 1 tanesi (%1,3) teknolojik yatırım azlığının, 1 tanesi (%1,3) yetersiz hammaddenin, 4 tanesi (%5,2) kontrolün olmaması, eğitim eksikliği, organize sanayi bölgesinde yer sorunun olması, yöntemlerin yetersizliğinin bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 3 tanesi (%3,9) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde üretimin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok nitelikli işgücü eksikliğinin neden olduğu görüşündedirler. Tablo 6a: Yeniliğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Yenilik Sıklık Yüzde Hayır 51 66,2 Evet 26 33,8 Toplam ,0 İşletmelerden 51 tanesi bulundukları sektör açısından yeniliğin temel bir eksiklik olmadığını, 26 tanesi ise çalıştıkları sektörde yeniliğin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %66,2 si yeniliğin temel bir eksiklik olmadığı, %33,8 i ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Yeniliğin bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik 13

14 olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 6b de verilmiştir. Tablo 6b: Yeniliğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde ARGEye önem verilmemesi 3 3,9 11,5 Finansman eksikliği, yatırım maliyeti yüksekliği 5 6,5 19,2 Yenilikçi fikir ve üretim azlığı 5 6,5 19,2 Patent çalışmalarının azlığı 1 1,3 3,8 Eğitim ve bilgi eksikliği 1 1,3 3,8 Tanıtım azlığı ve müşteri bulamama 2 2,6 7,7 Üretimde kontrol olmaması 1 1,3 3,8 Açıklama yok 8 10,4 30,8 Toplam 26 %33,8 %100 Tablo 6b ye göre, yeniliğin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 3 tanesi (%3,9) ARGE ye önem verilmemesinin, 5 tanesi (%6,5) finansman sorunun ve yüksek maliyetin, 5 tanesi (%6,5) yenilikçi fikir ve üretimin azlığının, 1 tanesi (%1,3) patent çalışmalarının azlığının, 1 tanesi (%1,3) eğitim ve bilgi eksikliğinin, 2 tanesi (%2,6) tanıtım azlığının ve bağlı olarak müşteri bulamamanın, 1 tanesi (%1,3) üretimde kontrolün olmamasının bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 8 tanesi (%10,4) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde yeniliğin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok finansman sorunun ve yenilikçi fikirlerin üretilmemesinin neden olduğu görüşündedirler. Tablo 7a: Verimliliğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Verimlilik Sıklık Yüzde Hayır 56 72,7 Evet 21 27,3 Toplam ,0 İşletmelerden 56 tanesi bulundukları sektör açısından verimliliğin temel bir eksiklik olmadığını, 21 tanesi ise çalıştıkları sektörde verimliliğin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %72,7 si verimliliğin temel bir eksiklik olmadığı, %27,3 ü ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Verimliliğin bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 7b de verilmiştir. 14

15 Tablo 7b: Verimliliğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Nitelikli eleman eksikliği 7 9,1 33,3 Maliyet yüksekliği-finansman 1 1,3 4,8 Üretim ve üretim programıyla ilgili sorunlar 4 5,2 19 Fiyat düşüklüğüyle kalitesizlik 1 1,3 4,8 İyileştirmede sorunlar 3 3,9 14,3 Açıklama yok 5 6,5 23,8 Toplam 21 %27,3 %100 Tablo 7b ye göre, verimliliğin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 7 tanesi (%9,1) nitelikli eleman eksikliğinin, 1tanesi (%1,3) finansman sorunun ve yüksek maliyetin, 4 tanesi (%5,2) üretim ve üretim programıyla ilgili sorunların, 3 tanesi (%3,9) iyileştirmedeki sorunların bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 5 tanesi (%6,5) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde verimliliğin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok nitelikli eleman eksikliğinin ve üretimde yaşanan sorunların neden olduğu görüşündedirler. Tablo 8a: Kalitenin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Kalite Sıklık Yüzde Hayır 57 74,0 Evet 20 26,0 Toplam ,0 İşletmelerden 57 tanesi bulundukları sektör açısından verimliliğin temel bir eksiklik olmadığını, 20 tanesi ise çalıştıkları sektörde verimliliğin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %74 ükalitenin temel bir eksiklik olmadığı, %26 sı ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Kalitenin bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 8b de verilmiştir. 15

16 Tablo 8b: Kalitenin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Nitelikli eleman eksikliği 4 5,2 20 Altyapı eksikliği 1 1,3 5 Üretimde kalite kontrol eksikliği 1 1,3 5 Rekabet 2 2,6 10 Eğitim-teknoloji eksikliği 3 3,9 15 Sürdürülebilir büyüme olmaması 1 1,3 5 Merdiven altı üretim 1 1,3 5 Açıklama yok 7 9,1 35 Toplam 20 %26 %100 Tablo 8b ye göre, kalitenin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 4 tanesi (%5,2) nitelikli eleman eksikliğinin, 1 tanesi (%1,3) altyapı eksikliğinin, 1 tanesi (%1,3) üretimde kalite kontrol eksikliğinin, 3 tanesi (%3,9) eğitim ve teknolojideki eksikliklerin, 1 tanesi (%1,3) sürdürülebilir büyüme olmamasının, 1 tanesi (%1,3) merdiven altı üretimin bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 7 tanesi (%9,1) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde kalitenin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok nitelikli personel eksikliğinin ve eğitim-teknolojideki eksikliklerin neden olduğu görüşündedirler. Tablo 9a: Tedarikin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Tedarik Sıklık Yüzde Hayır 58 75,3 Evet 19 24,7 Toplam ,0 Araştırmaya alınan 77 işletmeden 58 tanesi bulundukları sektör açısından tedarik unsurunun temel bir eksiklik olmadığını, 19 tanesi ise çalıştıkları sektörde tedariğin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %75,3 ü tedarik unsurunun temel bir eksiklik olmadığı, %24,7 si ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Tedarik unsurunun bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 9b de verilmiştir. 16

17 Tablo 9b: Tedarikin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Hammadde sorunları 6 7,8 31,6 Tedarikçi sorunları 1 1,3 5,3 Dışa bağımlılık 2 2,6 10,5 Devlet desteğinde ve yasal düzenlemelerde sorunlar 2 2,6 10,5 Üretim ve sevkiyatta gecikmeler 2 2,6 10,5 İthalat ve kur sorunları 1 1,3 5,3 Açıklama yok 5 6,5 26,3 Toplam 19 %24,7 %100 Tablo 9b ye göre, tedarik unsurunun bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 6 tanesi (%7,8) hammadde sorularının (maliyet, tedarik, kalite), 1 tanesi (%1,3) tedarikçi ile ilgili sorunların, 2 tanesi (%2,6) dışa bağımlılığın, 2 tanesi (%2,6) devlet desteğinde ve yasal düzenlemelerde yaşanan sorunların, 2 tanesi (%2,6) üretim ve sevkiyattaki gecikmelerin, 1 tanesi (%1,3) ithalat ve kur bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 5 tanesi (%6,5) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde tedarikin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok hammaddeyle ilgili yaşanan sorunların neden olduğu görüşündedirler. Tablo 10a: Lojistiğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Lojistik Sıklık Yüzde Hayır 63 81,8 Evet 14 18,2 Toplam ,0 Araştırmaya alınan işletmelerden 63 tanesi bulundukları sektör açısından lojistiğin temel bir eksiklik olmadığını, 14 tanesi ise çalıştıkları sektörde lojistiğin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %81,8 i lojistik unsurunun temel bir eksiklik olmadığı, %18,2 si ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Lojistik unsurunun bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 10b de verilmiştir. 17

18 Tablo 10b: Lojistiğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Demiryollarına önem verilmemesi 1 1,3 7,1 Limanlara uzaklık 2 2,6 14,3 Mazot artışı 1 1,3 7,1 Gümrük ve nakliye sorunları 1 1,3 7,1 Lojistik alt yapı eksikliği 3 3,9 21,4 Açıklama yok 6 7,8 42,9 Toplam 14 %18,2 %100 Tablo 10b ye göre, lojistik unsurunun bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 1 tanesi (%1,3) demiryollarına önem verilmemesinin, 2 tanesi (%2,6) limanlara uzaklığın, 1 tanesi (%1,3) mazot artışının, 1 tanesi (%1,3) gümrük ve nakliye ile ilgili sorunların, 3 tanesi (%3,9) lojistikle ilgili alt yapı eksikliğinin bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 6 tanesi (%7,8) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde lojistiğin eksiklik unsuru olmasına daha çok lojistikle ilgili alt yapıdaki eksikliklerin ve limanlara olan uzaklığın neden olduğu görüşündedirler. Tablo 11a: Fiziksel Alt Yapının Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Fiziksel Altyapı Sıklık Yüzde Hayır 72 93,5 Evet 5 6,5 Toplam ,0 İşletmelerden 72 tanesi bulundukları sektör açısından fiziksel altyapının temel bir eksiklik olmadığını, 5 tanesi ise çalıştıkları sektörde fiziksel altyapının temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %93,5 i fiziksel altyapının temel bir eksiklik olmadığı, %6,5 i ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Fiziksel altyapı unsurunun bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 11b de verilmiştir. 18

19 Tablo 11b: Fiziksel Alt Yapının Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Demiryollarına önem verilmemesi 1 1,3 20 Açıklama yok 4 5,2 80 Toplam 5 %6,5 %100 Sadece 5 işletme tarafından bulundukları sektörde temel bir eksiklik olarak görülen fiziksel alt yapının nende bir eksiklik olduğuna yönelik tek bir firmadan kontrol eksikliği şeklinde bir açıklama yapılmıştır. Fiziksel alt yapıyı bulundukları sektörde temel bir eksiklik olarak göre işletmelerden 4 tanesi bunun gerekçelerine ilişkin herhangi bir açıklamada bulunmamıştır. Tablo 12a: Yer Seçiminin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Yer Seçimi Sıklık Yüzde Hayır 74 96,1 Evet 3 3,9 Toplam ,0 İşletmelerden 74 tanesi bulundukları sektör açısından doğru lokasyonun temel bir eksiklik olmadığını, 3 tanesi ise çalıştıkları sektörde yer seçiminin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %96,1 i yer seçiminin temel bir eksiklik olmadığı, %3,9 u ise temel bir eksiklik olduğu görüşündedirler. Yer seçimi unsurunun bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 12b de verilmiştir. Tablo 12b: Yer Seçiminin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Uygun yerlerin tercih edilmemesi 1 1,3 33,3 Eskişehir in çevresel konumundan kaynaklanan ithalattaki güçlük 1 1,3 33,3 Açıklama yok 1 1,3 33,3 Toplam 3 %3,9 %100 Sadece 3 işletme tarafından bulundukları sektörde temel bir eksiklik olarak görülen yer seçiminin neden bir eksiklik olduğuna yönelik iki firmadan uygun yerlerin tercih 19

20 edilmemesi ve Eskişehir in fiziksel konum nedeniyle ithalatın zor yapılıyor olması şeklinde gerekçeler sunulmuştur. Yer seçimini bulundukları sektörde temel bir eksiklik olarak gören işletmelerden 1 tanesi bunun gerekçelerine ilişkin herhangi bir açıklamada bulunmamıştır. Tablo 13a: İnsan Kaynaklarının Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı İnsan kaynakları Sıklık Yüzde Hayır 40 51,9 Evet 37 48,1 Toplam ,0 İşletmelerden 40 tanesi bulundukları sektörde insan kaynaklarının temel bir eksiklik olmadığını, 37 tanesi ise çalıştıkları sektörde insan kaynaklarının temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %51,9 u açısından insan kaynakları temel bir eksiklik değilken, %48,1 i açısından temel bir eksikliktir. İnsan kaynaklarının bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 13b de verilmiştir. Tablo 13b: İnsan Kaynaklarının Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Nitelikli eleman bulma güçlüğü 18 23,4 48,6 İşveren bakış açısı 1 1,3 2,7 Bilgi donanımı ve eğitim eksikliği 2 2,6 5,4 Personel devir hızının yüksekliği 1 1,3 2,7 Yetişmiş ara eleman eksikliği 3 3,9 8,1 Kariyer planlama çalışmalarındaki yetersizlik 1 1,3 2,7 Açıklama yok 11 14,3 29,7 Toplam 37 %48,1 %100 Tablo 13b ye göre, insan bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 18 tanesi (%23,4) nitelikli eleman bulma güçlüklerinin, 1 tanesi (%1,3) işveren bakış açısının, 2 tanesi (%2,6) bilgi donanımı ve eğitim eksikliğinin, 3 tanesi (%3,9) yetişmiş ara eleman eksikliğinin, 1 tanesi (%1,3) kariyer planlamayla ilgili çalışmalardaki yetersizliklerin bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 11 tanesi (%14,3) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde insan kaynaklarının eksiklik unsuru olmasına daha çok nitelikli eleman bulmadaki zorlukların neden olduğu görüşündedirler. 20

21 Tablo 14a: Finansmanın Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Finansman Sıklık Yüzde Hayır 54 70,1 Evet 23 29,9 Toplam ,0 İşletmelerden 54 tanesi bulundukları sektörde finansmanın temel bir eksiklik olmadığını, 23 tanesi ise çalıştıkları sektörde finansmanın temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %70,1 i açısından finansman temel bir eksiklik değilken, %29,9 u açısından temel bir eksikliktir. Finansmanın bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 14b de verilmiştir. Tablo 14b: Finansmanın Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Yanlış ve eksik yatırımlar 4 5,2 17,4 Düşük kar oranları 2 2,6 8,7 Nakit alım vadeli satış 3 3,9 13 Finansman eksikliği 2 2,6 8,7 Nakit sıkıntısı 3 3,9 13,0 Yetersiz sermaye 2 2,6 8,7 Bütçe desteğinin yetersizliği 2 2,6 8,7 Açıklama yok 5 6,5 21,7 Toplam 23 %29,9 %100 Tablo 14b ye göre, finansmanın bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 4 tanesi (%5,2) yanlış ve eksik yatırımların, 2 tanesi (%2,6) kar oranlarının düşüklüğünün, alımların nakit ancak satışların uzun vadeli olmasının, 2 tanesi (%2,6) finansman yetersizliğinin, 3 tanesi (%3,9) nakit sıkıntısının, 2 tanesi (%2,6) sermaye yersizliğinin, 2 tanesi (%2,6) bütçe desteğinin yetersizliğinin bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 5 tanesi (%6,5) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde finansmanın temel eksiklik unsuru olmasına daha çok yanlış ve eksik yapılan yatırımların, yaşanan nakit sıkıntısının ve alımların nakit yapılmasına rağmen satışların oldukça uzun vadelerde olmasının neden olduğu görüşündedirler. 21

22 Tablo 15a: Pazarın Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Pazar Sıklık Yüzde Hayır 55 71,4 Evet 22 28,6 Toplam ,0 İşletmelerden 55 tanesi bulundukları sektörde pazarın temel bir eksiklik olmadığını, 22 tanesi ise çalıştıkları sektörde pazarın temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %71,4 ü açısından pazar temel bir eksiklik değilken, %28,6 sı açısından temel bir eksikliktir. Bulundukları sektör açısından pazarın temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 15b de verilmiştir. Tablo 15b: Pazarın Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Rekabet 1 1,3 4,5 Yatırım eksikliği 1 1,3 4,5 Pazar araştırmalarının yapılmaması 4 5,2 18,2 Dış pazarlarla ilgili bilgi eksikliği 3 3,9 13,6 Tekelleşmenin olması 1 1,3 4,5 Pazara girişteki güçlükler 1 1,3 4,5 Pazar alanı ve yapısıyla ilgili sorunlar 4 5,2 18,2 Açıklama yok 7 9,1 31,8 Toplam 22 %28,6 %100 Tablo 15b ye göre, pazarın bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 1 tanesi (%1,3) rekabetin, 1 tanesi (%1,3) yatırım eksikliğinin, 4 tanesi (%5,2) Pazar araştırmalarının yapılmamasının, 3 tanesi (%3,9) dış pazarlarla ilgili bilgi eksikliğinin, 1 tanesi (%1,3) tekelleşmenin olmasının, 1 tanesi (%1,3) pazara girişte yaşanan güçlüklerin, 1 tanesi (%1,3) Pazar alanı ve yapısıyla ilgili yaşanan sorunların bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 7 tanesi (%9,1) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde pazarın temel eksiklik unsuru olmasına daha çok pazar araştırmalarının yapılmamasını ve dış pazarlarla ilgili bilgi eksikliğin neden olduğu görüşündedirler. 22

23 Tablo 16a: Sertifikasyonun Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Sertifikasyon Sıklık Yüzde Hayır 63 81,8 Evet 14 18,2 Toplam ,0 İşletmelerden 63 tanesi (%81,8) bulundukları sektörde sertifikasyonun temel bir eksiklik olmadığını, 14 tanesi (%18,2) ise çalıştıkları sektörde sertifikasyonun temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. Sertifikasyonun bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 16b de verilmiştir. Tablo 16b: Sertifikasyonun Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Özel sektördeki zorlukları 4 5,2 28,6 Sertifika sayısı 1 1,3 7,1 Belgelendirme maliyeti 1 1,3 7,1 Yabancı kurumlara bağlılık 2 2,6 14, Süreç uzunluğu 2 2,6 14,3 Kriterlerin zorluğu 1 1,3 7,1 Açıklama yok 3 3,9 21,4 Toplam 14 %18,2 %100 Tablo 16b ye göre, sertifikasyonun bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 4 tanesi (%5,2) özel sektördeki zorluklarının, 1 tanesi (%1,3) sertifika sayısının, 1 tanesi (%1,3) belgelendirme maliyetinin, 2 tanesi (%2,6) yabancı kurumlara bağlı kalınmasının, 2 tanesi (%2,6) sürecin uzunluğunun, 1 tanesi (%1,3) ) kriterlerin zorluğunun bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 3 tanesi (%3,9) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde sertifikasyonun temel eksiklik unsuru olmasına daha çok sertifikasyon almanın çok zor olmasının neden olduğu görüşündedirler. Tablo 17a: İşbirliğinin (Kümelenme vb.) Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı İşbirliği Sıklık Yüzde Hayır 62 80,5 Evet 15 19,5 Toplam ,0 23

24 İşletmelerden 62 tanesi (%80,5) bulundukları sektörde işbirliğinin temel bir eksiklik olmadığını, 15 tanesi (%19,5) ise çalıştıkları sektörde işbirliğinin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşbirliğinin bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 17b de verilmiştir. Tablo 17b: İşbirliğinin (Kümelenme vb.) Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Ekip ruhunun yetersizliği 3 3,9 20 Rekabet 1 1,3 6,7 İşbirliği kültürünün oluşmaması 2 2,6 13,3 Firmalar arası paylaşımın olmayışı 3 3,9 20 Üniversite sanayi işbirliğinin olmayışı 2 2,6 13,3 Açıklama yok 4 5,2 26,7 Toplam 15 %19,5 %100 Tablo 17b ye göre, işbirliğinin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 3 tanesi (%3,9) ekip ruhunun olmayışının, 1 tanesi (%1,3) rekabetin, 2 tanesi (%2,6) işbirliği kültürünün oluşmamasının, 3 tanesi (%3,9) firmalar arası paylaşımın olmayışının, 2 tanesi (%2,6) üniversite sanayi işbirliğinin olmayışının bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 4 tanesi (%5,2) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde işbirliğinin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok ekip ruhunun ve firmalar arasında paylaşımın olmamasının neden olduğu görüşündedirler. Tablo 18a: Rekabet Edilebilirliğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Rekabet edebilirlik Sıklık Yüzde Hayır 55 71,4 Evet 22 28,6 Toplam ,0 İşletmelerden 55 tanesi (%71,4) bulundukları rekabet edebilirliğin temel bir eksiklik olmadığını, 22 tanesi (%28,6) ise çalıştıkları sektörde rekabet edebilirliğin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. Rekabet edebilirliği bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 18b de verilmiştir. 24

25 Tablo 18b: Rekabet Edilebilirliğin Eksiklik Unsuru Olarak Kabul Edilme Nedenleri Nedenler Sıklık Toplam işletmeler içindeki Yüzde Eksiklik Unsuru olarak kabul eden işletmeler içindeki Yüzde Rakipler arasında zayıf ilişki 3 3,9 13,6 Yüksek maliyet 2 2,6 9,1 Aşırı rekabet 6 7,8 27,3 Uygun fiyatta hammadde olmayışı 1 1,3 4,5 Müşterinin fiyata odaklanması 1 1,3 4,5 Piyasalardaki dengesizlik 2 2,6 9,1 Rekabet altı üretim 2 2,6 9,1 Kapasite yetersizliği 1 1,3 4,5 Açıklama yok 4 5,2 18,2 Toplam 22 %28,6 %100 Tablo 18b ye göre, rekabet edebilirliğin bulundukları sektörde temel bir eksiklik olduğunu düşünen işletmelerden 3 tanesi (%3,9) rakipler arasındaki zayıf ilişkilerin, 2 tanesi (%2,6) yüksek maliyetin, 6 tanesi (%7,8) Aşırı rekabetin, 1 tanesi (%1,3) uygun fiyatta hammadde olmayışının, 1 tanesi (%1,3) müşterinin fiyata odaklanmasının, 2 tanesi (%2,6) piyasalardaki dengesizliğin, 2 tanesi (%2,6) kapasite bu eksikliğe neden olduğunu belirtmiştir. İşletmelerden 4 tanesi (%5,2) herhangi bir neden belirtmemiştir. İşletmeler çalıştıkları sektörde rekabet edebilirliğin temel eksiklik unsuru olmasına daha çok aşırı rekabetin ve rakipler arasındaki zayıf ilişkilerin neden olduğu görüşündedirler. Tablo 19a: Devlet Destek Mekanizmalarının Eksiklik Unsuru Olarak Kabulünün Dağılımı Devlet destek mekanizmaları Sıklık Yüzde Hayır 57 74,0 Evet 20 26,0 Toplam ,0 İşletmelerden 57 tanesi bulundukları sektörde devlet teşvik mekanizmalarının temel bir eksiklik olmadığını, 20 tanesi ise çalıştıkları sektörde devlet tarafından yapılan teşviklerin temel bir eksiklik olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %74 ü açısından devlet teşvik mekanizmaları temel bir eksiklik değilken, %26 sı açısından temel bir eksikliktir. Devlet destek mekanizmalarının bulundukları sektör açısından temel bir eksiklik olduğunu belirten işletmelerin bu görüşlerine ilişkin gerekçelerinin dağılımı ise Tablo 10b de verilmiştir. 25