KARILATIRMALI TARH: TARH ÖRETMNDE YEN BR YAKLAIM Comparative History: A New Approach in the History Teaching

Transkript

1 KARILATIRMALI TARH: TARH ÖRETMNDE YEN BR YAKLAIM Comparative History: A New Approach in the History Teaching Nedim YALANSIZ Özet Bu makalenin konusu tarih öretiminde yeni bir yaklaım olarak karılatırmalı tarih yöntemidir. Karılatırmalı tarih farklı toplumlardaki kurumları ve fikirleri analiz eder. Bir karılatırmalı çalıma aynı zamanda farklı ülke ya da kentlerdeki bazı kurumları ya da fikirleri inceleyebilir. Aynı ülkede ya da kentte farklı zamanlardaki özellikler de karılatırılabilir. Uygarlıklar, kurumlar, toplumsal hareketler, devrimler, ideolojiler, üretim tarzları, kadın hareketleri, milliyetçilik, aydınlanma, azınlıklar, göçmenler vb. bir çok ey karılatırmalı tarihin konusudur. Karılatırmalı ve disiplinler arası yaklaım örencileri farklı alanlarda çalımaya ve karılatırmalı tezler yazmaya cesaretlendirir. Anahtar Kelimeler: Karılatırmalı Tarih, Tarih Öretimi, nterdisipliner Yaklaım Abstract This paper concerns comparative history as a new approach in the history teaching. Comparative history compares the historical institutions or ideas by seeing how they differ between societies. A comparative study could be some institutions or some ideas in different countries/cities at the same point in time, or at different times in same country/city. Civilisations, institutions, social movements, revolutions, ideologies, mode of productions, women movements, nationalism, enlightenment, minorities, immigrants etc. are all examples of comparative history. Training in comparative and interdisciplinary approach encourages its students to work in variety fields and to write comparative dissertations. Key Words: Comparative History, History Teaching, Interdisciplinary Approach Türkiye için hala çok yeni olan Karılatırmalı Tarih kavramı ile ilk kez, Tarih ve Tarihçi- Annales Okulu zinde adlı kitapta yer alan Marc Bloch un Avrupa Toplumlarının Karılatırmalı Tarihi çin adlı makalesinde karılamıtım. Bloch, adı geçen makalesinde karılatırmalı yöntemi açıklarken; toplumların benzerlikleri ile farklılıklarının incelenmesinin yanında, zaman ve mekan bakımından yakın ülkelerle bu açılardan uzak ülkelerin karılatırılması gerektiini söylemekte, tarihçilere bu yaklaımların hepsini uygulamalarını tavsiye etmektedir 1. Bloch, tarihçileri alıkanlıklarını deitirmemekle suçlamakta, karılatırmalı tarih yöntemini tarih felsefesinin ya da genel sosyolojinin bir bölümü olarak gördükleri için eletirmektedir. Karılatırmalı tarih yaklaımının bir çok beeri bilim alanında eskiden beri uygulandıını belirtmekte, özellikle alanı olan Orta Ça tarihinden örnekler vererek tarih yazıcılarına ıık tutarken, bu yöntemin tarih öretim programlarına bir an önce girmesi gerekliliinden de söz etmektedir 2. Türkiye de Karılatırmalı Tarih yaklaımının tarih öretimine girebilmesi için öncelikle bir literatürün oluması gerekliydi. Karılatırmalı literatür yurt dıında bile 1960 lardan sonra artmaya baladı, özellikle tarihsel sosyologlar karılatırmalı yöntemi kullandı. Tarihçiler ise yine ilgisizdi. Princeton Üniversitesi nden tarihçi Cyril Edwin Black in Çadalamanın tici Güçleri adlı çalımasının Türkiye de 20 yıl sonra 1986 da yayımlanması da karılatırmalı yaklaımın Türk tarihçiliini etkilemesi açısından çok önemliydi Cyril E. Black bu çalımasında karılatırmalı tarih yöntemine uzunca bir bölüm ayırmaktaydı. Bloch un yönteme ilgisizlikle ilgili eletirilerini tekrarlıyordu. Ama o da meslekten tarihçilere karılatırmalı yöntemi sorunlarıyla, ya da kendisinin deyiiyle tuzaklarıyla anlatmayı kendisine görev edinmiti 3. Yrd. Doç. Dr., D.E.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi. 1 Peter Burke, Fransız Tarih Devrimi: Annales Okulu, Çev: Mehmet Küçük, Dou-Batı Yay., Ankara, 2002, s yılında yayımlanmasına ramen bu makale bize hala karılatırmalı tarih yöntemi hakkında temel ipuçları vermeyi sürdürmektedir. Bkz., Annales Okulu zinde Tarih ve Tarihçi, der. Ali Boratav, Alan Yay., I. Baskı, stanbul, 1985, ss Cyril Edwin Black, Çadalamanın tici Güçleri, Verso yay., 2.Baskı, Ankara, 1989, ss (ngilizce baskısı için bk. Cyril Edwin Black, The Dynamics of Modernization: A Study in Comparative History, 1966, New York: Harper & Row).

2 da Türkçeye çevrilen tarihsel sosyologların karılatırmalı aratırmanın örnek bir uygulaması olarak gördükleri Barrington Moore un, Diktatörlüün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri adlı çalıması belki daha geç tarihlerde de olsa sosyologların ve tarihçilerin ilgisini çekecekti 4. Bu iki çalımanın ardından Peter Burke in Tarih ve Toplumsal Kuram adlı kitabı Türkçede yayımlandı. Yöntem konusunda önemli eksiklerimizin farkına varmamızı salayan bu kitapta da karılatırmalı yöntem çok açıklayıcı bir ekilde anlatılıyordu 5. Türkiye de karılatırmalı tarih metodu üzerine yazılmı makale ya da kitap bulmak oldukça zordur. Ahmet Öncü nün Sosyoloji ya da Tarih-bn-i Haldun ve Mukaddime Üzerine Bir nceleme(1993) adlı kitabının Sonuç yerine ya da Mukaddime : Tarihsel Sosyolojiye Karı Sosyolojik Tarih balıklı bölümü, Ferdan Ergut un Sosyal Bilimlerde Tartıma Ortamının Kurgulanması ve Tarihsel Sosyolojinin mkânları (Toplum ve Bilim, Sayı:91, Kı ) adlı makalesi, lhan Tekeli nin Tarih Yazımı Üzerine Düünmek kitabında Tarih ve Karılatırmalı Toplumsal Aratırmalar balıklı bölüm dıında bu konuyla ilgili yaklaım ve yöntem sorunları üzerine yerli literatür bulunmamaktadır. Türkiye de literatür eksiklii konusunda asıl farkındalık Theda Skocpol un hazırladıı Tarihsel Sosyoloji(1999) ve yine onun yazdıı Devletler ve Toplumsal Devrimler-Fransa, Rusya ve Çin in Karılatırmalı Bir Çözümlemesi(2004) gibi önemli kitapların Türkçeye çevrilmesinden sonra ortaya çıktı. Tarih Vakfı nın Ortadou Teknik Üniversitesi nde Ekim 2005 tarihleri arasında düzenledii Tarihsel Sosyoloji: Stratejiler, Problemler ve Paradigmalar balıklı Tarih Vakfı 5. Uluslararası Tarih Kongresi, Tarihsel Sosyoloji ve Karılatırmalı Tarih kavramının Türkiye tarihçiliini hızla etkileyeceini gösteriyordu 6. Tam da bu kongrenin yapıldıı tarihlerde, Karılatırmalı Tarih adıyla bir doktora programı, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü nde Bölüm Bakanı Yrd.Doç.Dr. Hakkı UYAR tarafından hazırlanarak öretime açıldı. Adı Karılatırmalı Tarih olmasa da inter-disipliner doktora programları vardı ancak bu yeni program özellikle ders adları ve içeriklerini tamamıyla Karılatırmalı Tarih yaklaımına göre hazırlayan ilk doktora programı olma özelliini taımaktadır. Bu program hazırlanırken dünyadaki örnekleri incelenmitir 7. Dünya da özellikle lisansüstü öretiminde Karılatırmalı Tarih adıyla programlar mevcut. Özellikle Sosyoloji ve Siyaset Bilimi Bölümleri karılatırmalı tarih metodları adlı derslere öretim programlarında yer verirken, Avrupa ve Amerika üniversitelerinin bir çounda Tarih bölümleri Karılatırmalı Tarih adıyla yüksek lisans ve doktora programları açmı durumdalar. ngiltere de Glasgow daki Strathclyde Üniversitesi Tarih Bölümü, Amerika daki Central Michigan Üniversitesi ile ibirlii içerisinde Karılatırmalı Tarih yüksek lisans programı açmıtır. Bu programa kayıt yaptıran ngiliz örenciler bir yıl Central Michigan Üniversitesi nde karılatırmalı tarihsel analiz teknikleri ve aratırma yöntemleri üzerine dersler görebiliyorlar, programa bavuran Amerikalı örenciler ise ilk yıl Central Michigan Üniversitesi nde, ikinci yıl ise Stratclyde Üniversitesi nde örenimlerine devam edebiliyorlar. Ayrıca bu programdan mezun olanlar için Karılatırmalı Tarihsel Çalımalar doktora programı da mevcut 8. Utrecht Üniversitesi Sanat ve Toplum Bilimleri Fakültesi tarafından hazırlanan Karılatırmalı Tarih yüksek lisans programı genel tarih konularını kültürler arası ve disiplinler arası yöntemlerle 4 Barrington Moore, Diktatörlüün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri, çev: irin Tekeli-Alaeddin enel, I. Baskı, Verso Yay., Ankara, 1989(II. Baskı mge Yay., Ankara, 2003). (ngilizce baskısı için Barrington Moore, Social Origins of Dictatorship and Democracy, 1966, Boston: Beacon Pres. Bu kitap da 23 yıl sonra Türkçeye çevrilmitir.) 5 Peter Burke, Tarih ve Toplumsal Kuram, Tarih Vakfı Yurt yay., I. Baskı, stanbul, (II. Baskı, 2000; III. Baskı, 2005). 6 Tarihsel Sosyoloji nin tarih, sosyoloji ve siyaset bilimine kazandırdıklarını inceleyen kongre'ye ABD, Avrupa ve Türkiye den u akademisyenlerler katılmıtır: Yrd. Doç. Fethi Açıkel, Doç. Dr. Karen Barkey, Prof. Dr. Halil Berktay, Prof. Dr. Mounia Bennani-Chraïbi, Dr. Hélène Combes, Yrd. Doç. Dr. Ferdan Ergut, Prof. Dr. Jeff Goodwin, Doç. Dr. Michael Hanagan, Prof. Dr. Huricihan slamolu, Prof. Dr. Çalar Keyder, Yrd. Doç. Dr. Yonca Köksal, Prof. Dr. Gérard Noiriel, Prof. Dr. Michel Offerlé, Beyza ahin, Prof. Dr. Mete Tunçay, Dr. Alexandre Toumarkine, Prof. Dr. François Georgeon ve Prof. Dr. Jean Gabriel Contamin. Bu kongrenin bildirileri Tarihsel Sosyoloji-Stratejiler, Sorunsallar ve Paradigmalar, Derleyen: Ferdan Ergut- Ayen Uysal, Dipnot Yay., Ankara, 2009, adıyla kitap olarak yayımlanmıtır. 7 Bu programdaki bazı dersler unlardır: Karılatırmalı Devrimler ve Modernleme Hareketleri ; Karılatırmalı Tarih Yöntemleri, Teori ve Yaklaımlar, Karılatırmalı ktisadi Doktrinler Tarihi, Balkanlar ve Milliyetçilik, Karılatırmalı Demokrasi Tarihi vd. için bk. (eriim: ) 8 (eriim: )

3 incelemeyi amaçlayan bir yaklaımı benimsemekte ve buna göre derslerin konularını ve dönemlerini karılatırmalı tarih yaklaımıyla belirlemektedir 9. Barcelona Autonoma(Özerk) Üniversitesi, Karılatırmalı Tarih, 16. ve 20. Yüzyıl adlı yüksek lisans programı açmıtır. Programda Modern Tarih: Düünce, Teori ve Yöntemler gibi yöntem derslerinden baka 20. Yüzyıl Siyasal Kültürleri: Faizm, Komünizm, Demokrasi, Günümüz Çatımalarının Kökenleri: Modern Dünya da Berberiler, Araplar, Yahudiler, ve Türkler, Özgürlüün Tarihi: Avrupa ve Atlantik Dünyası, 18. ve 20. Yüzyıl, Erken Modern Dönemde Din, Kültür ve Kimlikler, Toplum, Millet ve Milliyetçilikler gibi karılatırmalı dersler mevcuttur 10. Sosyal bilimler, tarih ve tarih merkezli toplum bilimleri alanında inter-disipliner eitim ve aratırmalar yapan California Üniversitesi Davis Tarih-Toplum ve Kültür Merkezi(CHSC), Toplumsal Kuram ve Karılatırmalı Tarih adıyla imdilik bu üniversitenin tarih, corafya, siyaset bilimi, sosyoloji, antropoloji, karılatırmalı edebiyat, kültürel çalımalar, iktisat, ingilizce bölümlerinde doktora yapan örencilerine inter-disipliner eitim olanaı salayan aynı anda ikinci bir doktora programına devam etme ansı veren bir doktora programı açmıtır. Ayrıca bu örencilerin doktora diplomalarına Toplumsal Kuram ve Karılatırmalı Tarih alanında doktora derecesini aldıı kaydedilecektir 11. Washington Üniversitesi Tarih Bölümü de lisansüstü programlarında interdisipliner ve karılatırmalı yaklaımı benimsemitir. Örenciler Birleik Devletler, Asya, Latin Amerika, Ortadou, Avrupa, Afrika ve Rusya olmak üzere birçok bölge ve Karılatırmalı Cinsiyet, Karılatırmalı Sömürgecilik, Karılatırmalı Etnisite ve Milliyetçilik ve Tarihçilik gibi çok çeitli alanlarda dersler görebilmekte ve çalıma alanları belirleyebilmektedirler 12. Amerika daki Brandeis Üniversitesi Tarih Bölümü Karılatırmalı Tarih alanında yüksek lisans ve doktora programlarına sahiptir. Lisansüstü programlarının amaçları açıklanırken ilk amaç olarak; en ince ayrıntılarına kadar tek bir ülke üzerine çalımaktansa, ulusal sınırları aan daha geni kapsamlı çalımalar yapmalarını, karılatırmalı yöntemle benzer olanı, özgün olanı belirleyerek, daha genel modeller hakkında sonuçlara varmalarını salamak olduu, esasen Avrupa odaklı çalımalar beklenmesine ramen, daha geni kapsamlı ve dier bölgeleri de içerecek ekilde tevik etmeyi amaçladıkları belirtilmektedir 13. Yine Amerika da William & Mary Koleji Karılatırmalı Tarih adıyla bir yüksek lisans programı seçenei sunmaktadır. Tarihçilik, aratırma metodları ve Karılatırmalı Devrimler, Tarih ve Bellek, Atlantik Dünyası, Irk, Kölelik, mparatorluklar ve Emperyalizm, Milletler ve Milliyetçilik ve Cinsiyet ve Cinsellik gibi ulusal sınırları aan konularda dersler içeren bir program niteliindedir 14. New Jersey Rutgers Üniversitesi Tarih Bölümü Karılatırmalı ve Global Tarih lisansüstü programı Amerika dan bir baka örnektir. Program, Kölelik, Irk, emperyalizm, milliyetçilik, göç, azınlıklar gibi birçok konuda dersler ve çalıma alanları sunmaktadır 15. UCLA(University California at Los Angeles) Üniversitesi, 1987 Sonbaharında, Toplumsal Kuram ve Karılatırmalı Tarih Merkezi açmıtır. Merkezin amacı toplumsal kuram gelitirmeyi tevik etmek ve karılatırmalı tarih alanında teorik bilgiler vermektir. Bununla ilgili olarak her yıl çeitli konularda seminerler verilmekte ve bildiriler sunulmaktadır. Bu bildiriler yayımlanmaktadır. Merkezin yönetim kurulu tarihçiler, sosyologlar ve siyaset bilimcilerden olumaktadır. Robert Brenner, Perry Anderson, Carlo Ginzburg gibi ünlü tarihçiler yönetim kurulundadır 16. Türkiye de Koç Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi nde karılatırmalı tarih yüksek lisans programları açılmıtır. Yeni açılacak doktora ve yüksek lisans programlarında, ders programları dünyadaki örneklerinde olduu gibi karılatırmalı yaklaımda olmalı, karılatırmalı tarih teorisini, yöntemini ve yaklaımlarını anlatan dersler bulunmalı ve tezlerde karılatırmalı yöntem uygulanmalıdır ) (eriim: ) 12 (eriim: ) (eriim: ) ( ) 16

4 Derslerde ve tezlerde neler karılatırılabilir: ngiliz Ulusal Tarih Enstitüsü nün web sayfasında Karılatırmalı Tarih açıklanırken, Weber in yaptıı gibi farklı sistemlerin, Marx ın yaptıı gibi farklı toplum tiplerinin ya da Arnold Toynbee nin yaptıı gibi farklı uygarlıkların karılatırması yapılabilir denmektedir. Örnein farklı Avrupa ülkelerindeki içi sendikalarının aynı dönemdeki geliim süreçlerini ya da bir ülkenin farklı dönemlerdeki içi sendikalarının geliimi karılatırılabilir. Bu gibi karılatırmalı çalımalarda çok sayıda deikeni kontrol etmek zorunluluu vardır. Farklı iki ülkenin aynı dönemdeki ekonomik gelimeleri çok farklı seviyeler gösterebilir 17. D.E.Ü. Karılatırmalı Tarih Doktora Programında Gülsüm Tütüncü Esmer, Türkiye de ve ngiltere de Sendikacılıın Geliimi( ) Karılatırmalı Bir nceleme adlı bir tez hazırlamaktadır Theda Skocpol un 1789 Fransa sını, 1917 Rusya sını ve 1911 Çin ini karılatırdıı incelemesi 18 ya da Misagh Parsa nın Devlet, deoloji ve Devrim: ran, Nikaragua ve Filipinler Devrimlerinin Karılatırmalı Analizi örneinde olduu gibi devrimler karılatırılabilir. Taner Timur Hoca nın danımanlıında hazırlanan Esra Atalı nın 1905 Rus Devrimi ile 1908 Jöntürk Devrimi nin Karılatırmalı Bir ncelemesi adlı tezi bu konuda Türkiye deki ilk örneklerdendir. Tezin son bölümü Rusya ve Osmanlı imparatorluklarının geleneksel yönetim yapılarının karılatırması, Rus ve Osmanlı modernlemesinin karakteristik özellikleri ve itici güçleri üzerine bir deerlendirme, 19.yüzyılda Rus ve Osmanlı imparatorluklarının sosyo-ekonomik yapılarının dönüüm süreçlerinin karılatırması, muhalif siyasal hareketler üzerine bir karılatırma ve 1905 Rus ve 1908 Jöntürk devrimleri nin oluum ve örgütlenme karakterleri üzerine bir karılatırmayı içermektedir. Yine Sömürgecilik hareketlerinin karılatırılması, karılatırmalı tarih ders programlarında en çok yer alan konudur. Bu konuda tezler verilebilir 19. Kentlerin karılatırması yapılabilir. Max Weber, bir tartımasında bir tarihçiye: Tarihin, diyelim ki Ortaça ehrinde neyin özgül olduunu ortaya koyması gerektiinde kesinlikle anlaıyoruz; fakat bu ancak, biz önce dier ehirlerde (antik, Çinli, slami)neyin eksik olduunu bulursak olanaklıdır demektedir. Burada karılatırma yönteminin neyin özgün olduunu neyin olmadıını görme imkanı saladıını ifade etmektedir 20. Evet benzer iki kent karılatırılırken bir çok özgünlük ve benzerlik ortaya çıkarılabilir. Meera Kosambi ve John E. Brush yazdıkları Three Colonial Port Cities in India (Hindistan da Üç Koloni Liman ehri) ve Zoltán Biedermann yazdıı Colombo versus Cannanore: Contrasting Structures of Two Colonial Port Cities( ) (Kolombo, Kannur a Karı: ki Koloni Liman ehrinin Yapılarının Karılatırması adlı makalelerde olduu gibi liman kentleri karılatırılabilir 21. Modernleme Hareketlerinin karılatırılması ise hem sosyologlar hem tarihçiler tarafından sıkça çalıılan örneklerdir. Tarihçi Cyril Edwin Black in Çadalamanın tici Güçleri adlı çalıması karılatırmalı yöntemin uygulandıı en önemli örneklerdendir. Eisenstadt ın The Political Systems of Empires(1963)(mparatorlukların Siyasal Sistemleri) adlı eserinde olduu gibi siyasal sistemler karılatırmalı incelenebilir 22. Clifford Geertz, Islam Observed: Religious Development in Morocco and Indonesia(1971)(Gözlemlenen slamiyet: Fas ve Endonezya da Dinsel Gelime) olduu gibi corafi olarak iki uç noktadaki iki slam ülkesinde din hareketinin geliimini karılatırmıtır. Bu aratırma da karıtlıkların karılatırılmasına güzel bir örnektir Theda Skocpol, Devletler ve Toplumsal Devrimler-Fransa, Rusya ve Çin in Karılatırmalı Bir Çözümlemesi, mge Yay., stanbul, Ali Bilgenolu nun D.E.Ü. Karılatırmalı Tarih Doktora Programında hazırladıı ngiliz Sömürgeciliinin Mısır ve Sudan Örneinde Karılatırmalı Bir Çözümlemesi balıklı tezi Hindistan örneini göz ardı etmeden aynı corafyada farklı iki örnein karılatırmasını yapmayı amaçlamaktadır. 20 Burke, Tarih ve Toplumsal Kuram, s Meera Kosambi and John E. Brush, Three Colonial Port Cities in India, Geographical Review, S: 78, No. 1 (Ocak., 1988), ss ; Zoltán Biedermann, Colombo versus Cannanore: Contrasting Structures of Two Colonial Port Cities ( ), Journal of the Economic and Social History of the Orient, Volume 52, Number 3, 2009, ss ; Neslihan Ünal ın D.E.Ü. Karılatırmalı Tarih Doktora Programında hazırladıı 17.Yüzyılda zmir ve Selanik Liman Kentlerinin Geliim Süreçlerinin Karılatırmalı Analizi adlı tez çalıması da bu konudaki çalımalara örnek oluturacaktır. 22 Black, a.g.e., s Tarihsel Sosyoloji, ed. Theda Skocpol, Tarih Vakfı Yurt Yay.,(I. Baskı, 1999), 2.Baskı, stanbul 2002., s.373.

5 Charles Tilly nin, Louise ve Richard Tilly ile birlikte yazdıkları The Rebellious Century (1975) (syankar Yüzyıl) adlı eserde genel bir siyasal çatıma modelini yıllarını kapsayan dönemde Fransa, talya ve Almanya ya uygularlar ve kolektif toplumsal eylemlerin nedenlerini açıklamaya çalıırlar 24. Kurumlar, üretim tarzları, kadın hareketleri, göç hareketleri, azınlıklar, milliyetçilikler, kölelik, soyluluk, evlilik, miras, anayasal süreçler, ekonomik deiimler, kültürel deiimler, toplumsal hareketler, zihniyetler, ideolojiler vb. birçok ey karılatırmalı incelemenin konusu olabilir. Karılatırmalı Tarih yaklaımının öretim programlarına girmesi, karılatırmalı tarih yöntemlerinin uygulandıı yeni çalımaların ortaya çıkması Türk tarihçiliine yeni bir ivme kazandıracaktır. KAYNAKÇA Kitaplar Annales Okulu zinde Tarih ve Tarihçi, der. Ali Boratav, Alan yay., I. Baskı, stanbul, Black Cyril Edwin, Çadalamanın tici Güçleri, Verso yay., 2.Baskı, Ankara, Biedermann Zoltán, Colombo versus Cannanore: Contrasting Structures of Two Colonial Port Cities ( ), Journal of the Economic and Social History of the Orient, Volume 52, Number 3, 2009, ss Burke Peter, Tarih ve Toplumsal Kuram, Tarih Vakfı Yurt yay., I. Baskı, stanbul, (II. Baskı, 2000; III. Baskı, 2005). Burke Peter, Fransız Tarih Devrimi: Annales Okulu, Çev: Mehmet Küçük, Dou-Batı yay., Ankara, Ergut Ferdan, Sosyal Bilimlerde Tartıma Ortamının Kurgulanması ve Tarihsel Sosyolojinin mkânları, Toplum ve Bilim, Sayı:91, Kı , ss Kosambi Meera and Brush John E., Three Colonial Port Cities in India, Geographical Review, S: 78, No. 1 (Ocak., 1988), ss Moore Barrington, Diktatörlüün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri, çev: irin Tekeli-Alaeddin enel, I. Baskı, Verso yay., Ankara, 1989(II. Baskı mge Yay., Ankara, 2003). Öncü Ahmet, Sosyoloji ya da Tarih-bn-i Haldun ve Mukaddime Üzerine Bir nceleme, Öteki Yay., Ankara, Skocpol Theda, Devletler ve Toplumsal Devrimler-Fransa, Rusya ve Çin in Karılatırmalı Bir stanbul, Tarihsel Sosyoloji, ed. Theda Skocpol, Tarih Vakfı Yurt Yay.,(I. Baskı, 1999), 2.Baskı, stanbul Çözümlemesi, mge yay., Tarihsel Sosyoloji-Stratejiler, Sorunsallar ve Paradigmalar, der.ferdan Ergut- Ayen Uysal, Dipnot Yay., Ankara, Tekeli lhan, Tarih Yazımı Üzerine Düünmek, Dost Kitabevi Yay., Ankara, nternet (eriim: ) (eriim: ) ) html?param1= (eriim: ) (eriim: ) (eriim: ) ( ) A.g.e., s.369.

6 Tezler Atalı Esra, 1905 Rus Devrimi ile 1908 Jöntürk Devrimi nin Karılatırmalı Bir ncelemesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Bilgenolu Ali, ngiliz Sömürgeciliinin Mısır ve Sudan Örneinde Karılatırmalı Bir Çözümlemesi, D.E.Ü. S.B.E. Karılatırmalı Tarih Doktora Programı (Halen devam etmekte) Esmer Gülsüm Tütüncü, Türkiye de ve ngiltere de Sendikacılıın Geliimi( ) Karılatırmalı Bir nceleme, D.E.Ü. S.B.E. Karılatırmalı Tarih Doktora Programı, (Halen devam etmekte) Ünal Neslihan, 17.Yüzyılda zmir ve Selanik Liman Kentlerinin Geliim Süreçlerinin Karılatırmalı Analizi, D.E.Ü. S.B.E: Karılatırmalı Tarih Doktora Programı (Halen devam etmekte)