Yazılı Anlatım I-II. Ders Notu. Yrd. Doç. Dr. Yas n KILIÇ

Transkript

1 Yazılı Anlatım I-II Ders Notu Yrd. Doç. Dr. Yas n KILIÇ

2 Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ YAZILI ANLATIM I-II Ders Notu ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Ekim 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara ( ) ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ Yasin KILIÇ 1969 da Ardahan da dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Ardahan da tamamladı yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu yılları arasında Van ın Gevaş ilçesinde Osmangazi İlköğretim Okulunda Türkçe öğretmenliği yaptı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı nda yüksek lisans ve doktora öğrenimini tamamladı yılında Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesinde araştırma görevlisi oldu yılında aynı üniversiteye yardımcı doçent olarak atandı. Halen, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesinde yardımcı doçent olarak çalışmaktadır.

4 ÖN SÖZ Yazı insanlık tarihinin en önemli buluşlarından biridir. Bilim, tarih, edebiyat, sanat, kültür, medeniyet gibi insanlığın birikimi olan unsurlar yazı sayesinde kayıt altına alınıp olgunlaştırılmış ve gelecek nesillere aktarılmıştır. Yazının icadı tarihî çağların başlangıcı olarak kabul edilmiştir. İnsanlık yazı sayesinde terakki etmiş, medeniyet yazı ile doğmuştur. Kültür yazı ile anlam kazanmıştır. Yazı olmasaydı insanlığın gelişmişlik düzeyi bu seviyeye ulaşamazdı. Bilim, teknoloji, sanat, edebiyat, felsefe bu düzeyde olmazdı. Yazı vesilesi ile tarihten haberdar olabiliyoruz, bu buluş sayesinde bireyler ve toplumlar arasında iletişim gerçekleşmektedir. Kalem, kâğıt, mürekkep, matbaa, bilgisayar gibi malzemeler, yazıya bağlantılı olarak icat edilip geliştirilmiştir. Yazının insanlık için ne denli önemli olduğunu Dale Carnegie şu cümlelerle ifade eder: Ancak yazıya geçmiş düşüncenin değeri vardır; geri kalanlar boş çırpınmalardan, rüzgârın alıp götürdüğü bir saatlik hayallerden başka bir şey değildir. Atalarımız yazının insanlık için önemini, Söz uçar, yazı kalır., Alim unutmuş, kalem unutmamış. sözleri ile ifade etmişlerdir. Bilgilerin gelecek kuşaklara aktarılması, toplumlar arasında daha sağlıklı iletişimin kurulması, kanun ve kuralların kalıcı hale gelmesi yazı ile mümkün olmuştur. Eğitim ve öğretimin yaygınlaşması yazılı eserlerle gerçekleşmiştir. Bilgilerimizi, duygularımızı, düşüncelerimizi, hayallerimizi, özlemlerimizi, yaşadıklarımız olayları yazı sayesinde kayıt altına alabiliriz. Yukarıda bir nebze anlattığımız üzere, yazı yazma insanlık için son derece önemlidir. Dolayısı ile bu becerinin gelecek kuşaklara kazandırılması toplumun en önemli görevleri arasında yer almaktadır. Türk dili ve yazılı anlatımla ilgili yüzlerce eser yazılmış olmasına, ilkokul birinci sınıftan itibaren, bu alanda öğrencilere eğitim verilmesine rağmen, öğrencilerin bu konuda yeteri düzeyde eğitim almadıkları görülmektedir. Öğrenciler anadillerini iyi derecede öğrenemedikleri için yabancı bir dil öğrenme hususunda da ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Öğrencilerimizin yazı yazma becerilerini geliştirebilmeleri için anlama ve anlatma alanlarında kendilerini geliştirmeleri, bunun için onların millî ve evrensel kültür-sanat eserlerini okumaları büyük önem arz etmektedir. Ayrıca öğrencilerimiz Türk dilinin kurallarını iyi bir biçimde öğrenmeli ve yazma becerilerini geliştirmelidir.

5 vi Yazılı Anlatım I-II Ders Notu Bu çalışma, Yüksek Öğretim Kurumu Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı, Yazılı Anlatım I-II derslerinin müfredatı esas alınarak hazırlandı. Hazırladığımız bu ders notuyla; yazılı anlatım çalışmalarında öğrencilerimize yardımcı olmayı umuyoruz. Bu eserin hazırlanması sırasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen sevgili eşim Sibel e sonsuz teşekkürlerimi sunarım Yrd. Doç. Dr. Yasin KILIÇ

6 İÇİNDEKİLER Ön Söz...v 1. BÖLÜM İLETİŞİM İletişim...1 Gösterge...2 Gösterge Çeşitleri...3 Sosyal Gösterge (Toplumsal Gösterge)1...3 Doğal Gösterge...3 Dil Göstergesi...3 Dil Göstergelerinin Özellikleri...4 Dil Dışı Göstergeler...4 Dil...5 Dil-Kültür İlişkisi...6 Konuşma Dili ve Yazı Dili...6 Dilin İşlevleri...7 Anadili Eğitiminin Önemi BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM Sözcükte Anlam...15 Gerçek Anlam...15 Temel Anlam...16 Yan Anlam...16 Mecaz Anlam...17 Terim Anlam...18 Sözcükler Arası Anlam İlişkileri...19 Eş Anlamlı Sözcükler...19 Yakın Anlamlı Sözcükler...20 Zıt Anlamlı Kelimeler...20 Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler...21 Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler...21 Soyut Anlam...22

7 viii Yazılı Anlatım I-II Ders Notu Somut Anlam...22 Nicel ve Nitel Anlamlı Sözcükler...23 Çok Anlamlılık...24 Argo Anlam...24 Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel)...26 Deyim Aktarması...27 Soyutlama...28 Somutlama...28 Söz Öbekleri...29 Deyimler...29 Atasözleri...30 Yansıma Sözcükler...31 İkilemeler...32 Dolaylama...33 Özdeyişler (Vecizeler)...33 Güzel Adlandırma...34 Kelimelerin Kullanılışlarına Göre Çeşitleri...34 Cümle...35 Cümlede Anlam...35 Sağlamlık...36 Açıklık...37 Özlülük (Vecizlik)...38 Akıcılık...39 Tutarlılık...40 Duruluk...40 Sadelik (Yalınlık)...41 Özgünlük...41 Öznellik...41 Nesnellik...42 Şarta Bağlılık...42 Sebep-Sonuç İlişkisi...42 Paragraf...43 Paragrafın Yapısı...45 Paragraf Çeşitleri...46

8 İçindekiler ix 3. BÖLÜM PLAN Plan...49 Plan Türleri...49 Plan Yapmanın Yararları...50 Yazıda Plan...50 Konu...51 Konu Seçimi...51 Konuyu Sınırlamak...52 Konuya Bakış Açısı...52 Buluş...53 Yazı Türünü ve Anlatım Biçimini Belirleme...53 Yazının Başlığı...54 İyi Bir Başlığın Özellikleri...54 Yazının Bölümleri...55 Yazının Ana Düşüncesi...55 Yazının Yardımcı Düşünceleri...56 Örnek Yazı Planı...56 Anlatım (Üslup) Biçimleri...57 Öyküleyici (Hikaye Etme Yoluyla) Anlatım...57 Açıklayıcı Anlatım...58 Tasvirci (Betimleyici) Anlatım...58 Özlü Anlatım (Vecize)...59 İspatlama (Kanıtlama) Yoluyla Anlatım...60 Konuşmalı Anlatım...61 Manzum Anlatım BÖLÜM NOKTALAMA İŞARETLERİ Nokta (.)...63 Virgül (,)...64 Noktalı Virgül (;)...67 İki Nokta (:)...68 Üç Nokta (...)...68

9 x Yazılı Anlatım I-II Ders Notu Yay Ayraç ( )...69 Köşeli Parantez (Ayraç) [ ]...70 Soru işaret (?)...71 Ünlem İşareti (!)...71 Kısa Çizgi (-)...72 Uzun Çizgi ( )...72 Eğik Çizgi ( / )...73 Tırnak İşareti ( )...73 Tek Tırnak İşareti ( )...74 Denden İşareti ( )...74 Kesme İşareti ( )...74 Düzeltme İşareti ( ^ )...76 Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler...77 Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler...78 Anlatım Bozuklukları...81 Kelime Düzeyinde Anlatım Bozukluğu...81 Cümle Düzeyinde Anlatım Bozuklukları BÖLÜM YAZILI ANLATIM TÜRLERİ Deneme...88 Deneme Örneği...90 Makale...94 Bilimsel Makale Örneği...95 Eleştiri Eleştiri Örneği Roman Hikâye Hikâye Örneği Fıkra Fıkra Örnekleri (Köşe Yazısı ve Gülmece Örnekleri) Hatıra (Anı) Anı Örneği Günlük Günlük Örneği...121

10 İçindekiler xi Röportaj Röportaj Örneği Biyografi Biyografi Örneği Sohbet (Söyleşi) Sohbet Örneği Gezi Yazısı (Seyahatname) Gezi Yazısı Örneği Masal Masal Örneği Fabl Fabl Örneği Bildiri (Tebliğ) Bildiri Örneği Mülâkat Mülâkat Örneği Tiyatro Trajedi Komedi Dram Müzikli Tiyatro Çeşitleri Doğaçlama Kukla Pandomima Parmak Oyunu Türk Halk Tiyatrosu Ortaoyunu Meddah Karagöz Bibliyografya Yazışma Türleri Mektup Mektup Türleri Özel Mektuplar Özel Mektup Örneği Resmî Mektuplar...157

11 xii Yazılı Anlatım I-II Ders Notu Resmî Mektup Örneği Dilekçe Dilekçe Örneği İş Mektupları Açık Mektup Edebî Mektuplar Edebî Mektup Örneği Felsefî Mektuplar Siyasî Mektuplar Taziye Mektupları Aile Sağlık Mektupları Telgraf Telgraf Örneği İnceleme Rapor Rapor Örneği Tutanak Tutanak Örneği Özgeçmiş Özgeçmiş Örneği Tebrik, Kartvizit, Davetiye Kutlama Telgrafı Örneği Resmî Davetiye Örneği Özel Bir Davetiye Örneği İlan İlân Örneği Reklâm Anket Haber Karar Fezleke Kaynakça...175

12 KAYNAKÇA Ağca, H. (1999). Yazılı Anlatım. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık Ankara. Aktaş, Ş.; Gündüz, O. (2001). Yazılı ve Sözlü Anlatım, Akçağ Basım Yayım Pazarlama, Ankara. Alışık, G. S.; Beyreli, L. (2002). Güzel Konuşma ve Yazma. Meb Yayınları, Ankara. Isbn Alpaslan, İ. (1995). Her Yönüyle Ağrı, Yıldızlar Ofset, Ankara. Beyatlı, Y. K. (1974). Aziz İstanbul, İstanbul. Beyatlı, Y. K. (1987). Kendi Gök Kubbemiz, Yahya Kemal Enstitüsü, 8. Bas. İstanbul. Bolayır, A. E. (1930). Namık Kemal, İstanbul. Cemiloğlu, M. (1998). İlköğretim Okullarında Türkçe Öğretimi, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa, Geliştirilmiş 2. Baskı. Çehov, A. P. (2008). (Çev: Günay Kızılırmak), Seçme Öyküler, (Memurun Ölümü), Bordo Siyah Yay. İstanbul. Çeviksoy, O.; Baran, E., (1999). Güzel Konuşma ve Yazma. S. 149 Serhat Yay. İstanbul. Demirel, Ö. (1996). Türkçe Programı ve Öğretimi, Kardeş Kitap ve Yayınevi, Ankara, 2. Baskı. Devellioğlu, F. (1995). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara. Duymaz, R. (1984). Uygulamalı Kompozisyon Bilgileri, Seda Yayınları, İstanbul. Ergin, M. (1987). Üniversiteler İçin Türk Dili, Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım, İstanbul, 3. Baskı. Ertem, R. (2001). Türk Dili Ve Edebiyat Türk Dili 1. Serhat Yayınları, İstanbul, S Garipoğlu, K. (1976). Örnekli Kompozisyon Bilgileri, Garipoğlu Yayınları, Baha Matbaası, 9. Baskı, İstanbul. Gökdere, H. (2003). Yazışma Teknikleri, Gazi Kitabevi, Isbn: Ankara. Gözler, H. F. (1975). Örnekleriyle Türkçe ve Edebiyat Bilgileri Kaynak Kitabı, İnkılâp ve Anka Kitabevleri, İstanbul. Gülensoy, T. (2000). Türkçe El Kitabı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş. Ankara. Haşim, A. (1969). Frankfurt Seyahatnâmesi, İstanbul.

13 176 Yazılı Anlatım I-II Ders Notu Ilgaz, R. (1997), Yokuş Yukarı Güzel Yazılar (Gezi - Hatıra), İstanbul. İlköğretim Okulu Programı (1994). Meb, Yayınları: 2846, Mevzuat Dizisi: 297, Ankara, İmlâ (Yazım) Kılavuzu (2002). Kocaoluk Yayınevi, İstanbul. Kantemir, E. (1997). Yazılı ve Sözlü Anlatım. Engin Yayınevi, Ankara, Kaplan, Mehmet (1972). Kompozisyon, Hisar, S Karaalioğlu, S. K. (1982). Sözlü/Yazılı Kompozisyon Konuşmak Ve Yazmak Sanatı. 16. Basım, İnkılâp ve Aka Basımevi, İstanbul. Karadüz, A; Karadüz, O. E. (2003). Türk Dili, Yazılı Anlatım, Sözlü Anlatım. Aktif Yayıncılık, Erzurum. Kavcar, C. ve Oğuzkan, F. (1999). Örnek Edebî Metinlerle Yazılı Ve Sözlü Anlatım. Anı Yayınları, Ankara. Kavcar, C.; Oğuzkan, F. ve Sever, S. (1997). Türkçe Öğretimi 2. Baskı, Ankara: Anı Yayınları. Kayabaşı, A. M. (2012). Lys Türk Edebiyatı, Geliştirilmiş 6. Baskı, Ankara: Anka Eğitim Yayınları. Kemal, O. (1962). Eskici ve Oğulları, Ak Kitabevi Kemal, Y. (1998). İnce Memed, İstanbul, Kılıç, Y. (2016). Bayburtlu Celâlî ve Vanlı Celâlî nin Şiirlerinde Dil Becerileri. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Igd Univ Jour Soc Sci. Sayı / No. 9, Nisan / April 2016: Kırkkılıç, H. A. (Editör), Sağır, M.; Sezen, L.; Alper, F.; Canım, R., Ulaş, A. H. vd (2002). Türk Dili Yazılı Anlatım ve Kompozisyon Bilgileri. Aktif Yayınevi, Erzurum. Kıymaz, A. Kocakaplan, İ. (1992). Açıklamalı Edebî Sanatlar. MEB Yayınları, İstanbul. Korkmaz, Z.; Ercilasun, A. B.; Parlatır, İ. vd. (1992). Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri. Yüksek Öğretim Kurulu Matbaası, Ankara, S Kudret, C. (1980). Örneklerle Edebiyat Bilgileri, C. 2, İnkılâp ve Aka Yayınevi, İstanbul. Külekçi, N. (1995). Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar. Akçağ Yayınları Ankara. Külekçi, N.; Kırkkılıç, H. A.; Gündüz, O.; Canım, R.; Alyılmaz, C. ve Çelik, Y. İlk Okuma Yazma Ve Türkçe Öğretimi. Bakanlar Matbaacılık Ltd. Şti. Erzurum, Muallimoğlu, N. (1994). Bütün Yönleriyle Hitabet. Avcıol Matbaası, İstanbul. Naci, F. (2002). Yüzyılın 100 Türk Romanı, Adam Yay, İstanbul, Oğuzkan, Ş. (2001). Yaratıcı Çocuk Etkinlikleri ve Oyuncaklar. MEB Yay., İstanbul. Orwell, G. (Çeviren Celal Üster), (2008). Animal Farm: A Fairy Story, Can Yayınları, İstanbul. Özalp, A. (Editör) vd. (2005). Dünya Edebiyatından Seçme Öyküler. Kkm Yayınları, İstanbul. Isbn Sarıca, S.; Gündüz, M. (1995). Güzel Konuşma, Yazma Kompozisyon. Fil Yayın Evi, İstanbul Sever, S. (1997). Türkçe Öğretimi Ve Tam Öğrenme. Anı Yayıncılık, Ankara.

14 Kaynakça 177 Sevinçgül, Ö. (1989). Güzel Konuşma Ve Yazma Sanatı. Zafer Yayınları, İstanbul. Sezer, A.; Oğuzkan, F.; Özdemir, E. ve Göğüş, B. (1991). Türk Dili Ve Edebiyatı Öğretimi. Anadolu Üni. Açık Öğretim Fakültesi, Eskişehir, Şimşek, T. (2002). Çocuk Edebiyatı. Rengârenk Yay. Ankara, Tansel, F. A. (1985). İyi Ve Doğru Yazma Usûlleri III. Kubbealtı Neşriyat, Üçüncü Basım, İstanbul. Tansel, F. A. (1987). İyi Ve Doğru Yazma Usûlleri III, Kubbealtı Neşriyat, Üçüncü Basım, İstanbul. Tural, S. K. (1979). Kompozisyon Eğitimimiz Etrafında Düşünceler Millî Eğitim Ve Kültür Bakanlığı, Yıl 1, S. 2, Mart, Üstüner, A. (2004). Türkçenin Anlatım Gücü Vural, M. (2001). Ev Ve Sınıf Etkinlikleri Antolojisi, Yakutiye Yay. Erzurum, S. 16, Isbn ) Yayınları Ankara, Isbn 975, Yörük, S.; Yörük, Y. Açıklamalı Atasözleri Sözlüğü. Doğan Ofset. İnternet Kaynakları