SOMUT KÜLTÜREL MİRAS ve TÜRKİYE

Transkript

1 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden SOMUT KÜLTÜREL MİRAS ve TÜRKİYE Yrd. Doç. Dr. Oğuz DİKER Doç. Dr. Taşkın DENİZ 2. Baskı

2 II Kültürel Miras ve Türkiye Yrd. Doç. Dr. Oğuz DİKER, Doç. Dr. Taşkın DENİZ COĞRAFYA VE TARİH PERSPEKTİFİNDEN SOMUT KÜLTÜREL MİRAS VE TÜRKİYE ISBN DOI / Kitabın içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 2. Baskı: Ekim 2017, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde Sokak No: 105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 III TARİH YAZMAK, TARİH YAPMAK KADAR MÜHİMDİR; YAZAN YAPANA SADIK KALMAZSA, DEĞİŞMEYEN HAKİKAT İNSANLIĞI ŞAŞIRTAN BİR HAL ALIR. M. Kemal ATATÜRK (1931) Tarih Yapanlara Saygı ve Sadakatle..

4 V ARAŞTIRMANIN AMACI Kültür ve kültürün öğeleri bir toplumun, günlük yaşamından gelişmişlik düzeyine kadar birçok unsuru doğrudan etkileme kapasitesine sahiptir. Kültürün izleri topluma ait sanat, mimari, hukuk kuralları, örf ve adet, gelenek ve görenekleri, beslenme tarzları gibi birçok unsurda açıkça görülmektedir. Bu bağlamda bir toplumun herhangi kültürel değerleri üzerine yapılacak doğru araştırmalar ile topluma ait kültürel yapı ile çeşitlilik anlaşılabilecektir. Kültür ve kültürel öğelerin incelenebilmesi için söz konusu kavramların derinlemesine incelenmesi gerekmektedir. Kültür olgusu kendi içerisinde kompleks bir yapıya sahiptir. Kültürü oluşturan öğeler bakımından incelendiğinde, somut ve somut olmayan, köken bakımından incelendiğinde ise kültürel miras ve modern kültür gibi birçok türden bahsetmek mümkündür. Bu nedenle yapılacak incelemelerde söz konusu türlerin ayrımlarının net bir şekilde yapılması önem taşımaktadır. Yüzlerce yıllık Anadolu toprakları sahip olduğu kültürel miras çeşitliliği ve zenginliği bakımından öne çıkmaktadır. Özellikle farklı medeniyetlerden günümüze kadar varlıklarını sürdüren somut kültürel miras öğeleri insanlık tarihinin ve Anadolu kültürünün anlaşılması için önemlidir. Bütün bu bilgiler ışığında söz konusu çalışmanın amacı kültür ve kültürel miras öğelerinin kavramsal olarak incelenmesi ile Anadolu coğrafyasında bulunan somut kültürel miras öğelerini UNESCO tarafından dünya miras listesine dahil edilenler başta olmak üzere belirli bir tarih ve coğrafya perspektifinden, belirli bir mantık dahilinde araştırmak, mevcut durumlarını ortaya koyarak kültürel miras ile ilgili turizm hareketlerine kaynaklık edecek araştırmalara literatür katkısı sağlamaktır. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE SINIRLILIKLARI Araştırmanın kavramsal boyutu kültür kavramından hareketle kültürel miras ve türlerinin incelenmesini kapsamaktadır. Diğer yandan araştırmanın Türkiye somut kültürel mirası üzerine yapılan araştırma ise Anadolu topraklarında farklı dönemlere ati olan, kültürel, sanatsal, estetik ve turistik değer taşıyan somut kültürel miras öğeleri üzerine gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın UNESCO tarafından belirlenen kültürel miras kriterlerini taşıyan alanlar üzerinde yapılması çalışmanın en önemli kısıtlığıdır. İkinci olarak söz konusu öğelere yönelik sınıflandırmada yine UNESCO tarafından ilan edilen Dünya Miras Listesindekilere öncelik verilmesi de diğer sınırlılığıdır. Araştırmanın konusunu oluşturan öğelerin çoğunluğuna yönelik literatürdeki bilgi dağınık haldedir. Bu araştırmanın kurgulanmasında engel teşkil etmesi nedeniyle araştırma bu sınırlıklar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Araştırma evrenini Türkiye deki somut kültürel miras alanları oluşturmaktadır. Örneklem ise somut kültürel miras alanları içerisinde UNESCO tarafından belirlenen kültürel miras kriterlerini taşıyanları olarak belirlenmiştir. Çalışmada kaynak tarama yöntemi başta olmak üzere nitel araştırma tekniklerinden yararlanılmıştır. Araştırma birincil ve ikincil kaynaklardan elde edilen, Türkiye nin somut kültürel miras çeşitliliğini açıklamada kullanılan ve bunlarla alakalı bütün verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşarak, verilerin kavramsallaştırılması, organize edilmesi, neden sonuç ilişkilerinin belirlenmesi, özetlenip yorumlanması sağlanmıştır.

5 VI Kültürel Miras ve Türkiye BİRİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ İnsan yığınlarını organize topluluklar haline getiren, toplulukları birbirinden ayıran temel unsurdur kültür. Her ne kadar fizyolojik ihtiyaçlar gibi insanlar tarafından hayati olarak nitelendirilmese dahi zamanda ve mekanda her alanda kültürün varlığından söz etmek mümkündür. Bu varlık ise kültürü toplumun ve toplumsal yaşamın sürdürülebilirliği adına hayati öneme haiz kılmaktadır. Kültürün yok olması toplumların yok olmasına neden olacaktır. Diğer yandan kültürün yozlaşması ya da dönüşmesi ise toplum ve insan nezdinde farklı sorunların oluşmasına yol açacaktır. Kültür karşısındaki en büyük sorun, kültür ve kültürel öğe kavramlarının taşıdığı anlamların anlaşılmaması ya da öneminin yeteri kadar kavranamamasıdır. Bu bağlamda dönemsel olarak moda, zevk ve alışkanlıkların oluşturdurğu popüler kültürün asli kültürü baskı altına alması, alt kültür ve üst kültür tartışmaları, kültür ile kültürün gerekleri konusunda genç kuşakların yanlış algıları, inanç ve değerler kapsamında kültür ya da kültürel öğelere karşı oluşan ön yargı, kültürün yalınlaşmasına ve önemini yitirmesine neden olmaktadır. Diğer yandan anlamını yitiren ve yalınlaşan kültür ve kültürel öğeler zamanla yok olmakta, böylece insanları birbirine bağlayan birçok unsur da ortadan kalkmaktadır. Günümüzde bildiğimiz, ailevi, çevresel ve toplumsal etkiler ile oluşan kültürlerin kökleri yaşadığımız topraklarda bilmediğimiz farklı medeniyetlere dayanmaktadır. Bu bağlamda sahip olduğumuz kültür ve kültürel değerlerin yok olmaması için yozlaşmasının önlenmesi, bunun için de kültürün köklerinin öğrenilmesi önem taşımaktadır. Tüm bu ifadeler çerçevesinde bu çalışmanın temel amacı; kültür ve kültürel öğeler ile bunları kapsayan kültürel miras kavramının ortaya konulması, tip ve türlerinin ifade edilmesi, bunun yanında Türkiye özelinde somut kültürel miras türlerinin örneklenmesi oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında Türkiye örneğinin seçilmesinin temel nedeni, kurulu olduğu topraklardaki medeniyet tarihinin derinliği kadar sahip olduğu kültürel çeşitliliğin fazla oluşudur. Çalışma kapsamında ortaya konulan bütün bilgiler gelecek çalışmalara ışık tutacaktır. Özellikle kültürel miras kavramının bölgesel ya da yöresel kültür üzerindeki etkisinin araştırılmasında fayda sağlayacaktır. Diğer yandan kültürel miras kavramı, türleri ve tipleri üzerinde yapılacak çalışmalara bir literatür havuzu görevi görecekken, bulgular bölümü ile de farklı çalışmalara ilham kaynağı olacaktır. Saygılarımızla. Yrd. Doç. Dr. Oğuz DİKER / Yrd. Doç. Dr. Taşkın DENİZ 2016 / Aralık / Ankara

6 VII İKİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ Kültür, bir insan topluluğunu toplum haline getiren en önemli değerdir. Toplumların yaşam tarzları, inanışları, örf ve adetleri gibi birçok unsur bu olgu çerçevesinde gelişmektedir. Ayrıca kültür bir toplumu ve o toplumu oluşturan insanları tanımanın ve anlamanın en etkili yoludur. İnsanların başka toplumları, yaşam tarzlarını ve insanları anlama noktasında gerçekleştirdiği seyahatlerin büyük payı oluşturduğu günümüz turizm hareketlerinde, ev sahibi ülkelerin kendi kültürlerini ve kültürel değerlerini doğru anlatması, toplum imajının oluşması açısından önemlidir. Binlerce yıllık köklü geçmişe sahip Anadolu coğrafyasında yaşam sürdürmüş medeniyetlere ait somut kültürel miras eserlerinden UNESCO tarafından Dünya Miras Listesine alınmış olanları üzerine yapılan bu araştırmada, söz konusu eserler ile ilgili bilinenlerin yanında gizli kalmış birçok bilginin okuyucularla paylaşılması amaçlanmıştır. Uzun araştırmalardan elde edilen bilgilerin paylaşıldığı birinci baskının tükenmesinin yanında zengin kültürel mirasa sahip Anadolu coğrafyasının bir diğer harikası Aphrodisias Antik Kenti nin Dünya Miras Listesinde hak ettiği yeri 9 Temmuz 2017 tarihinde Polonya nın Krakow şehrinde gerçekleştirilen UNESCO 41. Dünya Miras Komitesi Toplantısı nda almasıyla ikinci baskının yapılması ihtiyacı doğmuştur. Bu tip araştırmaların gelecekte yapılacak nicelerine ışık tutması da amaçlanmaktadır. Saygılarımızla. Yrd. Doç. Dr. Oğuz DİKER / Doç. Dr. Taşkın DENİZ 2017 / Ekim / Ankara

7 VIII Kültürel Miras ve Türkiye İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM KÜLTÜR VE KÜLTÜREL MİRAS 1.1. KÜLTÜR Kültürün Özellikleri Kültür Türleri Kültür Tipleri KÜLTÜREL MİRAS Kültürel Miras Türleri Somut Kültürel Miras Somut Taşınamayan Kültürel Miras Somut Taşınabilir Kültürel Miras Somut Olmayan Kültürel Miras BÖLÜM SOMUT KÜLTÜREL MİRAS VE TÜRKİYE 2. TÜRKİYE DE SOMUT KÜLTÜREL MİRAS Jeolojik Süreçte Anadolu Coğrafyası nın Şekillenmesi Tarih Öncesi Çağlarda Anadolu Anadolu da Kurulan Medeniyetler Türkiye de Somut Kültürel Miras Örnekleri Türkiye de Somut Kültürel Miras Olarak Şehir Yapılaşmaları Antik Kentler Türkiye de Yeraltı Şehirleri Türkiye de Somut Kültürel Miras Olarak Dini Yapılar Camiiler Tapınak, Kilise ve Manastırlar Türkiye de Somut Kültürel Miras Olarak Yollar ve Rotalar Türkiye de Somut Kültürel Miras Olarak Saraylar Türkiye de Müzeler... 45

8 IX 3. BÖLÜM DÜNYA MİRAS LİSTESİ VE TÜRKİYE 3. TÜRKİYE NİN MİRAS LİSTESİNDEKİ YERİ Nemrut Dağı Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Safranbolu Şehri Çatalhöyük Neolotik Kenti Göreme Milli Parkı ve Kapadokya Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Hattuşa - Hitit Başkenti Bursa ve Cumalıkazık - Osmanlı İmparatorluğu nun Doğuşu Hieropolis - Pamukkale Edirne Selimiye Camii Xanthos (Ksanthos) ve Letoon Truva Antik Kenti Efes Antik Kenti Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı İstanbul un Tarihi Alanları İstanbul daki Saraylar İstanbul daki Başlıca Dini Yapılar İstanbul daki Anıtsal yapılar İstanbul daki Surlar Ani Arkeoloji Alanı Aphrodisias Antik Kenti..201 EKLER KAYNAKÇA

9 X Kültürel Miras ve Türkiye TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Kültür İle İlgili Tanımlamalar... 1 Tablo 2: Bakış Açıları Bakımından Kültürün Algılanışı ve Tanımları... 5 Tablo 3: Diyarbakır Dışkale Kuleleri (Burçları) Tablo 4: İstanbul daki Başlıca Kiliseden Çevrilen Camiiler Tablo 5: Ayasofya nın İç Kısmına Yapılan İlaveler Tablo 6: Ayasofya nın Dış Kısmına Yapılan İlaveler Tablo 7: İstanbul daki Başlıca Osmanlı Eseri Camiiler Tablo 8: İstanbul daki Başlıca Ortodoks Kiliseleri Tablo 9: İstanbul Kara Surları Kapıları Tablo 10: İstanbul Haliç Surları Kapıları Tablo 11: İstanbul Marmara Surları Kapıları Tablo 12: Aphrodisias'ın Tarihi Süreçteki Adları 202 Tablo 13: Aphrodisias Kentine Yönelik Kazı Çalışmaları.. 204

10 XI ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Anadolu da Kurulan Antik Kentler Şekil 2: Anadolu da Kurulan Yeraltı Şehirleri Şekil 3: Anadolu daki Önemli Camiiler Şekil 4: Anadolu daki Tapınaklar, Kiliseler ve Manastırlar Şekil 5: Anadolu da Kral Yolu Şekil 6: Anadolu da Saraylar, Kasırlar ve Köşkler Şekil 7: Anadolu da Müzeler Şekil 8: Türkiye nin Kültürel Mirasları Şekil 9: Nemrut Dağı Antiochos Tümülüsü Şekil 10: Nemrut Dağı Batı Terası Şekil 11: Nemrut Dağı Doğu Terası Şekil 12: Nemrut Dağı Horoskop Heykeli Şekil 13: Cendere Köprüsü Şekil 14: Karakuş Tümülüsü Şekil 15: Kâhta Kalesi Şekil 16: Antiochos ve Herakles (Arsemia Kalıntıları) Şekil 17: Diyarbakır Havzası ve Tarihi Sur Bölgesi Şekil 18: Diyarbakır Surları Şekil 19: Diyarbakır Surları İç Görüntüsü Şekil 20: Diyarbakır Kapıları ve İçkale Kuleleri (Burçları) Şekil 21: Diyarbakır Dış Kale Kuleleri (Burçları) Şekil 22: Diyarbakır Hevsel Bahçeleri Şekil 23: Diyarbakır On Gözlü Köprü Şekil 24: Safranbolu Lokasyon Haritası Şekil 25: Tarihi Safranbolu Şehri Şekil 26: Safranbolu Kent Tarihi Müzesi (Hükümet Konağı) Şekil 27: Safranbolu Eski Çarşı Mevkii Şekil 28: Safranbolu Evleri Şekil 29: Çatalhöyük Neolotik Yaşamı Şekil 30: Kapadokya Bölgesi Şekil 31: Peribacalarının Oluşumu Şekil 32: Kapadokya Genel Manzarası Şekil 33: Kapadokya Kiliseleri Şekil 34: Divriği Ulucamii ve Darüşşifası Kabartmaları Şekil 35: Divriği Ulucamii ve Darüşşifası Şekil 36: Hitit Medeniyeti Şekil 37: Bursa Orhan Bey Camii Şekil 38: Bursa Hüdavendigar (I. Murad) Camii Şekil 39: Bursa Hüdavendigar (I. Murad) İmareti ve Çeşmesi. 89 Şekil 40: Bursa Hüdavendigar (I. Murad) Türbesi Şekil 41: Bursa Yıldırım Camii, Şadırvanı ve Türbesi Şekil 42: Bursa Yıldırım Medresesi ve Hammamı Şekil 43: Bursa Yeşil Camii ve Türbesi Şekil 44: Bursa Yeşil Medrese ve İmareti Şekil 45: Bursa Hamam (Yeşil Hamam) Şekil 46: Bursa Muradiye Camii, Şadırvanı ve Çeşmesi.. 96

11 XII Kültürel Miras ve Türkiye Şekil 47: Bursa Muradiye (II. Murad) Medresesi ve Çeşmesi Şekil 48: Bursa Muradiye Külliyesi ndeki Türbeler Şekil 49: Bursa II. Murad İmareti ve Hamamı Şekil 50: Bursa Cumalıkızık Evleri Şekil 51: Bursa Cumalıkızık Tescilli Varlıkları Şekil 52: Denizli Hierapolis Şekil 53: Denizli Pamukkale Şekil 54: Denizli Hierapolis Ana Cadde ve Kapıları Şekil 55: Denizli Hierapolis Agorası Şekil 56: Denizli Hierapolis Kilisesleri ve Apollon Tapınağı Şekil 57: Denizli Hierapolis Nekrapolü Şekil 58: Denizli Hierapolis Tiyatrosu Şekil 59: Denizli Hierapolis Çeşmesi (Nympheum) Şekil 60: Denizli Hierapolis Şehir Planı Şekil 61: 14. ve 15. Yüzyıl Osmanlı Camii Örnekleri Şekil 62: Mukarnas Örnekleri Şekil 63: Selimiye Camii ve Avlusu Şekil 64: Selimiye Camii Kubbesi Şekil 65: Selimiye Camii Çini Örnekleri Şekil 66: Xanthos Antik Kenti Şekil 67: Xanthos a Ait British Museum da Sergilenen Eserler Şekil 68: Xanthos Antik Kenti Likya Kalıntıları Şekil 69: Xanthos Antik Kenti Roma ve Bizans Eserleri Şekil 70: Letoon Antik Kenti Şekil 71: Antik Çağ da Truva Şekil 72: Truva Atı ve Hilesi Şekil 73: Truva Antik Kenti Katmanları Şekil 74: Propylon Tipi Mesken Giriş Örneği Şekil 75: Çift Kuplu Kap (Depas Amphikypellon) Şekil 76: Troya III, IV ve V Yerleşkeleri Şekil 77: Testere Dişi Duvar Mimarisi Şekil 78: Bouleuterion ve Odeion Şekil 79: Efes Antik Kenti Yerleşim Sahası Şekil 80: Efes Antik Kenti Şekil 81: Efes Antik Kenti Planı Şekil 82: Efes Yedi Uyuyanlar Mağarası Şekil 83: Efes Varius Hamamı Şekil 84: Efes Odeion ve Devlet Agorası Şekil 85: Efes Prytaneion Şekil 86: Efes Pollio Çeşmesi, Memmius Anıtı, Herakles Kapısı, Traian Çeşmesi, Skolastika Hamamı ve Heykeli Şekil 87: Efes Latrina ve Aşk Evi Şekil 88: Efes Yamaç Evler Şekil 89: Efes Celsus Kütüphanesi, Mermer Caddesi, Mazeus ve Mithridates Kapısı Şekil 90: Efes Meryem Ana Evi Şekil 91: Efes Artemis Tapınağı Şekil 92: Efes Artemis Tapınağı Kalıntıları

12 Şekil 93: İstanbul Beylerbeyi Sarayı Şekil 94: İstanbul Topkapı Sarayı Şekil 95: Ayasofya Mermer Küpü Şekil 96: İstanbul Sultan Ahmed Camii Şekil 97: İstanbul Dikilitaş Şekil 98: İstanbul Çemberlitaş Şekil 99: İstanbul Galata Kulesi Şekil 100: İstanbul Kız Kulesi Şekil 101: İstanbul Kapalı Çarşı Şekil 102: İstanbul Mısır Çarşısı Şekil 103: İstanbul Yerebatan Sarnıcı Şekil 104: İstanbul Alman Çeşmesi Şekil 105: İstanbul Ahmet Çeşmesi Şekil 106: İstanbul Ayrılık Çeşmesi Şekil 107: İstanbul Esma Sultan Namazgâhı ve Meydan Çeşmesi Şekil 108: İstanbul Saliha Suşltan Çeşmesi Şekil 109: İstanbul Tophane Çeşmesi Şekil 110: İstanbul Marmara Surları Şekil 111: Ani İpek Yolu Köprüsü Şekil 112: Ani Surları ve Kenti Görünümü Şekil 113: Ani Ebu l Manuçehr Camii Şekil 114: Ani Fethiye Camii Şekil 115: Ani Selçuklu Sarayı Şekil 116: Antik Çağ da Ege Bölgesi ndeki Yerleşim 201 Şekil 117: Aphrodisias Antik Kenti. 203 Şekil 118: Tetrapylon Şekil 119: Afrodite Tapınağı 206 Şekil 120: Sebasteion 207 Şekil 121: Aphrodisias Tiyatrosu. 208 Şekil 122: Aphrodisias Stadyumu XIII

13 1 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye 1. BÖLÜM KÜLTÜR VE KÜLTÜREL MİRAS 1.1. KÜLTÜR Latince kökenli kültür kelimesi dilimize Fransızcadan girmiş olup çeşitli anlamları bulunmaktadır. Örneğin; (1) Tarihi ve toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada ve sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünüdür. (2) Bir topluma veya halk topluluğuna özgü düşünce ve sanat eserlerinin bütünüdür (TDK, 2010:1558). Belirli bir grubun ayırt edici özellikleri olan değerler, törenler ve yaşam biçimleridir (Giddens, 2008:1066). Coğrafi açıdan ele alındığında ise kültür, insanın mekana (fiziki ve beşeri ortama) bağlı olarak ürettiği maddi ve manevi tüm unsurlar şeklinde ifade edilebilir. Onlarca faklı tanımlaması göz önüne alındığında kültür; bir bölgenin, ülkenin ya da bir topluluğun geçmişten günümüze kadar süregelen örf, adet, gelenek, görenek, inanış, düşünce ve yaşam biçimleri, el sanatları, sanat eserleri, eğitim faaliyetleri, beslenme özellikleri ve tarihi açıdan değere sahip varlıkları gibi pekçok unsurunu kapsayan bir kavramdır. Tablo 1. Kültür ile İlgili Tanımlar Bireyin içinde yaşadığı toplumdan edindiği sosyal miras Bireyin düşünme, hissetme ve inanma biçimi Bir toplumun yaşam biçimi Problemlerin çözüm biçimi Öğrenilen davranışlar bütünü Davranışları düzenleyen normatif bir sistem Doğada var olana karşılık insanların oluşturduğu her şey Bir egemenlik ve meşruiyet aracı Kaynak: Şişman, 2007:1 Tüm tanımlamalar göz önüne alındığında iki ortak nokta ön plana çıkmaktadır. İlki; kültürün insanlar tarafından yaratılan değerler ve türevleri, maddi ve/veya manevi unsurlar bütünü olmasıdır. İkincisi ise insana, topluma ya da topluluğa özgü olması ve ayırt edici olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında kültür bağlı bulunduğu topluma kimlik, benlik ve meşruiyet kazandıran unsurlardır. İnsanların ortak amaçlar ile bir araya gelerek oluşturdukları insan yığınları olan topluluklara ruh katan, topluluğa paylaşımı ve amaçları konusunda birlik duygusunu geliştiren ve daha da önemlisi benzer amaçlar doğrultusunda bir araya gelen diğer topluluklardan ayrılmasını sağlayan unsurlardır (Diker, 2014:152). Kültür, genetik kodlar ile taşınamayan ve sonradan öğrenilen değerler sistemidir. Birey, ait olduğu topluma ait kültürü yaşayarak ve deneyimleyerek öğrenir. Bu öğrenme süreci genelde ailede ya da çevrede eğitim ile başlar ve bireyin sosyalleşme süreci içerisinde devam eder. Bu şekilde kültür, kuşaklararasında aktarılmış olur.

14 18 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye 2. BÖLÜM SOMUT KÜLTÜREL MİRAS VE TÜRKİYE 2. TÜRKİYE DE SOMUT KÜLTÜREL MİRAS Türkiye, km 2 lik gerçek yüz ölçüme sahip ülke topraklarında çok sayıda devlete, imparatorluğa ve medeniyete ev sahipliği yapmış bir ülkedir. Asya ile Avrupa arasında yüzyıllarca doğu ve batı arasındaki etkileşimin merkezi olmuştur. Bilinen en eski tapınağın bulunduğu Göbeklitepe den 3 imparatorluğa başkentlik yapmış İstanbul a hatta Noel Baba olarak bilinen St. Nicholas ın evi ve kilisesinin bulunduğu Demre ye kadar çok geniş bir kültürel çeşitliliğe sahiptir. Büyük İskender in meşhur sözü veni, vidi, vici, geldim, gördüm, yendim, bu topraklar uğruna yapılan bir savaş sonucunda söylenmiş ve Hz. Meryem son günlerini yine bu topraklarda geçirmiştir. Bugün Hint-Avrupa dil topluluğunun kullandığı dillerin temeli olan Hititçe, bu topraklarda doğmuşken hüküm sürdüğü yüzyıllar boyunca hâkim olduğu 3 kıtaya sayısız eserler kazandıran ve gittiği her yere adalet taşıyan Osmanlı Devleti yine bu topraklarda doğmuştur. Bu topraklarda bir millet uyanmış, bağımsızlığına ve milli kinliğine bu topraklarda sahip çıkmış ve Çanakkale de olduğu üzere nice destanlar yine bu topraklarda yazılmıştır. Görülmektedir ki Türkiye ve üzerinde kurulu bulunduğu Anadolu coğrafyası tarihi geçmişi ve buna bağlı olarak da somut kültürel miras birikimi ile öne çıkmaktadır. Türkiye de somut kültürel mirasın açıklanması adına, öncelikle kültürel miras kavramının oluşumunda etkili olan doğal ve tarihi süreçlerin incelenmesi daha yararlı olacaktır. Bu bağlamda önce Türkiye nin de tarihi ve coğrafi süreçlerde geçirdiği jeolojik evreler daha sonra da kültürel miras örnekleri irdelenecektir Jeolojik Süreçte Anadolu Coğrafyası nın Şekillenmesi İnsan tarih sahnesine çıktığı andan itibaren yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek amacı ile doğal ortamdan yararlanmaya başlamıştır. İlk başta doğa egemenli bir faydalanma söz konusu iken zaman içerisinde bilimsel ve teknolojik gelişimine bağlı olarak insan da doğal ortamı şekillendirmeye başlamış ve böylece karşılıklı yararlanmaya dayalı (mutual) bir yaşam şekillenmiştir. Bu yaşam biçiminin merak duygusu ile incelenmeye başlanması, coğrafya biliminin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Fiziki coğrafya kapsamında ülkelerin jeolojik, jeomorfolojik ve klimatik özellikleri incelenirken; beşeri coğrafya kapsamında ise insan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan gelişmeler incelenmektedir. Coğrafi konum sebebi ile stratejik bir öneme sahip olan Anadolu coğrafyasında hemen her jeolojik döneme ilişkin kayaçlar bulunmaktadır. Jeolojik zamanlarda gerçekleşen tektonik, orojenik ve izostatik hareketler ülke arazinin

15 48 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye 3. BÖLÜM DÜNYA MİRAS LİSTESİ VE TÜRKİYE 3. TÜRKİYE NİN MİRAS LİSTESİNDEKİ YERİ Dünya Miras Listesi kavramı 1972 yılındaki konferansında üye ülkelerin mutabakatı ile oluşturulmuştur. Söz konusu liste, tüm dünya için önemli bir değer taşıdığı UNESCO ya bağlı Dünya Miras Komitesi tarafından belirlenmiş ve bulundukları ülkenin devleti tarafından korunması garanti edilmiş doğal ve kültürel varlıkları kapsamaktadır. Listenin oluşturmadaki amaç, tüm insanlığın malı olan değerlerin korunmasında uluslararası işbirliğini mümkün kılmaktır. Düzenli olarak yenilenen listede 2016 yılı itibariyle Dünya genelinde UNESCO Dünya Miras Listesi ne kayıtlı 1052 kültürel ve doğal varlık bulunmaktadır. Bu varlıkların 814 tanesi kültürel, 203 tanesi doğal, 35 tanesi ise karma (kültürel/doğal) varlık sınıfında değerlendirilmektedir. Bu listeye ek olarak henüz dünya miras listesi ne alınmamış kültürel ve doğal mirasların bulunduğu bir geçici dünya miras listesi ve tehlike altında bulunan dünya kültürel miras alanlarının bulunduğu 33 ülkeden 37 adet kültürel, 18 adet doğal varlığın listelendiği tehlike altındaki miraslar listesi bulunmaktadır. UNESCO'nun 1972 yılındaki genel konferansında hazırlanan 38 maddelik Dünya Doğal ve Kültürel Mirası Koruma Konvansiyonu'nu imzalayan 175'ten fazla ülkenin korumayı garanti ettikleri aday anıt ve sit arasından Dünya Mirası Kriterlerine uygun bulunanlar listede yer alır. Konvansiyonu imzalayan ülkeler tarafından seçilen 21 ülke temsilcisinin oluşturduğu Dünya Mirası Komitesi, iki uluslararası kurumdan destek alarak (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi -ICOMOS ile Dünya Koruma Birliği- IUCN) aday gösterilen değerler arasından seçim yapar ve listeyi oluşturur; komite ayrıca Dünya Mirası Fonu'nu yönlendirerek listedeki değerlerin korunmasını sağlar. Dünya Mirası Listesi, her yıl yeni adayların listeye alınması ve yeni ülkelerin konvansiyonu imzalamasıyla büyümektedir. Dünya Miras Listesi'nde yer alma kriterleri düzenli olarak güncellenmektedir ancak listede yer alan her varlığın aşağıdaki kriterlerden en az birine uyum sağlaması ve özgün olması beklenir: 1. İnsanoğlu tarafından oluşturulmuş ve benzerlerinden çeşitli özellikleri ile ayrılacak kadar farklı olması 2. Belli bir zaman diliminde, belirli bir kültürel mekânda; mimarinin, teknolojinin, anıtsal sanatların gelişiminde, şehirlerin planlanmasında veya peyzajların yaratılmasında, insani değerler arasındaki önemli etkileşimi göstermesi,

16 220 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye KAYNAKÇA Akar, Azade, (2006). Ayasofya'da Bulunan Türk Eserleri ve Süslemelerine Dair Bir Araştırma, Vakıflar Dergisi, 9: Akşit, İlhan, (2006). Işık Ülkesi Lykia, Akşit Yayınları, İstanbul. Anattasio, D.; Bruno, M.; Yavuz, A. B.; Elçi, H., (2009), Aphrodisias ve Göktepe de Yeni Keşfedilen Mermer Ocakları, Aphrodisias tan Roma Portreleri, Ed. Smith, R.; Lenaghan, J., Yapıkredi Yayınları, İstanbul, Andersen, Margeret L.; Taylor, Horward F. (2006). Sociology, Understanding a Diverse Society, Thomson Wadsworth, Fourth Edition, USA. Ashworth, G. J.; Tunbridge, (2000). The Tourist- Historic City: Retrospect and Prospect of Managing the Heritage City, Advances in Tourism Research Series, Routledge, Newyork, USA. Aslan, Ferhat, (2010). Süleymaniye Camii Efsaneleri, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 47-48, s Atasoy, Fahri; Günel, Gökçe ve Gümüş, Erdoğan, (2016). Kervansaray Yolu Kayseri- Konya Orta Anadolu Hattı Rehber Kitap, Epa-Mat Matbaacılık, Ankara. Aydın, U. Derya, (2013). İstanbul At Meydanı Anıtları Üzerine Bir Deneme (Dikilitaşlar, Heykeller ve Lisippos un Atları), Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, Cilt.3, Sayı. 1. Aytürk, Nihat ve Altan, Bayram (1990). Türkiye de Dini Ziyaret Yerleri, Altanoğlu İlim ve Kültür Hizmetleri, İstanbul. Bayburtluoğlu, Cevdet (2004). Lykia, Vehbi Koç Vakfı-AKMED Yayınları, Antalya. Belli, Oktay, (2014). Ani. Selçukluların 1064 Yılında Anadolu'yu Kars'tan Fetihlerinin 950. Yılı Anısına, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara. Benian, Esin, (2011). Mimar Sinan ve Osmanlı Cami Mimarisinin Gelişimindeki Rolü, Bilim ve Teknik Dergisi, Yıl. 44, Sayı 518. Boniface, P. and Fowler, P.J., (1993).Heritage and Tourism in Global Village, Routledge, London. Boo, E., (1990). Ecotourism: The Potentials and Pitfalls, Worldcat, London. Bowes, R.G., (1989).Tourism and Heritage. : Recreation Research Review, Londoni Breitsprecher, J. Victoria (2013) De Nummis Asylorum, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Vienna Tarih ve Kültür Araştırmaları Üniversitesi, Wolfgang, Avusturya. Brody, L. R., (2001), The cult of Aphrodite at Aphrodisias in Caria, Kernos 14,

17 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye 221 Bulat, Mustafa, (2003), Aphrodisias Heykeltraşlık Okulu ve Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bitirilmemiş Europa Heykeli Atatürk Üniversitesi Güzel sanatlar Fakültesi ''Sanat'' Dergisi, 3, Bursa Büyükşehir Belediyesi, (2011) Dünya Mirası Bursa, Bursa Büyükşehir Alan Başkanlığı, Bursa. Cassaia, Paul S., (1999). Tradition, Tourism and Memory in Malta, The Journal of the Royal Anthropological Institute, Vol. 5, No. 2, pp Çarhoğlu A. Işıl; Usta, Pınar; Korkmaz A., Kasım, (2013). Ayasofya Örneğinde Tarihi Minare Yapılarının Sismik Davranışının İncelenmesi, SDÜ Uluslararası Teknolojik Bilimler Dergisi, Cilt. 5, Sayı.1. Çelik, Serpil, (2009). Süleymaniye Külliyesi Malzeme, Teknik ve Süreç, AKM Atatürk Kültür Merkezi, Ankara. Çöl, Nilgün, (2009). XVI. yüzyıla Kadar Galata'da Kentsel Dokuyu Etkileyen Faktörler, Turkish Studies, Prof. Dr. Hamza Zülfikar Armağanı, Volume 4/3. s , 09/2009 Çöl, Nilgün, (2011). Galata Kent Dokusu İçerisinde Saliha Sultan Sebil Çeşmesinin Değerlendirilmesi, Turkish Studies, Vol. 6/3, p Değirmencioğlu,Özdal ; Ahipaşaoğlu, Suavi (2003).Anadolu da Turizm Rehberliği Temel Bilgileri, Gazi Kitabevi,Ankara. Demir, Gülder, (2009), Aşka ve Güzelliğe Adanmış Bir Kent Afrodisias, Ekonomik Forum Dergisi, Kasım, Deniz, Ahmet ve Tuysuz, Ş. Cem; Yardımcıel Ayhan, (2015). Orta Aras Havzası nda Tarihi Yollar: Bölgedeki Kültürel ve Ekonomik Etkileşimler, Kafkas Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, Cilt 6, Sayı 9, s Denizci, Aynur ve Mirza, Hasan, (2012). Müze Eğitimi, Devlet Kitapları, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara. Denizli Eski Eserleri ve Müzeleri Sevenler Derneği, (2002). Denizli Pamukkale, Acar Ofset, Denizli. Diker, Oğuz, (2016). Kültürel Miras ile Kültürel Miras Turizmi Kavramları Üzerine Kavramsal Bir Çalışma, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 4, Sayı 30, Eylül 2016, s Doğan, Sema, (2011). Ayasofya ve Fossati Kardeşler, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul. Doğanay, Hayati, Sever, Ramazan, (2011). Genel ve Fiziki Coğrafya, Pegem Akademi, Ankara, s Edwards, J.A., (1977). Historical Sites and Their Environments, Oxford: Claredon Press, London. Erdoğan B. Burhan, (2011). Galata Kent Surları ve Koruma Önerileri, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2011.

18 222 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye Erim, Nihat, (1990), Aphrodisias, Net Yayınevi, İstanbul. Erim, Nihat, (1995), Aphrodisias, Net Yayınevi, İstanbul. Eyice, Semavi, (1984). Ayasofya, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, Cilt I., İstanbul. Giddens, Anthony, (2008). Sosyoloji, çev. Cemal Güzel, Kırmızı Yayınları, İstanbul. Gorringe, H. Henry, (1885). Egyptian Obeliks, John C. Nimmo, London adresinden tarihinde erişilmiştir. Gürşan, Nazlı, (2011). Yapıların Efendisi Aya Sofya, Cinius Yayınları, İstanbul. Güvenç, Bozkurt, (2011). İnsan ve Kültür, Boyut Yayınevi, Beşinci Basım, Ankara. Hall, C. M., Zeppel, H. (1990). History Architecture, Enviroment: Cultural Heritage and Tourism, Journal of Travel Reserch, 29(2), s Hall, C.M., McArthur, S., (1998). Integrated Heritage Management: Principles And Practice. London: The Stationery Office, s Hardy, D., (1988). Historical Geography and Heritage Studies. Area, 20(4), Hooper- Greenhill, E., (1988). Counting Visitors or Visitors Who Count? The museum Time Machine: Putting Cultures on Display, Routledge,London. Howard, P., Pinder, D., (2003). Cultural Heritage and Sustainability in the Coastal Zone: Experiences in South West England, Journal of Cultural Heritage, Formerly, University of Plymouth,, UK, vol. 4, s Iglesias, M., Maseda, R., Paleo, U., (2006). Exploring Farmer s Knowledge as a Source of Information on Past and Present Cultural Landscapes, Landscape and Urban Planning, University of Santiago de Compostela,vol. 78, İBB, (2009) İstanbul Surları, Kültür A.Ş Yayıncılık, İstanbul. Keskin, Naci, (2007) Efes, Haner Ofset, İstanbul. Kırpık, Güray, (2012) Hacılar ve İpek Yolu, Bilig, Sayı 61, s Konyalı, H. İbrahim, (1951). Galata Kulesinin Meraklı Hikayesi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, df?sequence=3&isallowed=y adresinden tarihinde erişilmiştir. Macionis, John J., (1997). Sociology, Perintence-Hall, Inc., Sixth Edition, USA Megaron, (2012). Mimar Sinan Hayatı ve Eserleri, Manisa Mimarlar Odası Yayınları, Haziran/ Eylül. Millar, S., (1989). Heritage Management for Tourism, Belhaven, London.

19 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye 223 Milli Saraylar Daire Başkanlığı, (1992) Yıldız Palace, Şale Kasr-ı Hümayunu, TBMM Basımevi, Ankara. Milli Saraylar Daire Başkanlığı, (1994) Maslak Kasırları, TBMM Basımevi, Ankara. Milli Saraylar Daire Başkanlığı, (2008) Milli Saraylar, TBMM Basımevi, Ankara. Milli Saraylar Daire Başkanlığı, (2009) Milli Saraylar Saat Müzesi, TBMM Basımevi, Ankara. Milli Saraylar Daire Başkanlığı, (2010) Dolmabahçe Sarayı, TBMM Basımevi, Ankara. Mülayim, Selçuk, (2007). Bir Şaheser Süleymaniye Külliyesi, Ed. Mülayim, Selçuk, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,Ankara, s Mülayim, Selçuk, (2010). Dolmabahçe Topografyasında Mimari Oluşum, Milli Saraylar Dergisi, Sayı 5, s Newman, David M., (1999). Exploring the Architecture of Everyday Life Sociology, Pine Forge Press, Fourth Edition, USA. Nuryanti, W., (1997). Interpreting heritage for Tourism, Annals of Tourism Research, s Ogan, Aziz, (1941). İstanbul Surları, df?sequence=1&isallowed=y adresinden tarihinde erişilmiştir. Olgunlu, A. C., (2010). Yeditepe Anadolu, Karakutu Yayınları, İstanbul. Ortaylı, İlber, (2001). Mistik ve Kutsal İstanbul un Surları, Sky Life, Aralık. Öztürk, Said, (2003). İstanbul un Fethinden Sonra Ayasofya Kilisesinin Camiye Çevrilişi, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 14, s Pieraccini, F., (2001). 3D digitizing of cultural heritage, Comitee of Cultural Heritage, University of Wollongong, Australia. Poria, Y., (2001). Clarifiying Heritage Tourism, Printece, London. Prentice, R.C. (1993). Tourism and Heritage Attractions, Routledge, London. Richards, G., (2001). The Market for Cultural Attractions in Cultural attractions in Europe, CAB International,Wallinford, 40. Sav, Murat, (2012). Çemberlitaş ve Nuruosmaniye Camii ile Çevresinin Arkeotopografyası, Vakıf Restorasyon Yıllığı, Sayı 5, s Schaefer, Richrad T.; Lamm, Robert P. (1995). Sociology, McGRAW-HILL, INC., Fifth Edition, USA. Seeher, Jürgen, (2006) Hattuşa Rehberi Hitit Başkentinde Bir Gün, 4. Baskı, Ege Yayınları, İstanbul.

20 224 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye Seval, Sevim, (2009). İstanbul Surları, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul. Sevin, Veli, (2003). Anadolu Arkeolojisi, Der Yayınları, İstanbul. Sezen, Yümni, (2015). Kültür ve Din, Hiperlink, İstanbul. Smith, R., (1999), Late Antique Portraits in a Public Context: Honorific Statuary at Aphrodisias in Caria, A.D Journal of Roman Studies, 89, Stebbins, R., (1996).Cultural tourism as serious leisure, Hanley, New York. Stinson, Philip, (2009). Mimari Süslemeler ve Şehir, Aphrodisias tan Roma Portreleri, Ed. Smith, R.; Lenaghan, J., Yapıkredi Yayınları, İstanbul, Swarbrooke, J., (1994). Future of the Past,Wiley,Chicster. Swarbrooke, J., (1995). Development of the Art, Wiley, Chichester. Şehsuvaroğlu, Y. Haluk, (1955). Galata Kulesi, İstanbul un Meşhur Binaları: 3 df?sequence=3 adresinden tarihinde erişilmiştir. Şişman, Mehmet, (2007). Örgütler ve Kültürler, 2. Baskı, Pegem Yayıncılık, Ankara. T.C. Bursa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (2013). Bursa da Bir Osmanlı Köyü Cumalıkızık, UNESCO Dünya Miras Listesi Adaylık Metni, Bursa. T.C. Çanakkale Valiliği (a), (2015). Rehber Çanakkale, Mas Matbaacılık, İstanbul T.C. Çanakkale Valiliği (b), (2015). Destanların Yaratıldığı Troya, Mas Matbaacılık, İstanbul T.C. Denizli Valiliği, (2012). Denizli: Tarih, Sanat, Kültür ve Sanayi, Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Denizli. T.C. Karabük Valiliği, (2012). Karabük Safranbolu Gezi Rehberi, Anıt Matbaa, Ankara. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2008). Çorum (Hattuşa, Yazılıkaya, Alacahöyük, Şapinuva), Ankara. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2014). Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape, Nomination for Inscription on The World Heritage List, Diyarbakır. Tansuğ, Avniye, (2013). Çeşmelerin Hayat Bulması için Tarihi İstanbul Çeşmeleri Kurtarılmalıdır, Ortak Varlıklarımızı ve Su Hakkı Çalıştayı, Kasım, İstanbul. Timothy, D. J., Boyd, S. W. (2003). Heritage Tourism, Prentice Hall, London. Travel Industry Association, (TIA) (2013). TIA Bülteni. Travel Weekly, (2014). Weekly Tourism Bulletin, 24. Tulgar, Seda, (2015). Alman Çeşmesi ve Sultanahmet Örme Dikilitaş ına ait Metal Yapı Öğelerinin Konservasyon Uygulamaları, Art-Sanat, Sayı 3, s

21 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye 225 Tuna, Turgay, (1998). İstanbul da bir Mısır Anıtı Dikilitaş, Skylife, Temmuz. Tuna, Turgay ve Demirbudak, Bülent, (2010). Kadadokya, BKG Yayınevi, İstanbul. Tunçözgür, Ünsal, (1997). Dünden Bugüne Safranbolu, Safranbolu Belediyesi Kültür Yayınları No: 1, s Türk Dil Kurumu (TDK), (2000). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara. TÜRSAB-MTM, (2006), Afrodisias, Her Çağda Biri, Onu Tutkuyla Sevdi, Müze Dergisi, 6, UNESCO, (1972). 17. Oturum Dünya Mirası Forumu Sonuç Bildirgesi, Paris, Fransa. UNESCO, (1976). Tarihî veya Geleneksel Alanların Korunması ve Çağdaş Yaşamdaki Rolleri Konusunda Tavsiye Kararı, Nairobi, Kenya UNESCO, (1994). Dünya Mirası Olarak Rotalar Konferansı Sonuç Bildirgesi, Madrid, İspanya. UNESCO, (1996). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Konferansı, Paris, Fransa. Usal, Ahmet, (2006). Edirne Camiileri, Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı Yayınları, Edirne. Ülkütaşır, Mehmet Şakir, (1955). Ayrılık Çeşmesi Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, df?sequence=3&isallowed=y adresinden tarihinde erişilmiştir. WTO, (1942). Dünya Kültürel Miras Konferansı, Brussel. Yıldırım, Bahadır, (2009), Aphrodisias: Şehir ve Kamu Yapıları, Aphrodisias tan Roma Portreleri, Ed. Smith, R.; Lenaghan, J., Yapı kredi Yayınları, İstanbul, Yıldırım, Nahit, (2013). Constantinopolis Hipodromu, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya. Yılmaz, Yasin, (2008). Kanuni Vakfiyesi Süleymaniye Külliyesi, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü. Yiğitbaş, Akif, (2014). Ani Harabeleri ve Fetih Cami (Bir Gözlem Yazısı), Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt 1, Sayı 4. Yüngül, Naci, (1958). Tophane Çeşmesi, T.C. İstanbul Belediyesi Sular İdaresi Müdürlüğü Yayınlarından, Sayı: 4, İstanbul. Ziyrek, Ali, (2009). Sultanahmed Camii, Duru Basım Yayın, İstanbul.

22 226 Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye İNTERNET KAYNAKLARI &URL_SECTION=201.html