YENİLENEBİLİR ENERJİ ve ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJELERİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİ VE ÇEVRE KORUMA ÖNLEMLERİ

Transkript

1 YENİLENEBİLİR ENERJİ ve ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJELERİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİ VE ÇEVRE KORUMA ÖNLEMLERİ Satı BALCI Kredi Değerlendirme I Daire Başkanı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. ÖZET: Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.(Banka), istihdam, gelir ve refah düzeyinin artmasını hedefleyen misyonuyla enerji, sanayi, turizm, eğitim ve sağlık sektörlerinin sabit ve işletme sermayesi yatırımlarının finansmanına destek vermektedir. Global gelişim sürecinde özellikle 2007 yılından itibaren yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerinin finansmanı kredi portföyünde ağırlığını artırmıştır. Proje Değerlendirme süreci, teknik ekonomik ve mali yönlerden değerlendirmenin yanında çevre koruma önlemlerini de içermektedir. Kredi koşulları bu çerçevede belirlenmektedir. Kredi başvurusunda bulunan yatırımcı şirketlerin projeleri, ön değerlendirme ve istihbarat çalışmasının olumlu olması durumunda teknik, ekonomik ve mali yönden değerlendirilir. Nihai inceleme ve değerlendirme çalışmaları, şirket ve tesis mahalline giderek yerinde incelemelerde bulunan, gerekli bilgi ve belgeleri temin eden teknik, ekonomik ve mali uzmandan oluşan ekip tarafından başlıca üç bölümde yapılır. Bu çalışmada, proje değerlendirme süreçleri ve çevre koruma önlemleri hakkında yapılan çalışmalar özetlenmeye çalışılmıştır. 1

2 GİRİŞ: Türkiye Kalkınma Bankası (Banka) 1975 yılında yurt dışında çalışan Türk işçilerin tasarruflarını yatırımlara kanalize etmek amacıyla Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası adıyla kurulmuştur yılına kadar bu isimle imalat sanayi yatırımlarına kredi ve iştirak desteği vermiştir yılında adı Türkiye kalkınma Bankası A.Ş. olarak değiştirilen Banka 1989 yılında Turizm Bankası nın aktif ve pasifiyle bünyesine devir edilmesinden sonra turizm sektörüne de finansman desteği vermeye başlamıştır. İstihdam, gelir ve refah düzeyinin artmasını hedefleyen misyonuyla enerji, sanayi, turizm, eğitim ve sağlık sektörlerinin sabit ve işletme sermayesi yatırımlarının finansmanına destek vermektedir. Global gelişim sürecinde özellikle 2007 yılından itibaren yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerinin finansmanı kredi portföyünde ağırlığını artırmıştır. Banka, çevreye ve sürdürülebilir kalkınmaya duyarlılık anlayışıyla yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerini başta Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası ve İslam Kalkınma Bankası olmak üzere uluslararası finans kuruluşlarından temin ettiği kaynaklardan kredilendirmektedir. Kredilendirme sürecinde yatırımlar, uluslararası kriter ve standartlarda teknik, ekonomik ve mali boyutlarıyla incelenerek proje değerlendirme raporu hazırlanmaktadır. Yerinde incelemeler ile yatırımın gerçekleşme süreci yakından izlenmektedir. 1. TÜRKİYE KALKINMA BANKASI YENİLEBİLİR ENERJİ VE ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJELERİNİN KREDİLENDİRME FAALİYETLERİ Kamu sermayeli bir kalkınma bankası olarak sürdürülebilir kalkınma için enerjiye olan ihtiyacın önemi görülmüş ve 2007 yılından itibaren yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerinin finansmanı kredi portföyünde ağırlığını artırmıştır. Bu alanda faaliyetlerin artırılması ile bir yandan sürdürülebilir kalkınma için gerekli olan enerjinin üretilmesine destek sağlanırken, diğer taraftan cari açığın ana nedenlerinden biri olan ithal enerjiye bağımlılığın azaltılmasını sağlanmaktadır. Aynı zamanda fosil yakıtlar yerine yenilebilir kaynakların kullanılması sonucunda karbon salınımının azaltılması sağlanarak sürdürülebilir temiz çevre oluşmasına katkıda bulunulmaktadır. 2

3 Banka enerji yatırımları ile ilgili olarak 30 Haziran 2012 tarihi itibariyle toplam 133 adet proje değerlendirilmiş olup 86 adet projeye kredi tahsisi yapılmıştır. Kurulu kapasitesi yaklaşık MW olan 86 projeye yaklaşık USD kredi tahsisi yapılmıştır. Tablo MW lık kurulu gücün projeler bazında dağılımı; TESİS TÜRÜ KURULU ELEKTRİK TOPLAM GENEL TAHSİS EDİLEN CO2 Emisyon PROJE GÜÇ ÜRETİMİ YATIRIM TUTARI KREDİ TUTARI Azaltımı ADEDİ (MW) (Kwh) (USD) (USD) (Ton/Yıl) I. Yenilenebilir En HES LANDFILL RES JEOTERMAL II.En. Verimliliği ENVER KOJENERASYON TOPLAM Banka tarafından kredi tahsisi yapılan projelerden kurulu gücü 750 MW olan 49 adet enerji yatırım projesine finansman desteği sağlanmıştır. Söz konusu projelere sağlanan finansman desteği tutarı yaklaşık USD dır. 2. YENİLENEBİLİR ENERJİ ve ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJELERİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİ Yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerinin değerlendirilmesine, kredi başvurusunda bulunan firmanın hazırlamış olduğu fizibilite çalışmasının ve diğer dokümanların incelenmesi ile başlanmaktadır. Bu incelemenin ardından, yatırımın projelendirilmesi ve uygulanmasından sorumlu firma temsilcisinin de katılımıyla saha ziyareti yapılmaktadır. Projeler teknik, ekonomik ve mali değerlendirme olmak üzere üç ana bölümde değerlendirilmektedir 1.1. Teknik İnceleme ve Değerlendirme Teknik inceleme ve değerlendirme mühendis kökenli teknik uzmanlar tarafından yapılmaktadır. Bu bölümde öncelikle projenin tanımı, kuruluş yeri, yatırımın tanıtılması yapılmakta olup, süreç aşağıda özetlenmiştir [1]. 3

4 Projenin Tanımı, Kuruluş Yeri ve Tanıtılması Değerlendirilen projenin tanımı yapılarak değerlendirmenin ana çerçevesi belirlenmektedir. Bununla beraber yatırım yeri, yatırım yerinin coğrafi ve jeolojik özellikleri ortaya konulmaktadır. Yatırımın yapılacağı konum, bağlantı yolları, coğrafi dokusu (arazinin özellikleri, orman, kültür arazisi, çayır, mera vb.) hakkında bilgiler verilmektedir. Proje tanımı ve kuruluş yeri hakkında bilgiler verildikten sonra projenin teknik özellikleri tanıtılmaktadır. Rüzgar projesi ise projenin kaç MW gücünde toplam kaç rüzgar türbinden oluşacağı, hidroelektrik santrali (HES) ise projenin bileşenleri ve kurulacak türbin ve santral/santraller hakkında bilgi verilmektedir. Enerji verimliliği projelerinin değerlendirilmesinde de aynı şekilde projenin tanımı ve tanıtımının yapılmasının yanında projenin enerji verimliliği projesi olarak kabul edilmesinin gerekçelerini ortaya koyan teknik hesaplamalar yapılmaktadır. Bir projenin Enerji Verimliliği Projesi olarak kabul edilebilmesi için değişik hesaplama yöntemleri olmakla birlikte genel kabul görmüş kural; yapılacak yatırım ile %20 oranında enerji tasarrufu sağlanması ya da yatırım sonrası elde edilecek ilave gelirin/faydanın %50 sinin enerji tasarrufundan sağlanmasıdır. Bunun yanında bazı uluslararası finansman kuruluşları bu kriterleri sağlamasa da kojenerasyon yatırımları ve yüksek verimlilik yatırımları enerji verimliliği yatırımı olarak kabul edilmektedir Kurulu Güç Hesabı Proje Değerlendirmenin sağlıklı yapılabilmesi ve sağlıklı sonuçlara ulaşılabilmesi için kurulu gücün ve teknik kapasitenin doğru olarak hesaplanması ve hesaplamaya esas teşkil edecek verilerin sağlıklı olup, olmadığının kontrol edilmesi büyük önem arz etmektedir. Hidroelektrik enerji suyun potansiyel enerjisinin kinetik enerjiye dönüştürülmesi ile sağlanan enerji olup, enerji miktarı, düşü ve debi değişkenlerine bağlıdır. Bu nedenle HES projeleri için temel parametre akarsu gözlem (AGİ) ölçüm değerleri ve düşünün doğru hesaplanması, aynı şekilde RES projelerinde rüzgar hız ve yön parametrelerinin doğru alınmasına imkan tanıyan ölçümlerin yapılmış olması gerekmektedir. Güneş enerjisi üretim tesislerinde de aynı şekilde teknik hesaplamalara baz teşkil edecek ölçümlerin doğru olması gerekmektedir. 4

5 Biyokütleden elektrik üretilmesi halinde potansiyel gaz miktarının doğru tespit edilmesi önem arz etmektedir. Özellikle bu bölümde değerlendirilen projelere ilişkin fizibilite çalışmaları esnasında yeterli veri üzerinden ve doğru değerlendirme yapılıp yapılmadığı kontrol edilmektedir. Yeterli veri üzerinden değerlendirme yapılmamış ise yeni veriler temin edilerek hesaplamalar yeniden yapılmaktadır. Yukarıda belirtilen hususlara dikkate edilerek kurulu ve teknik kapasite belirlenmektedir Yatırım Uygulama Planı Yatırım uygulama planın belirlenmesi teknik değerlendirmenin önemli bir parçasıdır. Bu bölümde yatırımcı firmanın planlarının yanında yatırım gerekleri dikkate alınarak uygulama planı yapılmaktadır Toplam Yatırım Tutarı ve Yıllara Dağılımı Uygulama planı belirlenen yatırımın bileşenleri ve parasal değerleri belirlenmektedir. Yatırım bileşenleri aşağıda belirtilen unsurlardan oluşmaktadır Arsa-Kamulaştırma Enerji verimliliği projeleri genellikle mevcut tesisler üzerinde yapılan yatırımlar olması nedeni ile arsa ve kamulaştırma harcamaları çok önem arz etmemektedir. Yenilenebilir enerji yatırımlarının yeni yatırımları olması geniş alanlara kurulmak zorunda olması nedeni ile arsa temini satın alınarak ya da kamulaştırma yoluyla temin edilmektedir Etüd, Proje, Teknik Yardım ve Lisans Bir proje için gerekli olan her türlü haritalama, projelendirme, ölçüm ve analiz giderleri, zemin etüdleri, teknik yardım ve lisans giderleri tespit edilmektedir İnşaat İşleri İnşaat işleri projeden, projeye değişmekle birlikte HES projelerinin en büyük yatırım kalemini oluşturmaktadır. Bu nedenle özellikle HES projelerinde İnşaat maliyetlerinin doğru belirlenmesi aynı zamanda toplam yatırım tutarının doğru belirlenmesi 5

6 anlamına gelmektedir. Diğer yenilebilir enerji yatırımları ile enerji verimliliği projelerinde inşaat yatırımlarının toplam yatırımlar içindeki HES yatırımlarına oranla oldukça düşüktür. Makine-Teçhizat Makine-Teçhizata ilişkin yatırım tutarının belirlenebilmesi için bu konuda yatırımcı firma tarafından alınan teklifler fiyat ve teknik özellikleri bakımından irdelenmekte ve yatırımcı firma ile mutabakat sağlanarak tespit edilmektedir. HES lerin aksine RES, Güneş ve Enerji Verimliliği projelerinde makina teçhizat yatırımlarının toplam yatırım içindeki payı oldukça yüksek olmaktadır Taşıtlar, Demirbaşlar, işletmeye Alma Giderleri, Genel Giderler Yatırımın üretime geçebilmesi için gerekli diğer giderler hesaplanmak suretiyle toplam yatırım tutarı belirlenmektedir Beklenebilecek Farklar Yatırım termin sürecinde yatırım tutarında meydana gelecek artışlar olması ihtimali dikkate alınarak beklenebilecek farklar hesaplanmaktadır İşletme Gider, Gelir ve İşletme Sermayesi İhtiyacı İşletme Giderleri Bu bölümde yatırımın üretim faaliyetini sürdürebilmesi için gerekli işçilik, malzeme, üretim girdisi dahil tüm giderler hesaplanmaktadır. Bu giderlerin yanında elektrik üretimi gerçekleştiren tesislerin ödemek zorunda oldukları sistem kullanım bedelleri, kullandıkları doğal kaynaklar için ilgili kurumlara ödemek zorunda oldukları bedeller hesaplanır. Böylelikle bir tesisin üretimine devam edebilmesi için yıllık yapması gereken işletme gideri tespit edilir. Bakım ve onarım giderleri de bu bölümde dikkate alınmaktadır İşletme Gelirleri Teknik kapasite belirlenmiş olduğundan teknik olarak belirlenmiş olan üretim miktarı ile projeyi ekonomik yönden değerlendiren ekonomist tarafından verilen satış fiyatı 6

7 esas alınarak işletme gelirleri hesaplanır. Bu şekilde gelir hesabı yapılırken elektrik üretim tesislerinin kendi tüketimleri mahsup edilmektedir İşletme Sermayesi ihtiyacı Bu bölümde ise yatırım kesintisiz olarak üretim faaliyetine devam etmesi için gerekli işletme sermayesi ihtiyacı tespit edilir. Hesaplamalarda harcamaların hangi periyotlarda yapılacağı ve gelirlerin hangi periyotlarla tahsil edileceği dikkate alınmasının yanında giderlerin üretim kapasitesine bağlı olarak değişken olan ve üretim kapasitesine bağlı olmayan sabit olan kısmı dikkate alınarak hesaplanmaktadır Ekonomik İnceleme ve Değerlendirme Ekonomik inceleme değerlendirme bölümünde sektörün ve ürünün tanımı yapılarak teknik olarak üretilme imkanı olan ürünün piyasa koşulları ve rakip firmalar vs. koşullar dikkate alınarak satış imkanı ve satış fiyatları belirlenmektedir. Yenilenebilir enerji projelerinin ekonomik inceleme ve değerlendirilmesi aşağıda özetlenmiştir Yenilebilir Enerji Projelerinde Ekonomik inceleme ve Değerlendirme Yenilenebilir Enerji Kaynakları Ülkemizin yenilenebilir enerji üretim potansiyeli ve bu konuda yapılan mevzuat düzenlemeleri incelenmektedir. Ülkemiz çok çeşitli birincil enerji kaynaklarına sahip bir ülkedir. Türkiye de taşkömürü, linyit, asfaltit, ham petrol, doğalgaz, uranyum ve toryum gibi fosil kaynak rezervleri ile hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, güneş enerjisi, rüzgar enerjisi, deniz dalga enerjisi, biokütle enerji gibi tükenmez kaynak potansiyelleri (yenilenebilir enerji kaynakları) bulunmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim yapmak isteyen firmalar sektörde faaliyet gösterebilmek için lisans almak durumundadır. EPDK tarafından lisans verilmesi aşamasında da bu potansiyel dikkate alınmaktadır yılları arasında Türkiye nin birincil enerji tüketimindeki artış hızı üretim miktarlarına aynı oranda yansımamış, ülkenin bu dönemdeki dışa bağımlılığı giderek artmıştır yılında üretimin tüketimi karşılama oranı %42 iken, 2010 yılında bu 7

8 oran %29 a gerilemiştir. Bu nedenle mevcut yenilebilir kaynakların ekonomiye kazandırılması gereği ortaya çıkmaktadır [2]. Yenilenebilir enerji kaynakları araştırılarak potansiyel rakamlar bu bölümde verilmekte ve EPDK dan alınan lisanslar ve bu lisanların aşaması (üretime geçenler, yatırım aşamasında olanlar vs.) hakkında ayrıntılı bilgi verilmektedir Türkiye Elektrik Sektörü Türkiye elektrik sektörünün gelişimi ve bu konuda yapılan hukuki düzenlemeler alınmaktadır. 20 Şubat 2001 tarihinde kabul edilerek, 3 Mart 2001 tarih ve sayılı Resmi Gazete ile yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) kurulmuş ve elektrik sektöründe yapılacak düzenlemelerden sorumlu yetkili kuruluş olarak görevlendirildiği, yasa ile iletim hattının kamu tekelinde kalması, üretim ve dağıtım tesislerinin özelleştirme yoluyla tedrici olarak özel sektöre devredilmesinin öngörüldüğü, iletim ve dağıtım piyasaları regülasyona tabi olurken; üretim, toptan satış ve perakende satış piyasaları rekabete açılacaktır. Kanun kapsamında elektrik piyasası; üretim, iletim, dağıtım, toptan satış, perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetlerinden oluşturduğu hususlarına yer verilmektedir Elektrik Sektörü Arz Talep Dengesi Bir yatırımın kredilendirilebilmesi için sektörün arz ve talep dengesinin incelenmesi gerekmektedir. Arz ve talebin bileşenleri tek tek irdelenmektedir Kurulu Güç Bu bölümde elektrik enerjisi kurulu gücünün üretici kuruluşlar bazında yıllar itibariyle dağılımı verilmektedir. Türkiye nin 2011 yılı sonu itibariyle toplam kurulu gücü MW olup bunun MW ı termik santrallere, 114 MW ı jeotermale, MW ı rüzgara, MW ı hidrolik santrallere aittir. Türkiye deki termik santrallerin %48 i doğalgazı yakıt olarak kullanmakta olup toplam kurulu gücümüzde doğalgaz ile çalışan santrallerin payı %30 dur [3]. Bu tespitler ışığında yenilebilir enerji yatırımları ve enerji verimliliği yatırımlarının desteklenmesinin zorunluluğu ortaya konulmaktadır. 8

9 Üretim Bu bölümde elektrik üretimi ve üretimin hangi kaynaklara dayandırıldığı anlatılmaktadır. Yapılan tespitler göstermektedir ki, ülkemizde elektrik enerjisi ağırlıklı olarak termik santrallerde üretilmektedir. İkinci sırada hidroelektrik santraller gelmekte, en düşük üretim katkısı ise jeotermal ve rüzgar santrallerinden sağlanmaktadır yılı itibariyle elektrik enerjisi üretimimiz Gwh olarak gerçekleşmiştir. Bu rakamının %45 i ( Gwh) doğalgazdan, %28 i ( Gwh) kömürden, %23 ü ( Gwh) hidroelektrik santrallerden, geri kalan %2 (5.425 Gwh) ise diğer kaynaklardan (rüzgar, jeotermal) elde edilmiştir. Toplam elektrik üretimi içinde en büyük pay%45 ile doğalgaz santrallerine aittir. Doğalgazdan sonra ikinci sırada %28 lik payla kömür (linyit dahil), üçüncü sırada ise %23 lük payla hidroelektrik santraller gelmektedir [3] Elektrik Sektörü Talep Gelişimi Ekonomik değerlendirmenin en önemli bölümlerinden olan sektörün talep gelişimi bölümünde, talebin eğilimi ortaya konulmakta ve ileriye dönük talep tahmini yapılmaktadır. Elektrik talebinin büyük çoğunluğu üretimden karşılanmaktadır. Elektrik ithalat miktarlarımız, nispeten fazla olduğu yıllarda bile brüt talebin %4 ünü geçmemektedir. Ülkemiz son yıllarda Gürcistan, Türkmenistan (İran) ve Azerbaycan dan elektrik ithal etmektedir. Elektrik ihracatımız ise son üç yılda artmıştır. Ancak yıllar itibariyle bakıldığında ortalama yaklaşık % 60 oranında ithal girdi kullanılarak elektrik üretilmektedir [2] Elektrik Tüketimi Yıllar itibariyle elektrik tüketimi incelenmekte ve tüketim eğilimi bulunmaktadır yılından itibaren Türkiye brüt elektrik üretim ve net tüketiminin 2001 ve 2009 yılları dışında artış gösterdiği, 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz, brüt talep ve net tüketimde bir önceki yıla göre yaklaşık %1 oranında azalmaya neden olduğu, yılları arasında ise brüt talep yıllık ortalama %6,2 oranında, net tüketim ise %6,4 oranında artış gösterdiği hususları yapılan tespitler arasındadır [2]. 9

10 Elektrik Talep Tahmini Ülkemizde elektrik piyasasına yönelik tahmin çalışmasının yapıldığı incelenmekte ve talep tahminleri konusunda ayrıntılı bilgi verilmektedir. Hesaplanmış kapasitenin enerji talebini aşan kısmının % si olarak tanımlanan enerji yedeği, enerji talebi, kapasitenin üzerinde olduğunda söz konusu kapasite ile talep karşılanamadığından eksik kalan kısım enerji yedeğinde negatif olarak görülmektedir. Enerji yedeği negatif olarak hesaplandığından yenilenebilir enerji yatırımlarının desteklenmesi gerektiği sonucuna varılmaktadır Enerji Verimliliği Projelerinde Ekonomik İnceleme ve Değerlendirme Enerji Verimliliği projelerinin ekonomik inceleme ve değerlendirilmesinde yenilenebilir enerji projelerinin yukarıda özetlenen ekonomik inceleme ve değerlendirmesine ek olarak enerji verimliliği yatırımı yapılacak sektör de incelenmektedir Proje Konusu Firmaya İlişkin Bilgiler ve Ekonomik Kapasite Kullanım Oranları Bu bölümde Proje konusu firmanın durumu, üretim satış olanakları ve sonuç olarak ekonomik kapasite kullanım oranları ve üretim ve satışa esas fiyatlar verilmektedir. Burada fiyatı belirleyen temel unsur firmanın ikili anlaşmalarla, serbest piyasada ya da Teşvik Mevzuatı çerçevesinde garanti edilen fiyatlardan satacağı konusunda mutabakat sağlanmasındır. Enerji verimliliği projelerinden sağlanacak tasarrufun firmaya sağlayacağı katkının hesaplanmasına esas fiyatlar belirlenmektedir Mali Değerlendirme Teknik uzman ve ekonomistin yaptığı tespitler çerçevesinde mali değerlendirme yapılarak projenin finansman ihtiyacı ve bu ihtiyacın karşılanma şekli belirlenmektedir. Projeksiyonlar yapılarak öngörülen kredileri borç ödeme gücü hesaplanmaktadır. 2. ÇEVRE KORUMA ÖNLEMLERİ Çevresel Değerlendirme Süreci (ÇDS) projelerin pozitif ve negatif etkilerini belirlemek, çevreye zarar veren negatif etkileri önlemek veya sınırlamak için alınması gereken önlemleri değerlendirmek için yürütülen bir süreçtir. ÇDS ile projenin 10

11 yürütülmesi için planlanan denetim kapsamının belirlenmesinin yanı sıra işletme döneminde alınması gereken tedbirler ve yapılması gereken işlemler belirlenir. Banka yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerini çoğunlukla uluslararası finans kuruluşlarından temin ettiği kaynaklarla finanse ettiğinden projeler ulusal çevre mevzuatının yanında söz konusu kuruluşların çevre koruma önlemlerine ilişkin mevzuatları çerçevesinde de değerlendirilmektedir. Banka bu konudaki sorumluluklarını bilinçli bir şekilde yerine getirebilmek amacıyla proje değerlendirme raporunu hazırlayan ekibe ilave olarak her bir projenin çevre boyutunu değerlendiren, eksiklikleri tespit eden ve giderilmesi için gerekli yönlendirmeyi yapan ve öngörülen tedbirlerin her aşamasını izleyen ve raporlayan çevre grubu oluşturmuştur. Ayrıca uluslararası genel kabul görmüş kurallar çerçevesinde şeffaflığa dikkat edilmektedir. Çevre etki değerlendirme (ÇED) prosedürleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, 17 Temmuz 2008 tarih, sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve 30 Haziran 2011 tarihinde değiştirilen Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği çerçevesinde yürütülmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Yönetmelikte belirlenen kıstaslar çerçevesinde bazı projeler hakkında ÇED Gerekli Değildir kararı verilmekte, bazı projelere ise çevreye olan etkilerinin boyutu dikkate alınarak Çevre Etki Değerlendirme Raporu hazırlatılması talep edilmektedir. Bu yönetmelik Banka tarafından yapılan çevresel değerlendirmeye temel teşkil etmektedir. Uluslararası finans kuruluşları tarafından talep edilen çevre koruma önlemleri de ilgili kuruluşların mevzuatlarına göre ayrıca izlenilmektedir. Banka tarafından yürütülen Çevre Koruma Önlemleri şu şekilde özetlenebilir, Ülkemiz ÇED Mevzuatına göre ÇED Gerekli Değildir belgesi alınmış olsa dahi projenin çevreye etkileri bakımından yeniden değerlendirilmesi ve gerek duyulması halinde yeniden Çevre Etki Değerlendirme Raporu hazırlatılması, Her proje için sosyal sorumluluk olarak yöre halkının katılımının sağlandığı halkın katılımı toplantısı yapılması, Özellikle HES yatırımları için regülatör yüksekliği ve rezervuar alanı belli bir ölçünün üzerinde olması halinde uluslararası standartlara uygun olarak inşaat aşamasında belirlenmiş bir panel tarafından Baraj Güvenliği çalışması yapılması, 11

12 HES projelerinde yatırımın yapıldığı akarsuda yaşayan balık türlerinin yaşaması ve üremesini aksatmayacak şekilde Balık Geçitlerinin inşa edilmesi, Rüzgar projelerinde kuşların olumsuz etkilenmelerini bertaraf edecek tedbirlerin alınması, Projenin çevreye etkilerini ve bu etkilerin bertaraf edilebilmesi için alınacak tedbirleri ve zamanlamasını gösteren Çevre Yönetim Planı hazırlanması, ÇED Olumlu belgesi alan projelerin çevreye olan etkilerini ve bu etkilerin azaltılması için alınması gereken tedbirler ortaya koymak üzere hazırlanan ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanmış olan Çevre Etki Değerlendirme Raporu incelenerek uluslararası finans kuruluşlarının çevre mevzuatlarının gerekliliklerini karşılayıp, karşılamadığı incelenmekte ve eksikliklerin tamamlanması sağlanmaktadır. Bu tedbilerin yanında işletme döneminde de gerekli önlemlerin alınması da (yeterli can suyu bırakılması vs. ) sözleşmelerle garanti altına alınmaktadır. 3. SONUÇ Kalkınma sürecinin devam ettiği, bu sürece paralel olarak kişi başı enerji tüketiminin artmasının kaçınılmaz olduğu gerçeğinden hareketle, öncelikle yerli ve yenilenebilir kaynaklarımızdan enerji üretmek birinci misyonumuz olmalıdır. Bunun beraberinde enerji yoğunluğunun çok yüksek olduğunu ortaya koyan ulusal ve uluslararası istatistiklerin ışığında bir birim ürün elde etmek için harcanacak enerjiyi minimuma indirmeyi hedefleyen enerji verimliliği projelerinin hayata geçirilmesi de misyon edinilmelidir. Bütün bunlar yapılırken kullanılan her türlü kaynağın mutlak surette çevreye etkisi olduğu bilinciyle bu etkileri en aza indirmek için gerekli tedbirlerin alınması sürdürülebilir bir kalkınma için sosyal sorumluluktur. Banka bu sosyal sorumluluğu çerçevesinde bir yandan yenilebilir enerji ve enerji verimliliği yatırımlarını desteklerken, diğer taraftan bu çalışmada özetlenen faaliyetleri yaparak sorumluluğunu yerine getirmektedir. Ülke çapında bu konuda duyarlılığın artması sonucunda bir yandan yerli ve yenilebilir kaynaklar çevreye en az zarar verilerek kullanılabilir hale gelirken, alternatifi olan ve çevreye etkileri yenilebilir kaynaklarla mukayese edilemeyecek düzeyde olan fosil 12

13 yakıtlara bağımlılığın azaltılması sağlanacaktır. Bununla birlikte temel sebeplerinden biri enerji ithalatı olan ekonomimizin en önemli sorunlarından cari açık sorununun çözülmesine olumlu katkıda bulunulacaktır. KAYNAKLAR [1] Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Proje Değerlendirme Raporları. [2] Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TEİAŞ [3] bilgiler [4] Dünya Bankası Koruma Önlemleri El Kitapları (The Policies on Environmental Assessment Operation Manual) [5] Turkey Tapping the Potential for Energy Savings, Report No TR, November 2010 Sustainable Development Department (ECSSD), Document of the World Bank. [6] Saatçioğlu, Cem, Küçükaksay, İsmail Türkiye Ekonomisinin Enerji Yoğunluğu ve Önemli Enerji Taşıma Projelerinin Ekonomiye Etkisi, Uluslararası Enerji Ajansı. [7] Dünyada ve Türkiye de Enerji Verimliliği Oda Raporu, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, Nisan