ULUSLARARASI BİLİMSEL YAYIN BAKIMINDAN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ YERİ

Transkript

1 BILDIRILER

2

3 ULUSLARARASI BİLİMSEL YAYIN BAKIMINDAN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ YERİ ÖZET Dr. Paşa YAYLA Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fak., Makina Müh. Böl., KOCAELİ Bu çalışmada bilimsel yayın bakımından değişik ülkelerin uluslararası bilimsel dergilerde yayınlanan makale sayılarının bir kıyaslaması yapıldı ve bu anlamda Türkiye'nin konumu incelendi. Türkiye'den gönderilen ve bilimsel dergilerde yayınlanan makale sayısının yılları arasındaki değişimi araştırıldı. Türk üniveristelerinin yayın sayılarının yıllara göre değişimi incelenip, geleceğe yönelik tahmin ve öneriler tartışıldı. Yayın taraması; bilimsel alanda belirli bir önem ve ehemmiyete sahip ve güvenilir kaynaklardan olan Science Citation Index, Social Citation Index ve Art Citation Index'ler esas alınarak gerçekleştirildi ve sonuçlar rakamsal olarak sunuldu. Bu çalışmada, Türkiye'nin uluslararası yayın sayısının son yıllarda belirgin bir artış gösterdiği fakat bu sayının, çalışmada incelenen birçok ülkeninkinden geride olduğu tespit edildi. ABSTRACT In this study, the international scientific publication output of diffirent countries is examined and compared with each other, and Turkey's position in this respect is evaluated. The publication output of Turkey, published in international scientific journals, within is presented. The publication output of Turkish universities for the time period is searched, and the prediction for the future years is discussed. The publication output search is extracted from the internationally respected Science Citation Index, Social Citation Index and Art Citation Index'es and the results are presented numerically. It is found that the scientific publication output of Turkey shows a remarkable increase for the recent years, but it is relatively lower than those countries studied in this work. 1. GİRİŞ Saygın uluslararası bilimsel dergilerde yayınlanan bilimsel yayın sayıları, ülkelerin bilimsellik ve gelişmişlik düzeyini yansıtan göstergelerden biri olarak kabul edilir. Bu noktadan hareketle akla gelen şu sorulara cevap aramak o ülkenin konumu ile ilgili önemli bulgular ortaya koyacaktır. Uluslararası dergilerde Türkiye'den gönderilip yayınlanan bilimsel yayın 55

4 sayıları nedir ve bunların yıllara göre değişimi nasıldır? Bu sayılarla dünya sıralamasında Türkiye'nin yeri nedir? 2. YAYIN TARAMA YÖNTEMİ Bu çalışmada bu sorulara cevap aramak amacıyla Tarama İndeksi (Citation Index) esas alınmıştır. Bu indeks, 1963 yılında ABD'nin Philadelphia kentinde Bilimsel Bilgi Enstitüsü (ISI-Institute for Scientific Information) adlı bir enstitü tarafından çıkarılmaktadır. Bu enstitünün amacı, bilimsel bilgi literatürünü izlemek, araştırmak ve bunu Tarama İndeksi kanalıyla ilgililere ulaşmaktadır. Bu kuruluş, derlediği bilgileri hem kitap şeklinde hem de bilgisayara aktararak bir veri bankası (data-base) oluşturup piyasaya sürmektedir. Bilim kolu bakımından bu, üç ana başlık altında gerçekleştirilmektedir. Bu çalışma İngiltere'de Bath Information and Data Services (BIDS) tarafından işletilen ve ISI tarafından hazırlanan veri bankası (data-base) esas alınarak hazırlanmıştır. * Fen Bilimleri Tarama İndeksi (Science Citation Index) * Sosyal Bilimler Tarama İndeksi (Social Citation Index) * Güzel Sanatlar Tarama İndeksi (Art Citation Index) Science Citation Index : Bu indeks makale, rapor, bildiri, tartışma, editör yorumu, not, derleme yazılardan meydana gelen bibliyografik referanslardan oluşur. Bu indekste farklı bilimsel dergide doğa, fizik, bio-medikal, bilim ve teknoloji gibi konularla ilgili bilimsel çalışmalara yer verilir. Bu indekste yaklaşık bilimsel çalışmadan bahsedilir. Bilim Taram İndeks'i 100'den fazla genel konuyu 5 ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar : 1. Ziraat, Biyoloji, Çevre Bilimleri, 2. Mühendislik, Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler, 3. Tıp ve Sağlık Bilimleri, 4. Fizik ve Kimya ile ilgili Bilimler, 5. Davranış Bilimleri. > Social Citation index : Bu indeks, davranış ve sosyal bilimler konularında yaklaşık dergiyi içine alır. Ayrıca fizik ve tabi bilimler konusunda 3.100'ü aşkın dergiden derlenen çok-disiplinli çalışmalara da yer verilir. Bu indekste her yıl yaklaşık makaleye yer verilir. Art Citation Index Güzel Sanatlar : Bu indeks; müzik, şiir, literatür taraması, performans ve kayıt gibi alanlara ayrılmıştır. Yaklaşık dergi esas alınarak hazırlanan bu indekste ayrıca Sosyal ve Fen Bilimleri ile ilgili dergilerinden derlenen çok-disiplinli makalelere de yer verilmekte olup her yıl yaklaşık makaleden bahsedilir. 56

5 Bu tarama indekslerinden herbiri, birbirini tamamlayan dört ayn indeksten oluşmaktadır. Bunlar : * Tarama Araştırması (Citation Search) * Kaynak indeksi (Source Index) * Konu İndeksi (Permuterm Subject Index) * Kurum İndeksi (Corporate Index) Tarama Araştırması : Daha önce yapılan belirli bir bilimsel çalışmaya kimler, nerede ve hangi bilimsel çalışmalannda atıfta bulunduklarını tespit etmek amacıyla hazırlanan bir indekstir. Kaynak indeksi : Tarama İndeksi uzmanlarınca belirlenen araştırma konularında yayın yapan yazarların isimleri esas alınarak hazırlanan bir indekstir. Konu indeksi : Tarama İndeksi uzmanlarınca tespit edilen önemli konularda anahtar kelime ve/veya kelime çiftlerinin alfabetik olarak listelendiği bir indekstir. Kurum indeksi : Değişik konulanda araştırması bulunan kurum ve kuruluşların ad ve adreslerinin ve gerçekleştirdikleri yayının isminin yer aldığı bir indekstir. Bu çalışmanın esasını teşkil eden bu indeksle herhangi bir ülkenin arzu edilen kurumunun gerçekleştirdiği bilimsel yayının ismi, yayın yılı ve yayını gerçekleştiren yazarların isimlerinin tespit edilmesi mümkün olmaktadır. 3. YAYIN TARAMA SONUÇLARİ 3.1. Gelişmiş Ülkelerde Durum Ülkelerin Fen bilimleri alanında 1991 yılında gerçekleştirdikleri yayınlar Şekil 1 'de verilmiştir. Şekil 2'de ise bu ülkelerin aynı dönmede Sosyal Bilimler alanında gerçekleştirdikleri yayın sayıları verilmiştir. Aynı dönemde Güzel Sanatlar alanında gerçekleştirilen yayın sayıları ise Şekil 3-te verilmiştir. Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar alanında gerçekleştirilen toplam yayın sayılarının 1991 yılındaki durumu ise Şekil 4'te verilmiştir. Şekillerden de anlaşılabileceği üzere söz konusu ülkeler toplam yayın sayılarının %92.9'unu Fen Bilimleri alanında, %4.8'ini Sosyal Bilimler ve %2.3'ünü ise güzel Sanatlar alanında gerçekleştirmekteler. Bu oranların Türkiye açısından durumu ise sıra ile %92.9, %4.8 ve %2.3'tür. Tablo 1 'de ülkelerin yılları arasında gerçekleştirdikleri Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar alanlarında gerçekleştirdikleri yayın sayılarının % değişimi verilmiştir. Buna göre Fen Bilimleri alanında en büyük artış Tayvan ve G.Kore'de gerçekleşmiştir. 57

6 ÜLKELER İngiltere Japonya B.Almanya SSCB Fransa İtalya ispanya Çin İsrail Tayvan Yunanistan G.Kore TÜRKİYE S.Arabistan Portekiz İran Irak Fen Bilimleri Gerçekleşen % artış Sosyal Bilimler Güzel Sanatlar Tablo 1. Ülkelerin yılları arasında Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar alanlarında gerçekleştirdikleri yayın sayılarının % değişimi Ülkelerin uluslararası yayın sayılarının değerlendirilmesinde adı geçen ülkelerin bilim ve teknoloji alt yapı göstergelerinin gözönüne alınması gerekir. Tablo 2'den de anlaşılacağı üzere Türkiye'nin yanında Portekiz, İspanya ve Yunanistan gibi ülkelerin ARGE harcamaları yetersiz durumdadır. GSMH'dan ARGE'ye ayrılan harcamaların minimum %1, her kişiye düşen araştırıcı insan sayısının ise en az 15 olması tavsiye edilmektedir (1). ÜLKELER B.Almanya Fransa İngiltere (1983) Hollanda Belçika İtalya Danimarka (1982) İspanya Portekiz Yunanistan TÜRKİYE (1988) Araştırıcı sayısı (1986) kişiye düşen araştırıcı sayısı (1985) ARGE harcamalarını GSMH'ya oranı (%) Tablo 2. Avrupa Topluluğu ve Türkiye'de Bilim ve Teknoloji Alt Yapı Göstergeleri (1) 3.2. Türkiye'de Durum Türkiye'nin Fen Bilimleri alanında gerçekleştirdiği uluslararası yayın sayılarının yılları arasındaki değişimi Şekil 5'de verilmiştir. Buna göre 1981'de Fen Bilimleri alanında 58

7 yayın sayısı 392 olmakla birlikte bu rakam düzenli bir şekilde artarak 1991 'de 1346'ya yükselmiştir. Şekil 6'da Sosyal Bilimler, Şekil 7'de ise Güzel Sanatlar alanlarındaki değişimler verilmiştir. Şekillerden de anlaşılacağı üzere bu alanlarda da belirli bir artış olmasına rağmen bu artış Fen Bilimleri'ndeki artışa kıyasla önemli ölçüde düşüktür. Şekil 8'de Türkiye'nin her üç alandaki toplam yayın sayılarının yıllara göre değişimi verilmiştir. Böylece 1981 yılında 430 olan uluslararası yayın sayısı düzenli bir artış göstererek 1991 yılında 1434'e yükselmiştir ve 1986 yıllarında Türk üniversitelerinin gerçekleştirdiği bilimsel yayın sayıları Tablo 3'te verilmiştir. Buna göre bu yıllar arası toplam makale sayısının %24'lük bir artış, bildiri sayısında ise %114'lük bir artış gerçekleşmiştir. Yıllar Y.İçi Makale Y.Dışı Toplam Y.İçi Bildiri Y.Dışı Toplam Tablo 3. Türk Üniversitelerinin 1982 ve 1986 yıllarında gerçekleştirdikleri yurt içi ve yurt dışı bilimsel yayınlar (3,4). Tablo 4'deTürk üniversitelerinin Fen Bilimleri alanındaki yayın sayılarının yılları arası değişimi verilmiştir. Buna göre hemen hemen herbir üniversitenin yayın sayıları yıllar içinde artmıştır. Şekil 10'da ise İTÜ, ODTÜ ve BÜ'lerinin Fen Bilimleri yayın sayılarının yılları arasındaki değişimi gösterilmiştir. 4. İRDELEME Bu çalışmada ortaya konan bilgiler, bilimsel alanda belirli bir önem ve ehemmiyete sahip, güvenilir kaynaklardan olan Science Citation Index, Social Citation Index ve Art Citation Index'ler esas alınarak ortaya konulmuştur. Bu indekse 1992 yılı itibariyle şu ana kadar Türkiye'de yayınlanan bilimsel dergilerden sadece bir tanesi (Bir tıp dergisi) dahil edilmektedir. İlave olarak bu Citation Index'lede uluslararası boyutta yayın yapan tüm bilimsel dergileri kapsamaktadır. Bu İndeksler incelendiğinde indekslerde yer verilen dergilerin çoğunun Anglo-Sakson orijinli olduğu gözlenebilir. Bütün bununla beraber, bu indekslerden derlenen bilgiler ülkelerin bilimsel yayın çıktılarını kıyaslamak ve herhangi bir ülkenin diğer ülkeler arasındaki yerini tespit etmede önemli olmaktadır. Türkiye'nin yıllan arasında dünya sıralamasındaki yeri 4 puan ilerleyerek 44'ten 40'a yükselmiştir yılları arası Türkiye'nin yıllık uluslararası yayın artışı %7.83 olarak gerçekleşerek artış bakımından ilk 40. sırada yer almıştır (2).

8 - ÜNİVERSİTE ADI Akdeniz Univ. Anadolu Üniv. Atatürk Üniv. Bilkent Ünîv. Boğaziçi Üniv. Çukurova Üniv. Dokuz Eylül Üniv. Erciyes Üniv. Ege Üniv. Fırat Üniv. Gazi Üniv. Gaziantep Üniv. Hacettepe Üniv. İTÜ Karadeniz Tek.Üniv. Marmara Üniv. Mimar Sinan Üniv. ODTÜ Selçuk Üniv. Samsun 19 Ma.Ün. Trakya Üniv. Uludağ Üniv. Van loo.yıl Üniv. Yıldız Üniv. TÜBİTAK (Gebze) Y I L L A R Tablo 1. Türk üniversitelerinin yayın sayılarının yılları arası değişimi. Türkiye'nin uluslararası yayın sayısının gelişmiş ülkelere kıyasla düşük olduğu ancak yayın sayısındaki yıllık % artış, son yıllarda ciddi bir atılım içinde olan Tayvan, Çin ve G.Kore gibi ülkelerle boy ölçüşecek durumdadır. Türkiye'nin yılları arası sergilediği uluslararası yayın göstergeleri bu boyutta devam ettiği sürece 2005 yılında toplam yıllık yayın sayısının 6500 civarında olabileceği beklenmektedir, Şekil 9. Değişik ülkelerde uygulanmakta olan ve Türkiye'de de uygulanması mümkün görülen Ulusal Öğrenci Makale Yarışması'nın düzenlenmesinin birçok faydası olabileceği muhtemeldir. Bu tür bir uygulama hem lisans ve lisansüstü öğrencileri arasında öğrencileri mo- _

9 tive edebilecek hem de erken yaşlarda araştırıcı ruhunun genç kadrolara iletilmesi mümkün olacaktır. GSMH'dan ARGE'ye aynlan harcamalar artınlmalıdır. Üniversitelerde akademik kariyer yapabilmenin tekyolunun ancak ulusal ve uluslararası yayın yapmaktan geçtiği esas alınarak üniversite akademisyenleri bu doğrultuda yönlendirilmelidir. KAYNAKLAR (1) Güleç, K., "Türkiye'de Üniversite-Sanayi İşbirliğinin GeliştirilmesF' Birinci Ulusal Makina MühendisliğiEğitimiSempozyumu, Ekim 1989, İstanbul, Sayfa (2) Braun, T., Glanzel, L, ve Schubert, A., "One More Version of the Facts and Figures on Publication Output and Relative Citation Impact of 107 Countries", Scienntometrics, Cilt 11, Sayfa. 9-15,1987. (3) Yükseköğretim Kurumları BilimselYaymlarKataloğu, YÖKYayınları, (4) Yükseköğretim Kurumları BilimselYaymlarKataloğu, YÖKYayınları,

10 62

11 Şekil4 ülkelerin 1991 yılı tvplrm hihmsel IVJI in,tn i/.;n 63

12 Şekil 6. Türkiye'nin 1991 vıh Sonnl Bilimler alanında gerçekleştinjıfy uluslararası \mın sm-ıhırı m

13 65

14 66

15 YABANCI DİLDE EĞİTİM VE BİLİM DİLİ OLARAK TÜRKÇE Extract Nadiye SARITOSUN Türk Dili Öğretim Elemanı İTÜ Dil ve İnkilap Tarihi Bölümü EDUCATION IN FOREIGN LANGUAGES AND TURKISH AS A SCIENTIFIC LANGUAGE Education, science and technology are cultural and social institutions of a society. No social, cultural and scientific subjects are unrelated to language as it plays an important part in social institutions. Language is a powerful tool in a socety's way of living, culture and science. Information and experiences can only be conveyed through language. Scientific language, in its broadest sense, is a language which is used to transmit orally or in writing scientific data and information to other people (scientists, experts, students and the public). It can there for be stated that the effectiveness of science is in principle universal rather than national. In fact, information that is produced by scientific means can reach beyond the national boundaries and spread all across the world. In other words, science which is a product of a nation's culture which it creates by means of its own native language is also used by other nations. However, what should be absorbed in this manner is concepts and scientific results, not foreign vocabulary and cultures. For instance, the terms "horman, computer, ithalat" are no more scientific than "îçsaigı, bilgisayar, dışalım". Scientific language which comprises words and terms used in scientific fields is not a seperate language, but an integral part of a nation's general (national) language, but should be considered so. As a matter of fact, a nation that is engaged in science and technology and wishes to make progress in this field is in no way hindered by its own language. Particulary, as there is a boundless relationship between language and thought, comprehension, imagination and achieving mental clearness are only possible through language. As students who receive education in their own language develop greater imagination, every generation naturally and easily excels the previous ones, thus making it easier to transfer technological data to a wider audience. Throughout history Turks have encountered different cultures and have been so affected by them that they have isolated themselves from their culture. Carrying out scientific and technological research in foreign languages has been a common practise in every period of the Turkish history. What this practice has earned the Turkish society is very clear. 67

16 The same mentality has been resurrected today under the influence of western cultures and languages and therefore what this mentality has earned and cost our society should be given due consideration. Because the fact that language is a social institution above politics and political parties has been ignored, the mother tongue awareness which was aroused in the Republican Era has been steadily diminishing as a result of policies pursued since the 1950's. Further more, foreign language-medium education at some universities in some African countries has become common at Turkish universities and in engineering areas too. This detrimental, humiliating attitude can in no way be justified. In engineering training and production of technologies foreign languages should be means of education rather than subjects of study. Unfortunately, as a result of wrong attitude towards this issue, a group of educated people is being created who are given training in foreign languages, get intermingled with foreign cultures, thus becoming isolated from their own language in their own country. On the contrary, the aim should be to produce engineers who are trained in their own language and who at the same time can successfully employ other languages in scientific communication. The Turkish language, in terms of its established structure, can be given its due place in all scientific areas. Today Turkish is an effective language, basic dictionaries of which have already been written whose morphology has been sufficiently studied whose word endingshave effective functions and whose vocabulary, if developed sufficiency, is comparable to that of the Turkish word endings and their functions is much greater than that of other languages and it is highly suitable for word derivations. If this is to be used in the best way in the first place the judgement that Turkish cannot be a scientific language and is not an effective language to produce science and technology should be replaced by the one that Turkish should be enriched as a scientific and technological language and processed accordingly. There is a considerably large number of scientists who believe that Turkish should be used as a scientific language and who work very hard to that end. However, these scientists should establish communication between them and this consciousness should be propagated nationwide. The sweeping changes in the former Soviet Union has brought to light that apart from Turkish spoken in Turkey there are various Turkish dialects which are used as scientific and technological languages. In this context, Turkish scientists and institutions who are engaged in sicence and technology have a historic duty to fulfill. Logically, the language which will be employed to establish scientific communication between the new republics should of course not be English or any other languages. 68

17 Language which makes a society a nation, forms awareness of the nation and keeps it existent is the most important cultural asset and reflects its identity. A society can solve its all political and economic problems one way or another: it can find a way out. However, if social institutions language is the most important of them are corrupted or degenerated, this is realized sooner or later, but cannot be reversed. Just as cancerous cells which have insidiously spread all over the body cause a mortal disease. When Confucius, a Chinese philosopher who lived twenty six centuries ago, was asked "What would you do first if you were elected to govern the land?" he answered that "I would of course start with the revision of the language. If a language is defective, thoughts cannot be expressed through words well enough. If thoughts are not expressed sufficiently, things cannot be done properly. If duties cannot be performed properly, customs and culture are corrupted. If customs and culture are corrupted, justice cannot be done. If justice cannot be done, people get thrown into confusion and do not know what to do and what will happen. Therefore, nothing is more important to a society than its language." Toplumsal Kurumlar ve Dil Aile, eğitim, bilim, iletişim, devlet, din, dil... bir toplumun sosyal kurumlarıdır. Tüm toplumlarda gözlenen ve her toplumda benzer yada çok farklı özellikler gösteren bu sosyal kurumların tümü toplumsal kültürü ve kimliği oluşturur. Tüm bu sosyal kurumlar içinde dilin pek önemli bir yeri ve görevi vardır. Çünki dil, bunlar arasındaki iletişimi ve etkileşimi sağlayan bir sosyal kurum ve tüm toplumun yaşamını, geleneklerini ve bilimini nesilden nesile taşıyan bir araçtır. Ancak dil aracılığı ile bütün bilgiler, deneyler aktarılabilir; ayrıca mühendislik, mimarlık, ekonomi, tıp, uzay... tüm bilim dallarında bilimsel düşüncenin taşıyıcısı da dildir. Aslında hepsinin kökeninde tek olgu dildir; zaten tüm bilimler ve teknikbilim de insan zihninin düşünürlülüğünden kaynaklanmıştır ve insanı düşündüren, bu aşamaya getiren de kullandığı dildir. Bu noktada, "insanoğlu düşündüğü için mi konuşmuş; yoksa konuştuğu için mi düşünmüştür?" sorusu akla gelebilir. Anbak hangisi olursa olsun, sonuçta; dil, düşünce, eğitim, bilim, teknikbilim, kültür ve uygarlık birbirini izleyen, birbirini yaratan ve geliştiren zincirin birer halkaları, pramitin birer taşı gibidir. İnsanlık tarihinde kimi ulusların anadilleri ve düşünceleri ile yarattıkları yüksek kapsamlı kültürler "uygarlık" diye anılıyor: Doğu uygarlığı, Batı uygarlığı, Avrupa uygarlığı, çağdaş uygarlık gibi., TOPLUM ^ KÜLTÜR-Z] teknikbiiim X_^ UYGARLIK 69

18 Bilim Dilindeki iletişim Katmanları ve Eğitim Dili Bilim dili en genel anlamda bilimi oluşturan veri ve bilgileri, sözlü ve yazılı olarak başkalarına aktarmak için kullanılan, bilim dallan ile ilgili özel kavramları taşıyan sözcük ve terimlerden oluşan dildir. Yani bilim adamından bilim adamına, bilim adamından uygulayıcı uzmana bilgi iletişimini sağlar. Ama çağdaş anlamda bilimsel çalışma, sadece yeni buluşlarla ilgilenme çalışmalarını değil, bilimin halk kitlelerine iletilmesi ve toplumsal yaşamla bütünleştirilmesi için yapılan eğitim ve öğretim çalışmalarını da kapsar. Doğal olarak bu durumda bilim adamından öğrenciye ve bilim adamından halka bilgi iletişimi de söz konusudur. Bilim dilindeki bu iletişim katmanlarını ilk ikisinde, benzer bilgi birikimine sahip kişiler arasında iletişim söz kunusu olduğundan bilim dili büyük önem kazanır. Biiim dili ulusal dilin bir parçası olarak görülmeyip yabancı dillere dayandırılmışsa, bilim adamı ile öğrencisi ve halk arasında iletişim kurmak çok zorlaşacaktır. Bu arada eğitimde, özellikle üniversite eğitiminde belli bir standartın korunması ve en son gelişmelerin, bilimsel çalışmaların gecikmesiz olarak izlenebilmesi de ön koşuldur. İşte bir ülkede eğitimin yabancı dillere dayalı olmasının nedeni de bu noktada ortaya çıkar. Çünkü bir ulusun, çağdaş araştırmaların verilerini ve bulgularını kesintisiz olarak yayınlayabilmesi ve eğitimde uygulayabilmesi için, anadilinin bütünlüğünü ve tutarlılığını bozmadan bir bilim dili oluşturmuş olması gerekir. Hatta bilim dilinin, günümüzdeki bilim ve teknikbilim hızına paralel olarak her bilim dalında titiz ve sürekli bir çalışma şeklinde hızla yürütülmesi ve varlığını sürdürmesi şarttır. Gelişmekte olan pek çok ülke, bu çok emek ve büyük özveri isteyen bilim dilini oluşturma çalışmasının üzerindedurmadıkları yada üstesinden gelemedikleri için dil, düşünce, eğitim, bilim, teknikbilim arasındaki o birbirini sürekli besleyen ve geliştiren etkileşimi göz ardı ederek sorunu, yükseköğretimi yabancı birdilde yaparak çözme yoluna giderler. Hatta uygarlığı biran önce yakalama, o düşünce sistemine ulaşma ve zaman yitirmeme çabası ile ilkokuldan başlayarak bir yabancı dilde eğitim vermek de bu yanılgının bir sonucudur. Bu arada dillerin bilimsel gelişme hızına uyduramayan, yani bilim dilini oluşturamayan kimi ülkelerde bazen standartı düşürmeyi göz önüne alarak ulusal dillerini yüksek öğretim dili olarak kullanmayı yeğlerler. Her ikisi de kısır bir döngü yaratacak olan bu uygulamaların kökeninde ulusal dilin bilim ve eğitim dili olarak işlenip geliştirilmemiş olması yatar. İşte bir ülke için, anadilinin bilim ve eğitim dili olarak işlenip geliştirilmemiş olması bu denli önemli bîr ulusal sorun yaratır. Uygarlık Evrensel, Kültür Ulusaldır Bilimin etkinliği ilke olarak ulusal değil, evrenseldir. Çünki bilim yoluyla üretilen bilgiler, ulusal sınırları aşarak tüm dünyaya yayılabilir ve bazı dillerin dolayısıyla kültürlerin yarattığı uygarlıklar tüm dünyanın malı olabilir. Yani bir ulusun, kendi gereksinimi için, anadiliyle

19 ürettiği ve kültürünün bir parçası olan bilim ve teknikbilim öbür uluslarca da kullanılır. İşte bundan dolayı, "Bilim dili evrenseldir" diye düşünülebilir. Buradan yola çıkılarak, "Bilimsel sözcükler ve terimler uluslararasıdır, aynen alınıp kullanılmalıdır, bunlar Türkçeleştirilemez" kanısı ne yazık ki toplumumuzda yaygındır ama bu durum hiç de öyle değildir; çünkü alınması gereken bilimin sonuçlandır, kavramlarıdır; yabancı dillerdeki sesler ve sözcükler değil. Fakat uygarlaşma aşamasında, kendi kültürel değerlerinin ve yaratıcı kaynaklarının bilincinde olmayan bazı uluslar yabancı kültürlerle, teknikbilimle karşılaştıklarında, bunlardan aldıkların* kendi kültürleri dilleri ve düşünce sistemleri içinde özümsemek gereğini duymazlar. Başka bir deyişle dışarıdan aldıkları kavramları, ana dillerinin kavramları dizgesi içinde yeniden yaratmaz, aynen kullanılırlar; böylece bilim dilleri oluşamaz. Giderek yabancı seslerden oluşan sözcükler, kurallar, kavramlar, diller ve kültürler o topluma yerleşir. Biraz önce de belirtildiği gibi yabancı dile dayalı eğitim yapmak da bu yanılgının doğal bir sonucudur. Ama çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkmak yada uygarlığı yakalayabilmek için, bir toplumun kendi kimliğinden vazgeçmesi gerekmez. Yeryüzünde bu şekilde başarı kazanmış bir ulus yoktur. Aksine başarı kazanmış ulusların tümü, kendi kimliğini ve ulusal değerlerini tanıyıp, uygarlık yolunda gelişmenin gerektirdiği değişiklikleri anadillerine dayanarak gerçekleştirmişlerdir. Atatürk'ün de deyişiyle "Uygarlığı kültürden ayırmak güçtür ve gereksizdir." Çünki uygarlık evrensel, kültür ulusaldır; kavramlar evrensel, sözcükler ulusaldır. Computer, hormon, plasman, integral, folklor, ithalat, antifiriz sözcükleri; bilgisayar, içsalgı, yatırım, tümlev, halk bilimi, dışalım, donmaönler sözcüklerinden daha bilimsel değildir. Bilimsel alanlarda kullanılan, sözcük ve terimlerden oluşan bilim dili, ayrı bir dil olmayıp o toplumdaki ulusal dilin bir bölümüdür ve böyle algılanmalıdır. Hangisi Daha Bilimsel? ciritere : ölçüt konjenital donneur hormon output : doğuştan : verici : içsalgı : çıktı transportation network : ulaşım ağı COMPUTER Yugoslavya Arapça Fransızca İtalyanca racuner hasip Ordinateur calculatore input : girdi plasman : yatırım izolatör : yalıtkan jeneratör: üreteç integral : tümlev Japonca İsrailce, İspanyolca Türkçe hidrosfer suküre metro ulaşım oşinografi denizbilimi netyvork ağ mukavemet direnme empirme baskı denshi keisanki mahsev ordenador Bilgisayar 71

20 TELEFON Almanca : femsprecher (uzak konuşan) Çince : dien hua ci (elektrik konuşmak cihaz) TELEVİZYON Almanca : fernseher (uzak gören) Çince : dien sı ci (elektrik görmek cihaz) Bir kavramı mantık örgüsü içinde hiçbir noktada boşluk duymadan kavrayabilmek üretkenliği yaratır. Çünki kullanılan dilin mantığı, kullananın mantığından çok ufak bir noktada bile ayrılsa, o kavramda, kavram alanında ve onunla ilgili çağrışım alanında boşluk olur, dolayısıyla düşüncede kopukluk görülür yada düşünce hiç oluşamaz. Zaten yabancı seslerden oluşan sözcükler, anadilimizdeki sesler gibi daha önceden zihnimizdeki bilgisayara şifrelenmediği için, o kavramı tanısak bile, zihnimizdeki bilgisayarda bir dosya açılamaz. Doğa parçası aynıdır; ama bir Türk için "deniz", bir İngiliz için "see", bir Arap ve İranlı için şifre, "bahr" ve "derya"dır. Tıpkı "taş, stone, hacer, esved" gibi. Bu durum toplumdaki her birey için söz konusudur. "Fizibilite raporu" derseniz, bunun ne demeye geldiğini çoğu birey anlamaz; ama "olabilirlik yada uygulanabilirlik raporu" derseniz, bunun ne demeye geldiğini bu toplumda yaşayan ve bu dili kullanan her birey anlayacaktır. Zaten bilim veteknikbilimle uğraşan, bunların eğitimini veren ve bu alanda ilerlemek isteyen hiçbir ulusa anadili engel teşkil etmez. Özellikle dil düşünce arasındaki o bitmez tükenmez ilişkiden dolayı, anlama, yaratma, zihindeki belirginliği ve açık seçikliği sağlama ancak anadili ile gerçekleşir. Anadili ile eğitim gören öğrencilerin yaratıcılık yeteneği gelişeceğinden her kuşak kendinden öncekini rahatlıkla ve doğallıkla aşar. Böylece teknik bilgi birikimi gelişir. Başka kültürlerin gereksinimi ve ürünü olan teknikbilimin sonuçlarını halk yığınlarına indirgemek ve iletmek de kolaylaşır. Kısacası teknikbilimin halka ulaşan sonuçları başkasından görüp ödünç aldığımız nesneler gibi eğreti durmaz. Çünkü teknikbilimin erdemi, doğanın gizlerini çözümleyip doğayı insanın denetimine sokması ve bilimsel düşünceyi olanaklı kılmasından kaynaklanır. Yani tüm çabalar toplum için, halk içindir; bilimin kullanıcısı halktır. Yabancı bir dilde ulaşılan bilimden halk nasıl yararlanır? Yabancı bir dilde yapılan teknikbilim eğitiminden öğrenci nasıl yararlanır? Bu eğitimi veren, bilim ve teknikbilim üreten, asıl kaynak olan üniversiteler defildişinden kuleler değil, bu toplumun bilim ve eğitim yuvalarıdır. Geçmişte Bilim ve Eğitim Dili Türkler tarihleri boyunca çeşitli kültürlerle karşılaşmışlar, zaman zaman kendi kültürlerini ve kültürlerinin bir parçası olan dillerini dışlayacak kadar öbür kültürlerden etkilenmişlerdir. Selçuklu döneminden başlayarak Osmanlılarda son şekline ulaşan Osmanlıca gibi yapay bir dilin oluşmasının nedeni, sadece o dönemlerde yöneldiğimiz kültürlere duyulan hayranlıktan kaynaklanmaz. Nedenlerden biri de gelişen bir toplumun gereksinme duyduğu kavramları dilini işletmeden Arapça ve Farsçadan olduğu gibi alması; ayrıca bu _

21 dillerin kurallarını da benimsemesidir. Medresede yabancı dille eğitim gören Osmanlı aydını ile halkamsında, yüzyıllar sürecinde bir uçurumun doğması da doğaldır. Benzer birdurumu yeniden yaşamamak için ülkemizdeki bilim dilinin ciddi bir şekilde gözden geçirilmesinde yarar vardır. Çünkü günümüzde, Türkiye Türkçesinde bazı bilim dallarının dilindeki yabancı sözcük oranı, Osmanlıcayı bile çoktan aşmış geride bırakmış durumdadır. Bu görüşleri 13. yüzyıldan günümüze "makina" ile ilgili metinlerle örneklemek olanaksızdır. Ama tıp biliminin dilinden sunulacak örnekler 13. yüzyıldan bu yana bilim dili konusundaki tutumumuza açıklık getirebilir. "Müsevvld-i beyaz ve ahkar-ı ibad İsha bin Murad Aslehailahü şanehu diledi ki, bu illerde bulunur ve dahi Türk dilinde adı bilinür edviye-i müfredeyl cem'idüp bu beyaz içinde sevada getüre. Mizacından, hassasiyetinden ve menfaatından ve ıshal-ı zararından dilince şerheyleye. Ta ki kalan dillerde bir nice kişilere asanrak ola." (Ishak bin Murad, Havas-ı Edviye, 1389) "Bilgil ve agah ol kim, beşer zaif ve harab olup zahmete müptela oldığı a'za-yı reislere zaaf hasıl olmak ve elem irişmeklikten olur. Ve kaçan kim a'za-yı reisleri kavi kılarlar. Edviye ve birle ilaç birle perhiz birie; cevahir, cemi-i eskamdan ve emrazdan emin ola, ta ecele değin. Ve lıkin ecele mani' yok. Anunçün kim la mania li ataihi ve la radde li kazalhidir." (Nasırü'ddin Tusi'den çevrilmiş, Bah-name-i Sahi adlı eserden, 15. yüzyıl) "Zatü'l cenb daül cenb ma'nasınadır veca'ü'l-cenb dahi dirler. Lisan-ı Türkıde yan ağrısı dinmekle ma'ruftur ve mezkurdur. Ve zeban-ı Farasıde derd-i pehlu tesmiyesiyle meşhurdur. Ve Yunanyian ıstılahlarından Ploritis ve Ploritikos dahi tesmiye iderler. Bu bir verem-i hardır ki nevahı-i sadrun batınında olan adalatın veya gışa-ı müstebtanü'l-adla'ında, yahud sadrun dahilinde olan hicabda veya alat-ı nefes ve alat-ı ıgıdaiyyenün mabeyninde olan hicab-ı hacizden hadis olur. Ve eğer ol verem-i har, sadrun haricinde olan adalatda ve yahud gışa-ı muhallelü'l-adla'da hadis olur. Zatü'l-cenb-i kazib ve zatü'l-cenb-i gayr-i halis ve zati'l-cenb-i mugalıd tesmiye olunur." ("Vesim Abbas, Düsturü'l-Vesim Fi'i-Tıbbi'l Cedidi ve'l Kadim, 1784) "Ezcümle kudemanın tahsis ettikleri anasar-ı erbaadan birisi hevadır ki iki adet eczam-ı basitayı müştemildir. Şöyle ki yüz cüz'ü hevanın seksen cüz'ü azot ta'bir ettikleri heva-yı lahayatta yirmi cüz'ü dahi oksijen dedikleri heva-yı müvellü dülhumuza ile mahluttur." (Hekimbaşı Hayrullah Efendi, Malakat-ı Tıbbiye, 19. yüzyıl) Yukarıda adı geçen yapıtlar, dil açısından dönemlerinin en sade örnekleridir. Bu yönleri ile Agah Sırrı Levend'in 'Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri" adlı yapıtında da yer almaktadırlar. 73

22 "Antiepileptik ilaçların yayılmasının bloke edilmesinde rol oynayan nöronal etkileri arasında eksitasyon eşiğni yükseltmeleri, refrakter periodunu uzatmaları, prenssinaptik ve postsinaptik inhibisyonu potansiyelize etmeleri sayılabilir. Ayrıca nörofizyolojide sponton repertitif deşarjlarına eşlik eden bir durum olarak bilinen posttetanik ve potansiyalizasyon olayını inhibe ederler; bu olay üzerine inhibitor etkileri ile deşarj yayılmasını önlemeleri arasında irtibat bulunabilir." (Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Famakoloji, Cilt 1, Garanti Basımevi, Ankara, 1968) "Kotinü nocturmal enürezise dispoze populasyonun antesedanın da marital partnerlerin herediter conduct patolojilerini intravenöz push edilen droglar endükler. Fenomenin morbiditesi itemler korrelasyonu eksresyonundadır. Maladjusment out-patientin minimal terminasyonudur. s Trimestrede travay kontrendikedir. Kooperasyon inpatientin kariyeristik kohezyonudur. Organik risk faktörünü retrospektif spilit eder. Otorün rejeksiyonu izolasyondur. Somatizasyon superimpoze subb gruplarda selfestem'in multtidisipliner korelasyonudur." (Dokuz Eylül Üniiversitesi, Tıp Fakültesinde 1,4 Kasım 1990 günleri arasında yapılan XXVI. Uluslararası Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresinde, Türk bilim adamları tarafından sunulan bazı bildiriler.) Yabancı dillerde bilim ve teknikbilimle uğraşmak Türk tarihinin her evresinde görülen bir durumdur. Geçmişte yaşanan bu durumun Türk toplumuna ne kazandırdığı ortadadır. Ama günümüzde bu sefer Batı kültürü ve Batı dillerinin etkisi ile yeniden hortlayan bu zihniyetin, topluma ne getirip toplumdan neler götürebileceğini iyi düşünmek gerekir. Üniversite Eğitiminde Anadili Kullanılmalıdır Dilin politikalar ve partiler üstü bir sosyal kurum olduğu gerçeği önemsenmediği için; Cumhuriyet döneminde uyandırılan anadili bilinci 1960'lardan sonra izlenen politikalar sonucu yavaş yavaş yok olmaya başlamıştır. Özellikle 1980'den sonra ülkemizde dil çalışmaları yapıldığı pek söylenemez. Son 20 yıldır Batı dillerinin terim ve sözcükleri dilimize akın akın girmekte, bilim dili yoluyla gelen bu sözcük ve onların kuralları konuşma diline de inmektedir. Ancak Hindistan, Pakistan ve bazı Afrika Ülkelerinde görülen yabancı dile dayalı eğitim, giderek tüm okullarda, üniversitelerde ve mühendislik eğitiminde yaygınlaşmaktadır. Bu sakat ve onur kırıcı durumu benimsemek için mantıksal ve yasal hiç bir gerekçe yoktur. Yani Türkiye'de Türk okullarında ve Türk üniversitelerinde Türk öğretmen-lerin ve Türk bilim adamlarının Türk öğrencilerle tüm derslerini İngilizce yapması ya da Türkiye'de 74

23 Türk firmalarının Türk gazetelerine İngilizce iş ilanı vererek Türk mühendis aramaları gülünç ve onur kırıcı bir durum değil de nedir? Mühendislik eğitiminde, bilim ve teknikbilim üretmede yabancı dil eğitimi bir amaç değil, bir araç olmalıdır. Ne yazık ki ülkemizde tersine algılanan bu durum sonucu sınavlardan geçen en seçkin öğrenciler ilkokuldan başlayarak yabancı bir dilde eğitilmekte ve üniversitelerde de bu uygulama yaygınlaşarak sürmektedir. Üniversite eğitimi sürecinde her bireye bir hatta birden çok yabancı dil öğretilmelidir. Ama anadilinde eğitilen, birden çok dili de bilimsel iletişimde kullanacak düzeyde bilen mühendisler yetiştirmek amaç olmalıdır. Mühendislik eğitimi gören öğrencilerin, yabancı dillerdeki bilimsel gelişmeleri izleyebilmeleri, yabancı ülkelerle bilimsel iletişim kurabilmeleri için üniversite eğitiminin tümünü yabancı bir dilde yapmaları gerekmez. Ama ülkemizde, özellikle üniversitelerde yabancı bir dille eğitilip yabancı bir dille yoğrularak kendi ülkesinde kendi halkından kopuk bir okumuşlar sınıfı yaratmakta sakınca görülmemektedir. Bilim ve teknik konularını kültür bütününden ayrı düşünmek bilime ters düşer. Bu konularda öğretimi İngilizceye kaydırırken, Türkçenin gelecekte devlet dili olarak tehlikeye düşebileceğini, Türk toplumunu öbürlerinden ayıran kültürel özelliklerini, giderek siyasal bağımsızlığını da korumada tehlikelerle karşılaşabileceğini hesaba katmak gerekir. Çok sayıda dili öğrenmek olanaklı hatta günümüzde bir makina mühendisi için İngilizcenin yanısıra Almanca belki Japoncada çok gerekli. Çünkü o kültürle iletişim kurmak, onların ürettiği teknikbilimi anlamak ve düşünce sınırlarını genişletmek için bu şart; ama düşünce kurmak için de anadili şart. Çünki bireyi düşünceden düşünceye götüren, üretken yapan, içinden konuşturan, içinden düşündüren öbür diller değil, anadili. Japonları da bugünkü teknoljilerine ulaştıran kuşkusuz Japonca. Demek ki anadili ile bilim ve teknikbilim üretilebiliyor. Ülkemizde, bilim ve eğitim çevrelerinde çok yaygın olan, "Türkçe bilim dili olamaz, bilim ve teknikbilim üretmek için yeterli bir dil değildir" yargısı yerini, "bilim ve teknikbilim dili olarak anadilini geliştirip zenginleştirmek, Türkçeyi bu yolda işlemek gerekir" yargısına bırakmalıdır. Çağdaşlaşma eğitim ve öğretimden geçiyorsa, bu işin üstesinden gelmenin tekyolu bireyleri anadilinde eğitmektir. Türkçenin bilim dili olarak tüm bilim dallarında yerini almasında, dil açısından bir sorun yoktur. Türkçe bugün temel sözlükleri yapılmış, biçim bilgisi yeterince incelenmiş, sözcük yapım ekleri iyice işlerlik kazanmış, işlenirse, söz dağarcığı büyük uygarlıkların dilleri ile karşılaştırılabilecek yetkin bir dildir. Özellikle sözcük yapım eklerinin sayısı hiçbir dilde görülmeyecek kadar çokturve türetmeye son derece elverişli bir dildir. Türkçede 36 çekim, 103 yapım eki vardır. Burada Sayın Aydın Köksal'ın şu saptamasına değinmek yerinde olur: 75

24 'Türkçe kök ve ek biçimlerinin bilgisayar beilegte yülter&f iği Ur çaişmadfa topbn^ ek tanımladığı, bunlann 786 değişik başka bjçîmferîntn buitraiuğuraı saptsunş taiuwisfmtk. 1 ' 1 Gerçekten de Türkçedeki yapım ekleri çok farklı anlam ve istemde sözcsmsr lireteeimeır: fizikçi, kimyacı, politikacı; dümenci, makasçı: şarapçı, akşama, uykucu; yom, arara.» zeytinlik, benzinlik; hediyelik, tohumluk; gecele, sabatitfc; lorfuk, ftretie... Gunömözds dilin yapısı ile ilgili akla gelebilecek tek sanın, sfet ve e^eetıtede oemsuzhic U t t a "öneklerin olmayışıdır; anormal, ladini, antffinz, otoriter, otorite... gh. iu biresıgei atarak görülse de istenirse ve çaba harcanırsa, olumsuzluk hidden önek ahnş toramlar efe kolaylıkla TürkçeleştirSebln dindışı, donmaöntef, sözdmetâr, yedcfe- gm. Ş«anda gfitedemde olan birieşik sözcüklerin yazımı le ügli sorun ve yazsn kargaşası ihœsiûdeid di konusundaki yetke boşluğundan kayrtatdanmaktadr. MaiMtim kwuugß TBK M h- dan 1980'den önce yapılan di çalışmalan sonucu 100'e vakn term sözfüp pp^iat^nş, aşağı yukan civanrtda terim açddamalı olarak karşiamnişte. Tûneüesi pek çok terim bugün bilim dallarında kullanâmakiadnr. Zootoji, BoîanBî, Sinema, Hasatopuı, Mm^ Mate-matik, Fizik, Kimya... terimleri bunlardan baziandv. Demek ki İMI işi basşamnec mümkün oluyor. Hiçbir dil, zengin bir da olarak doğmamıştır; tüm dler ancak zamaria ^esrlp ge^hetdc bilim ve sanat dili haline getiifeblirier. Toplumların gereksmm ve teimi*iimdekê gdişm ier de bunu zorunlu kılar. Bilim dime satıp oîabime gereğmi dalyam her ejııs, feris 2cOUer türetme işini başarma yeteneğini kazanmaltdhr. Çönkösömldialarakfera te«raraiara terämlere gereksinim duyulur. İşte bu Minci taşıyan, Türkçeyl ttn ve ep&n difi afefak kıma«smanın gereğine inanan ve bu yolda yoğun çatışmalar yapan irim adandan hemetı bmm% hiçbir bilim dalında eksik değidir. Kuiandtğt tamamlan TOA düşince smeıel içme yeniden yaratan dil işçisi blim adamlanran saysı kûçömsenemefecek kadar çokbır. İTÜ tarihinin her evresinde ve her Fakültesinde bu sotwiufajgun UmcMe dm% bmm mmmlannın yaptıkları da çalışmalan sonucu binlerce tefim Tü'kçdaşö'rümfş ve canze fezaprdmlmıştır. İTÜ'de bu yolda çaiışrnafar yapan bilim adandan a-asindafşomrp ve eşgödömö: sağlamak amacıyla "İTÜ Terim Çalışmalan YûfOtme Komsvdrar kenârmışlur. Knmîsr yonun amacı: İTÜ'de Türkçest üretimiş ve kutorin^kta olan tefmeri saptamak, dfirâe her gün girmekte olan çok sayıda terime karşîfeköretfpbunfanrs ilke çapada feilaoi^^eı ve yaygınlık kazanmasını sağ^maktar. Sovyetler Biriiği'nde yaşanan şaşırtıcı değişme Tûrfdye TIMçesnı dtşnb da bmm ve teknikbiiirn dili olan çeşitli Türk lehçeleriniiî vatlığa gözler oram sentnlşfe Bu ortama Türkiye'de bilim veteknikblmle uğraşan Türk bäm adamiama vetom kuuriarabrihsd bir görev düşmektedir. Tüm bu Cumhuriyetler arasında İAmsef felşfm kmzmk î<gm W- lanılacakdil, herhalde İnglizce yada başka bir yabana di ataamahta-.yasfa İMI Orniamyetlerden eğitim için ülkemize gelen öğrertder, orôefsieîerîmizrfeirtglizceepmsôfîm - 76

25 melidir. Salt bu nedenle diyebiliriz ki, Türkçe mühendislik eğitiminde ve bilim dili oia-rak, istenen ve özlenen yerini ve konumunu yapılacak dil çalışmaları ile mutlaka sağlamalıdır. Sonuç Günümüzde Türkiye Türkçesinin konu ile ilgili sorunları şöyle özetlenebilir: 1. Çağın Ruhu : Herçağın, her kuşağın "şık" diye nitelendirdiği, beğendiği ve uyguladığı birtakım olgular vardır. Çağın, zamanın ruhu yada toplumsal şıklık diye nitelendirebileceğimiz, bir zamanlar Selçuklularla Osmanlıları da peşinden sürükleyen bu olgu, zaman zaman toplumun tüm sosyal kurumlarını ve değer yargılarını etkileyebilir. Ayrıca günümüzde çeşitli siyasal ve toplumsal çalkantılar ve biraz da bilinçli olarak uygulanan kültür sömürüsü sonucu dil çalışmaları örselenmiş ve engellenmiştir. Bireyleri ne bilim dilindeki, ne de günlük konuşma dilindeki yozlaşma artık rahatsız etmemektedir. Öyle ki, uyuşturucuya alışan bağımlılar gibi, insanlarımızın dilinde yabancı dillerin, özellikle İngilizcenin etkisi günden güne çoğalmakta ve dildeki yozlaşma her geçen gün dozunu artırmaktadır. Durum böyle iken, bu gerçekler her ne kadar tüm boyutları ile ortaya konulsa da toplum dil konusunda bilinçlenmedikçe, Dil Devriminde yaşanan coşku yeniden yaratılmadıkça; halkın ruhunda ışımayan.halkın bilinçle peşinden gitmediği bir dava olumlu sonuç vermeyecektir. 2. Eğitimin ingilizceleşmesi : Çağımızda özellikle İngilizcenin tüm diller üzerindeki etkisi yadsınamaz. Ama özellikle gelişmiş ülkeler, bu etkiyi olabildiğince sınırlı tutmak için sürekli dil çalışmaları yaparken ülkemizde son on yıldır bu konuda ciddi çalışmalar yapıldığı söylenemez. Herhangi bir çalışmanın sözünü etmek bir yana, bir de eğitimin her aşaması giderek İngilizceye kaydırılmaktadır. Ama burada düşündürücü olan bir konu, İngilizce ile aynı dil ailesinden olan Batılı ulusların dillerini İngilizcenin etkisinden korumak için yaptıkları dil çalışmalarıdır. Eğer böyle bir konuda ulusların geleceği açısından bir yarar, bir umar söz konusu olmasa, özellikle Fransızlar ve Almanlar böyle bir çaba içine girerler mi? 3. Türkçenin Akademik Ortamda Horlanması : Günümüzde akademik ortamda yabancı dilde yapılan yayınlar Türkçe yayınlara yeğlenmekte ve önem kazanmaktadır. Öyle ki beş on milyon kişinin konuştuğu Danca yada Flemenkçe ile yapılan yayınların, salt yabancı dilde olduğu için yüz milyondan fazla kişinin konuştuğu Türkçe yayınlara yeğlenmesini anlamak zordur. Tüm bunların yanı sıra; 4. Anadili bilincinin olmaması 5. Türkçeye güvensizlik 6. Kültürel değerlerin farkında olmama 77

26 7. Ülkemizde, dil konusunda yetke (otorite) boşluğu da (Şu anda sayıları yirmiyi aşan birbirinden farklı yazım kılavuzu bulunmaktadır.) sorunların belli başlı olanlarıdır. Tüm bu sorunlar öncelikle toplumda anadili bilinci uyandırmak, özleştirme çalışmalarına hemen başlamak, özleştirmede bilinçli olmak, eğitimi anadilinde yapmak, akademik ortamda Türkçe yayına özendirmek ve dilimize; bilim adamı, sanatçı, politikacı yoluyla giren, basın yayın organlarıyla topluma yerleşen sözcük ve kuralları denetleyecek ve Türkçeleştirecek yetkin bir kurumun varlığını sağlamakla çözümlenebilir. Sözlerimi günümüzden yirmi altı yüzyıl önce yaşamış olan Çin düşünürü Konfiçyüs'ün tümceleri ile bitirmek istiyorum. Konfiçyüs'e, "bir ülkeyi yönetmeye çağrılmaydınız yapacağınız ilk iş ne olurdu" diye sorduklarında şu yanıtı vermiştir: "Hiç kuşkusuz işe, önce dili gözden geçirmekle başlardım. Dil kusurlu olursa, sözcükler düşünceyi iyi anlatamaz. Düşünce iyi anlatılmazsa, yapılması gereken şeyler doğru yapılamaz. Ödevler gereği gibi yapılmazsa, töre ve kültür bozulur. Töre ve kültür bozulursa, adalet yalnış yola sapar. Adalet yoldan çıkarsa, şaşkınlık içine düşen halk, ne yapacağını, işin nereye varacağını bilemez. İşte bunun içindir ki, bir toplum için hiç bir şey dil kadar önemli değildir." Gerçekten de bir toplum siyasal, ekonomik çeşitli sorunlarını zaman içinde şöyle yada böyle çözümleyebilir, bir çıkış yolu bulabilir; teknolojik gelişmesini tamamlayıp çağı yakalayabilir. Ama eğitim ve dil gibi çok önemli sosyal kurumlarında bir bozulma, bir yozlaşma söz konusu olursa, bu ne yazık ki güç sezilir ve geri dönüşü olanaksızdır. Tıpkı insan bedenini sinsi sinsi saran kanser hücrelerinin ölümcül bir hastalık olarak ortaya çıkması gibi. Unutmamak gerekir ki, uluslararası onurumuz ve şu andaki tarihsel konumumuz bir yerde dilimize verdiğimiz öneme de bağlıdır; çünki dil kültürümüzün aynasıdır. KAYNAKLAR: 1. Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ankara : TDK Yayınları, Kaplan, Mehmet. Kültür ve Dil, İstanbul : Dergah Yayınları, Karan, Doğan. "Şaka" Çağdaş Türk Dili Dergisi, Sayı:49 (Mart 1992) 4. Koksal, Aydın. Dil ile Ekin, Ankara : TDK Yayınları, Koksal, Aydın. "Bilim Dili Türkçe" Bilim Dili Türkçe Yazın Dili Türkçe, Dil Derneği Yayınları, Ankara, Sankur, Bülent. "Bilim Dili Olarak Türkçe ve Terimler" Bilim Dili Olarak Türkçe Yazın DiliOlarakTürkçe, Dil Derneği Yayınları, Ankara, Sayılı, Aydın. BilimKültürve Öğretim DiliOlarakTürkçe, Ankara : TTKYayınlan,

27 KADIN MAKİNA MÜHENDİSLERİNİN MESLEKİ-SOSYAL DURUMLARİ İLE İLGİLİ BELİRLEMELER 1. GİRİŞ Fürüzan AKKÖK, Sevim GÖKÇE, Ayşen İŞSEVER Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Kadın Mühendisler Komisyonu Türkiye'de kadınların nüfusun yarısını oluşturmalarına karşın, ekonomik olarak aktif olan her 100 kişiden sadece 31'i kadın* 1990 yılında yapılan bir araştırmaya* göre Türkiye'de kadın işveren dışında 7.4 milyon çalışan kadın bulunduğu saptanmıştır. Bu sayının 6.1 milyonu "ücretsiz aile işçisi'"dir, 1 /3 kadarı ücret ve maaş karşılığı çalışmaktadır. Kadınlar faal nüfus olarak kendi içerisinde %86.7 tarımda, %8.8 hizmet sektöründe, %4.5 sanayide dağılım göstermektedir. Ülkemizde kadınlar için temel uğraş biçiminin "ücretsiz aile işçiliği" olmasına karşın; hızlı kentleşme, kadınların iş yaşamında giderek daha fazla kabul görmesi, iletişim araçlarının son yıllarda kazandığı ivme sonucu yüksek öğretim mezunu kadınların sayısında önemli artışlar görülmektedir. Ancak okul öncesi ve ilköğretimde kız çocuklarına annelerine yardım etmelerinin erkek çocuklara top oynamalarının belletildiği, ortaöğrenimde kızların ev idaresi, erkeklerin de teknik konularda bilgilendirildikleri, cinsiyete göre ayrılmış meslek liselerinin bulunduğu bir eğitim sistemini sorgularken, kişi başına düşen eğitim harcamalarının Kanada'da 993$, ABD'de 776$, İsviçre'de 796$ ve Türkiye'de 37$ olduğunu gözeterek aşağıdaki çizelgelerde görülen cinsler arasındaki açık eşitsizliğin nedenlerini doğru yorumlar ve kadın cinsin gerçek eğitim potansiyeline ulaşabilmesi için özel bir çaba gerektiği sonucuna varabiliriz.** 1985 Genel Nüfus Sayımına göre 6+yaş grubundaki kadınların ve erkeklerin eğitim durumları EĞİTİM DÜZEYİ İlkokul Ortaokul Use Üniversite KADIN % %39.41 %4.49 %4.95 %1.13 Çizelge t. {Kaynak GNS, 1985) ERKEK % %47.59 %8.46 %8.17 %3.27 Çizelge 2. (Kaynak , MEB-DPT) * : Dr. Sabiha Çaycı, Kadın Haklan, Ankara, 1990 ** : Prof.Dr. Necla ARAT, Kadın eğitimine yönelik politika ve Stratejiler, Bölgelere göre kızların ve erkeklerin liselerdeki okullaşma oranları BÖLGESİ MARMARA EGE KARADENİZ AKDENİZ İÇ ANADOLU DOĞUANADOLU GÜNEYDOĞUANADOLU 4 OKULLAŞMA ORANI (%) ERKEK KIZ %45.1 %38.4 %38.2 %42.9 %29.1 %34.2 %25.2 %17.4 %27.5 %20.5 %10.3 %9.3 %6.2 %5.3

28 Erkek egemen kültürün ürettiği niteliklerle toplumsal kimlikleri oluşturulan kadın ve erkek bireylerin iş piyasasında karşılarına çıkan "Cinsiyetçi işbölümü anlayışı", erkeklerin fiziki güç ve teknik yatkınlık gerektiren işlere, kadınlarınsa tekrarlanan, sabır gerektiren, incelikli ama insiyatif gerektirmeyen işlere yatkın olduğunu varsaymıştır. Kadınların eğitim düzeyleri yükseldikçe, erkek egemen iş dünyasında daha fazla yer edinebilmelerine rağmen, yüksek öğrenim gerektiren meslekler de cinsiyetçi işbölümünden payına düşeni almaktadır. Makina Mühendisliği de kuramsal olarak kadınlara açık olmakla birlikte; şantiyelerde, fabrikalarda vb. işyerlerinde, özellikle de erkek işçileri yöneterek çalışmayı ve ince hesaplara akıl erdirmeyi gerektiren işlerde, evlenip çoluk çocuğa karışacakları, iş ve aile hayatının bağdaştırılamaması gibi erkekler için sözkonusu edilmeyen bahanelerle kadınlara vize uygulanan bir meslektir. Dolayısıyla daha şansız hemcinslerinden, görece daha geniş olanaklara sahip kadın makina mühendisleri, adeta gizli bir işbölümü ile büro işlerine itilmektedir. Yukarıda en genel hatlarıyla yaptığımızdurum tesbitine bağlı olarak daha iş arama sürecinde çoğu başvuruları cinsiyetinden dolayı reddedilen kadın makine mühendisleri, erkek meslektaşlarından, dolayısıyla mesleğin kendi sorunlarından ayrı; cinsiyetçi değerlerin kaynaklık ettiği özgül sorunlar yaşamaktadırlar. Makina mühendisleri içinde sayıları çok az olan kadın makina mühendislerinin çalıştıkları alanlara bağlı olarak değişen, cinsiyetleri temelinde yaşadıkları sorunlar, bugüne kadar yeterince dikkate alınamamıştır. Staj, iş arama, vasfa uygun istihdam, mesleki gelişim vb. süreçlerde erkek meslektaşlarından farklı sorunlarla da karşılaşan kadın makina mühendislerinin mesleki konumlarını, sosyal ve ekonomik durumlarını değerlendirmeye yönelik olarak Şubemiz bünyesinde bir araştırma yapılmış, çalışmamızın sonuçları ve önerilerimiz bildirimizde sunulmuştur. ı 2. ARAŞTIRMANIN KAPSAMİ Dünyada ve ülkemizde kadın mühendislerin mesleki işbölümünde konumlarını, sosyal ve ekonomik durumlarını saptamak amacıyla yapılan araştırmamızda, önce dünyada ve ülkemizde çalışan kadınların durumları üzerine kaynaklar incelendi, sayısal veriler biraraya getirildi. Yurtdışı makina mühendisliği meslek örgütleriyle yazışmalar yapılarak, belli ülkelerde kadın makina mühendislerinin mesleki işbölümünde konumlarıyla ilgili bilgiler ve kadınların mühendislik mesleğini seçmelerini teşvik etmeye yönelik geliştirilen politikalar incelendi. Kaynakların derienmesiyle birlikte, ülkemizde kadın mühendislerin ekonomik ve sosyal durumları ile ilgili verilerin yeterli olmadığı saptandı ve araştırmamızın kadın makina mühendisleri ile yapılacak bir anket çalışmasıyla desteklenmesine karar verildi.