PROTURA PROTURA. COLLEMBOLA Kuyrukla Sıçrayanlar. Altsınıf: APTERYGOTA Kanatsız Böcekler

Transkript

1 Altsınıf: APTERYGOTA Kanatsız Böcekler BÖCEK SİSTEMATİĞİ Küçük boyda kanatsız böceklerdir. Thorax da kanat izleri, kanatla ilgili skleritler ve pleural dikiş bulunmaz. Prof. Dr. Şaban GÜÇLÜ PROTURA Beyazımsı, 0,6 1,5 mm boyda küçük böceklerdir. Baş az çok konik, ağız parçaları emici ve baş içerisine gömülmüş Göz ve anten bulunmaz Birinci çift bacaklar duyu organı olarak rol oynar ve yürürken anten gibi yukarıya kaldırılarak tutulur. İlk üç abdomen segmentinin ventralinde birer çift styli PROTURA Ergin oluncaya kadar üç gömlek değiştirirler. Abdomen 9 12 segmentli Nemli veya humuslu topraklarda, çürümüş üü ü yapraklar içerisinde i i ağaç ğ kabukları altında, çürümüş kütüklerde vs. bulunurlar. Çürümekte olan organik maddeler ve fungal sporlar ile beslenirler. COLLEMBOLA Kuyrukla Sıçrayanlar Bileşik göz yok veya küçülmüş Anten 4 6 segmenli Birinci abdomen segmentinde ventral tüp (collophore) mevcut. Dördüncü abdomen segmentinin ventralinde sıçramaya yarayan ucu çatallı, furcula Üçüncü abdomen segmentinin ventralinde furcula'yı tutmaya yarayan "tenaculum COLLEMBOLA Kuyrukla Sıçrayanlar Çoğu beyaz, gri ve sarı renge sahiptir. Bunun dışında turuncu, metaik yeşil, eflatun, kırmızı ve diğer bazı renkler de Bazıları çeşitli desen ve beneklere sahiptir. Ağız parçaları az çok stylet şeklinde uzamış ve baş içinde gizlenmiş vaziyettedir. 1

2 COLLEMBOLA Kuyrukla Sıçrayanlar Genellikle 6 mm den daha küçük böceklerdir. Metamorfoza (başkalaşım) yoktur (Ametabola). Yaygın böceklerdir. Toprakta çürümekte olan bitkisel materyaller ve funguslar üzerinde beslenirler. Bileşik göz bulunmaz Anten baştan daha uzun, boncuk şeklinde 10 veya daha fazla segmentli Abdomen görülebilir 10 segmentli Cerciuzun silindirik veya kıskaç şeklinde Tarsi tek segmentli İlk 7 abdominal segmentte kısa lateral styli mevcut DIPLURA DIPLURA Küçük boyda böceklerdir. Rutubetli topraklarda bulunurlar. Çoğu, toprakta bulunan küçük böcek, akar, larva vs üzerinde predatördür. Ayrıca bitkisel döküntüler ve fungal misellerde beslene türler vardır. Metamorfoza geçirmezler (Ametabola). THYSANURA Vücut nispeten yassılaşmış, ve arkaya doğru gittikçe daralır, genellikle üzeri pullarla kaplanmış Bileşik gözler küçük ve birbirinden uzakta yada yok Anten uzun iplik şeklinde ve çok segmentli Abdomen 10 segmentli, onbirinci segment uzayarak caudal filament şekline dönüşmüş Cerci hemen hemen caudal filament boyunda Abdomenin 7 9 segmentlerinde styli şeklinde uzantı var THYSANURA Hızlı hareket eden böceklerdir. Genellikle taşlar ve yaprak döküntüleri arasında, birkaç tür ise ev ve depo gibi kapalı alanlarda yaşar, alg, liken ve canlı bitkiler üzerinde beslenirler. Uzun ömürlüdürler, genellikle üç yıl, bazıları ise sekiz yıla kadar yaşar. Metamorfoza yoktur (Ametabola). MICROCORYPHIA Vücut silindiriktir ve arkaya doğru gittikçe daralır Toraks yukarıya doğru biraz kabarık Bileşik gözler geniş, genellikle birbirine temas eder, ocelli genellikle mevcut Anten uzun, iplik şeklinde ve çok segmentli Tarsi 3 segmentli Abdomen 10 segmentli, onbirinci segment uzayarak caudal filament şekline dönüşmüş Cerci mevcut ve caudal filamentten daha kısa Abdomenin 2 9 segmentinde kısa lateral styli bulunur 2

3 MICROCORYPHIA Genellikle çayırlık veya ağaçlık alanlarda, kabuk altında, yaprak döküntüleri ve taşlar arasında yaşarlar. Bitkiler, algler, yosunlar, likenler ve çürüyen organik materyaller üzerinde beslenirler. Gece aktiftirler (nokturnal). Metamorfoza (başkalaşım) ş ş yoktur (Ametabola). Altsınıf: PTERYGOTA Kanatlı Böcekler Genelde bir yada iki çift kanada sahiptirler. Kanatsız olanlarda kanat izleri ya da kanatla ilgili skleritler ve pleural dikiş EPHEMEROPTERA Mayıs Böcekleri, Birgünlükler Anten kısa ve kıl şeklinde Ön bacaklar uzun ve genellikle vücut önüne doğru uzatılır Bileşik gözler geniş, genellikle başın büyük bir kısmını kaplar Kanatlar:çok sayıda boyuna ve enine damar bulunan iki çift kanat Ön kanatlar geniş, üçgen şeklinde, arka kanatlar küçük, yelpaze şeklinde Abdomen silindirik, son kısmında iki veya üç uzantı var EPHEMEROPTERA Mayıs Böcekleri, Birgünlükler Nimf Anten filiform Abdomenin iki yanında 4 9 çift yelpaze şeklinde gill bulunur Abdomenin sonunda uzun üç flament var EPHEMEROPTERA Mayıs Böcekleri, Birgünlükler Genç dönemleri (nimf) akuatikdir. Genellikle kirlenmemiş tatlı sularda ve akarsularda yaşarlar. Bazıları suda serbest olarak yüzer, bazıları ise yassılaşmıştır ve taşların alt yüzeyine yapışıktır. Çoğu alg ve akuatik bitkiler ile beslenir. Mayıs sinekleri kanatlı formda tekrar gömlek değiştiren tek böcek grubudur. Erginler kısa ömürlüdür. Erginler beslenmez Yarı başkalaşım (hemimetabola) geçirirler. ODONATA Yusufçuklar, Su Bakireleri 3

4 ODONATA Yusufçuklar, Su Bakireleri ODONATA Yusufçuklar, Su Bakireleri Odonata türleri hem ergin, hemde nimf döneminde predatördür. Erginler çok hızlı ve çevik uçarlar. Sivrisinek ve diğer bazı uçan böceklerle beslendiği için faydalı olarak kabul edilir. Nimfler suda yaşayan diğer böcekler, küçük crustacealar, halkalı solucanlar ve yumuşakçalar ile beslenir. Hatta bazı büyük nimfler küçük balıklara da saldırır. Yarı başkalaşım (hemimetabola) geçirirler. ANISOPTERA Ergin: 1. Antenkısa, kıl şeklinde 2. Bileşik gözler geniş, çoğunlıkla başın büyük bir kısmını kaplar 3. İki çift fazla damarlanmış kanat var 4. Arkakanadın kanadın taban kısmı ön kanada göre daha geniştir 5. Kanatların uç kısmında stigma adı verilen koyu renkli birer hücre vardır 6. Abdomen, uzun ve silindirik, nispeten kuvvetli ODONATA Yusufçuklar, Su Bakireleri ODONATA Yusufçuklar, Su Bakireleri ANISOPTERA Nimf: 1.Labium avlarını yakalayacak bir yapı kazanmıştır 2. Güçlü bir vücutta sahiptir 3. Gill ler rektum içerisinde yer alır ZYGOPTERA Ergin: Antenkısa ve kıl şeklinde Bileşik gözler geniş, çoğunlıkla başın büyük bir kısmını kaplar İki çift fazla damarlanmış kanat var Kanatların tabanı sap şeklinde dar, Kanatların uç kısmında stigma adı verilen koyu renkli birer hücre vardır Abdomen uzun ve silindirik ZYGOPTERA ODONATA Yusufçuklar, Su Bakireleri Nimf: Labium avlarını yakalayacak bir yapı kazanmıştır Abdomenin sonunda üç adet yaprak şeklinde gill vardır Vücut genellikle uzun ve silindirik GRYLLOBLATTARIA Uzun, silindirik, mm boyda, soluk renkte, kanatsız böcekler. Baş iri, ağız parçaları ileriye doğru yönelmiştir. Birleşik gözler yok veya çok küçük, ocelli bulunmaz Anten vücut boyunun yarısı kadar. Metamorfoza tedricidir (Paurometabola). Dağlarda, yüksek rakımlı yerlerde, mağaralarda ve buzulların yakınlarında yaşarlar. Sıcaklık istekleri oldukça düşüktür (1 C civarında) ve bir neslin gelişmesi 8 yıl kadar sürer. Nokturnaldırlar, daha çok leşler üzerinde, omnivor olarak beslenirler. 4

5 ORTHOPTERA Çekirgeler, Cırtlaklar Ergin: Anten filiform Ağız Isırıcı çiğneyici, baş hypognathous Pronotum kalkan şeklinde, toraksın büyük kısmını kaplar Ön kanatlar dar ve derimsi yapıda (tegmina); arka kanatlar zar şeklinde ve geniş Arka bacaklar genellikle sıçrayıcı tipte, Tarsi 3 veya 4 segmentli ORTHOPTERA Çekirgeler, Cırtlaklar Nimf: Görünüş olarak ergine benzer Toraks üzerinde gelişen ş kanatlar belirgin olarak görülür. Çoğu tür arka bacaklarını kullanarak sıçrar. Her çeşit bitki ile beslenen önemli ve çok yaygın bir böcek grubudur. Bazen önemli zararlara sebep olurlar. Bazı türler sürüler halinde göç etme özelliğine sahiptir (ör., çöl çekirgesi). Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. Alttakım: Caelifera Kısa antenli çekirgeler Anten vücut boyunun yarısı kadar ya da daha kısadır Tarsi üç ya da daha az segmentlidir Cerci ve ovipozitör kısadır Arka femur az çok genişlemiştir. Tympanal organ mevcut ise birinci i i abdomen segmentinin i yanlarında yer alır. Ses arka femur tegminaya veya abdomene sürtülerek yada kanatlarını çırparak çıkarılır (ses çıkaranlarda). Anten vücut boyunun yarısı kadardır. Tarsi üç segmentlidir Ovipozitör kısadır Tympanal organ birinci abdomen segmentinin yanlarında yer alır. Acrididae Tarla Çekirgeleri Tetrigidae Anten en fazla vücut boyunun yarısı kadar. Arka tarsi 3 diğerleri 2 segmentli Pronotum geriye doğru üçgen şeklinde uzayarak abdomenin üzerini kaplar. Alttakım: Ensifera Uzun antenli çekirgeler ve Cırtlaklar Anten vücut boyunda veya daha uzundur. Tarsi üç veya dört segmentlidir Ovipozitör uzundur. Arka femur Caelifera ya göre daha az gelişmiştir. Tympanal organ mevcut ise ön tibianınüst kısmında yer alır Ön kanatların taban kısmında yer alan özel yapı sürtülerek ses çıkarılır. Cerci bazı gruplarda oldukça uzamıştır. 5

6 Tettigoniidae Yeşil çekirgeler, Uzun antenli çekirgeler Anten uzun kıl şeklinde Erkeklerin kanatlarında ses çıkartma organı var Ön tibia da timpanal organ Tarsi 4 segmentli Kılıç şeklinde d ovipozitöre i sahiptir. Tegmina abdomen sonunu geçer. Eğer kısa ise üzerindeki boyuna damar sayısı 8 den azdır Gryllidae Cırtlaklar, Kara çekirgeler Uca doğru gittikçe incelen uzun antene sahiptirler. Tarsi 3 segmentlidir. Ovipozitör yuvarlaktır uç kısmı genişleyerek mızrak şeklini alır. Kanatlarda ses çıkartma organı (erkeklerde) ve ön tibia da timpanal organ Cerci uzundur. Tüylü ve nispeten kısa antenlidir. Ön bacaklar kazıcı tipte. Tarsi 3 segmentli. Ovipozitör dıştan görülmez veya yoktur. Arka kantlar tegmina dan daha uzundur. (Dinlenme esnasında katlanarak cerci nin yanında kuyruk gibi geriye doğru uzanır). Cerci uzundur. Gryllotalpidae PHASMATODEA Çubuk Çekirgeleri, Yaprak Böcekleri Anten uzun, iplik şeklinde Baş prognathous, ağız ısırıcı çiğneyici Vücut uzun, çubuk çekirgelerinde silindirik, yaprak böceklerinde abdomen geniş ve yassı Protoraks meso ve metatorakstan daha kısa Bacak segmentleri çubuk çekirgelerinde uzun ve silindirik, yaprak böceklerinde yanlara doğru genişlemiş Tarsi 5 segmenli Kanatlar genellikle küçülmüş veya yok Cerci kısa, bir segmentli PHASMATODEA Çubuk Çekirgeleri, Yaprak Böcekleri Bütün türler fitofagdır. Renkleri bulundukları bitki ile uyumludur. Yavaş hareket eden böceklerdir. Çoğu tür tropik bölgede yaşar ve bazı çubuk çekirgelerini boyu 33 cm ye kadar ulaşır. Ekonomik yönden fazla önemleri yoktur. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. MANTODEA Peygamber Develeri Ergin: Anten kısa, filiform, Baş önden üçgen şeklinde, bileşik gözler iyi gelişmiştir Baş hypognathous, ağız ısırıcı çiğneyici Protoraks uzun, ön bacaklar yakalayıcı tipte Ön kanatlar tegmina şeklinde, arka kanatlar zar şeklinde, ön kanat altında katlanmış şekilde tutulur. Bazı türler kanatsızdır. Tarsi 5 segmenli, Cerci kısa, çok segmentli, 6

7 MANTODEA Peygamber Develeri Nimf: Genel görünüş ergine benzer Toraks üzerinde kanat yastıkları görülebilir durumda Mantidler silindirik vücutları ve yakalayıcı ön bacakları ile tipik predatör böceklerdir. Diğer böceklerden farklı olarak başlarını yanlara doğru çevirebilirler. Daha çok tropik karakterli böceklerdir. Predatör olmaları nedeniyle faydalı böcekler arasındadır. Ancak, kannibalizm ve diğer faydalı böceklere de saldırabilmeleri önemlerini azaltmaktadır. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. BLATTODEA Hamam Böcekleri Ergin: Anten filiform Pronotum oval, kalkan şeklinde, toraks ve başın büyük bir kısmını kapatır Bacaklar koşucu; tarsi 5 segmentli Ön kanatlar kalınlaşmış; arka kanatlar zar şeklinde, yelpaze gibi katlanır Cerci kısa, çok segmentli BLATTODEA Hamam Böcekleri Nimf: Genel görünüş ergine benzer Gelişmekte olan kanat izleri genellikle toraks üzerinde görülebilir durumdadır. BLATTODEA Hamam Böcekleri Omnivor (her şeyi yiyen) canlılardır. Hızlı hareket ederler. Tehlike anında uçmaktan ziyade, hızla koşarak yarık ve çatlaklara girerler. Dişiler yumurta paketlerini (ootheca) abdomeninin sonunda taşır. Ancak, tehlike anında paketiatarakatarak kaçarlar. Daha çok kapalı alanlarda yaygın olarak bulunurlar. Tropik ve subtropik bölgelerde açık alanlarda da yaşarlar. Gıda maddelerine saldırmaları ve bu esnada birçok hastalık etmenini bulaştırabilmeleri nedeniyle sık sık problem oluştururlar. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. DERMAPTERA Kulağa Kaçanlar Ergin: Anten silindirik, boncuk şeklinde Ağız ısırıcı çiğneyici, baş prognathous, Tarsi 3 segmentli, Ön kanatlar kısa ve deri şeklinde Arka kanatlar yarım daire şeklinde, yelpaze şeklinde, radyal damarlanma görülür. Cerci gelişmiş ve kıskaç şeklini almıştır. DERMAPTERA Kulağa Kaçanlar Nimf: Görünüş olarak ergine benzer Toraksta gelişen kanat izleri görülebilir durumdadır Çürükçül veya herbivor olarak beslenir. Nokturnal böceklerdir. Birkaç tür predatör, bazıları yarasalar ve kemiriciler üzerinde parazittir. Ekonomik olarak fazla önemleri yoktur. Bu takımdaki en yaygın tür olan Forficula auricularia meyve ve sebzelerde bazen zararlı olabilir. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. 7

8 Ergin: Vücut genellikle koyu renkte Baş iyi gelişmiş, ısırıcı çiğneyici ağız ve boncuklu anten mevcut Bileşik gözler mevcut Kanatlar iki çift, zar şeklinde, benzer şekil ve büyüklükte, ancak çiftleşmeden sonra düşer ISOPTERA Termitler ISOPTERA Termitler Nimf (İşçi ve Askerler): Vücut soluk renkte, bir dereceye kadar karıncalara benzer, fakat toraks ve abdomen geniş olarak birleşmiştir Bileşik gözler küçük veya yok Baş geniş, silindirik veya küçük ve yuvarlak Bazılarında mandibulalar oldukça irileşmiş ISOPTERA Termitler Sosyal yaşayış gösterirler Yaptıkları kule şeklinde yuvalarda yaşarlar. Her koloni fertil (bir kraliçe ve bir kıral) ve işçi ve asker olarak görev yapan binlerce genç bireyden (nimf) oluşur. Daha çok tropik ve subtropik türlerdir. Tabiattaki önemli ayrıştırıcılar arasındadır. Tropik ve suptropik bölgelerdeki kuruyan ağaçların üçte biri bu böcekler tarafından parçalanarak tabiata yeniden kazandırılır. Termitler bu bölgelerde ahşap binalarda bir zararlı olarak da karşımıza çıkar. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. EMBIOPTERA Anten silindirik, filiform Ağız tipi Çiğneyici, baş prognathous Tarsi 3 segmentli; ön tarside ilk segment genişlemiş ve ipek bezi haline dönüşmüş Arka femur genişlemiş, Geri geri koşmaya adapte olmuş Kanatlar sadece ergin erkeklerde mevcut, oldukça esnek, dumanlı görünüşte, ön ve arka kanat benzer görünüşte Cerci 1 2 segmentli; Erkeklerde asimetrik Ergin ve nimfler benzer görünüme sahiptir. Kabuk ve yaprak altında ipekten tüneller oluştururlar ve bu tünellerde yaşarlar. Otsu bitkiler, ölmüş yapraklar, yosun, liken ve kabuk gibi materyal ile beslenir. Genellikle tropikal veya subtropikal türlerdir. Ekonomik önekleri yoktur. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. Ergin: Anten uzun, filiform Ön kanatlar uzun ve dar; M Cu 1 ve Cu 1 Cu 2 damarları arasında bir sıra enine damar mevcut, Arka kanatlar ön kanatlardan daha kısa; taban kısım genişleyerek anal lop oluşturur. Cerci uzun, çok segmentli PLECOPTERA Taş Sinekleri PLECOPTERA Taş Sinekleri Nimf: Anten uzun ve filiform Vücut yassılaşmış, bacaklar genellikle birbirinden ayrık yerleşmiş Trakel gill ler başın gerisinde ve bacakların tabanında veya anüs çevresinde püskül şeklindedir Toraks segmentlerinin üzeri geniş plakalarla kaplanmış Cerci uzun, çok segmentli 8

9 Ergin hale gelen taşsinekleri genellikle akarsu ve nehirlerin kenerlarında Genellikle çok aktif değildirler. Birçok türde erginler kısa ömürlüdürler ve ağız parçaları gelişmediği için beslenmezler. Soğuk ve ılıman iklimli bölgelerde yaygındırlar. PLECOPTERA Taş Sinekleri Genç dönemler akuatiktir. Hızlı akan ve iyi havalanan akarsularda taşların altında yaşarlar. Çoğu tür alg ve su altındaki bitkiler üzerinde, bazıları ise Ephemeroptera nimfleri ve küçük akuatik böcekler üzerinde predatördür. Yarı başkalaşım (hemimetabola) geçirirler. ZORAPTERA Anten 9 segmenli Baş hypognathous, ağız ısırıcı çiğneyici Yumuşak vücutlu ve genellikle 3 mm den daha küçük boyda Kanat genellikle yok, varsa, damarlar azalmış Kanatsız olanlar soluk renkte ve gözsüz Kanatlı olanlar koyu renkli ve bileşik gözlere sahip Tarsi 2 segmentli Cerci bir segmentli Nimfler ergine benzer Çürüyen odunlar içerisinde, kabuk altında ve talaş dökütüleri arasında yaşar. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. PSOCOPTERA Kabuk ve Kitap Bitleri Başın ön kısmı (clypeus) şişkin, anten iplik şeklinde Baş ve toraksın arası boyun şeklinde daralmış Genellikle iki çift kanat mevcut, bazı türler kanatsızdır Ön kanatlar arka kanatlardan daha büyük, ük damarlanma azalmış Kanatlar vücut üzerinde çatı oluşturacak şekilde tutulur Tarsi 2 veya 3 segmentli Boyları en fazla 10 mm ye kadar ulaşır Vücut genellikle soluk renkte PSOCOPTERA Kabuk ve Kitap Bitleri Kabuk böcekleri yaprak döküntüleri arası, taşların altı, bitkilerin üzerinde ve ağaç kabukları altında görülür, Alg,liken, fungus ve çeşitli bitkisel materyaller üzerinde beslenirler. Kitap bitleri insan barınakları ve depo gibi yerlerde yaygın olarak bulunur, Depolanmış tahıllar, kitap ciltleri, duvar kağıdı yapıştırıcısı ve kumaş kolası gibi nişastalı maddeler üzerinde beslenirler. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. PHTHIRAPTERA Çiğneyici ve Emici Bitler Bütün bitler kanatsızdır Anten kısa; 3 5 segmentli Gözler küçük veya yok Çiğneyici Bitlerde (Mallophaga) baş protorakstan geniş, ağız çiğneyici tipte Tarsi 1 veya 2 segmentli, genellikle iki tırnak bulunur Emici Bitlerde (Anopura) Baş konik ve protorakstan dar, ağız sokucu emici Tarsi genellikle 1 segmentli ve 1 tırnaklı PHTHIRAPTERA Çiğneyici ve Emici Bitler Çiğneyici bitler, kuşlar ve memeliler üzerinde, Emici bitler ise sadece memeliler üzerinde ektoparazit olarak yaşarlar. Bazı emici bitler, insanlarda ve evcil hayvanlarda kan emer ve bazı hastalıkları bulaştırır. Ayrıca bitler deride tahriş, kaşıntı ve alerjik reaksiyonlar oluşturur. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. 9

10 THYSANOPTERA Tripsler, Kirpik Kanatlılar Ergin: 3 mm den küçük böceklerdir. Anten kısa, 6 10 segmentli Baş dar, hortum kısa ve konik Vücut uzun ve silindirik Ön ve arka kanatlar dar ve uzun, kenarları kirpik şeklinde kıllarla kaplı, birçoğu sekonder olarak kanatsız Tarsi 1 2 segmentli, uç kısmı vantuz şeklinde çukur Nimf: Genel görünüş ergine benzer Kanat bulunmaz THYSANOPTERA Tripsler, Kirpik Kanatlılar Çoğunlukla fitofag olarak beslenir. Birçoğu önemli bitki zararlısıdır. Bazıları ise, akar ve küçük böcekler üzerinde predatördür ve bunlardan bazıları önemlidir. Birçok tür partenogenetiktir. Yarı başkalaşım (neometabola) geçirirler. Ergin öncesi, beslenmenin olmadığı hareketsiz bir dönem geçirirler Bazen bir ipek kokon içerisindeolan bu dönem pupa da olarak adlandırılır. Birçok türün biyolojisi komplekstir HEMIPTERA Yarım Kanatlılar Ağız 4 iğneli sokucu emici, Hortum 3 4 segmentli, başın önalt kısmından çıkar Ocelli varsa 2 adettir Ön kanat hemielytra şeklinde Vücut genellikle dorso ventral olarak yassılaşmıştır Anten silindirik, 4 5 segmentli Pronotum genellikle geniş, trapez (ikizkenar yamuk) şeklinde veya yuvarlak Pronotum un arkasında üçgen şeklinde scutellum mevcut Tarsi 2 veya 3 segmentli HEMIPTERA Yarım Kanatlılar Karasal, akuatik ve yarı akuatik habitatların hepsinde bulurlar Özellikle bitkiler üzerine adapte olmuşlardır. Bazıları predatör olarak, bazıları da omurgalılar üzerinde kan emerek beslenir. Bitkilerde ekonomik zarar yapan yp önemli türleri vardır. Predatör heteropterler genellikle biyolojik mücadele açısından faydalı böceklerdir. Kan emen türler bazı hastalıkları da taşıyabilir. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. Cimicidae Tahtakuruları Vücut yasılaşmış, geniş ve ovaldir. Renk kırmızı, kırmızımsı kahverengi 6 mm veya daha küçük boyda böceklerdir. Kanatlar iz halindedir. İntegument oldukça sert, üzeri çıplak veya tüylü Baş prothorax ınoluşturduğu oyuğa yerleşmiştir Anten 4, hortum ve tarsi 3 segmentli, Gözler gelişmiş, ocelli bulunmaz. Pis koku salgılarlar. Türlerin hemen hepsi sıcak kanlı hayvanlardan kan emerler. Anthocoridae Genellikle 2 5 mm boyda küçük, siyah renkli, üzeri beyaz lekeli böceklerdir. Baş öne doğru uzamış, Gözler belirgin, ocelli mevcuttur. Anten 4, hortum 3 segmentli Hemielitra da cuneus (embolium) bulunur, zar kısmında damarlanma çok azalmış veya yoktur. 10

11 Hemielytra da cuneus ve zar kısmında 2 adet kapalı hücre Baş küçük, orta kısım öne doğru çıkıntılıdır. Ocelli yok, anten ve hortum 4 segmentli; tarsi 3 segmentlidir Miridae (Capsidae) Reduviidae Baş dar ve uzun Gözlerin arkası boyun şeklinde daralmış, Gözlerin arkasında enine yarık şeklinde bir kısım Hortum kısa, kalın, kıvrık ve 3 segmentli, Anten 4 segmentlidir. Pronotum ortada genellikle enine bir çöküntü ile ikiye ayrılır. Abdomenin yan kısımları genellikle genişlemiş ve kantlardan dışarı taşmıştır. Nabidae Anten 4 nadiren 5; hortum 4 segmentli, ocelli mevcuttur. Prothorax dar uzun, pronotum un ön kısmında enine çökük bir kısım Hemielytra da zar kısmı gelişmiş ise kenarı boyunca bir sıra küçük hücre sıralanmıştır Ön bacaklar az çok yakalayıcı formda, femur biraz kalınlaşmıştır. Tarsi 3 segmentlidir. Tingidae Başın üst kısmı, prothorax ve hemielytra genellikle kabarıktır. Bunların üzerinde dantela şeklinde bir desenlenme vardır. Hemielytra da corium, clavus ve memran kısımlarının sınırları belirgin değildir. Pronotum scutellum üzerine doğru üçgen şeklinde bir çıkıntı oluşturur, Bazılarında ise yanlara doğru genişleme yapar. Genellikle 3 mm boyunda küçük böceklerdir. Erginlerde gena öne doğru parmak şeklinde çıkıntı oluşturmaktadır. Vücut üzeri küçük nokta şeklinde çukurcuklarla kaplı, ancak dantele şeklinde desen bulunmaz. Corium, clavus ve memran kısımlarının sınırları belirgindir. Pronotum scutellum üzerine doğru genişlemez Piesmatidae Lygaeidae Anten ve hortum 4 segmentli, ocelli çoğunlukla mevcuttur. Hemialytra nın zar kısmında 4 5 adet basit damar Tarsi 3 segmentli, tırnakların tabanında yastık şeklinde lop 11

12 Coreidae Baş pronotum dan daha kısa ve daha dardır. Anten ve hortum 4 segmentli, ocelli mevcuttur. Hemielitra nın zar kısmında çok sayıda belirgin ve çatallı damar Bazı türlerde arka tibia genişleyerek yassılaşmış ve kenarlarında çeşitli çıkıntılar Anten 5, hortum 4 segmentlidir. Scutellum iyi gelişmiş, genellikle V şeklinde olup, corium u geçmez ve abdomen sonuna ulaşmaz. Scutellum un taban kısmı pronotum un arka kenarıyla aynı genişlikte veya daha dardır. Pentatomidae Scutelleridae Anten 5, hortum 4 segmentlidir. Scutellum U şeklinde olup, boyu coriumu geçer ve abdomen sonuna ulaşır. Scutellum un taban kısmı pronotum un arka kenarından daha geniştir. HOMOPTERA Homojen Kanatlılar Anten uzun filiform veya kısa kıl şeklindedir. Hortum kısa, başın alt geri kısmından çıkar. Genellikle iki çift homojen yapıda kanat Bazı türlerde ön kanatlar biraz kl kalınlaşmıştır. l Kanatlar abdomen üzerinde çatı oluşturur. Tarsi 1 3 segmentli Nimfler genel olarak ergine benzer. Son nimf dönemlerine doğru kanat yastıkları belirginleşir. HOMOPTERA Homojen Kanatlılar Ağız 4 iğneli sokucu emici Bütün türler bitki özsuyu ile beslenir. Bazılarının biyolojisi oldukça karışıktır. Eşeyli üremenin yanında partenogenetik üreme de meydana gelir. Ovipar veya vivipar olarak ürerler. Doğrudan zararı yanında, birçok bitki hastalığının vektörü olarak da rol oynarlar. Birçok tür tatlı madde salgılar Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. Tarsi 3 segmentlidir. 2 veya 3 adet ocelli vardır. Anten çok kısa ve seta şeklindedir. Aktif böceklerdir. Alttakım: Auchenorrhyncha 12

13 Boyları oldukça büyüktür. (25 50 mm) Kanatlar iyi gelişmiş, zar şeklinde, damarlar belirgin ve kuvvetlicedir. Erkeklerin I. abdomen segmentinin alt yan kısımlarında ses çıkartma ve işitme organı vardır. Ocelli 3 adettir. Ovipozitörleri iyi gelişmiştir. Cicadidae Ağustos Böcekleri Membracidae Vücut kambur görünüşte Baş aşağı doğru eğilmiş, Pronotum vücut üzerinde arkaya doğru uzamıştır. Pronotum un arka ve yan köşelerinde genellikle diken şeklinde çıkıntılar Cercopidae Köpüklü Ağustos Böcekleri Arka tibia da 1 2 adet kalın seta Tibia nın kesiti yuvarlaktır ve uç kısmında taç şeklinde dizilmiş setalar yer alır. Küçük ve orta boyda böceklerdir. Ocelli 2 adettir Arka tibia nın kesiti dörtgen şeklindedir. Üzerinde 1 veya 2 sıra halinde dizilmiş setalar Cicadellidae Delphacidae Arka tibia nın ucunda spur bulunmaktadır. Birçok türde flagellum un 1. segmenti büyüktür ve geriye kalan segmentler kıl şeklinde d uzanır. Cixiidae Antenlerde flagellum kıl şeklinde, segmentler belirsizdir. Pronotum ve baş üzerinde belirgin karinalar vardır. Frons ta karina yok veya sadece median karina Kanatlar iyi gelişmiş zar şeklinde bazen üzerinde siyah lekeler ile damarlar üzerinde kabarcık şeklinde küçük çıkıntılar Arka tibia nın ucunda spur bulunmaz. 13

14 Vücut oldukça toplu ve yüksekçedir. Pronotum kısa, üzerinde (en azından arka kısmında) karina bulunmaz. Ön kanatlar derimsi ve kalın bir yapıda, abdomenden kısa ve uç kısmı oval, costal sahada enine damar sayısı azdır. Tibia nın ucundaki spin lere ilave olarak yan kısımda da spin ler Issidae Alttakım: Sternorrhyncha Tarsi 1veya 2 segmentlidir. Anten uzun, filiform tiptedir. Nispeten inaktif böceklerdir. Ön kanatlar zar şekinde, bazen biraz kalınlaşmış. Kanadın uç kısmı hemen hemen yuvarlaktır. Dinlenme esnasında vücut üzerinde çatı oluşturacak şekilde durur. Anten genellikle filiform, 10 segmentli ve başın genişliğinden daha uzundur. Baş ve thorax aynı genişlikte, Prothorax az çok öne eğik ve şişkincedir. Üstfamilya: Psylloidea Psyllidler Üstfamilya: Aleyrodoidea Beyazsinekler İki çift benzer şekil ve büyüklükte kanat Kanatların üzeri beyaz mumsu maddelerle kaplıdır. ld Anten 7 segmentlidir. Abdomenin thorax a bağlandığı kısım biraz incelmiştir. Arka kantlar ön kanatlara göre oldukça küçüktür. Vücudun genel görünüşü armut şeklindedir abdomen segmentinin dorsalinde cornicle bulunmaktadır. Ön kanatlarda Rs mevcut, M dallanmıştır. Aphididae Afitler, Yaprakbitleri Eriosomatidae Pamuklubitler ve Galafitleri Afitlere benzerler, fakat bunlarda cornicle iz şeklindedir. Ön kanatlarda M dallanmamıştır. Abdomenin sonunda geriye doğru uzanan bol sayıda mumsu iplikçikler bulunur 14

15 Afitlere benzerler. Kanatlı ve kanatsız formlar vardır. Ön kanatlarda Cu 1 ve Cu 2 taban kısma yakın bir yerde birleşerek çatal oluşturur. Genelde açık sarı, koyu sarı, kırmızımsı renkte bireyler vardır. Phylloxeridae Margarodidae Dev koşniller, Torbalı Koşniller Vücut oval ve segmentlidir, Üzeri mumsu maddelerle kaplanmıştır. Anten iyi gelişmiş, 6 11 (bazen 15 ) segmentlidir. Diaspididae Kabuklu bitler Coccidae Koşniller Vücut yüzeyi kabukla kaplıdır, Kabuk dallara sıkı bir şekilde yapışıktır. Kabuk kaldırıldığında böcek dala yapışık olarak kalır. Bacak, anten gibi vücut uzantılarını kaybetmişlerdir. Tatlı madde salgılamazlar. Diaspidlere göre daha büyüktür, Kabukları bitki dallarına sıkı bir şekilde yapışık değildir, ancak böcek vücuduna yapışık olduğundan kabuk kaldırıldığında böcekle birlikte kalkar. Gelişme esnasında genellikle bacaklarını kaybetmezler. Tatlı madde salgılarlar. Pseudococcidae Unlu Bitler Vücut oval ve segmentler belirgindir. Vücut üzeri mumsu madde ile kaplıdır. Vücudun yan ve arka kısımlarında mumsu maddelerin oluşturduğu iplik şeklinde uzantılar vardır. Anten ve bacaklar normal gelişmiş, anten 8 9 segmentlidir. NEUROPTERA SİNİR KANATLILAR İki çift zar şeklinde kanat vardır. Costa ve subcosta arsında bir sıra enine damar Antenler uzun, genellikle filiform, bazen taraklı, veya topuzludur. Cerci bulunmaz. Bazı türler Peygamber devesine, bazıları da Odonata ya benzer. Larvada baş iyi gelişmiş, ocelli ve anten mevcut Ağız çiğneyici emici, Toraksta üç çift bacak var Akuatik olanlarda, abdomen segmentlerinin çoğunda iplik şeklinde gill ler mevcut 15

16 NEUROPTERA SİNİR KANATLILAR Erginler predatördür veya polen ve nektar gibi tatlı maddeler ile beslenir. Neuroptera larvaları afit, akar ve kabuklubit gibi küçük böceklerle beslenir. Bazı türleri üretilerek biyolojik mücadelede kullanılır. Bazı larvalar (karınca aslanı) toprakta huni şeklinde yuva yapar ve buraya düşen böceklerle beslenir. Bazıları larva döneminde akuatiktir. Akuatik larvalar su ekosistemindeki önemli predatör türlerdir. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. COLEOPTERA KINKANATLILAR Ağız Isırıcı çiğneyici Ön kanatlar elytra şekline, Arka (uçma) kanatları geniş, zar şeklinde, elitranınaltında katlanmış durumda. Tarsi 3 5 segmentli. Ocelli nadiren görülür. Abdomende görülebilir 5, en fazla da 8 sternum COLEOPTERA KINKANATLILAR Larvada baş iyi gelişmiş, ağız ısırıcı çiğneyici, Üç çift toraks bacağı var; abdomende yalancı bacak bulunmaz Campodeiform, Scarabaeiform, Elateriform veya Vermiform tipte COLEOPTERA KINKANATLILAR Her türlü habitatta Bitkilerin kök, gövde, yaprak ve generatif kısımtarında, dışarıdan veya galeri açarlar, Birçok tür predatördür Fungus ve çürümekte olan organik materyal üzerinde, hayvan dışkıları üzerinde beslenirler. Diğer böceklerde iç veya dış parazitoit olarak yaşayan türler vardır. Tarım alanlarında l ve depolanmış ürünlerde zarar yapan önemli türler vardır. Predatör türler biyolojik mücadelede önemlidir. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. Alttakım: Adephaga Birinci abdomen sterniti arka coxae tarafından iki kısma ayrılır. Notopleural dikiş Tarsal formül 5:5:5 dir. Anten 11 segmentli ve genellikle iplik şeklinedir. Gözler dahil başın genişliği pronotum a eşit veya daha fazladır. Anten mandibula ların üst kısmından çıkar. Tarsal formül 5:5:5 şeklindedir. Cicindelidae 16

17 Carabidae Gözler dahil başın genişliği pronotum dan daha dardır. Antenler mandibula tabanı ile gözler arasından çıkar. Genellikle elitra üzerinde boyuna çizgiler ve noktalar Tarsal formül 5:5:5 şeklindedir. Alttakım: Polyphaga Birinci abdomen sterniti arka coxae tarafından tamamen iki kısma ayrılmaz. Prothorax ta notopleural dikiş genellikle bulunmaz. Tarsi segmentleri ve anten değişir. Vücut uzun, silindirik Elitra oldukça kısalmış, abdomenin in genişliğinden daha kısadır. Üstten 3 5 veya 6 abdomen segmenti görülebilir. Mandibula iyi gelişmiş ve uç kısımları birbiri üzerine çaprazlanır. Staphylinidae Lampyridae Ateş Böcekleri Pronotum genişleyerek başı üstten kapatmış En az iki veya üç abdomen segmentinde ışık oluşturan organlar vardır. Genellikle kahverengi veya siyahımsı renklerde, bazen de sarı ve turuncu Böcekler içerisinde ışıklarını açıp kapama özelliğine sahip tek gruptur. Vücutları küçük, oval ve konveks yapıdadır. Anten kısa ve topuzludur. Elitra nın üzerini kaplayan tüy veya pullar, genellikle çeşitli desenler oluşturur. Dermestidae Vücudun yan kısımları hemen hemen paraleledir, ön ve arka kısmı yuvarlak olarak sonlanır, arka kısım bazen biraz sivricedir. Pronotum un arka yan köşeleri geriye doğru diken şeklinde uzamış. Antenler genellikle serrate, bazen filiform veya taraklıdır Elateridae Tel kurtları 17

18 Buprestidae Vücut tipik bir şekle sahiptir. Son kısma doğru düzenli olarak daralır ve uca doğru daralma daha fazladır. Vücut genellikle parlak metalik renklere sahiptir. 1. ve 2. abdomen sternum u arasındaki dikiş hemen hemen kaybolmuştur. Coccinellidae Vücut oval, konvex yapıda ve yarım küre şeklindedir. Çoğu tür üzerinde benek şeklinde desenler Baş, pronotum tarafından kısmen veya tamamen kapatılmıştır. Anten kısa ve 3 6 segmentten oluşan tedrici bir topuza sahiptir (clavate). Tarsi pseudotrimerdir Genellikle uzun ve silindirik, nadiren oval ve yuvarlak vücutlu Elitra yumuşak ve esnek yapıda Pronotum elitra dan genellikle daha dar Tarsi 5:5:4 segmentli Anten filiform, moniliform, pectinate veya lamellate Meloidae Tenebrionidae Esmer böcekler Vücut şekli, bakımından değişik böcekler Tarsal formül 5:5:4 Gözler genellikle çentikli Anten 11 segmentli, moniliform, filiform veya hafifçe topuzlu Genellikle koyu, mat renkli böceklerdir Vücut genellikle 1 9 mm ve uzunca silindirik yapıdadır. Baş pronotum altında gizlenmiş vaziyette bulunur, pronotum un üzeri düzgün yapıdadır. Çoğunlukla son üç anten segmenti diğerlerine göre daha geniş ve uzundur Anobiidae Vücut oval, az çok silindirik yapıda, Anobidae ye benzer, baş aşağıya doğru eğiktir ve üstten pronotum tarafından kapatılmış durumdadır. Pronotum üzerinde kabarcık ve törpü şeklinde çıkıntılar Antenin son üç segmenti gevşek yapıda bir topuz oluşturur. Bostrichidae 18

19 Scarabaeidae Elitra abdomeni tam olarak kapatmaz, abdomeni,n uç kısmı açıkta kalır. Antenler lamelli tipdedir. Genellikle ön tibia da diken benzeri çıkıntılar bulunur (kazıcı bacak). Cerambycidae Teke böcekleri Vücut uzunca, vücudun iki yanı hemen hemen paralel Tarsi pseudotetromer Göz çentiklidir ve anten buradaki kabarcık şeklindeki kısımdan çıkar. Anten boyu en az vücudun yarısı kadardır Chrysomelidae Yaprak böcekleri Vücut oval konvex yapıda veya bazen uzuncadır. Tarsi pseudotetromer Anten vücudun yarısından kısa, filiform veya moniliform Göz genellikle çentikli değil Vücut yumurta şeklinde Baş öne doğru hafifçe uzamış ve pronotum altına gizlenmiştir. Anten topuzlu, serrate veya pectinate Elitra kısadır ve abdomenin in uç kısmı açıkta kalır Bruchidae Tohum Böcekleri Curculionidae Hortumlu Böcek Scolytidae Yazıcı Böcekler Baş gözlerin arasından öne doğru uzun veya kısa bir hortum oluşturur. Antenler hortum üzerinden, topuzlu ve çoğunlukla da dirseklidir. Labrum bulunmaz Vücut uzunca silindirik yapıda, abdomenin son kısmı kesik yapıdadır. Baş pronotum dan dar ve pronotum altına gizlenmiştir. Anten kısa, dirsekli ve belirgin olarak topuzludur. 19

20 STREPSIPTERA Yelpaze Kanatlılar STREPSIPTERA Yelpaze Kanatlılar L1 Erkeklerde Arka kanatlar geniş yelpaze şeklinde, ön kanatlar halter şeklinde Ağız ısırıcı çiğneyici, ancak gelişmemiş, gözler şişgin Anten 4 7 segmenli, genellikle çatallı, tarsi 2 5 segmentlidir Dişiler kanatsız, larva şeklindedir, genellikle bacak bulunmaz, ağız parçaları küçülmüş Birinci dönem (triungulin) bacaklı ve oldukça hareketli Sonraki larva dönemlerinde bacaksız, kurtçuk şeklinde, Strepsiptera türleri genellikle Homopterave diğer bazı takımlarda endoparazit olarak beslenir, ancak ölümüne neden olmazlar. Dişiler konukçuyu terketmez ve vivipar olarak ürerler. Birinci dönem larva, dişi böceğin bulunduğu konukçuyu terk ederek yeni bir konukçu bulur, konukçu vücuduna girerek hemen gömlek değiştirir, bacak ve antenlerini kaybeder. Hypermetabola geçirirler. MECOPTERA Akrep Böcekleri Ağız parçaları başın alt kısmında gaga şeklinde bir uzantı oluşturur. Ön ve arka kanatlar dar, uzun, benzer şekil ve büyüklükte Çok sayıda enine damar var, Bazı türler kanatsızdır Tarsi 5 segmentli Bazı türlerin erkeklerinde abdomenin uç kısmı akrep benzeri bir görünüm almıştır MECOPTERA Akrep Sinekleri Larva yalancı tırtıl veya scarabaeiform tipte, ağız ısırıcı çiğneyici Abdomende genellikle 8 çift yalancı bacak bulunur Mecaptera türleri nemli ormanlık alanlarda yaşarlar. Hem larva hem de ergin omnivordur, çürüyen materyallerle beslenir. Ekonomik önemleri yoktur. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler TRICHOPTERA TRICHOPTERA Anten filiform, ağız parçaları küçülmüş veya iz halindedir ve beslenmezler İki çift üzeri tüylerle kaplanmış kanat vardır Kanatlar kullanılmadığı zaman çatı oluşturacak şekilde durur. Erginler genellikle nokturnaldir Gündüzleri serin ve nemli alanlarda gizlenirler. Akarsular kenarındaki vejetasyonlarda bulunurlar. Zayıf uçarlar ve genellikle ışığa yönelirler. Larva eruciform, baş kapsülü gelişmiş, ağız ısırıcı çiğneyici Abdomende iplik şeklinde gill ler ler ve son kısmında genellikle bir çift çengel şeklinde yalancı bacak Larvalar akuatiktir. Su içerisinde bitkilerle veya predatör olarak beslenirler, bazıları da çürükçüldür. Predatör türler serbest olarak, fitofag ve çürükçül türler ise inşa ettikleri kese içerisinde yaşar. Her türün kendine has bir kesesi vardır. Larvalar balıklar ve diğer akuatik canlılar için gıda kaynağıdır. Ancak, bazıları çeltikte zarar yapabilir. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. 20

21 LEPIDOPTERA Pulkanatlılar LEPIDOPTERA Pulkanatlılar Ağız emici, hortum kullanılmadığı zaman başın altında saat zembereği şeklinde kıvrılmış olarak durur Anten tipi; Kelebeklerde uç kısmı topuzlu veya çengel şeklinde, Güvelerde iplik veya sopa şeklinde yada taraklı Ön kanatlar geniş, üçgen şeklinde; arka kanatlar daha kısa, geniş ve yelpaze şeklinde Kanatların yüzeyi kiremit gibi dizilmiş küçük pullarla kaplıdır Larva hakiki tırtıl (eruciform) tipinde Baş kapsülü iyi gelişmiş, ağız ısırıcı çiğneyici, labium ipek salgı bezi haline dönüşmüş Abdomende 5 çifte kadar yalancı bacak bulunur Erginler sadece çiçeklerin salgıladığı nektar gibi sıvı maddeleri emerek beslenebilir, Larvalar yaprakları yiyerek; kök, gövdede veya yaprakta galeri açarak beslenir. Ekonomik olarak önemli türler vardır. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. Genellikle ikinci kanadın arka kısmında kuyruk şeklinde bir veya birden fazla uzantı mevcuttur. Antenler ince, uzun, uç kısmı topuzlu fakat çengel şeklinde kıvrılmaz. Genellikle kanatlar üzerinde siyah ve sarı renklerin oluşturduğu desenler Papilionidae Pieridae Kanatlar genel olarak beyaz, sarı veya portakal renkli, üzeri birkaç tane siyah ya da siyaha yakın renkte benek Antenler ince, uzun ve ucu topuzludur. Ön bacaklar iyi gelişmiş, tarsal tırnaklar çatallı. Antenler ince, uzun ve ucu topuzlu. Birinci çift bacakları oldukça küçüktür, yürümede kullanılmaz. Kanat kenarları oldukça keskin girinti ve çıkıntıya sahiptir. Renkleri alacalıdır (Beyaz, sarı, kahverengi ve siyah karışımı). Nymphalidae Ön kantları uca doğru sivrileşmiştir, arka kanatlar daha küçük ve ön kanat ile uyum içinde üçgen şeklini alırlar. Vücut oldukça kuvvetli, öne ve arkaya doğru sivrileşir. Anten ortada veya uca doğru biraz kalınlaşır. Sphingidae Füze kelebekleri 21

22 Saturniidae Tavus Kelebekleri Oldukça büyük kelebeklerdir. Kanatlar üzerinde iri göz şeklinde benekler Anten çift taraklıdır. Erkeklerde taraklanma daha sıktır. Geometridae Mühendis Tırtılları Vücut ince narin yapılı, kanatlar ise oldukça geniştir. Ön ve arka kantlarda birbirini takip eden zikzak şeklinde veya dalgalı çizgiler vardır. Lasiocampidae Yüzük Kelebekleri Arctiidae Genel vücut devetüyü rengindedir. Kanatlar üzerinde enine geniş bantlar vardır. Antenleri çift taraklıdır. Yumurtalarını ince dallar üzerin yüzük şeklinde koyarlar. Açık renkli kelebeklerdir. Türlerin çoğunda özellikle 2. çift kanatlarda parlak renklerin oluşturduğu benek ya da bantlar vardır. Noctuidae Ön kanatlarda tür teşhisinde önem taşıyan benekler bulunur, arka kanatlara göre daha dar ve uzundur. Arka kanatlar ön kanatlara göre daha açık renktedir. Antenler erkeklerde çoğunlukla çift taraklı, dişilerde filiform Labial palpler genellikle uzundur. Liparidae (Lymantridae) Kır tırtılları Anten Erkeklerde çift taraklı, dişilerde filiform Dişilerin abdomenin sonunda sık tüyleri vardır. Noctuidlere benzerler, bunlarda arka kanadın basal kısmında bulunan bazal areole daha büyük. 22

23 Gelechiidae Kanat açıklığı mm Labial palpler uzun ve yukarı doğru kıvrık, son segment diğerlerinden daha uzun ve uca doğru sivrileşir. Hortum gelişmiş. Ön kanatlar dar, uç kısmı yuvarlak veya sivri, Ak Arka kanatlar bir dereceye kadar kd eşkenar yamuk şeklinde, uç kısmı genellikle çıkıntılı ve çıkıntının hemen gerisi içbükey, Kanatlar genellikle donuk renklidir. Larvalar bitki tohumlarıyla yada yapraklarda galeri açarak beslenir Bazıları da yaprakların kıvrılmasına neden olur. Sesiidae (Aegeridae) Küçük, arı benzeri kelebeklerdir. Kanat pulları azalmış, sadece kant kenarlarında ve damarlar üzerinde Ön kanatlar dar ve uzun, arka kanatlar ise biraz daha geniştir. Pyralidae Ön kanat uzun, üçgenimsi yapıda ve üzerinde lekeler vardır. Anten dişide iplik, erkekte hafif taraklıdır. Labial palpler büyüktür ve ileriye doğru uzanır. Tortricidae Meyve İç Kurtları ve Yaprak Bükenler Kanat ucunda şerit ya da benek Ön kanatlar az çok dikdörtgen şeklinde, costal ve apical kenarı birbirine i diktir. i Kantlar vücuda ince bir sap ile bağlanmıştır. Yponomeutidae Ön kanatlar gümüşi beyaz renkte üzerinde siyah noktalar vardır. Bazılarında kanatlar koyu renkte, üzerinde açık renkli küçük benekler Arka kantlar açık gümüşi renkte, parlak ve desensizdir. Kanatlar çok dar ve ucu sivri, Ağız körelmiş, maxillary palpler genellikle büyük ve katlanmış vaziyette, Labial palpler kısadır. Türlerin çoğunda, tırtıllar kese oluşturur, Bazıları çürükçüldür veya funguslar üzerinde beslenir, Bazı türler ise yünlü maddelerden yapılmış eşyalarla beslenerak zararlı olurlar Tineidae 23

24 DIPTERA Sinekler Anten filiform, stylate veya aristate Ağız parçaları hortum şeklinde, emici veya sokucu emici Mezotoraks diğer toraks segmentlerinegöre göre daha gelişmiş Bir çift zar şeklinde kanat vardır, arka kanatlar küçülerek halter şeklini almış Tarsi 5 segmentli DIPTERA Sinekler Larvalar bacaksızdır. Üç tip larva görülür: Cephalic (Culiciform) Baş kapsülü mevcut, ağız çiğneyici tipte Anten 1 3 segmentli Genellikle 1 stemmata vardır. Hemicephalic Baş kapsülünün posterior kısmı gelişmemiş, Mandibula iki segmentli ve dikey olarak hareket eder. Anten küçülmüştür, göz bulunmaz. Acephalic (Vermiform) Baş kapsülü belirgin değil, Mandibula kanca şeklinde ve dikey olarak hareket eder Anten ve göz bulunmaz Erginler farklı alanlarda yaşar. Erginler bitkilerin veya diğer bazı böceklerin salgıladığı tatlı maddeler üzerinde beslenirler. Bazılarında ağız sokucu emici formda olduğu için, diğer arthropodlar üzerinde predatör olarak veya sıcak kanlılardan kan emerek beslenir. DIPTERA Sinekler Akuatik, yarı akuatik ve karasal ortamların hepsinde yaşayan türler vardır. Bazı larvalar bitki parazitidir Çoğu toprakta bitki artıklarında, leş ve hayvan pisliğinde beslenir Bazıları arthropodlar üzerinde parazit olarak yaşar. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. Kanat ucunda iki çatallı damar arasında bir basit damar bulunur ve damarlar boyunca kısa tüyler yer alır. Bacaklar oldukça uzamıştır. Antenler erkeklerde sık tüylü ve uzun, dişilerde kısa ve seyrek tüylüdür. Culicidae Cecidomyiidae Gal sinekleri Vücut 3 mm veya daha küçük, narin ve silindirik yapılı. Anten uzun, moniliform, helozon şeklinde kısa tüyler var. Bacaklar uzun Kanat kenarına ulaşan damar sayısı 7 veya daha az, Belirgin bir enine damarlanma bulunmaz. Tabanidae R 4 ve R 5 damarı kanat ucunda Y şeklinde çatallıdır. Gözler oldukça büyük ve metalik renklere sahip, antenler uzamıştır. Genellikle gri renge sahip, kahverengi ve siyah lekeler Bazılarında kanatlar üzerinde de lekeler vardır. 24

25 Thorax kuvvetli, abdomen arkaya doğru uzamış, genellikle uca doğru sivrileşir. Yüzde genellikle sakal şeklinde d tüyler ül Bazıları çok kıllı olup arılara benzer. 3. anten segmenti genellikle uzundur. Asilidae Bombyliidae Genellikle vücutları geniş ve kıllı yapıda olup arılara benzer. M 1 damarı genellikle kanat kenarına ulaşır. Kanatta 3 veya 4 adet posteriör hücre var. Kanatlar yanlara doğru açılmış olarak tutulur Hortum ileriye doğru uzamıştır. Antenin 3. segmenti segmentsiz yapıda Türlerin çoğunda abdomen sarı bantlar bulunur ve arılara benzerler. R ve M arasında bir yalancı damar Syrphidae Çiçek sinekleri Tephritidae (Trypetidae) Meyve sinekleri Kanatlar bantlı ve lekelidir. Subcostal damar costal damara doğru dik açı yaparak kıvrılır ve uca doğru ğ belirsizleşir. bli il i R 5 ve genellikle de M 2 hücreleri kapalı, anal hücre uzamıştır ve kanat kenarına yakın olarak sonlanır. Agromyzidae Yaprak Galeri Sinekleri Oldukça küçük boyda, siyah veya sarımsı renktedirler. Sc gelişmemiş veya R 1 ile kaynaşmış, Costa R 1 'in uç kısmına yakın olarak kırık, Anal hücre mevcut. Postvertical setalar uca doğru birbirinden uzaklaşır, Oral seta mevcut. Anthomyiidae Sebze Sinekleri Vücut siyahımsı koyu kahverengidir Scutellum un altında ince dik kıllar 2A (Cu 2 +2A) damarı kanat kenarına ulaşır. (Muscidae den ayrılan özellik) 25

26 Muscidae Ev sinekleri Tachinidae 2A (Cu 2 +2A) damarı kanat kenarına ulaşmaz. Scutellum un altında ince dik kıllar bulunmaz. R 5 hücresinin kenarları paralel veya uca doğru daralır. Vücut üzerinde kuvvetli setalar Scutellumun alt kısmında tümsek bir çıkıntı (postscutellum) R 5 hücresi uca doğru daralır veya uçta kapanır. Calliphoridae Genellikle metalik renkte, orta büyüklükte sineklerdir. Arista tüylüdür. Tharax ta boyuna siyah çizgiler bulunmaz. Postscutellum bulunmaz. Genellikle donuk, gri renkte sineklerdir. Tharax ta boyuna uzanan siyah çizgiler Aristanınsadece bazal yarısı tüylüdür. Sarcophagidae SIPHONAPTERA Pireler Ergin: Vücut yanlardan yassılaşmış ve oldukça serttir Ağız sokucu emicidir (üç iğneli) Baş ve toraks üzerinde sıra halinde büyük dikenler (ctenidia) vardır Arka femur genişlemiş, sıçrayıcı Larva: Vücut vermiform, üzerinde seyrek kıllar bulunur Baş küçülmüş, göz bulunmaz, ağız ısırıcı çiğneyici SIPHONAPTERA Pireler Erginler ektoparazittir, kan emerek yaptıkları zarar ve rahatsızlık yanında, insan ve hayvanlara parazit veya patojenleri de bulaştırırlar. Örneğin; Köpek, kedi ve insanlarda parazit olan bir tenyanın ara konukçusudur Hıyarcıklı vebayı oluşturan bakterinin vektörüdür. Az sayıda tür kuşlarda beslenmekle birlikte, çoğunluğu memelilerde beslenir. Erginler haftalarca, hatta aylarca beslenmeden kalabilir ve birkaç yıl yaşarlar. Larvalar vermiformdur, genellikle yuva ve barınaklarda, organik döküntüler ve erginlerin dışkıları üzerinde beslenirler. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. 26

27 HYMENOPTERA Zar Kanatlılar Ağız parçaları genellikle ısırıcı çiğneyicidir. Arılarda ise maxilla ve labium değişerek emici bir hortum şekline dönüşmüştür Bileşik gözler iyi gelişmiştir Tarsi genellikle 5 segmentlidir Genellikle erginler iki çift zar şeklinde kanada sahiptir (işçi karıncalar ve diğer ğ bazı türler hariç) Ön kanatlarda üçgen şeklinde stigma vardır Arka kanatlar ön kanatlardan daha küçüktür ve ön kanatlara çengel şeklinde çıkıntılar (hamuli) ile tutunmuştur Testereli arılar dışındakilerde toraks ile abdomen ince bir sap ile bağlanmıştır HYMENOPTERA Zar Kanatlılar Larva Testereli arılar: Eruciform (Yalancı tırtıl ) Baş kapsülleri iyi gelişmiştir Bir çift stemmata mevcut Ağız ısırıcı çiğneyici Yalancı bacak vardır Arılar ve wasp lar: Kurtçuk şeklinde, Baş kapsülleri iyi gelişmiş Ağız ısırıcı çiğneyici Bacak ve göz bulunmaz Parazitik arılar: Baş kapsülü gelişmemiştir Göz ve bacak bulunmaz HYMENOPTERA Zar Kanatlılar Alttakım: Symphyta Symphyta alttakımı türleri ile gal arıları (Cynipidae), bazı karınca ve arı türleri bitkisel gıda alırlar. Geriye kalan çoğunluğu predatör veya parazitoit olarak yaşar. Çoğu mandibulalı (ısırıcı çiğneyici) ağız ğ yapısına yp sahiptir. Arılar (Apidoidae) çiğneyici emici ağız vardır ve bunlarda mandibula, polen ve balmumunu toplama ve şekil verme amacıyla kullanılır. Fitofag olarak beslenen bazı türler (testereli arılar, gal arıları ve bazı karıncalar) ekonomik olarak önemli zararlılar arasındadır. Hymenoptera nın geriye kalan çoğunluğu, bitkilerin tozlaşmasını sağlayarak veya zararlı türleri yok ederek k( (predatör ve parazitoitler) faydalı olurlar. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. Abdomen thorax a geniş olarak bağlanmıştır. Ön kanatlarda 1 3 adet marjinal hücre ve genellikle bir adet ek damar Arka kanatlarda 3 bazal hücre Trochanter 2 segmentli Tenthredinidae Testereli arılar Anten 7 11 (genellikle 9) segmentli, filiform yapıdadır. Ön kantlarda bir veya iki marjinal hücre Ön tibiada 2 apikal spur Cephidae Sap Arıları 4 18 mm, silindirik, uzun vücutlu ve genellikle siyah renkli Baş küre şeklinde, anten uzun Pronotum tropez (yamuk) şeklinde ve genişliği hemen hemen uzunluğuna eşit, Ön kanatlarda Costal hücre yok veya daralmış, kanatlar dar ve uzun Bazılarında, abdomen lateral olarak biraz basık 27

28 Alttakım: Apocrita Braconidae Abdomenin birinci segmenti thorax la kaynaşmış (propodeum), ikinci segment ince sap şeklinde (pedisel), geriye kalan segmentler (gaster) bu sapla propodeum a bağlanmıştır. Ön kanatlarda ek damar bulunmaz. Arka kanatlarda en fazla 2 bazal hücre Recurrent damar bir adet veya yoktur. Birinci submarginal hücre ile birinci discoidal hücre birleşmiştir ya da cubital damarın taban kısmı tarafından ikiye bölünmüştür. Ovipozitör genellikle daha kısadır. Ichneumonidae Üstfamilya: Chalcidoidea Ön kantta 2 recurrent damar Cubital damarın taban kısmı yok, birinci submarginal hücre ile birinci discoidal hücre birleşmiştir İkinci submarginal hücre küçük ya da yoktur. Anten 16 veya daha fazla segmentli ve genellikle en az vücut boyunun yarısı kadar uzunluktadır. Dişilerde ovipozitör iyi gelişmiştir. Bazı bireylerde vücudun 2 3 katı uzunlukta olabilir. Çoğunlukla 5 mm veya daha kısa boya sahiptirler. Pronotum yandan görünüşte az çok kare şeklinde ve tegulaya ulaşmaz. Anten dirsekli, 5 13 segmentli ve nispeten kısadır. Ovipozitor kısa, nadiren vücut boyona eşit, abdomenin apikal kısmının gerisinden çıkar. Genellikle metalik renktedirler. Kanat damarları oldukça azalmış olup bazılarında hiç damar bulunmaz. Bazılarında 1 veya 2 damar Üstfamilya Cynipoidea Üstfamilya Formicoidea Vücut lateral olarak yassılaşmış, pronotum yandan görünüşte az çok üçgen şeklindedir. Anten iplik şeklinde, segmentlidir. Abdomen birinci segmenti oldukça büyük olduğundan yandan tipik bir görünüşe sahiptir. Pedicel üzerinde 1 veya 2 tane düğüm ya da hörgüç şeklinde çıkıntı Baş iri, antenler 6 13 segmentli ve kuvvetli bir şekilde dirseklidir (en azından dişilerde). 28

29 Üstfamilya Vespoidea Üstfamilya Sphecoidea Pronotum yandan görünüşte az çok üçgen şeklinde olup tegula ya kadar veya yakınına kadar uzanır. Antendirsekli, filiform veya topuzlu, dişide 12, erkekte 13 segmentlidir. Trochanter bir segmentlidir. Ovipozitör iğne şekline dönüşmüştür ve apikal olarak yer alır. Türlerin çoğu siyah sarı veya beyazımsı lekeli veya tamamen kahverengimsidir. Pronotum genellikle kısa ve yaka şeklinde, bazen lateral olarak yuvarlak bir loba sahip, tegula ya kadar uzanmaz. Vücut kılları basittir (Dalsız). Damarlanma hemen hemen tamdır. Arka tarside birinci segment silindiriktir. Pronotum kısa, yaka şeklinde, lateral olarak bulunan lop tegula ya kadar uzanmaz Vücut kılları dallı ve tüylüdür. Genellikle arka tarside birinci segment genişlemiş veya abdomenin alt kısmı tüylü. Üstfamilya Apoidea 29