Mine Orhon tarafından yazıldı. Cumartesi, 29 Haziran :39 - Son Güncelleme Salı, 23 Temmuz :46

Transkript

1 İÇERİDEN İÇERİ ERENLERİN HALVETİ XVII. asırda yaşayan Niyâzî-i Mısrî, Halvetiyye nin Orta Kol diye tanınan Ahmediyye-i Halvetiyye kolunun devamı niteliğinde olan Mısriyye şubesinin kurucu pîridir. Coşkun ve cezbeli bir sûfî olan Mısrî, İslâm tasavvuf tarihinin en renkli ve en önemli simâlarından biridir. 1618'de Malatya'da doğmuş Diyarbakır, Mardin, Kerbelâ, Mısır, İstanbul, Elmalı, Uşak, Kütahya ve Bursa da yaşamış, nihayet sürgüne gönderildiği Limni'de 1694 senesinde vefât etmiştir. Kendileri Mısır da öğrenim gördüğü için Mısrî diye tanınmıştır. Niyâzî-i Mısrî ne yazık ki sürgünde yaşamak zorunda bırakılmış bir âriftir. Dönemin siyâsî ve bazı sığ düşünceli yetkilileri sürgüne gönderdiği bu büyük gönül ve aşk adamının kıymetini bilememiş ve onu incitmişlerdir. Bu coşkun gönüllü ârif bazı siyâsîlerin adâletsizliklerini eleştirdiği ve yine bazı ledünnî düşüncelerini alenî hâle getirdiği için bir defa Rodos'a ve iki defa da Limni'ye olmak üzere üç kez sürgüne gönderilmiş yılları arasında hayatının on altı senesini kalebend olarak zindânlarda veya gözaltında yaşayarak geçirmiştir. Bu sürgünlerin 1 / 7

2 sebepleri olmakla beraber mantıklı bir izâhı yoktur. Hazret-i Mısrî nin sürgüne gönderilmesine sebep olan hâdiselerden biri semâ ve devrân aleyhinde fetvâ vererek tekkelerin kapatılmasına vesile olan şeyhülislâma karşı çıkması, ikincisi de Ehl-i Beyt e, özellikle de Hazret-i Hüseyin e olan muhabbeti sonucunda ona risâlet atfetmesidir. Diğer bir sebep de şudur: II. Ahmed ve Bozoklu (Bıyıklı) Mustafa Paşanın hükûmet ettiği 1693 senesinde Avusturya (Erdel) üzerine sefere karar verilmiş ve pâdişâh Mısrî yi de gazâya davet etmiştir. O da, Fî-sebîlillâh gazâ ve cihâda memûr olduk." deyip davete icâbet etmiş Edirne'ye gelip Selîmiye de va z u nasîhatte bulunmuştur. Mısrî nin va z esnâsındaki bazı tenkitlerinden rahatsız olan siyâsîler, Mısrî hurûca kalkışacak endişesiyle sun î bir yaygara koparıp ihtiyâr halinde onu ayağına bukağı vurdurarak âdî bir suçlu gibi adaya sürdürmüşlerdir. Bütün bu hâdiselerden ve kendisine revâ görülen eziyetlerden sonra Mısrî gazaba gelip Gelibolu da: "Devletin inkırâzı için dördüncü kat semâya bir kazık çaktım; onu benden başkası çıkaramaz!" diyerek buğz etmiş ve böylece anavatanından uzaklaştırılmıştır. Tarihçi Silâhdâr'ın ve diğer menâkıpnâme yazarlarının tespitlerine göre Hazret-i Mısrî'ye eziyet edenlerin hiçbiri de mansıplarında kalmamış, rezil rüsvâ olmuşlar, arkalarında kötü birer isim bırakarak kaybolup gitmişlerdir. Kanâatimizce Niyâzî ile ilgili bütün bu menfî iddiâlar yeniden yorumlanmalı, gönül ölmediğine göre bu büyük mutasavvıfın rûhâniyetinden özür dilenmeli, siyâsîlerce itibârı iâde edilmelidir. Hazret-i Niyâzî nin milletimize karşı kırılan gönlünü tâmir etmek de biz torunlarına düşmektedir. İbn Arabî, Hazret-i Mevlânâ ve Yûnus Emre tefekkürünün XVII. asırdaki takipçilerinden olan Mehmed Niyâzî-i Mısrî Halvetî, adeta bu üç büyük zatın düşüncelerinin harmanlandığı mükemmel bir terkiptir. O, şiirlerinde aşka ve irfana ait hakîkatleri damıtıp süzerek devrinin en güzel Türkçesiyle insanımıza takdim etmiştir. Hazret-i Mısrî, aynı zamânda edebiyat tarihimizde kendisini takip eden mutasavvıf şair ve ediplerle, adına Niyâzî-i Mısrî Okulu" diyebileceğimiz büyük bir edebî okulun kurucusudur. Bugün kütüphânelerimizin raflarında Mısrî takipçilerinin henüz incelenmemiş pek çok eseri vardır. Her biri Mısrî nin düşüncelerinin tefsîri niteliğinde olan bu eserlerin Mısrî nin eserleriyle mukâyeseli olarak incelenmesi gerekmektedir. Hazret-i Mısrî, fikirleriyle bütün çağlara hitâp eden ve insanlığın varmak istediği hakîkatin şâhikalarında dolaşan bir gönül adamıdır. O, İslâmın derinliğini idrâk eden bir ârif-i billah olduğu kadar, Türkçe nin de inceliklerini bilen bir edîb-i muhteremdir. Eserlerinde vücûd birliğini, ilâhî aşkı, hilkat ve fıtrat sırrını, eşyânın ve en mütekâmil varlık olan insanın hakîkatini anlatırken dile yüklediği manâ karşısında şaşırıp hayret etmemek mümkün değildir. Hazret-i Mısrî, Türkçe yi Rabce hâline getiren bir muvahhiddir. O, hakîkaten İslâm irfânında olduğu kadar Yûnus Emre den beri işlenip damıtılan aşk ve manâ dilimizin de zirvesidir. Bundandır ki irfâna aşk ile ulaşmak isteyen kişilerin yolu bir şekilde Yûnus a ve oradan da Hazret-i Mısrî ye uğramak durumundadır. Mısrî nin seyr ü sülûk tecrübelerini anlattığı Dîvân-ı İlâhiyâtı nı okuyup anlamaya çalışmak, bir manâda insanın islâmın irfânî derinliğini ve vücûd birliğini idrâk etmesi anlamına gelmektedir. Bu gerçekleri biraz daha açarak şöyle de diyebiliriz: Hazret-i Niyâzî, Cenâb-ı Hakk ın Kur ân da ve Hazret-i Peygamber in hadîslerinde vaz ettiği hakîkatleri ve manevî hayatımızda İbn Arabî, Celâleddîn-i Rûmî, Yûnus Emre, Yahyâ-yı Şirvânî, Yiğitbaşı Ahmed Marmaravî, Vâhib Ümmî ve Ümmî Sinân hazretlerinin eserlerinde billûrlaşan vahdet idrâkini tarih içinde işleye işleye süzüp incelttiğimiz ve derinlik verdiğimiz bir dil ile anlatmıştır. Mısrî nin dîvânında ortaya koyduğu irfânî derinlik ve vüs at, özenle seçerek yan yana getirdiği kelimelere yüklediği ahenk ve manâ; Muhyiddîn den; Bedreddîn den, Şems ve Mevlânâ dan, Yûnus ve Fuzûlî den tevârüs ettiği ehlinden ehline, gönülden gönüle aktarılan bir mirâstır. Bu ilâhî mirâs, Mısrî gibi büyük bir 2 / 7

3 kâbiliyette yeniden neşv ü nemâ bulmuş yeniden ete-kemiğe bürünmüş, yeniden üslûba dönüşmüştür. Hazret-i Pîr tabiî ki Hakk ın sofrasından beslenmiştir fakat bu sofranın kurucu pîrleri de onun adlarını hürmetle andığı kişiler arasındadır. Bu bâbda Hazret-i Pîr beslendiği kaynakların adresini verirken şunları söyler: Niyâzî'nin dilinden Yûnus durur söyleyen Herkese çün cân gerek Yûnus durur cân bana Muhyiddîn ü Bedreddîn etdiler ihyâ-yı dîn Deryâ Niyâzî Füsûs enhârıdır Vâridât Kad eşraka Muhyi'd-dîn ze'l-kalbi bi-hâze'd-dîn İz câ'eke yâ Mısrî ke'ş-şemsi li-mevlânâ (Ey Mısrî! Muhyiddin-i Arabî gelince, Şems in Mevlânâ yı aydınlatması gibi gönül ehlini bu dîn ile aydınlattı.) Hazret-i Pîr in ilâhiyâtını kendinden önce ve sonra gelenlerden ayıran husûsiyet sadece İbn Arabî den yahut Mevlânâ dan tevârüs ettiği mirâs ile seyr ü sülûk ve vahdet sırlarını billûrlaştıran ifadeleri değildir. Nitekim Niyâzî, dîvân-ı ilâhiyâtında, sülûk sırasında yaşanılması gereken fark ve cem sırlarını dengeli olarak vermektedir ki onu selefinden ayıran özellik budur. Şerîatsız hakîkat oldu ilhâd/hakîkat nûr, ziyâsıdır şerîat diyen Hazret-i Pîr in temâs ettiği denge, tasavvuf yolları içinde fevkalâde önemlidir. Sülûku sırasında yaşadığı aşk ve irfân hâllerini yorumlamaya çalışan sâlikin şerîattan hakîkate doğru yol alırken hangi halde hangi reçeteyi kullanacağını bilmesi, nefsinin tehlikeli yollara sapmasını önleyecektir. Niyâzî Hazretlerinin ilâhiyâtı bu sapmaları önleyecek altın kuralları ihtivâ eder. Esasen Mısrî den önce aşk ve irfân dilimizin kurucusu olan Yûnus Emre nin ilâhiyâtı da Müslüman Türk coğrafyasında seyr ü sülûk çıkaran sâliklerin eğitiminde kullanılmak gayesiyle bu topluluklara bir ilâhî lutuf olarak tecellî etmiştir fakat Yûnus un dîvânı, zamân içinde bozulan tertibi yani yitirilen manzûmeleri ve şifâhen aktarılırken karıştırılan beyit ve ibareleri sebebiyle tereddütler hâsıl olmuş onun yerine Mısrî hazretlerinin dîvânı okunup yorumlanmaya başlanmıştır. Hazret-i Pîr in bir yerde Niyâzî nin dilinden Yûnus durur söyleyen demesi bundandır. Kezâ Mısrî yi yetiştiren silsilenin büyük azîzi Vâhib Ümmî (ö. 1595) de bir mısraında Biz Yûnus un sebakın evliyâdan okuduk! buyurarak Mısrî hazretlerinden önce Yûnus ilâhîlerinin sûfî meclislerindeki değerini göstermektedir. Nihayet elinizdeki bu dîvân, on iki hak yolun benimsediği şerîat, tarîkat, marifet ve hakîkat ilimlerinin sırlarını ihtivâ eden bir ilmihâldir. Bu sebeple erbâb-ı tasavvuf indinde Dîvân-ı Niyâzî-i Mısrî, bir tarîkat ve tasavvuf ilmihâli olarak tanınmıştır. Şu bir gerçektir ki manevî hayatımızda son bin sene içinde bizi derinden etkileyen üç büyük tasavvufî ve edebî mektepten söz edilebilir. Bu mektepler tabîatıyla on birinci asırda Hoca Ahmed Yesevî, on üçüncü asırda Yûnus Emre ve on yedinci asırda Mısrî Niyâzî hazretlerinin etrafında hâlelenmiştir. Birbirinin devamı niteliğinde olan bu üç tasavvufî mektebin temel eserleri bugün de okunmakta, yorumlanmakta ve yaşanmaktadır. Bu manevî mektepler içinde Hazret-i Pîr in ilâhiyâtının -yukarıda belirttiğimiz- ilmihâl olma özelliği hasebiyle husûsî bir yeri vardır. Onun dîvân-ı ilâhiyâtı, yazıldığı tarihten beri en fazla 3 / 7

4 istinsâh edilen, matbaanın Osmanlı kültür hayatına girmesinden sonra da en fazla basılan eser olma özelliğini korumaktadır. Burada kütüphânelerimizde 200 den fazla yazmanın, -tarihsiz tab larından başka, ilki Bulak ta 1254 (1838) senesinde, sonrakileri 1260, 1275, 1285, 1291, 1294, 1300, 1325, 1326, 1928 yıllarında yapılmak kaydıyla- 30 dan fazla da Osmanlı Türkçesiyle tab ının olduğunu söylersek mesele daha iyi anlaşılacaktır. Nitekim bugün sûfî çevrelerde en fazla okunan dîvân Mısrî hazretlerinin dîvânıdır. Aynı özellik Niyâzî nin bestelenmiş manzûmeleri için de geçerlidir. Onun yüz elliden fazla ilâhîsi çeşitli makâmlarda defalarca bestelenmiş olmakla Yûnus Emre den sonra herhalde ilk sıralarda gelmektedir. Bugün elimizde bestelenmiş manzûmelerine ait 300 kadar nota bulunmaktadır. Bu sayı kaybolan ve unutulan notalarla birlikte binden fazladır. Bu noktada yine belirtmek gerekir ki Niyâzî nin ilâhiyâtı turuk-ı aliyye mensûplarının hemen tamamı tarafından zikir meclislerinde besteli olarak okunmuş ve okunmaktadır. Zikir ve sohbet meclislerinde okunup yorumlanan eserlerden bir başkası da Mısrî nin şerhedilen şiirleridir. Bu meyânda edebiyat tarihimizde en çok şiiri şerhedilen ve yaygın bir şekilde okunan kişinin de Mısrî Niyâzî Hazretleri olduğu söylenebilir. Bir melâmî şeyhi olan Muhammed Nûr Hazretlerinin derslerinde yaptığı şerhlerin toplandığı eser bunun en güzel örneklerinden birisidir. Yazılan diğer Mısrî şerhleri büyük bir kütüphâne oluşturacak kadar vardır. Anlaşılacağı üzere Hazret-i Mısrî, hayatı ve yazdığı eserleriyle yaşadığı günden beri tartışılan, okunan, yorumlanan, örnek alınan bir kişi olmaya devam etmektedir. Elinizdeki eser Mısrî nin hayatını ve ilâhiyâtını ihtivâ etmektedir. Eserin girişinde bugünün insanının Hazret-i Mısrî yi tanıması için ana kaynaklardan hareketle hazırlanmış bir hâl tercümesi bulunmaktadır. Bu eserde esâs hedefimiz Mısrî nin Dîvân-ı İlâhiyât ını ortaya koymaktır. Mâlûmdur ki bugün elde henüz okuma hatalarından sâlim ve Hazret-i Pîr in bütün manzûmelerini bir arada toplayan mürettep veya gayr-ı mürettep bir neşir yoktur. Bu boşluk dikkate alınarak 1982 senesinde toplamaya başladığımız belgelerden hareketle önce Burc-ı Belâ da Bir Merd-i Hudâ: Niyâzî-i Mısrî (İstanbul 2012) kaleme alınmış, ikinci olarak da Dîvân-ı İlâhiyât gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu arada Hazret-i Pîr in Limni deki dergâh ve kabir bakiyelerini yerinde görmek için 2011 ve 2012 senelerinde iki seyahat gerçekleştirilmiş ve buradan elde ettiğimiz bilgiler Limni den Geliyorum (bk. İstanbul 2012 ve 2012) adıyla kitaplaştırılmıştır. Bu seri bir taraftan Mısrî Menâkıbnâmeleri yle diğer taraftan da Divân-ı İlâhiyât şerhleriyle devam edecektir. Bu çalışmada uzun dipnotlara ve bilgilere yer verilerek okuyucunun kaynaklar içinde boğulup gitmemesine özen gösterilmiştir. Eserin biyografi bölümündeki bilgilerin önemli bir kısmı Mısrî Dergâhı şeyhi Mehmed Şemseddîn Efendi nin Gülzâr-ı Mısrî sinden; Mustafa Lutfî nin Tuhfe sinden, Kadrî Efendi nin bu esere yazdığı zeyilden, Râkım Efendi nin Vâkıât ından, Siyâhî nin Limni'de Sürgün Bir Velî: Niyâzî-i Mısrî'nin Hatıraları adıyla yayınladığımız menâkıbından, Gazzîzâde Abdüllatîf Efendi nin Muhtasar Mısrî Menakıpnâmesi nden, Enfi Hasan Ağa nın Tezkire sinden, Hüseyin Vassâf Bey in Sefîne sinden, Mısrî nin çeşitli yazmalarda dağınık olarak kaydedilmiş olan kendi Mektuplar ından, Hâtırât ından ve diğer kaynaklardan alınmıştır. Bu arada, Eylül 2011 ve Haziran 2012 tarihleri arasında Limni ye yaptığımız seyahatlar sırasındaki tesbît ettiğimiz bilgiler de önceki bazı hataları düzeltmemizi sağlamıştır. Hazret-i Pîr in ilâhiyâtı bizzât kendisi tarafından mürettep hâle getirilmemiş kendi emir ve arzularıyla ihvânı Muhtemelen Kavala şeyhi- tarafından tertip ve tanzîm edilmiştir. Bazı 4 / 7

5 yazmalardaki mürettiplere ait olan Bu dîvânçe şeyh Mısrî nin ibtidâ-i sülûkundan nihâyete varınca kalbine tulû eden vâridât-ı ilâhiyâtdan bazısı nihâyeti hâlinde ve bazısı tavassut hâlinde bazısı da evâilinde tulû etmiştir. Lâkin tertîb-i evvel terk olunup hurûf-ı teheccî üzerine cem olundu. Evvelki tertîbi hâl ehline mâlûmdur. Ona dahi işâret lâzım değildir. şeklindeki ifadelerden anlaşılacağı üzere dîvân Hazret-i Pîr in emri ile mürettep hâle getirilmiştir. Bunun sebebi onun sülûkunda yaşadığı manevî hâllerin taklide yeltenilmemesi içindir. Dîvân-ı İlâhiyât, Milli Ktp. Yz. A/4632, 1b. Hazret-i Pîr in ilâhiyâtı nı mütekâmil bir biçimde ortaya koyabilmek için onun Elmalı da, Uşak ve Kütahya da, Bursa da ve Limni de geçirdiği dört ayrı dönemini iyi takip etmek ve mevcût yazmaları buna göre değerlendirmek icap etmektedir. Kütüphânelerde bulunan yazma ilâhiyât dîvânları ve mecmûalar genellikle Mısrî nin Limni deki hayatının son döneminde hece harfleriyle cem edilmiştir. Öyle anlaşılıyor ki Hazret-i Pîr in ilâhiyâtını ihtivâ eden mecmûalar henüz bir defterde toplanmadan kendileri Limni ye birinci defa sürgüne gönderildiğinde Bursa Ulu Câmi de bıraktığı eserlerinin yağmalanması neticesinde eksik kalmıştır. Diğer taraftan onun Elmalı ve Uşak ta yaşadığı günlerde nutkettiği bazı ilâhîler Ümmî Sinan ın oğullarının yazdığı mecmûanın içinden çıkmıştır (bk. Mecmûa, Konya BYEK. Elmalı İlçe H. Ktp. Bl. Yz. 43/3). Elmalı ve Uşak ta yaşadığı günlerde kaleme aldığı bazı şiirlerinin mürettep dîvâna girmediğine dair yargımızın sebebi Kulalı Nuzûlî nin dîvân-ı ilâhiyâtındaki tahmîslerdir. Yine burada ilk defa kullanacağımız yazmalardan elde ettiğimiz ve şimdiye kadar neşredilen dîvânlara girmeyen nutk-ı şerîf ve istihrâcnâme lerden anladığımız kadarıyla Hazret-i Pîr in eldeki dîvânı nâ-tamâmdır. Yeri gelmişken işaret edelim ki söz konusu istihrâcnâmelerinden bir kısmı muhtemelen onun kendi arzusuyla mürettep dîvâna girmemiştir. Biz bu manzûmeleri mürettep dîvânının sonuna müstakil bir bölüm açarak koyduk. Ayrıca bu şiirlerin çoğu tek nüshada kayıtlı olduğu için muhtemel okuma hataları yahut müstensihlerden gelen noksanlıkları ihtiva etmektedir. Dileriz ki bu eksiklikler zamân içinde düzeltilir. Bütün bu izâhlarımızdan anlaşılacağı gibi bizden önce yazılan ve neşredilen dîvânlarda olduğu gibi elinizdeki bu divânda da Hazret-i Pîr in bütün şiirleri mevcût değildir. Mısrî nin dîvânı mecmûalardaki şiirler ortaya çıktıkça hem tamamlanacak hem de eksiklikleri giderilecektir. Hazret-i Mısrî nin dîvânı akademik endîşeler bir tarafa bırakılarak tamamen zevkî ve tecrübî yöntemlerle hazırlanmıştır. Kelime ve kavramlardaki varyantlar Mısrî nin eserlerinde sergilediği fikirler dikkâte alınarak esâs metne dahil edilmiş veya dipnotta değerlendirilmiştir. Niyâzî nin bazı beyit ve kıt alarda vezni ve mânâyı bozmayacak şekilde kelime ve ibâreleri değiştirme yoluna gittiği görülmektedir. Nutk-ı şerîflerin tamamının yazılış tarihleri bilinmediği için zât-ı âlîlerinin değiştirdiği bu kelime ve ibârelerin önce yahut sonra yazıldığını takip etmek mümkün olamamaktadır.vezin ve mânâ yönüyle pek çoğunun uygunluk arzettiği bu kelime ve kavramlar hazırlamış olduğumuz dîvânda dipnotlarda işaret edilmiştir. Bu varyanlar okuyucunun makâmına, hâline ve zevkine göre yorumlanacak cinstendir. Burada ayrıca ihtiyâten bir husûsa daha işaret etmekte yarar vardır. Hazret-i Pîr dîvân-ı 5 / 7

6 ilâhiyâtındaki nutk-ı şerîfleri derleyip bir araya getirirken kalbine vârid olan her ilâhiyâtı dîvânına almamış olabilir. Ancak onun eserlerinde bu konuyla alakalı olarak şimdiye kadar herhangi bir bilgi dikkatimizi çekmemiştir. Ayrıca şu da bilinmelidir ki Niyâzî sülûkunu ikmâlden önce yazdığı pek çok ilâhînin başına evâilü s-sülûk ifâdesini koyma ihtiyacı duymuştur. Bu ifadeleri kullandığımız yazma metinlerden hareketle kaydetmeye çalıştığımızı belirtelim. Mısrî hazretlerinin dîvânında şimdilik- 231 manzûme tesbît etmiş durumdayız. Bu manzûmelerin on altı tanesi Arapça, diğerleri Türkçe dir. Umumiyetle arûzlu ve heceli gazellerin yer aldığı dîvânda, çok az koşma tarzında şiir, birkaç tane de kıt a bulunmaktadır. Yine manzûmelerin dördü mülemmâ, biri de mesnevî şekliyle yazılmıştır. Dîvândaki on altı Arapça şiirin tamamı tercüme edilmiştir. Ayrıca şunu da belirtelim ki Hazret-i Pîr Arapça şiirlerinin hepsini Mısır dan döndükten sonra sülûk çıkarırken yahut hilâfet aldığı sıralarda kaleme almıştır. Söz konusu Arapça şiirlerin bazıları çok az yazma nüshada bulunmaktadır. Yine bilinmelidir ki söz konusu Arapça manzûmelerin bir kaçı dîvân mürettep hâle getirilirken bizzat Niyâzî Hazretleri tarafından müstensihe verilip yazdırılmamıştır. Bunun sebebi söz konusu manzûmeleri kaleme aldığında henüz sülûka girmemiş olmasıdır. Dîvânda bulunan iki yüz şiir arûzla, otuz bir tanesi de heceyle yazılmıştır. Onun aruzlu şiirlerinde bazı imâle ve zihâf kusurları olmakla birlikte esâsen her iki vezinde de başarılı olduğu söylenebilir. Hakîkat şu ki Hak yolunun yolcuları kelâmın mânâsına bakarlar. Kaldı ki Hazret-i Pîr kelâma ait bazı kusurlardan da mânâ çıkararak insanı şaşırtmaktadır. Biz şiirlerde gördüğümüz bu tür incelikleri dipnotlarda belirtmeye çalıştık. Şunu da belirtelim ki ilâhiyât hazırlanırken okuyucuyu sıkmamak için vezinlerle ilgili olarak uzun uzun bilgiler vermekten kaçınılmıştır. Bir de şunu hatırlatalım ki Osmanlı Türkçesi nde Y kafiyesi ne alınan Yolu, kulu vs. gibi mısra sonlarındaki kafiye kelimelerini değiştirerek günümüze uyarladık fakat şiirlerin sırasını vav kafiyesi ne taşımadık. Eski imlâyı bilen pek çok kişi sonu düz yuvarlak seslilerle biten bu kelimelerin zaten ye harfiyle yazılıp telaffuz sırasında u/ü okunduğunu bilirler. Hazret-i Pîr in yazdığı her şiirin mânâsının künhüne vâkıf olmak mümkün değildir. İlm-i cifre, eşyanın ve hâdiselerin hakîkatine vukûfiyeti olan ve zamân zamân istikbâle atıflarda bulunan Niyâzî, sülûk erbâbının tefekkür ederek anlayabileceği bir büyük hazine bırakmıştır. Elinizdeki Niyâzî ye ait dîvân-ı ilâhiyât, pek çok yazma mecmûa ve dîvân taranarak otuz sene gibi uzun denebilecek bir süreçte ortaya çıkmıştır. Zaman zamân mecmûalarda bulduğumuz bilinmeyen şiirlerini dergilerde neşrettiğimiz Mısrî nin ilâhiyâtı yazma dîvânlar ve mecmûlar karıştırıldıkça tekmîl edilecektir. Eserin içinde Meraklısına Notlar ve Der-kenâr başlığıyla yürüttüğümüz bölümler ana metni destekleyen anekdotlardır. Bu bölümler kitap içinde kitap şeklinde de değerlendirilebilir. Eserin hazırlık safhasında pek çok kişinin yardımlarını gördüm. Bunlardan özellikle dîvândaki Arapça şiirlerin çevirilerinde İbrahim Özay ın yardımlarını unutmak mümkün değildir. Yine elindeki yazma nüshayı istifâdeme sunan Ali Alioğlu Bey e, tashihte emeği geçen Tuba Dere, Selva Cengiz ve Firdevs Kapusızoğlu na teşekkür ederim. Son olarak söyleyeceğimiz şudur: Kemâl-i devlet istersen oku âyât-ı Kur'ân ı/ki her harfin içinde var Niyâzî bin dürr-i yektâ diyerek mukaddes kitabımız Kur ân da derinleşmek gerektiğini; sonra Niçin olmayalar ümmet ki Hakk'ın/Rızâsın sende buldular Muhammed buyurarak Hakk ın rızâsının Hazret-i Muhammed e (a.s.) ve onun getirdiklerine tâbi olarak kazanılacağını belirten Hazret-i Pîr in yolu Kur ân ve sünneti esâs alan bir yoldur. O, nutk-ı 6 / 7

7 şerîflerinde ancak Kur ân ı ve Resûlullah ı esâs alan insanın aşka, irfâna, vücûd birliğine ve nihâyet Hakk a ulaşabileceğini beyân eder. Nitekim Hazret-i Pîr Mehmed Niyâzî-i Mısrî nin târif ve tavsîf ettiği yolu benimseyenler zât-ı Hak'da mahrem-i irfân ve ilm-i sırda bahr-ı bî-pâyân olacaklardır vesselâm. Mustafa Tatcı 2013/Ankara 7 / 7