2022 SAYILI KANUN UYGULAMASINDA AYLIK BAĞLAMADA USUL VE ESASLAR

Transkript

1 2022 SAYILI KANUN UYGULAMASINDA AYLIK BAĞLAMADA USUL VE ESASLAR Mehmet Zülfi CAMKURT* 1. GİRİŞ Yaşlı ve özürlülere sahip çıkmak, onları sosyal güvenceye kavuşturmak devletin sosyal görevleri arasında bulunmaktadır. Devletin yaşlı ve özürlülerle ilgili görev ve sorumlulukları Anayasa ve kanunlarla düzenlenmiştir. Anayasanın 60 ıncı maddesinde; Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar., 61 inci maddesinde ise; Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır. Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar Kanunla düzenlenir denilmektedir. Anayasanın bu hükümlerinden hareketle, ülkemizde SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı adı altında sosyal güvenlik kurumları kurulmuştur. Yapılan sosyal güvenlik reformuyla, bu üç sosyal güvenlik kurumu Sosyal Güvenlik Kurumu adı altında birleştirilmiştir. Yaşlı ve özürlü vatandaşların sosyal güvenlikleri, tarih ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanunla düzenlenmiştir( 1 ). Belirtilen kanunla, Kurumca yaşlı ve özürlü kişilere hangi şartlarda ve ne miktarda aylık bağlanacağı hüküm altına alınmış, uygulamanın ayrıntıları Yönetmelikle düzenlenmiştir. Yazımızda, ana hatlarıyla 2022 sayılı Kanun kapsamında yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç kişilere bağlanan aylıklar, aylıkların bağlanma şartları ve aylık bağlanması için gerekli belgeler üzerinde durulacaktır. * SGK Başmüfettişi Hatay Sosyal Güvenlik İl Müdürü V. Yönetim Organizasyon Uzmanı 1 Kanun, tarihinde kabul edilmiş, tarihli Resmi Gazete de yayımlanmış ve mali hükümleri tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. 247

2 SAYILI KANUN KAPSAMINDA BAĞLANACAK AYLIKLARDAN YARARLANAMAYACAK OLANLAR Türk vatandaşı olmakla birlikte her yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç kişinin 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanması mümkün değildir sayılı Kanun ve Kanunun uygulanmasına yönelik yönetmelik hükümlerinde yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç olan kişilerin sağlanan aylıklardan yararlanmalarıyla ilgili birtakım sınırlamalar getirilmiştir. a) Herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan, malul olmaları nedeniyle yetim olarak aylık veya gelir alan çocuklar hariç olmak üzere, hangi adla olursa olsun gelir veya aylık hakkından faydalanan ya da isteğe bağlı sigortalı prim ödeyenler dahil olmak üzere başvuru tarihi itibariyle sosyal güvenlik kurumuna uzun vadeli sigorta kolları ya da genel sağlık sigortası kapsamında prim ödeyen kişiler, 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanamazlar. b) Özürlü raporuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı oranı, % 40 ile % 69 arasında olan 18 yaşını doldurmuş bulunan ve herhangi bir işe yerleştirilememiş olan özürlülerden; kanunen bakmakla mükellef kimsesi bulunduğu tespit edilenler ile muhtaçlık sınırına( 2 ) eşit veya üzerinde nafaka bağlanmış veya bağlanması mümkün olanlar, 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanamazlar. c) Mahkeme kararıyla veya doğrudan doğruya kanunla bağlanmış muhtaçlık sınırına eşit veya üzerinde devamlı bir geliri bulunan kişiler, 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanamazlar. d) Borçlar Kanununa göre, malları ve gelirleri devir edilerek bir sözleşme kapsamında gerçek veya hükmi şahıslarca kendilerine bakılan yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç kişiler, 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanamazlar. 2 Muhtaçlık sınırı, tespit edilen gösterge rakamı ile memur maaş katsayısının çarpımı sonucu bulunan miktardır. 248

3 e) Menkul ve gayrimenkul mallarından dolayı 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre bağlanacak aylığa eşit veya daha fazla geliri olan veya gelir sağlaması mümkün olan kişiler, 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanamazlar. f) Herhangi bir şekilde 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre bağlanacak aylık tutarına eşit veya daha fazla devamlı gelir sağlayan ya da sağlaması mümkün olan kişiler, 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanamazlar. g) Kamu kurum ve kuruluşlarında iaşe ve ibateleri dahil olmak üzere sürekli bakımı yapılan veya yaptırılanlardan, mevzuatı gereği kendilerine muhtaçlık sınırına eşit veya daha fazla gelir, harçlık, aylık ve benzeri adlarla düzenli olarak ödeme yapılan kişiler, 2022 sayılı Kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanamazlar. h) 2926 Sayılı Kanuna göre tarım sigortalısı tespit edilen başvuru sahiplerine 2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlanamayacaktır Sayılı Kanuna göre aylık alanlardan tarım sigortalı oldukları tespit edilenlerin, tarım sigortalıları ile ilgili 5458 Sayılı Kanunun yürürlük tarihi olan tarihinden önce tarım sigortalısı oldukları tespit edilenlerin aylıklarının tarihinden itibaren kesilmesi, tarihinden sonra tarım sigortalısı oldukları tespit edilenlerin ise aylıklarının tarım sigortalısı olduğu tarihi takip eden dönem başından itibaren kesilmesi gerekmektedir. 3. BAĞLANAN AYLIKLAR, AYLIK BAĞLAMA ŞARTLARI 3.1. Genel Hususlar ve Başvuru Genel Hususlar 2022 sayılı Kanuna göre kişilere; Yaşlılık Aylığı (65 yaşından büyük olanlar), Özürlü Aylığı (18 yaşından büyük, %40 - %69 özürlü olanlar), Bakıma Muhtaç Özürlü Aylığı (18 yaşından büyük, %70 ve üzeri özürlü olanlar) ve Özürlü Yakını Aylığı (18 yaşından küçük yakını olanlar) olmak üzere dört türlü aylık bağlanmaktadır. 249

4 Belirtilen kanun kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanmanın ilk ve ana koşulu, yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç kişinin Türk vatandaşı olmasıdır. Türk vatandaşı olmayan bir kişinin sözkonusu Kanun hükümleri kapsamında sağlanan aylıklardan yararlanması mümkün değildir. Kişiye 2022 sayılı Kanun gereği yaşlılık aylığı ve özürlü aylığı, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan malul olmaları nedeniyle yetim olarak aylık veya gelir alan çocukların vasisi olması nedeniyle ayrıca aylık bağlanmasına engel teşkil etmez sayılı Kanuna göre özürlü veya başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde özürlü olmaları nedeniyle aylık bağlanacak olanların Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre aldıkları sağlık kurulu raporları, Kurum tarafından görevlendirilecek 3 uzman hekimden oluşan bir sağlık kurulunca karara bağlanır. İhtiyaç halinde, Kurum Başkanlığı tarafından aynı usul ve esaslar dâhilinde birden fazla Sağlık Kurulu oluşturulabilir. Sağlık Kurulları, Genel Müdürlüğe bağlı olarak çalışır. Sağlık Kurulu, üye tamsayısı ile toplanır ve oy çokluğu ile karar verir. Sağlık Kurulu gerekli gördüğü hallerde, ilgilinin; Raporu veren hastanenin sağlık kurulunca ya da raporu veren yer dikkate alınarak bir başka hastanenin sağlık kurulunca, tekrar muayenesini isteyebileceği gibi ek veya yeni bir sağlık kurulu raporu düzenlenmesini de isteyebilir Başvuru 2022 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan kişilerin, aylık bağlanmasıyla ilgili taleplerini ikametgâhlarının bulunduğu Defterdarlık ya da Malmüdürlüklerine, nüfus cüzdanı aslı ile başvuruda bulunması gerekmektedir. Defterdarlık ya da Malmüdürlüklerince başvuru sahibinin sosyal güvenlik sorgulaması yapılarak, başvuru tarihinde ve sonrasında herhangi bir kaydının olup olmadığının tespiti yapılmaktadır. Başvuru tarihinde ya da sonrasında sosyal güvenlik kaydı olduğu tespit edilenler değerlendirme dışı bırakılmaktadır. 250

5 Kurumca hazırlanmış formun dilekçe, mal bildirim belgesi kısımlarının başvuru sahibi tarafından doldurulması sağlanarak, varsa kişinin eşinin imzasının da alınması gereklidir. Yönetmelik değişikliği ile aylık başvuru formundaki vukuatlı nüfus kayıt örneği ve ikametgah ilmühaberi bölümleri çıkarıldığından, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminden (ADNKS) alınacak yerleşim yeri ve diğer adres bildirim formu gibi elektronik ortamda sağlanması mümkün olan belgelerin başvuru sahibinden istenilmeden, mahalli maliye teşkilatı tarafından sağlanması gerekmektedir. Özürlü aylığı için başvurularda %40 - %69 arası özür oranı bulunanlardan istenilen Türkiye İş Kurumuna kayıtlı olduğuna dair belge, vatandaş tarafından adıgeçen kurumdan doğrudan istenilebileceği gibi, vatandaşın yazılı talebi üzerine vatandaş adına malmüdürlükleri veya kaymakamlıklar tarafından da temin edilebilir. Aylık başvuru sahibi ve eşinin malvarlıkları ile bu malvarlıklarından elde edebilecekleri gelirleri tespit etmek amacıyla ilgili kurumlardan (Tapu, Vergi Dairesi, Tarım İl Müdürlüğü, Bankalar vb.) yazılı olarak bilgi istenilmektedir. Başvuru sahibi ve eşinin malvarlıkları ile bu malvarlıklarından elde edebilecekleri gelirlerin tespitiyle ilgili yapılan yazışmalardan tespit edilen hususlar, diğer bilgi ve belgelerle birlikte değerlendirilerek İl/İlçe İdare Kurullarınca kişinin muhtaç olup olmadığı hususu karara bağlanarak, formun muhtaçlık bölümü doldurulmaktadır sayılı Kanun kapsamında aylık bağlanması müracaatının yaşlı, güçsüz, kimsesiz, özürlü ve muhtaç kişinin vasisi tarafından yapılması halinde; mahkemeden vasilik kararının alınarak başvuru formuna eklenmesi gerekmektedir. Defterdarlık veya Malmüdürlükleri, aylık talebinde bulunanlar hakkında gerekli belgeleri düzenleyerek, Sosyal Güvenlik Kurumu Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğü Sosyal Yardımlar Daire Başkanlığına( 3 ) göndermektedirler. 3 Adıgeçen Daire Başkanlığının adresi, Tuna Caddesi No:7 Kızılay/ANKARA olup, Telefon ve Faks numaralarından irtibat kurulabilir. 251

6 Defterdarlık veya Malmüdürlüklerinin, aylık bağlanması için gerekli olan belgelerden sadece başvuru formu, özürlü sağlık kurulu raporu ve aylık talebinin vasi tarafından yapılması hallerinde mahkemeden alınmış vasilik kararını Kuruma göndermesi gerekmektedir. Sözkonusu belgeler, adıgeçen Daire Başkanlığınca incelenerek ilgililere aylık bağlanıp, bağlanmayacağı hususunda nihai karar verilmekte ve bu kararlar, talepte bulunan kişilerin adreslerine yazılı olarak bildirilmektedir. İl veya İlçe İdare Kurullarınca reddedilen aylık başvurularının red gerekçelerinin açık bir şekilde karara yazılması ve başvuru sahibine ret yazılarının gönderilmesi gerekmektedir sayılı Kanuna göre aylık talebinde bulunan kişilerin, kendilerinden kaynaklanan nedenlerle başvuru tarihinden itibaren beş yıllık dönem içerisinde taleplerinin sonuçlandırılamaması durumunda, müracaat dosyaları işlemden kaldırılır. Bu başvuruya istinaden herhangi bir işlem yapılmaz. Bu kişilerden tekrar müracaatta bulunanların talepleri yeni başvuru olarak değerlendirilir. Daha önceki başvuruda hazırlanan belgelerin yeniden düzenlenmesi ve ibrazı gerekir Yaşlılık Aylığı Yaşlılık aylığı; 65 yaşını doldurmuş, kendisine kanunen bakmakla mükellef kimsesi bulunmayan, sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne nam altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmayan, nafaka bağlanmamış veya bağlanması mümkün olmayan, mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi bir gelire sahip bulunmayan, her türlü gelirleri ile Medeni Kanuna göre nafaka yükümlüsü yakınlarından sağladığı ya da sağlayabileceği nafaka miktarının aylık ortalaması muhtaçlık sınırının ( itibariyle 96 TL) altında olan, muhtaçlığını İl veya İlçe İdare Kurullarından alınan belgelerle kanıtlayan Türk Vatandaşlarına, hayatta bulundukları sürece, muhtaçlık sınırı tutarında ödenen aylıktır. 252

7 Aylık Tutarı ve Aylık Bağlama Şartları Yaşlılık aylığı, 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre belirlenen muhtaçlık sınırı tutarında ödenmektedir. Muhtaçlık sınırı, tespit edilen gösterge rakamı ile memur maaş katsayısının çarpımı sonucu bulunan miktardır. Muhtaçlık sınırı tarihi itibariyle 96.-TL olarak belirlenmiştir. Bu tutar aynı zamanda 65 yaşından büyük kişilere bağlanacak yaşlılık aylığı tutarıdır. Bir kişiye 2022 sayılı Kanun kapsamında yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması, 65 yaşını doldurmuş olması, Kendisine bakmakla yükümlü kimsesinin bulunmaması, Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne ad altında olursa olsun bir gelir ve aylık almaması, Nafaka bağlanmamış veya bağlanmasının mümkün olmaması, Mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi bir gelire sahip olunmaması, Muhtaçlık sınırının altında geliri olması, Muhtaçlığının İl veya İlçe İdare Kurullarınca belgelenmiş olması, gerekmektedir. Yaşlılık aylığı başvurusu yapılabilmesi için kişinin müracaat tarihinde 65 yaşını gün ay ve yıl olarak doldurmuş olması gerekmektedir. Müracaat tarihinde sadece yıl olarak 65 yaşının doldurulmuş olunması durumunda, aylık talebi kabul edilmeyecektir. Örnek:1 13 Aralık 1945 doğumlu (A) kişisinin yaşlılık aylığı için tarihinde başvuruda bulunduğunu varsayalım. Bu durumda, aylık başvurusu müracaat tarihinde kişi 65 yaşını gün ve ay olarak doldurmadığı için red edilecektir. Doğum Tarihi Aylık Başvurusu Başvuruda Bulunabileceği Tarih 13 Aralık

8 Nüfus kaydında, doğum tarihi gün ve ay olarak yazılı olmayan kişiler, 65 yaşını doldurduğu yılın Temmuz ayı içinde başvuru yapabilirler. Örnek: doğumlu (B) kişisinin yaşlılık aylığı için tarihinde başvuruda bulunduğunu varsayalım. Bu durumda, aylık başvurusu müracaat tarihinde kişi 65 yaşını doldurmuş kabul edilmeyeceği için red edilecektir. Doğum Tarihi Aylık Başvurusu Başvuruda Bulunabileceği Tarih Yaşlılık aylığı almakta olan kişilerin, özürlü aylığı talebinde bulunmaları da mümkündür. Yaşlılık aylığı almakta iken, özürlü aylığı talebinde bulunan kişinin, bu aylığı alabilmesi için özür derecesinin %70 ve üzeri olması gerekmektedir. Özür derecesi %70 in altında olan kişilerin bu yöndeki taleplerinin, başvuru sırasında kabul edilmemesi gerekmektedir. Başvurunun kabul edilerek gönderilmesi durumunda talep, değerlendirilmeye alınmadan red edilecektir. Yaşlılık aylığı almakta iken, yaşlılık aylığının özürlü aylığına dönüştürülmesini isteyen ya da rapor süresinden dolayı yeni rapor alması gerekenlerden yalnızca sağlık kurulu raporu istenilmektedir. Daha önce Kuruma gönderilmiş belgeler yeniden istenilmemektedir. Örnek:3 67 yaşındaki (A) şahsı tek başına yaşamakta olup, herhangi bir geliri bulunmamaktadır tarihinde 2022 sayılı kanun kapsamında yaşlılık aylığından yararlanmak için müracaatta bulunmuştur. A şahsının, 42 yaşında (B) adında bir oğlu vardır. Oğul (B), net TL aylık gelire sahip olup, evli ve 2 çocukludur. Oğul (B) nin aylık gelirinin 400.-TL sini ev kirasına, 350.-TL sini iaşe, 150.-TL sini elektrik, su, telefon, ulaşım, 250.-TL sini çocuklarının eğitim giderleri için kullandığını, geriye kalan 250.-TL nin kaldığını ve babası (A) ya aylık 75.-TL verdiğini varsayalım. Bu durumda, (A) şahsı, 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre muhtaçlık sınırı olarak belirlenmiş olan tutarın ( tarihi itibariyle 96.- TL) altında gelir elde ettiğinden, yaşlılık aylığından yararlanabilir. 254

9 3.3. Özürlü Aylığı Özürlü aylığı; 65 yaşından küçük, 18 yaşından büyük olup, özür derecesi %40 ile %69 arasında olan ve herhangi bir işe yerleştirilmemiş olan özürlülerden; Kanunen bakmakla yükümlü kimsesi bulunmayan, sosyal güvenlik kurumlarından her ne ad altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmayan, nafaka bağlanmamış veya bağlanması mümkün olmayan, mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi devamlı bir gelire sahip bulunmayan ve her türlü gelirleri toplamının aylık ortalaması muhtaçlık sınırının altında geliri olanlara, muhtaçlık sınırının %200 ü tutarında ödenen aylıktır. Özürlü aylığı talebinde bulunan kişinin özür durumunun, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik gereğince alınacak Sağlık Kurulu Raporuyla belgelendirilmesi şarttır. Özür derecesi %40 ın altında olan ya da %70 in üzerinde olan kişilerin özürlü aylığından yararlanması mümkün değildir Aylık Tutarı ve Aylık Bağlama Şartları Özürlü aylığı, 2022 sayılı Kanunun 1 nci maddesine göre tespit edilen muhtaçlık sınırı esas alınarak belirlenen aylık tutarının %200 tutarında ödeneceğinden, özürlüye ödenecek aylık tutarı 192.-TL (96 x %200 = 192) olacaktır. Bir kişiye 2022 sayılı Kanun kapsamında özürlü aylığı bağlanabilmesi için; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması, 65 yaşından küçük, 18 yaşından büyük olması, Özür derecesinin %40 ile %69 arasında olması, Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne ad altında olursa olsun bir gelir ve aylık almaması, Nafaka bağlanmamış veya bağlanmasının mümkün olmaması, Mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi bir gelire sahip olunmaması, 255

10 Muhtaçlık sınırının altında geliri olması, Herhangi bir işe yerleştirilmemiş olması, Muhtaçlığının İl veya İlçe İdare Kurullarınca belgelenmiş olması, gerekmektedir. Örnek:4 (D) şahsı 4 çocuğuyla birlikte yaşamakta olup, aylık TL maaşla çalışmaktadır ve sosyal güvencesi vardır. Ayrıca, gelir elde etmediği atıl durumda iki tarlası bulunmaktadır. Çocuklarından (E) 19 yaşındadır ve %50 özürlüdür. Anne olan (D) şahsı, TL maaşının 400.-TL sini ev kirasına, 300.-TL sini iaşe giderlerine, 150.-TL sini çocuklarının okul masraflarına harcamaktadır. Ailenin diğer giderlerini karşılamak için kalan TL nin 75.-TL sini özürlü oğlu (E) ye verebilmektedir. Bu durumda, özürlü çocuk (E), 2022 sayılı Kanunun 1.maddesinde muhtaçlık sınırı olarak belirlenmiş olan tutarın ( tarihinden itibaren 96.-TL) altında gelir elde ettiğinden özürlü aylığından yararlanabilir Bakıma Muhtaç Özürlü Aylığı Bakıma Muhtaç Özürlü Aylığı; 18 yaşından büyük olup, başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde özrü (özür derecesi %70 ve üzeri) olan özürlülerden; Kanunen bakmakla yükümlü kimsesi bulunmayan, sosyal güvenlik kurumlarından her ne ad altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmayan, nafaka bağlanmamış veya bağlanması mümkün olmayan, mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi devamlı bir gelire sahip bulunmayan ve her türlü gelirleri toplamının aylık ortalaması muhtaçlık sınırının altında geliri olanlara, muhtaçlık sınırının %300 ü tutarında ödenen aylıktır. Bakıma muhtaç özürlü aylığı talebinde bulunan kişinin özür durumunun, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik gereğince alınacak Sağlık Kurulu Raporuyla belgelendirilmesi şarttır. Özür derecesi %70 in altında olan kişilerin, bakıma muhtaç özürlü aylığından yararlanması mümkün değildir. 256

11 Aylık Tutarı ve Aylık Bağlama Şartları Bakıma muhtaç özürlü aylığı, 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre tespit edilen muhtaçlık sınırı esas alınarak belirlenen aylık tutarının %300 ü tutarında ödeneceğinden, özürlüye ödenecek aylık tutarı 288.-TL (96 x %300 = 288) olacaktır. Bir kişiye 2022 sayılı Kanun kapsamında bakıma muhtaç özürlü aylığı bağlanabilmesi için; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması, 18 yaşından büyük olması, Başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde özürlü olması (Özür derecesinin %70 ve üzerinde olması), Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne ad altında olursa olsun bir gelir ve aylık almaması, Nafaka bağlanmamış veya bağlanmasının mümkün olmaması, Mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi bir gelire sahip olunmaması, Muhtaçlık sınırının altında geliri olması, Muhtaçlığının İl veya İlçe İdare Kurullarınca belgelenmiş olması, gerekmektedir. Örnek:5 (A) şahsı eşi ve 3 çocuğuyla birlikte yaşamakta olup, aylık TL maaşla çalışmaktadır ve sosyal güvencesi vardır. Ayrıca, gelir elde etmediği bir arsası bulunmaktadır. Çocuklarından (B) 23 yaşındadır ve %70 özürlüdür. Baba olan (A) şahsı, 900.-TL maaşının 350.-TL sini ev kirasına, TL sini iaşe giderlerine, 100.-TL sini çocuklarının okul masrafları için harcamaktadır. Ailenin diğer giderlerini karşılamak için kalan 150.-TL nin 50.- TL sini özürlü oğlu (B) ye verebilmektedir. Bu durumda, özürlü çocuk (B), 2022 sayılı Kanunun 1.maddesinde muhtaçlık sınırı olarak belirlenmiş olan tutarın ( tarihinden itibaren 96.-TL) altında gelir elde ettiğinden, bakıma muhtaç özürlü aylığından yararlanabilir. 257

12 3.5. Özürlü Yakını Aylığı Özürlü yakını aylığı; Sosyal güvenlik kurumlarından her ne ad altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmayan, nafaka bağlanmamış veya bağlanması mümkün olmayan, mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi devamlı bir gelire sahip bulunmayan ve her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamının aylık ortalaması muhtaçlık sınırının altında olan kişilere, kanunen bakmakla yükümlü olduğu 18 yaşını tamamlamamış özürlü yakınının bakımını fiilen gerçekleştirmek kaydıyla, muhtaçlık sınırının %200 ü tutarında ödenen aylıktır Aylık Tutarı ve Aylık Bağlama Şartları Özürlü yakını aylığı, 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre tespit edilen muhtaçlık sınırı esas alınarak belirlenen aylık tutarının %200 tutarında ödenmektedir. Bu tutarın %200 ü özürlü yakını aylığı olarak ödeneceğinden, özürlü yakınına ödenecek aylık tutarı 192.-TL (96 x %200 = 192) olacaktır. Bir kişiye 2022 sayılı Kanun kapsamında özürlü yakını aylığı bağlanabilmesi için; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması, Özürlü çocuğun 18 yaşından küçük olması, 18 yaşını tamamlamamış özürlü yakınının bakımını fiilen yapıyor olması, Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne ad altında olursa olsun bir gelir ve aylık almaması, Nafaka bağlanmamış veya bağlanmasının mümkün olmaması, Mahkeme kararıyla veya doğrudan bir mevzuat gereği bağlanmış herhangi bir gelire sahip olunmaması, Muhtaçlık sınırının altında geliri olması, Muhtaçlığının İl veya İlçe İdare Kurullarınca belgelenmiş olması, gerekmektedir. 258

13 Örnek:6 (A) şahsı eşi ve 2 çocuğuyla birlikte yaşamakta olup, tezgahtarlık yaparak geçimini sağlamaktadır ve sosyal güvencesi yoktur. Aylık TL gelir elde etmektedir. 13 yaşında çocuğu (F) özürlüdür. (A) şahsı özürlü yakını aylığına başvurmuştur. Bu durumda, özürlü yakını aylığına başvuran (A) şahsının kendi aylık geliri dikkate alınacak, aylık harcamalarıyla ilgili herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır. Müracaat değerlendirilirken, (A) şahsının aylık gelirinin 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde muhtaçlık sınırı olarak belirlenmiş tutarın ( tarihi itibariyle 96.-TL) üstünde olup olmadığına bakılacaktır. (A) şahsının geliri bu muhtaçlık sınırının üzerinde olduğundan, özürlü yakını aylığı hakkından yararlanamaz Kurumundan Gelir ve Aylık Alanlara Ödenen Fark Aylık Malul olmaları nedeniyle yetim olarak herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan aylık veya gelir alan çocuklardan, aylık ya da gelirleri özürlülük derecelerine göre 2022 sayılı Kanun kapsamında ödenecek olan aylık tutarından düşük olanlara, aradaki fark ödenir. Bir başka deyişle, Sosyal Güvenlik Kurumundan 2022 sayılı Kanun dışındaki mevzuata göre (5510 sayılı Kanun, mülga 506 ve 1479), özürlü olmaları nedeniyle yetim olarak aylık veya gelir alan çocuklardan, aylık ya da gelirleri özürlülük derecelerine göre 2022 sayılı Kanun kapsamında emsallerine ödenecek olan aylık tutarından düşük aylık ya da geliri alanlara aradaki fark aylık olarak ödenir. Birden fazla sosyal güvenlik kurumundan aynı şekilde aylık veya gelir alanlara ise yalnızca tercih edecekleri bir sosyal güvenlik kurumu tarafından fark ödemesi yapılır. Bu durumdaki özürlü çocuklara, fark ödeme yapılmasında 2022 sayılı Kanunun uygulanmasına yönelik Yönetmelikte belirlenen diğer şartlar aranmadan, doğrudan ödeme yapılır. Ödeme işlemi Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü tarafından yapılır. 259

14 Aylık Tutarı ve Aylık Bağlama Şartları Özürlü olmaları nedeniyle 2022 sayılı Kanun dışındaki mevzuat kapsamında bağlanan gelir ve aylıklardan alan çocukların, almakta olduğu gelir ve aylık tutarının 2022 sayılı Kanuna göre bağlanan aylıktan daha düşük olması durumunda her iki aylık arasındaki fark, ilgiliye ödenecektir. Ödeme fark niteliğinde olup, aylık olarak yapılacağından sabit bir tutar olmayacak, ilgilinin durumuna göre değişkenlik arz edecektir. Bu şekilde fark ödemesinden yararlanabilmek için, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre sağlık kurulu raporu alınması şarttır. Bir kişiye 2022 sayılı Kanun kapsamında fark aylık ödenebilmesi için; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması, Fark aylık alacak kişinin özürlü ve yetim olması, Özürlülük durumunun sağlık kurulu raporuyla belgelenmiş olması, Özürlünün 2022 sayılı Kanuna göre belirlenen aylık miktarı ile 2022 sayılı Kanun dışındaki mevzuata göre bağlanan aylık arasında fark olması, gerekmektedir. Örnek:7 %70 özürlü olan ve hak sahibi olarak Kurumdan (A) aylık TL maaş alan kişinin tarihinde bakıma muhtaç özürlü aylığı almak için müracaat ettiğini varsayalım. Bu durumda, bakıma muhtaç özürlü aylığına başvuran (A) şahsının özürlü raporu olduğundan ve 2022 sayılı Kanun dışındaki mevzuat kapsamında hak sahibi olarak almış olduğu aylık, 2022 sayılı Kanuna göre belirlenen bakıma muhtaç özürlü aylığı tutarından ( tarihinden itibaren TL) az olduğundan, aradaki fark kendisine ödenecektir. A şahsına aylık olarak yapılacak fark ödeme 188.-TL ( =188) olacaktır. 260

15 4. AYLIKLARIN BAŞLANGICI, ÖDENMESİ, ARTTIRILMASI, KESİLMESİ VE GERİ ALINMASI 4.1. Aylık Hakkı, Aylıkların Başlangıcı ve Ödenmesi 2022 sayılı Kanun kapsamında aylık bağlanmasına karar verilen kişilere ödenecek aylıkların (yaşlılık, özürlü, bakıma muhtaç özürlü ve özürlü yakını) başlangıcı, ilgililerin başvuru formlarının Defterdarlık ya da Mal müdürlüğünde evrak kaydına alındığı tarihi (Başvuru formunun dilekçe kısmındaki saymanlık kayıt tarihi) takip eden aybaşıdır. Örnek: sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı talebinde bulunan (A) şahsının başvuru formundaki dilekçe kısmı tarihinde Mal müdürlüğünde kayda (saymanlık kayıt tarihi) girmiş ve kişinin aylık bağlama talebi olumlu değerlendirilerek tarihinde aylık bağlanmış olsun. 261

16 Bu durumda, ilgiliye tarihi itibariyle aylık bağlanır ve birikmiş aylıkları da defaten kendisine ödenir. Malul olmaları nedeniyle 2022 sayılı Kanun dışındaki mevzuata göre yetim olarak aylık veya gelir alan çocuklara ödenecek fark aylığın başlangıcı ise, sosyal güvenlik kurumuna müracaat tarihini izleyen aybaşıdır sayılı Kanun kapsamında bağlanacak aylıkların ödeme gün ve dönemleri Kurum tarafından belirlenmektedir. Belirlenen gün ve dönemlerde ödemeler; hak sahiplerinin kendilerine, vekillerine veya vasilerine veyahut kayyumlarına ya da velilerine peşin olarak yapılmaktadır. Aylığa hak kazanma başlangıç tarihi ile ilk aylık ödemesinin yapıldığı ödeme döneminin ilişkin olduğu aya kadar olan haklar için ise ilgililere defaten ödeme yapılmaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumunca tarihinden itibaren doğum tarihinin son rakamlarına göre aylık ödeme tarihleri belirlenmiş olup, buna göre; Doğum tarihinin son rakamı 0 5 olanlara her dönemin 5 inci günü, Doğum tarihinin son rakamı 1 6 olanlara her dönemin 6 ncı günü, Doğum tarihinin son rakamı 2 7 olanlara her dönemin 7 nci günü, Doğum tarihinin son rakamı 3 8 olanlara her dönemin 8 inci günü, Doğum tarihinin son rakamı 4 9 olanlara her dönemin 9 uncu günü, ödeme yapılmaktadır Aylıkların Artırılması veya Azaltılması 2022 sayılı Kanun kapsamında bağlanan aylıkların kişilerin özürlülük durumlarındaki değişikliklere bağlı olarak arttırılması ya da azaltılması her zaman mümkündür. Sağlık kurulu raporu sonucuna göre tespit edilecek özürlülük durumuna bağlı olarak aylık tutarında değişiklik yapılması gereken kişilerin aylıkları, sağlık kurulu raporlarının Kurum veya ilgili sosyal güvenlik kurumunun kayıtlarına geçtiği tarihi takip eden aybaşından itibaren artırılır. Örnek: tarihinden itibaren %65 özür oranına göre Özürlü Aylığı bağlanan kimsenin Kurum kayıtlarına tarihinde intikal eden sağlık kurulu raporuna göre %75 oranında özürlü olduğu tespit edildi- 262

17 ğinde, bu kimsenin aylığı tarihinden itibaren Bakıma Muhtaç Özürlü Aylığına dönüştürülür ve artırım tarihi itibariyle aylık farkları tarafına ödenir. Sağlık kurulu raporu sonucuna göre tespit edilecek özürlülük durumuna bağlı olarak aylık tutarında azaltma yapılması gerekenlerin aylıkları, yeniden aldıkları sağlık kurulu raporlarının rapor tarihini takip eden dönem başından itibaren azaltılır. Ayrıca, aylığın azaltılması gereken tarihten sonraki dönemler için yapılan ödemeler var ise ilgililerin yeni ödenecek aylıklarından oranında kesinti yapılmak suretiyle bu yersiz ödemeler geri alınır. Örnek: tarihinden itibaren %75 özür oranına göre Bakıma Muhtaç Özürlü Aylığı bağlanan kimsenin, yeniden alarak Kurumumuza gönderdiği tarihli sağlık kurulu raporuna göre %65 oranında özürlü olduğu tespit edildiğinde, bu kimsenin aylığı tarihinden itibaren Özürlü Aylığına dönüştürülerek, aylığı azaltılmış olur. Kişinin 65 yaşını doldurmadan önce özürlü olması nedeniyle bağlanmış olan aylıklar, 65 yaşın doldurulmasından sonra da aynı şekilde ödenmeye devam edilir. Yaşlılık aylığı bağlanmış ya da aylık hakkına haiz olanlardan, başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek kadar özürlü olduklarını Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik gereği tam teşekküllü sağlık kuruluşlarından alacakları sağlık kurulu raporu ile kanıtlayanlara, bakıma muhtaç özürlü aylığı bağlanır. Aylık bağlanmasına esas özürlülük oranı değişenlerin aylıkları durumlarına göre yeniden tespit edilir. Özürlülük oranı, 2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlanması gereken oranın altına düşenler ile birinci fıkrada belirtilen aylık ortama gelir tutarından fazla gelir elde etmeye başlayanların aylıkları kesilir Aylıkların veya Aylık Farklarının Kesilmesi 2022 sayılı Kanun kapsamında bağlanan aylıklar veya aylık farkları, aylık sahibinin veya özürlü yakını aylığı alınması durumunda özürlünün; 263

18 Ölümü, Türk vatandaşlığından çıkarılması, Türk vatandaşlığını muhafaza edenler hariç yabancı memleket uyruğuna girmesi, Muhtaçlığının kalkması, Özürlü olması nedeniyle aylık bağlanmış ise bir işte çalışmaya başlaması, Bir akitle gerçek veya tüzel kişiler tarafından bakım altına alınması, Daimi olmayan özürlülük oranının % 40'ın altına düşmesi, Evlenmesi sebebiyle muhtaç durumdan çıkması, Özürlü yakını aylığı alınması durumunda özürlünün 18 yaşını tamamlaması, Özürlü yakını aylığı alan kişi ile özürlü arasında bakım ilişkisinin fiilen gerçekleşmediğinin belirlenmesi, Sosyal güvenlik kurumlarından malul olmaları nedeniyle ödenmekte olan yetim aylığı veya gelirinin kesilmesi, Aylık almakta olan kişinin 2022 sayılı Kanun kapsamında bağlanacak aylıklardan yararlanamayacak kişiler arasında olduğunun tespit edilmesi, Kişinin aylıktan feragat etmesi, Özürlü aylığı, bakıma özürlü aylığı ve özürlü aylığı alan kişinin bir işte çalışmaya başlaması ve sosyal güvenlik kurumlarına uzun vadeli sigorta kolları ya da genel sağlık sigortası kapsamında prim ödemesi, Yaşlılık aylığı bağlanmış olanların kısa veya uzun vadeli sigorta kollarının herhangi birinden prim ödemesi, Aylığın 2 yıl boyunca aralıksız olarak alınmaması, hallerinde, bu durum değişikliklerinin meydana geldiği tarihi takip eden ilk ödeme döneminden itibaren kesilir sayılı Kanun kapsamında bağlanan aylıkların, 2 yıl boyunca aralıksız olarak alınmaması durumunda bu kapsama girenlerin aylık kesme işlemleri, aylığın alınmadığı ilk dönem başından itibaren uygulanacaktır. Bu noktada, özürlü aylığı bağlanmış kişilerin durumuyla ilgili bir istisnanın açıklanması gerekmektedir. Özürlü olması nedeniyle aylık bağlanmış olan kişilerden isteğe bağlı sigortalı prim ödeyenlerin aylıkları kesilir. Ancak, özürlülük hali devam etmek şartıyla, uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışması bulunmakla 264

19 birlikte bu çalışma süresi bir takvim yılı içerisinde toplam süre olarak bir ödeme dönemini aşmayan özürlü aylığı sahipleri hakkında aylık kesme işlemi uygulanmaz. Daha açık bir ifadeyle, özürlü aylığı bağlananlardan, bir takvim yılı içerisinde toplam süre olarak bir ödeme dönemini (90 gün) aşmayan herhangi işte çalışması bulunduğu tespit edilenlerin aylıkları kesilmemekte, ödenmeye devam edilmektedir. Ancak bir takvim yılı içerisinde söz konusu süre aşılmış ise, süre bitim tarihini (91 inci gün) takip eden dönem başından itibaren özürlü aylığı kesilmektedir Aylık veya Aylık Farklarının Geri Alınması 2022 sayılı Kanuna göre aylık almakta olanlar veya aylık sahiplerinin eş, kardeş, anne, baba, vasi, kayyum, veli veya vekilleri, aylıkların kesilmesini gerektiren durumları, üç ay içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdürler. Bildirim yükümlülüğüne uyulmaması ve aylığa hak kazanmak üzere kişilerin beyanına dayalı düzenlenen belgelerin gerçeğe aykırı olduğunun tespit edilmesi durumunda; Aylık sahipleri, vekil, vasi, veli ya da kayyumlar adına ödenmiş olan aylıklar veya aylık fark tutarları, için Kurumca % 50 fazlası ile borç tahakkuk ettirilir. Bildirim yükümüne uymayarak yersiz aylık alanlara ödenmiş olan aylıklar veya farkları için Kurumun bildirimi üzerine maliye teşkilatı tarafından kanuni faizi ile birlikte borç tahakkuk ettirilecek ve ilgillerden tahsil edilecektir sayılı Kanuna göre aylık alanlara, her ne suretle olursa olsun istihkaklarından fazla ödenen aylık ya da aylık farkı tutarları ilgili Kurum veya Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından daha sonra ödenecek aylıklarından tahsil edilir. Gerçeğe uygun olmayan belgeleri düzenleyen ve kullananlar hakkında genel hükümlere göre ceza kovuşturması yapılması için ilgisine göre Maliye Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu veya diğer Kurumlar tarafından Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulur. Bu belgeleri düzenle- 265

20 yenlerin kamu görevlisi olması durumunda, haklarında ayrıca idari soruşturma açılır Zamanaşımı ve Aylıkların Durdurulması 2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlanan hak sahiplerinin, aylıkların tahakkuk ettirildiği tarihten itibaren aralıksız olarak bir yıl boyunca aylıklarını almaması durumunda, aylıkları durdurulur. Aylıklarını beş yıl boyunca almayanların aylıkları ise kesilir. Beş yıllık süre zamanaşımı süresidir. Bu süreden sonra aylıkların ödenmesi için başvuranların aylıkları, yeni başvuru olarak değerlendirilir ve bunlara geçmiş süreler için bir ödeme yapılmaz. 5. SONUÇ 2022 sayılı Kanun uygulamasıyla, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan yaşlı ve özürlü kişilere; Yaşlılık Aylığı (65 yaşından büyük olanlar), özürlü aylığı (18 yaşından büyük, %40 - %69 özürlü olanlar), bakıma muhtaç özürlü aylığı (18 yaşından büyük, %70 ve üzeri özürlü olanlar) ve özürlü yakını aylığı (18 yaşından küçük yakını olanlar) olmak üzere dört türlü aylık bağlanma hakkı tanınmıştır. Yaşlı ve özürlüler herhangi bir prim ödeme ya da sigortalı olma şartı aranmaksızın Devlet tarafından sosyal güvenlik kapsamına alınmışlardır. Sözkonusu kanun kapsamında sosyal güvenceye sahip olmak için gerekli olan şartlar; Belirli bir yaşta olmak, belirlenen özürlülük oranında özürlü olmak ve anılan kanuna göre belirlenen muhtaçlık sınırı altında gelire sahip olmak şeklinde özetlenebilir. KAYNAKÇA Devlet Bakanlığı ( ). Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik. Ankara: Resmi Gazete (26230 sayılı) 266

21 Maliye Bakanlığı ve Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı ( ). 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Özürlü ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelik. Ankara: Resmi Gazete (27751 sayılı). Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Sayılı Kanun Kapsamındaki Aylıklara İlişkin Uygulama Kılavuzu(Versiyon 1.0). Ankara: Ağustos 2008 T.C. Yasalar( ) sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun. Ankara: Resmi Gazete (15642 sayılı). 267

22 268