DolaĢımda olan Akaryakıtların Teknik Özellikleri. ve Laboratuvar Ölçümlerini Değerlendirme. Ender Okandan ODTÜ PAL 20 Mart 2009 PETDER ANKARA

Transkript

1 DolaĢımda olan Akaryakıtların Teknik Özellikleri ve Laboratuvar Ölçümlerini Değerlendirme Ender Okandan ODTÜ PAL 20 Mart 2009 PETDER ANKARA

2 SUNUM ĠÇERĠĞĠ 2008 yılı analiz portföyümüz 2008 PAL numune analizleri ve sonuçlarının değerlendirilmesi Analiz sonuçlarının sınır değerlerde olması durumunda uygun/aykırı değerlendirmesi, DüĢük kükürtlü motorinler GörüĢ ve öneriler

3 Akaryakıt kalite kontrol portföyümüz: Benzin Motorin Fuel oil Biyodizel(otobiyodizel, yakıt biyodizel) LPG (otogaz, LPG karıģım, ticari propan) Denizcilik yakıtları Doğal Gaz Madeni yağ Atık madeni yağ (ÇOB yeterlik belgesi) Atık yemeklik bitkisel yağ Diğer (White spirit, gaz yağı, nafta v.b.)

4 TURKAK akreditasyonu almıģ olduğumuz farklı ürünlerde 108 analizimiz var.

5 (25 Ģubat) PAL analiz sonuçlarının değerlendirilmesi

6 PAL çalıģmalarından seçilmiģ analizlerle yapılacak değerlendirme Motorin Benzin Fuel oil Atık yağ Madeni yağ LPG-otogaz 10 numara yağ v.b. karıģımlar

7 MOTORĠN

8 Yoğunluk, kg/m3 Motorin, yoğunluk Numune sayısı

9 kinematik viskozite Motorin, kinematik viskozite mm 2 /s Numune sayısı

10 Parlama noktası, C Motorin, Parlama noktası Numune sayısı

11 Kükürt, ppm Motorin, kükürt miktarı < 7000 ppm < 1000 ppm Tarih

12 CFPP, C Motorin, CFPP Yaz dönemi <+5 C Kış CFPP< -15 C -50 Tarih

13 Su miktarı, mg/kg MOTORĠN, Su miktarı mg/kg Numune sayısı

14 toplam kirlilik, mg/kg Motorin, Toplam kirlilik Numune sayısı

15 Motorin analizlerinde: Su, toplam kirlilik ve kükürt değerleri, Numunenin alındığı yere, Kullanılan katkı maddelerine (CFPP katkı maddesi gibi) Tank içi temizliğine bağlı olarak aynı yerden alınan numunelerde sapma gösterebiliyor. Yakıtı temsil eden numune alma yöntemi önemli Tank içi temizliği önemli

16 KurĢunsuz Benzin

17 yoğunluk, kg/m3 Kurşunsuz benzin, yoğunluk 770,0 775 kg/m3 760,0 750,0 740,0 730,0 720,0 720 kg/m3 710, numune sayısı

18 Oktan değeri RON Benzin 2008 Kurşunsuz Benzin Araştırma Oktan Sayısı RON 97, , , , , Oktan artırıcı olarak Petrol Ofisi etanol (%2) kullanıyor. Refineride ise % 13 w/w nisbetinde MTBE katılıyor.(pal e gelen numunede % w/w olarak ölçüldü)

19 Buhar basıncı, kpa 2008 Kurşunsuz benzin Buhar basıncı Yaz kış ürün değerleri farklı Benzine solvent katılması durumunda göstergelerden biri

20 Fuel oil

21 Kinematik viskozite, mm2/s Fuel oil 2008 FUEL OĠL Kinematik viskozite Fuel oil 4, kalyak

22 kükürt, mg/kg FUEL OĠL Kükürt 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 Kalyak- EPDK Kalyak-ÇOB

23 Parlama noktası, C 2008 FUEL OIL Parlama noktası Fuel oil 6 Fuel oil 4 kalyak

24 Kalyak ta kükürt ve viskozite ölçümlerinde sınır değerlere çok rastlanıyor. Yorum tekrar elde edilebilirlik değerleri R, kullanılarak yapılıyor ancak standart dıģı çıkan numuneler var. Numune alma yöntemi homojen numune elde etmek için çok önemli!

25 Madeni Yağ

26 Viskozite viskozite Madeni Yağ, 40 C de viskozite Madeni yağ, 100 C viskozite 300,0 250,0 200, , , , , Numune sayısı numune sayısı Viskozite birimi:mm2/s

27 Viskozite indeksi Madeni yağ, viskozite indeksi numune sayısı

28 TBN TAN değeri Madeni Yağ, TAN değeri 3,50 3,00 2,50 TAN, TBN birimi mg KOH/g 2,00 1,50 1,00 0,50 0, numune sayısı Madeni yağ, TBN değeri 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0, numune sayısı

29 Atık madeni yağ

30 Halojen miktarı, ppm PCB, ppm Halojenler PCB Kategori >2000 ppm ,00 25,00 20,00 3. kategori, > 50 ppm 2. kategori, 50 ppm en fazla 98 ppm Kategori <2000 ppm 15,00 10, Kategori <200 ppm Numune sayısı 0, Numune sayısı 500 5,00 1. Kategori < 10 ppm

31 Parlama Noktası, C ATIK YAĞ Parlama Noktası, C Numune sayısı

32 Kategori Kategori 1 ve 2 karıģtırılabilir ve geri kazanıma veya lisanslı yakma tesislerine gidebilir, Kategori 3 özel tesislerde imha edilmeli ATIK YAĞ KATEGORĠLERĠ 4 3 % % Numune sayısı

33 LPG OTOGAZ

34 LPG LPG numunelerinde kalite için EPDK nın piyasa denetimi henüz yok yılında PAL e gelen numuneler Emniyet Müdürlükleri, Petrol Ofisi, Milangaz, Aygaz.

35 Yağlı kalıntı, mg/kg LPG - OTOGAZ 2008 LPG OTOGAZ Yağlı kalıntı

36 Kükürt, mg/kg 2008 LPG OTOGAZ TOPLAM KÜKÜRT

37 MON değeri 2008 LPG OTOGAZ MON

38 10 numara yağ ve diğer karıģımlar EPDK teknik kriterlerindeki analizlerle bunları anlamak mümkün değil. PAL de ek analizler yapıldı.

39 PAL Kontrol numuneleri 10 numara yağ 07/ Geri kazanılmış atık motor yağı 07/

40 motorin Bitkisel yağ White Spirit

41 % 40 motorinmadeni yağ karışımı

42 ÇeĢitli Kurumlardan Gelen Numuneler

43 SICAKLIK (C) DAMITMA EĞRĠSĠ (TS 1232) K IR IK K AL E ( )/MO TO R İN AR AÇ, D iyarbakır DAMITILAN HACĠM (%) DÖN. SER. NO: Solvent bitkisel yağ karışımı

44 SICAKLIK (C) DAMITMA EĞRĠSĠ (TS 1232) TANK / Ş.UR F A K IR IK K AL E R AF ( )/MO TO R İN DAMITILAN HACĠM (%) DÖN. SER. NO:

45 SICAKLIK (C) DAMITMA EĞRĠSĠ (TS 1232) K IR IK K ALE R AF ( )/MO TO R İN AK AR YAK IT - TANK NO : DAMITILAN HACĠM (%) DÖN. SER. NO:

46 SICAKLIK (C) DAMITMA EĞRĠSĠ (TS 1232) AF YO N İL J AND AR MA K O MUTANLIĞI K IR IK K ALE R AF ( )/MO TO R İN Tanker 3. Göz DAMITILAN HACĠM (%) DÖN. SER. NO:

47 SICAKLIK (C) DAMITMA EĞRĠSĠ (TS 1232) NİĞ D E İL J AND AR MA K OMUTANL IĞ I K IR IK K ALE R AF ( )/MO TO R İN TANK DAMITILAN HACĠM (%) DÖN. SER. NO:

48 Kayseri Emniyet 08/ Kayseri Emniyet 08/ Kayseri Emniyet 08/117-34

49 Şanlıurfa 08/ Motorin

50 Gümrük Muhafaza Müd.

51 Analiz sonuçları için uygun / uygun değil yorumlaması

52 Ürün spesifikasyonlarında belirlenmiģ sınır değerlerine yakın alınan ölçümlerin değerlendirilmesi, Ölçüm belirsizliği (laboratuvara ve ölçüme ait) Tekrarlanabilirlik (r) (TSE ISO EN Standartları, aynı laboratuvarda aynı numune üzerinde tekrarlanan ölçümler arasındaki fark sınırları, %95 güvenilirlik) Tekrar elde edilebilirlik (uyarlık) (R) (TSE ISO EN Standartları, aynı yerden alınmıģ numune farklı laboratuvarda analiz edilince 2 laboratuvar arasındaki fark sınırları, %95 güvenilirlik)

53 Yorum için Kaynak: ILAC GUIDE 8 Guidelines on Assessment and Reporting of Compliance with Specification (based on measurements and tests in a laboratory)

54 Limitlere /Spesifikasyonlara Uygunluk ILAC-G8: 1996 Durum 1 Durum 2 Durum 3 Durum 4 Durum 5 Üst Limit Alt Limit Durum 6 Durum 7 Durum 8 Durum 9 Durum 10 Uygun Karar Verilemez (uygun) Karar Verilemez (= ise uygun) Karar Verilemez (uygun değil) Uygun Değil Durum 2, 7, 3, 8, 4, 9 Sonuçların %95 güvenilirlik seviyesinin altında raporlandığı belirtilmelidir. Durum 1, 6, 5, 10 Sonuçların %95 güvenilirlik seviyesinde raporlandığı belirtilmelidir.

55 ILAC G:8 e göre 2, 7, 3, 8, 4, 9 durumlarında laboratuvarın ölçüm belirsizliği değerlerinin kullanılması gerekiyor. Veya yasa koyucunun kabul edeceği bir kriterin belirlenmesi lazım, TSE nin, ILAC G8 gibi bir doküman hazırlamasına ön ayak olduk, yayınlanması gerekiyor. EPDK karar verilemez durumlar için uygulanacak kriteri sadece sınır değerlerini uyarlık ve tekrarlanabilirlik (?) değerleri kadar artırdı. Ancak karar verilemez durumlar için kural belirlenmesi lazım.

56 kükürt, ppm 10 ppm motorinde kükürt 9 ppm ölçülmüş. R sınırlarının içinde, sonuç: uygun 10 ppm için R=2.24 ppm 14 + R PAL ölçüm belirsizliği sınırları Ölçülen değer 9 ppm Sınır değer 10 ppm 6 - R 4 2

57 kükürt, ppm 10 ppm motorin numunesinde, ölçülen kükürt 13 ppm, R sınırları dışında, sonuç: uygun değil Ölçülen değer: 13 ppm R= +12, ppm R= -12,24 6

58 kükürt, ppm 10 ppm motorinde kükürt 12,44 ppm ölçülmüş, R üst sınırının + ölçüm belirsizliği ile üzerinde, - ölçüm belirsizliği ile altında, sonuç: karar verilemez durum Ölçülen değer ppm R R 7 6

59 kükürt, ppm 10 ppm motorinde kükürt 12,24 ppm ölçülmüş olsun, + ölçüm belirsizliği ile R üst sınırının üzerinde, - ölçüm belirsizliği ile altında, sonuç: karar verilemez durum R ölçülen değer R 7 6

60 Karar verilemez durumlar için güvenirlik seviyesi % 95 in altında olduğu belirtilerek yorum yapılabilir, EPDK bu durumlarda uygun veya uygun değil kabul edileceği kararını vermelidir.

61 Bu yıl piyasada 10 ppm kükürtlü motorinin dolaģımda olacak. Laboratuvar kükürt ölçümlerinde 10 ppm sınırında sorun yaģanacak mı? Sınır değer üzerindeki ölçümler nelerden etkilecek?

62 kükürt, mg/kg kükürt, mg/kg 0% 5,17 1% % % % % ,17 13,47 Düşük kükürtlü motorin (5.17 mg/ kg) ile kırsal motorin (880 mg/kg) karışımları AA Lab 30,88 48,54 91,31 134,7 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 % kırsal motorin (hacimce) R=0,112X+1,12 10 ppm kükürt için R = 2.24 ppm 5.17 ppm kükürtlü bir motorin yüksek kükürtlü motorin ile % 1 oranında karışırsa numune standarda uygun değildir raporu alacaktır.

63 kükürt, mg/kg Aynı teknolojiyi kullanan farklı cihaz sonuçları % hacimce kükürt, mg/kg AAL kükürt, mg/kg LPL Düşük kükürtlü motorin (5.17 mg/ kg) ile kırsal motorin (880 mg/kg) karışımları 0 5,17 4, , , , AAL 134, , ,31 LPL 60 48, , ,17 13,47 0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 % kırsal motorin (hacimce) R=0,112X+1,12 10 ppm için R 2.24 ppm Bu cihazda ölçüm yapılırsa % 1 karışım standarda uygun raporu alacaktır.

64 kükürt, ppm Farklı ölçüm teknolojisi ile ölçümler Kırsal Motorin ile 10 ppm motorin karışımlarında kükürt 120,00 100,00 80,00 Saybolt, wave length XRF 60,00 40,00 20,00 AAL, UV floresans LPG, UV floresans 0, ppm motorin içinde % kırsal motorin miktarı % karışım AAL LPG Saybolt 0 750,00 760,00 0 3,80 5,63 5, ,76 12,72 10, ,84 39,30 38, ,53 92,10 114,00

65 GörüĢler ve Öneriler Bayilerden alınan numunelerde su, toplam kirlilik gibi özelliklerin bozulmaması için tankların temizlenmesi ve temiz tutulmasının önemli olduğunu ve tedbir alınması gerektiğini, Sınır değerlerde olan analiz sonuçları için uygun/uygun değil kriterinin belirlenmesini,

66 Laboratuvarlarda numune yığılmasını önlemek için Piyasa denetimlerinde EPDK Teknik Kriterlerinde belirtilen tüm analizlerin (I. Grup) sadece üretim ve ithalat noktalarından alınmıģ numunelerde yapılmasını, Piyasa denetimlerinin akaryakıt bayi denetim ayağında, bir baģka deyiģle tüketiciye ulaştığı noktalarda alınacak numunelerde EPDK tarafından belirlenecek / seçilecek analizlerin yapılmasını öneriyoruz.

67 Ulusal marker ölçümlerinde kullanılan cihaz 3 tür cihaz arasında uyumun sağlanması gerektiğini düģünüyoruz.

68 Dinlediğiniz için teşekkür ederim.

69 Akaryakıt numunelerinde beklemeden dolayı analiz sonuçları değiģir mi?

70

71 yılında Türkiye Akaryakıt Laboratuvarları KarĢılaĢtırma programı LABKAR ı baģlattık

72 Bu programdaki amaç: Laboratuvarların cihaz ve personel performanslarını takip edebilmelerini temin etmek, Zaman içinde performanslarını yükseltebilmeleri için tedbir almalarını sağlamak. Amaç laboratuvarların doğru ölçüm yapmaları ve iyileģtirilmesine yönelik olduğu için raporlarda laboratuvar adları anılmadan her biri ayrı kodlarla tanımlanmıģ durumda

73 LABKAR da yılda 2 çevirim yapılıyor, Laboratuvarlar Web ortamında ölçümlerini gönderiyor sonuçlar ISO e göre değerlendirilip katılımcılara raporlar iletiliyor yılında toplam 110 adet numune hazırlanıp, homojenite ve stabilite testleri PAL de yapılarak katılımcılara gönderildi.

74 LABKAR Programına dahil olan ürünler de seçilmiģ analizler yapılıyor. Benzin Motorin LPG Madeni yağ Biyodizel

75 LABKAR için numune temin edilmesine katkısı olan Ģirketlere teģekkür ederiz. TÜPRAġ TOTAL PETROL OFĠSĠ SHELL TURCAS AYGAZ DB Tarımsal

76 PAL de yapılan bazı ölçümlerden örnekler Motorin PAL REF: Distilasyon Ġlk ölçüm tarihi Son ölçüm tarihi C C % deki sıcaklık Yoğunluk, kg/m Parlama noktası C

77 Kurşunsuz Benzin PAL REF: Ġlk ölçüm tarihi Son ölçüm tarihi Distilasyon 70 C 27,5 26,7 100 C 46,4 47,6 150 C 80 81,2 Kaynama noktası sonu C ,6 Distilasyon kalıntısı, % 1 1 Yoğunluk, kg/m3 760,1 760 Buhar basıncı 56,1 55,7