KAFKAS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1

2 Bu dergi Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Tarafından Ocak-Haziran ve Temmuz-Aralık dönemlerinde olmak üzere yılda iki kez yayımlanır. ISSN This journal is published biannually, in January-June and July-December, by the Faculty of Veterinary Medicine, University of Kafkas. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Adına Sahibi (Owner) Prpf. Dr. Şahin ASLAN Dekan (Dean) EDİTÖR (Editor-in-Chief) Prof. Dr. İsa ÖZAYDIN EDİTÖR YARDIMCILARI (Associate Editors) Doç.Dr. Mehmet ÇİTİL Yard.Doç.Dr. Ahmet ÜNVER Yard.Doç.Dr. Erdoğan UZLU Dr. Oktay ÖZKAN KAFKAS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ DERGİSİ YAYIN KURULU (Editorial Board) Prof. Dr. Nurhayat GÜLMEZ Prof. Dr. Ahmet ÖNCÜER Prof. Dr. Abdullah DOĞAN Prof. Dr. Kemal IRMAK Prof. Dr. Sami ÖZCAN Doç. Dr. Yavuz ÖZTÜRKLER Doç. Dr. İsmail KAYA Doç. Dr. Hakan KOCAMIŞ Doç.Dr. Kadir ÖZCAN Doç.Dr. Murat GÜLMEZ THE JOURNAL OF THE FACULTY OF VETERINARY MEDICINE UNIVERSITY OF KAFKAS DİZGİ (Composition) Dr. Oktay ÖZKAN BASKI (Print) Kafkas Üniversitesi Basımevi - KARS (Printed in Kafkas University Publishing Office, KARS) CİLT VOLUME 13 SAYI NUMBER 2 YIL YEAR 2008

3 This journal is indexed and abstracted by Thomson Reuters Services beginning with Volume 13 (1) 2007 in the followings: Citation Index Expended (also known as SciSearch ) Journal Citation Reports/Science Edition This journal is also indexed and abstracted in: CAB Abstracts ULAKBİM-TUBITAK Prof. Dr. Kemal AK Prof. Dr. Belma ALABAY Prof. Dr. Feray ALKAN Prof. Dr. Arif KURTDEDE Prof. Dr. Metin BAYRAKTAR Prof. Dr. Hüdaverdi ERER Prof. Dr. Ayhan FİLAZİ Prof. Dr. O. Sacit GÖRGÜL Prof. Dr. Hakkı İZGÜR Prof. Dr. Müjgan İZGÜR Prof. Dr. Zafer KARAER Prof. Dr. Berrin SALMANOĞLU Prof. Dr. Kamil ÖCAL Prof. Dr. Yakup Can SANCAK Prof. Dr. Nesrin SULU Prof. Dr. Ş. Doğan TUNCER DANIŞMA KURULU (ADVISORY BOARD) İstanbul Üniv. Veteriner Fak. Suni Tohumlama Anabilim Dalı, ISTANBUL Ankara Üniv. Veteriner Fak. Histoloji-Embriyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniv. Veteriner Fak. Viroloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniv. Veteriner Fak. İç Hastalıkları Anabilim Dalı, ANKARA Fırat Üniv. Veteriner Fak. Zootekni Anabilim Dalı, ELAZIĞ Selçuk Üniv. Veteriner Fak. Patoloji Anabilim Dalı, KONYA Ankara Üniv. Veteriner Fak. Farmakoloji-Toksikoloji Anabilim Dalı, ANKARA Uludağ Üniv. Veteriner Fak. Cerrahi Anabilim Dalı, BURSA Ankara Üniv. Veteriner Fak. Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniv. Veteriner Fak. Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniv.Veteriner Fak. Parazitoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniv. Veteriner Fak. Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA Adnan Menderes Üniv. Veteriner Fak. Anatomi Anabilim Dalı, AYDIN Yüzüncü Yıl Üniv. Veteriner Fak. Bes. Hij. ve Tekn. Anabilim Dalı, VAN Ankara Üniv. Veteriner Fak. Fizyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniv. Veteriner Fak. Hay. Bes. ve Besl. Hast. Anabilim Dalı, ANKARA YAZIŞMA ADRESİ (ADDRESS FOR CORRESPONDENCE) Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi Editörlüğü Kars / TÜRKIYE Phone: /1244 Fax: vetdergi@kafkas.edu.tr ELEKTRONİK BASKI (ELECTRONIC EDITION)

4 The names of referees in alphabetical order in the Journal of Kafkas University, Veterinary Faculty s 13th volume, 1st and 2nd issues, 2007 AKSOY Özgür ALTINTAŞ Arif ARSLAN Kadir ASLAN Şahin BİLGE DAĞALP Seval CİHAN Mete ÇİTİL Mehmet ÇOLAK Armağan DİKER Serdar DOĞAN Abdullah ERDOĞAN Hidayet Metin EREN Ülker GICIK Yunus GÜLMEZ Nurhayat HAZIROĞLU Rıfkı IRMAK Kemal İZGÜR Müjgan KALINBACAK Aslan KAMİLOĞLU Nadide Nabil KARAMAN Musa KAYMAZ Mustafa KELEŞ İhsan Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, ERZURUM Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Emb. Anabilim Dalı, AYDIN Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Iç Hastalıkları Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, ANKARA Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim

5 KILIÇARSLAN Ragıp KURTDEDE Nevin KUTSAL Osman KÜÇÜKERSAN Kemal KUPLULU Şükrü MARAŞLI Şaban OĞUZ Halis ORAL Hasan ÖNCÜER Ahmet ÖZAYDIN İsa ÖZCAN Ayla ÖZCAN Sami ÖZKUL Aykut ÖZTÜRK Savaş ÖZTÜRKLER Yavuz SALMANOĞLU Rıfat TEKELİ Tevfik UZLU Erdoğan VATANSEVER Zati YARDIMCI Hakan Dalı, VAN İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, ISTANBUL Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fak. Hayv. Besleme ve Besl. Hast. Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı, KONYA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Bes. ve Beslenme Hast. A D, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Suni Tohumlama Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, ANKARA Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, KONYA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, ANKARA

6 2007 VOLUME 13 NUMBER 2 Front Page Referees Author Index Instructions for Author Copyrıght Transfer Agreement 1 Effects of Enzyme Supplementation Wheat and Barley Based Quail Diets on Growth, Carcass Quality and Some Blood Parameters Pages Şahin T, Kaya İ, Ünal Y, Aksu Elmalı D, Atakişi E (Full Text_PDF) 2 The Effect of Different Doses of Metamisole Sodium on Serum Enzyme Activities and Tissue Oxidant Levels in Liver and Kidney in Mice Pages: Yapar K, Atakişi E, Uzlu E,Atakişi O, Çitil M, Uzun M, Erdoğan HM (Full Text_PDF) 3 Efficacy Randomised Administration of Cloxacillin at the Beginning of Dry Period in Dairy Cows Pages: Çolak A, Kireçci E, Polat B (Full Text_PDF) 4 Immunohistochemical Localization of Serotonin, Gastrin, and Somatostatinimmunoreactive Endocrine Cells in the Duodenum of the Rat (Wistor albino) Pages: Karadağ Sarı E, Nazlı M, Kocamış H, Gülmez N, Aslan Ş, deprem T (Full Text_PDF) 5 Effect of Administration of Lesireline Five Days After Artificial Insemination on Pregnancy Rates and Luteal Function in Cows Pages: Kaçar C, Yıldız S, Pancarcı ŞM, Kaya M, Güngör Ö, Arı UC (Full Text_PDF) 6 Investigation of Vitamins A, E, beta carotene, cholesterol and triglyceride concentrations in dairy cows with repeat breeder and anestrus Pages: Ceylan A, Serin İ, Akşit H, Seyrek K, Gökbulut C (Full Text_PDF) 7 Effect of L Carnitine Administration on Energy Metabolism During Periparturient Period in Ewes Pages: Pancarcı ŞM, Kaçar C, Öğün M, Güngör Ö, Gürbulak K, Oral H, Karapehlivan M, Çitil M(Full Text_PDF) 8 Effect of L Carnitine on Plasma Sialic Acid, Malondialdehyde and Blood Reducte Glutathion Levels in Doxorubicine Administered Rabbits Pages: Karapehlivan M, Uzlu E, Atakişi O, Erdoğan HM, Uzun M, Çitil M (Full Text_PDF) 9 Place of Protirelin Stimulation Test In Canine Hypothyroidism Diagnosis Pages: Çakıroğlu D, Sancak AA, Meral Y, Kazancı D (Full Text_PDF) 10 Seroprevalence of Toxoplasma gondii in Sheep in Kars Province Pages: Mor N, Arslan MÖ (Full Text_PDF) 11 Seroprevalence of Equine Viral Arteritis in Horses of the Kars and Ardahan Provincesa Pages: Kırmızıgül AH, Yıldırım Y, Gökçe G (Full Text_PDF) 12 Light and Electron Microscopic Studies of the Bursa of Fabricius in Turkeys Pages: Karadağ Sarı E, Kurtdede N (Full Text_PDF)

7 13 Effects of Different Nonsteroid Antiinflammatory Drugs on Free Triiodothyronin (ft3), Free Thyroxin (ft4) and Thyroid Stimulating Hormone Concentration in Rabbits Pages: Uzlu E, Çitil M, Atakişi O, Yapar K, Erdoğan HM (Full Text_PDF) 14 Cholelithiasis in A Six Month Old Dog Pages: Kalınbacak A, Börkü MK, Kırmızıgül AH, Yasa Duru S, Öztürk S(Full Text_PDF) 15 Feline Infectious Peritonitis in a Leon (Panthera Leo) Pages: Çakıroğlu D, Meral Y, Kazancı D, İşler N (Full Text_PDF) 16 Treatment of Trichomoniasis with Metronidazole and Oxytetracycline Combination in Pigeons Pages: Ural K, Kurtdede A, Haydardedeoğlu AE, Karakurum MÇ, Cıngı CÇ, Kar S (Full Text_PDF) 17 Tail Tip Necrosis in Beef and Dairy Cattle: Evaluation of Clinical Presentation and Gross Lesions Pages: Ural K, Alıç D, Karakurum MÇ, Aktaş MS, Haydardedeoğlu AE, Cıngı CÇ (Full Text_PDF) 18 Effects of Leptin on Energy Metabolism and Reproduction Physiology in Cows and Sheep Pages: Kaçar C, Arı UÇ (Full Text_PDF) 19 Disseminated Intravascular Coagulation (DIC) Pages: Gökçe E, Irmak K (Full Text_PDF)

8 Kafkas Üniv Vet Fak Derg 13 (2): , 2007 Buğday ve Arpa Ağırlıklı Bıldırcın Rasyonlarına Enzim İlavesinin Büyüme, Karkas Kalitesi ve Bazı Kan Parametrelerine Etkisi Tarkan ŞAHİN* # İsmail KAYA* Yücel ÜNAL* Dilek AKSU ELMALI* Emine ATAKİŞİ** * Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları AD, Kars - TÜRKİYE **Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya AD, Kars - TÜRKİYE Yayın Kodu: 2007/01-A Özet Bu araştırma, buğday ve arpaya dayalı bıldırcın rasyonuna değişik oranlarda enzim katılmasının canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı ve karkas randımanı ile serum biyokimyasal parametreleri üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmada toplam 200 adet günlük Japon bıldırcın civcivi (Coturnix coturnix japonica) kullanılmıştır. Her birinde 50 tane hayvan bulunan bir kontrol ve üç deneme grubu düzenlenmiştir. Gruplar ise 25 civciv içeren iki tekrar grubuna ayrılmıştır. Kontrol grubu katkısız temel rasyonla beslenmiş, 1, 2 ve 3. deneme grupları rasyonlarına sırasıyla 500, 1000 ve 1500 ppm enzim katılmıştır. Araştırma 5 hafta sürdürülmüştür. Araştırma sonunda buğday ve arpaya dayalı bıldırcın rasyonlarına enzim ilavesi canlı ağırlık, karkas randımanı, serum glukoz, kolesterol, total protein, trigliserid ve albumin seviyelerinde gruplar arasında istatistiksel bir fark oluşturmamıştır (p>0.05). Araştırma süresince gruplarda yemden yararlanma oranları kontrol ve deneme gruplarına sırasıyla 3.26, 3.27, 3.10 ve 3.03 olarak hesaplanmıştır. Sonuç olarak, buğday ve arpa ağırlıklı rasyona enzim ilavesinin bıldırcınlarda besi performansı, karkas randımanı ve bazı serum biyokimyasal değerleri üzerine önemli bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Anahtar sözcükler: Büyüme, Bıldırcın, Enzim, Kan parametreleri, Karkas Effects of Enzyme Supplementation Wheat and Barley Based Quail Diets on Growth, Carcass Quality and Some Blood Parameters Summary This study was conducted to define the effects of different enzyme levels on live weight gain, feed consuming, feed conversion efficiency, carcass dressing percentage, and biochemical parameters of serum in Japanese quails which were fed wheat and barley based diet. Two hundred Japanese quail chicks (Coturnix coturnix japonica) were used in the study. Animals divided into 4 for groups (1 control and 3 trials). Each group was divided into 2 replicate groups containing 25 chicks. Control group was fed only concentrate but 500, 1000 and 1500 ppm enzyme were added to diet of groups 1, 2 and 3, respectively. Study was lasted 5 weeks. According to results, there were not any statistical difference among the groups in terms of live weight, dressing percentage, serum glucose, cholesterol, total protein, triglyceride and albumin levels. Feed conversion rate of the groups were calculated as 3.26, 3.27, 3.10 and 3.03 respectively. In conclusion, added different levels of enzyme on wheat and barley based diet did not important effect on growth performance, carcass dressing percentage and some serum parameters in Japanese guails. Keywords: Growth, Quail, Enzyme, Blood parameters, Carcass # İletişim (Correspondence) Phone: / tarkants7@hotmail.com

9 116 Buğday ve Arpa Ağırlıklı Bıldırcın... GİRİŞ Tahıl tanelerinin kolay sindirilebilen karbonhidrat içerikleri kanatlılar için önemli bir enerji kaynağı olup, hayvanların sindirim sistemlerinde kolayca sindirilebilmektedir. Tahıl tanelerinde nişasta yanında nişasta tabiatında olmayan polisakkaritlerde (NOP) bulunmaktadır. Buğday ve arpa gibi tahıl taneleri çeşitli oranda içerdikleri nişasta tabiatında olmayan polisakkaritler yüzünden kanatlılar tarafından yeteri kadar sindirilememekte ve bu bileşikler tahılların metabolize olabilir enerji değerleri ile diğer besin maddelerinin kullanımında sınırlayıcı rol oynamaktadır 1,2. Nişasta tabiatında olmayan polisakkaritler, arpada ß-glukan, buğdayda ise arabinoksilan şeklinde bulunmaktadır. Kanatlı yemlerinde fazla miktarda arpa ve buğday kullanılması durumunda yemlerin bileşiminde bulunan NOP nedeniyle ince bağırsakta viskozite artışı ile sindirim aktivitesinde azalma olmaktadır. Su tüketiminin artışı ve yapışkan dışkı oluşumu ıslak altlık sorunu ortaya çıkarmaktadır. NOP lerin antibesinsel özellikleri nedeniyle besin maddelerinin sindirimi istenen düzeyde olmamakta ve bunun sonucunda canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma azalmaktadır. Arpa ve buğday içeren rasyonlara ß-glukanaz ve ksilanaz gibi enzimlerin ilavesi bu olumsuzlukları ortadan kaldırmaktadır 3,4. Yalçın ve ark. 5, temelini arpa ve buğdayın oluşturduğu bıldırcın rasyonlarında enzim kullanımının otuz beş günlük araştırma süresince canlı ağırlık artışı, karkas randımanı, kan serumu total protein ve total lipid düzeylerini etkilemediğini bildirmişlerdir. bazı kan parametreleri üzerine olan etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. MATERYAL ve METOT Araştırmada hayvan materyali olarak 200 adet günlük Japon bıldırcın (Coturnix coturnix japonica) civcivi kullanılmıştır. Araştırma her birinde 50 civciv bulunan 1 kontrol ve 3 deneme grubu olmak üzere 4 grup halinde yürütülmüştür. Gruplar 25 civciv içeren iki tekrar grubuna ayrılarak kafeslere yerleştirilmiştir. Rasyonlar izonitrojenik ve izokalorik olarak hazırlanmıştır. Kontrol grubu rasyonuna enzim katılmamıştır. Birinci, 2. ve 3. deneme grubu rasyonlarına sırasıyla 500, 1000 ve 1500 ppm safizym GP 60 ilave edilmiştir. Safizym GP 60 ticari adlı preparat yapısında Unite/g Endo-1,3(4)-beta-glukanaz, Unite/g Endo-1,4-beta-ksilanaz ve 340 Unite/g selülaz ihtiva etmektedir. Denemede kullanılan yemin bileşimi Tablo 1 de verilmiştir. Her bir kafesteki hayvanlar grup yemlemesine tabi tutulmuş ve yem ad libitum olarak verilmiştir. Otomatik suluklar kullanılarak hayvanların önünde sürekli su bulunması sağlanmıştır. Gün ışığı ile birlikte toplam 24 saat aydınlatma uygulanmıştır. Araştırma 5 hafta sürdürülmüştür. Araştırmada kullanılan yem maddelerinin ve rasyonun besin madde miktarları AOAC7 de bildirilen analiz metotlarına göre belirlenmiştir. Metabolize olabilir enerji düzeylerinin hesaplanmasında ise TSE8 nin önerdiği formül kullanılmıştır. Denemenin başlangıcında (0), 1, 2, 3, 4 ve 5 Vukic Vranjes ve Wenk 6 arpa ağırlıklı broyler haftalık yaşta hayvanlar tek tek tartılarak canlı rasyonlarına roxazym-g (200 ppm) ilavesinin ağırlık ve canlı ağırlık artışları tespit edilmiştir. Her canlı ağırlık artışı, yemden yararlanma oranı, bir kafesteki grubun yem tüketimi haftalık olarak enerjinin metabolize olabilirliği, yağ ve azotun yapılan tartımlarla belirlenmiştir. Haftalık yemden değerlendirilmesi ve dışkının kuru madde mikta- yararlanma oranları ise bir kilogram canlı ağırlık rını olumlu yönde etkilediğini bildirmiştir. Ayrıca, artışı için tüketilen yem miktarı olarak hesapenzim ilavesinin karkas randımanını etkilemediği lamıştır. tespit edilmiştir. Karkas randımanının belirlenmesi için her Bu araştırma arpa-buğday ağırlıklı rasyonlara gruptan 5 erkek 5 dişi olmak üzere 10 adet ilave edilen safizym GP 60 enziminin bıldırcın be- hayvan rasgele seçilerek tartılmıştır. Hayvanlar aç sisinde büyüme performansı, karkas randımanı ve bırakılmadan kesime alınmış ve ıslak yolmaya tabi

10 117 ŞAHİN, KAYA, ÜNAL, AKSU ELMALI, ATAKİŞİ Tablo 1. Araştırma rasyonunun bileşimi Table 1. The composition of experimental ration Yem Maddeleri % Kimyasal Bile im Mısır Kuru madde, % Soya küspesi 29 Ham protein, % Buğday 30 Ham yağ, % 6.95 Arpa 25 Ham selüloz % 4.36 Balık unu 2 Ham kül % 5.32 Bitkisel yağ 4.85 Azotsuz öz madde % Tuz 0.3 Metabolize olabilir enerji kcal/kg 3000 Vit-min* 0.35 Metiyonin 0.2 Lizin 0.1 Dikalsiyum fosfat 0.5 Mermer tozu 0.7 Toplam 100 * 1 kg' ında IU Vit. A, IU Vit. D3, 25 g Vitamin E, 4 g Vitamin B1, 8 g Vitamin B 2. 5 g Vitamin B6, 20 mg Vitamin B12, 20 g Nikotinamit, 12 g Kalsiyum D- Pantotenat, 200 g Kolin Klorid, 50 g Mangan, 50 g Demir, 50 g Çinko, 10 g Bakır, 0.8 g İyot, 0.15 g Kobalt, 0.15 g Selenyum içerir. tutulmuştur. Karkaslar +4 C de 18 saat bekletildikten sonra tartılarak soğuk karkas ağırlıkları belirlenmiştir. Soğuk karkas ağırlıkları kesim öncesi ağırlığa bölünerek soğuk karkas randımanı saptamıştır. Kesilen hayvanların kan serumlarında total kolesterol, trigliserid ve glukoz tayini (Diasis Diagnostic Systems, Holzheim, Germany), total protein ve albumin (biomérieux, Marcy I Etoile, France) ticari kitler kullanılarak spektrofotometrik Tablo 2. Gruplarda ortalama canlı ağırlıklar (g) Table 2. Mean live weights of groups (g) olarak belirlenmiştir. Canlı ağırlık, karkas ağırlığı, karkas randımanı ve kan serumunda total protein, total kolesterol, albumin, glukoz ve trigliserid değerleri bakımından gruplara ait istatistik hesaplamalar ve grupların ortalama değerleri arasındaki farklılıkların önemliliği için variyans analiz metodu, gruplar arasındaki farkın önemliliği için de Duncan testi yapılmıştır 9. İstatistiksel analizler SPSS (Inc., Chicago, IL, USA) programına göre yapılmıştır. Hayvanlar grup yemlemesine tabi tutulduğundan canlı ağırlık artışı, yem tüketimi ve yemden yararlanma oranları bakımından istatistik olarak değerlendirilememiştir. BULGULAR Araştırma süresince gruplardan elde edilen ortalama canlı ağırlıklar Tablo 2 de gösterilmiştir. Deneme süresi sonunda gruplar arasında canlı ağırlık bakımından istatistik olarak önemli bir farklılık görülmemiştir. Gruplarda yem tüketimi, canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma oranları Tablo 3 te, karkas ağırlıkları ve karkas randımanları Tablo 4 te, verilmiştir. Kan serumunda total protein, total kolesterol, trigliserid, albumin ve glukoz değerleri Tablo 5 te gösterilmiştir. Araştırma süresince kontrol grubunda üç, 1. deneme grubunda iki, 2 ve 3. deneme gruplarında birer adet hayvan travmaya bağlı nedenlerden dolayı ölmüştür. Yaş (hafta) Kontrol grubu Grup 1 Grup 2 Grup 3 n x±sx n x±sx n x±sx n x±sx p ± ± ± ± ±0.43 a ±0.48 a ±0.44 b ±0.41 a 0.000* ±0.72 b ±0.91 b ±0.85 b ±0.85 a 0.004* ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak önemsizdir (p>0.05) * Aynı sırada farklı harfleri taşıyan gruplar arasında fark önemlidir (p<0.001)

11 118 Buğday ve Arpa Ağırlıklı Bıldırcın... Tablo 3. Gruplarda haftalık canlı ağırlık artışı, yem tüketimi ve yemden yararlanma oranına (kg yem tüketimi /kg canlı ağırlık artışı) ait ortalama değerler Table 3. Mean weekly live weight gain, feed consumption and feed efficiency (kg feed/kg live weight gain) values of groups Yaş (hafta) Parametre Kontrol grubu Grup 1 Grup 2 Grup 3 Yem tüketimi, g/civciv Canlı ağırlık artışı,g/civciv Yemden yararlanma oranı Yem tüketimi Canlı ağırlık artışı Yemden yararlanma oranı Yem tüketimi Canlı ağırlık artışı Yemden yararlanma oranı Yem tüketimi Canlı ağırlık artışı Yemden yararlanma oranı Yem tüketimi Canlı ağırlık artışı Yemden yararlanma oranı Yem tüketimi Canlı ağırlık artışı Yemden yararlanma oranı Tablo 4. Grupların ortalama karkas ağırlıkları ve randımanları Table 4. Mean carcas weight and yield of experimental groups Parametre Kontrol grubu Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 3 Dişi Erkek Canlı ağırlık, g Soğuk karkas, g Randıman, % Canlı ağırlık, g Soğuk karkas, g Randıman, % ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak önemsizdir (p>0.05) Tablo 5. Bazı serum biyokimyasal değerler Table 5. Some serum biochemical values n= 10 Kontrol grubu x±sx Grup 1 x±sx Grup 2 x±sx Total Kolesterol (mg/dl) ± ± ±8.40 Total Protein(g/dl) 3.25± ± ±0.15 Total Gliserid (mg/dl) ± ± ±8.86 Albumin (g/dl) 1.53± ± ±0.04 Glukoz (mg/dl) ± ± ±13.9 Grup 3 x±sx ± ± ± ± ± P - - Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak önemsizdir (p>0.05) TARTIŞMA ve SONUÇ Buğday ve arpa ağırlıklı bıldırcın rasyonlarına enzim katkısının Japon bıldırcınlarında beş haftalık araştırma süresince canlı ağırlık bakımından istatistik olarak bir faklılık oluşturmamıştır. Araştırma sonuçları enzim ilavesi ile canlı ağırlığın etkilenmediğini bildiren bulgular ile uyum göstermektedir 5,10,11. Buna karşılık, yapılan araştırmada elde edilen bulgular broyler rasyonlarında kullanılan enzimlerin canlı ağırlığı olumlu yönde etkile-

12 119 ŞAHİN, KAYA, ÜNAL, AKSU ELMALI, ATAKİŞİ diğini bildiren araştırma bulgularıyla uyum göstermemektedir 4,12,15. Kontrol ve deneme grupları arasında canlı ağırlık artışları bakımından farklılık görülmemiştir. Araştırma bulguları, arpa ve buğday ağırlıklı bıldırcın rasyonlarına enzim ilavesinin canlı ağırlık artışında istatistiksel olarak önemli farklılıklar görülmediğini bildiren çalışmalarla benzerlik göstermektedir 5,10,16. Bazı araştırmalarda enzim katkısının kanatlılarda canlı ağırlık artışı üzerine o- lumlu etkilerinin olduğu bildirilmiştir 12, Bununla beraber broyler rasyonlarına enzim ilavesinin canlı ağırlık artışı üzerine önemli bir etkisinin olmadığını bildiren çalışmalarda 20,21 mevcuttur. Araştırma sonuçlarındaki farklılıkların rasyon bileşimi ve enzim türlerinin farklı olması ile hayvana bağlı faktörlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Denemenin son haftasında elde edilen toplam ortalama yem tüketimine ilişkin veriler incelendiğinde kontrol ve deneme gruplarının yem tüketimleri sırasıyla , , ve g olarak tespit edilmiştir. Bıldırcın rasyonlarına enzim ilavesi yem tüketimlerini kontrol grubuna göre %1.27, 6.55 ve 5.85 düzeyinde azaltmıştır. Bazı araştırıcılar rasyonlara enzim ilavesinin yem tüketimini etkilemediğini bildirmişlerdir 5,10,22,23. Buna karşılık, bazı araştırıcılar kanatlı rasyonlarında enzim ilavesinin yem tüketimini artırdığını kaydetmişlerdir 12,24,25. Bıldırcınlarda araştırma süresince yemden yararlanma oranları kontrol ve deneme gruplarında sırasıyla 3.25, 3.27, 3.10 ve 3.03 olarak hesaplanmıştır. Araştırma bulguları enzim ilavesinin yemden yararlanma oranlarını etkilemediğini bildiren 5,10 çalışmalarla paralellik gösterirken, yemden yararlanmanın olumlu yönde etkilendiğini bildiren çalışmalarla 15,19,26 paralellik göstermemektedir. Araştırma sonunda dişi ve erkek karkas ağırlıkları ve randımanları bakımından kontrol ve deneme grupları arasında farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Bu bulgular, bıldırcın rasyonlarına enzim ilavesi yapılan araştırma bulguları 5,13,16 ile paralellik gösterirken, broyler rasyonlarına enzim ilavesinin karkas randımanını olumlu yönde etkilediği şeklindeki bildirişlerine uymamaktadır26. Arpa ve buğday ağırlıklı rasyona enzim ilavesi bıldırcınların serum kolesterol, protein, trigliserid, albumin ve glukoz değerlerinde istatistiksel bakımdan bir farklılık oluşturmamıştır (p>0.05). Bu sonuçlar, mısır ve soyaya dayalı rasyonlara enzim ilavesinin yapıldığı bir araştırmada 10 serum trigliserid ve albumin değerlerinin değişmediği bildirişi ile uyum gösterirken, serum glukoz, kolesterol ve protein değerlerinin önemli oranda azaldığı yönündeki bildirişi ile uyum göstermemektedir. Rasyona enzim ilavesi yapılan bir araştırmada 27 piliçlerde serum kolesterol ve trigliserid seviyelerinin değişmediği tespiti ile paralellik göstermektedir. Bıldırcın rasyonlarına enzim ilavesinin serum total protein ve total lipit düzeylerini etkilemediği bildirilmiştir 5,16. Sonuç olarak, buğday ve arpaya dayalı bıldırcın rasyonlarına enzim ilavesinin yem tüketiminde azalmaya neden olduğu, büyüme performansı ve bazı serum parametreleri üzerine bir etkisinin olmadığı kanısına varılmıştır. KAYNAKLAR 1. Bedford MR: Matching enzymes to application. Finfeed International Ltd Sasserod S: Inclusion of enzymes in compound feeds. Novo Nurdisk A/S, A GB, Broz J, Frigg M: Effects of cellulolytic enzyme products on the feeding value of various broiler diets. Arch Geflügelk, 50, , Brenes A, Smith M, Guenter W, Marquardt RR: Effect of enzyme supplementation on the performance and digestive tract size of broiler chickens fed wheat and barley based diets. Poult Sci,72, , Yalçın S, Onbaşılar İ, Güçlü B, Göncüoğlu E: Bıldırcın besisinde enzim ve avoparsin kullanımı. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 49, 59-65, Vukic-Vranjes MV, Wenk C: Influence of dietary enzyme complex on the performance of broiler fed on diets with and without antibiotic supplementation. Brit Poultry Sci, 36, , AOAC: Official Methods of Analysis of the Association of Official Analytical Chemist 14th ed, Inc. Arlington, Virginia, TSE: Hayvan Yemleri, Metabolik (Çevrilebilir) Enerji Tayini (Kimyasal Metot). TSE No: 9610, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V: Biyoistatistik. 5. Baskı, Özdemir Yayıncılık, Ankara, Erdoğan Z, Kaya Ş, Erdoğan S: Mısır v soya küspesine dayalı bıldırcın rasyonlarına enzim ve probiyotik katılmasının besi performansı ve bazı kan değerleri üzerine etkisi. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 50, , Sevgili H, Özen N, Ertürk MM: Arpa-buğday ağırlıklı bıldırcın karma yemlerinde enzim kullanımının performansa etkileri. VIV Poultry Yutav 99, Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı, 3-6 Haziran 1999,

13 120 Buğday ve Arpa Ağırlıklı Bıldırcın... İstanbul. Bildiriler, , Classen HL, Campbell GL, Grootwassink DW: 12. Broz J, Frigg M: Influence of Trichoderma viride Improved feding value of saskatchewan-grown barley enzyme complex on nutritive value of barley and oats for broiler chickens with dietary enzyme for broiler chickens. Arch Geflügelk, 54, 34-37, supplementation. Can J Anim Sci, 68, , Elwinger K, Teglöf B: Performance of broiler chikens 21. Annison G, Hughes RJ, Choct M: Effects of enzyme as influenced by a diatery enzyme complex with and supplementation on the nutritive value of dehulled without antibiotic supplementation. Arch Geflügelk, 55, lupins. Brit Poultry Sci, 37, , , Broz J, Ordale P, Perrin-Voltz AH: Effect of 14. Salih ME, Classen HL, Campbell GL: Response of Trichoderma viride enzyme complex on performance of chickens fed on hull less barley to dietary B-glucanase at broiler chickens receiving pelleted diet. Arch Geflügelk, different ages. Anim Feed Sci Techn, 33, , , , Qadeer MK, Kamran Z, Arshad MN, Ashfag M, 23. Francesch M, Perez-Vendrell AM, Esteve-Garcia E, Ahmad S: Effect of enzyme supplementation in wheat- Brufau J: Effect of cultivar, pelleting and enzyme based rations on the production performance of broilers. addition on nutritive value of barley in poults diets. Brit J Anim and Plant Sci, 14 (3/4):77-79, Poultry Sci, 35, , Yalçın S, Önol AG, Şehu A, Onbaşılar İ: Bıldırcın 24. Graham H, Pettersson D: A note on the effects of a besisinde enzim, probiyotik ve antibiyotik kullanılması. B-glucanase and multi-enzyme on production in broiler Ankara Üniv Vet Fak Derg, 47, , chick fed a barley based diet. Swedish J Agric Res, 22, 17. Petterson D, Aman P: Effects of enzyme 39-42, supplementation of diets based on wheat, rye or 25. Pettersson D, Graham H, Aman P: Enzyme triticale on their productive value for broiler chickens. supplementation of low or high crude protein Anim Feed Sci Techn, 20, , concentration diets for broiler chickens. Brit Poultry Sci, 18. Wiedmer H, Völker L: Enzyme supplementation of a 33, , barley based diet to broiler chickens under practical 26. Yavuz HM: Mısır ve soyaya dayalı rasyonlara enzim conditions. Proceedings of the 7th European Symposium katılmasının etlik piliçlerde canlı ağırlık artışı, yemden on poultry Nutrition. June Girona, Spain , yararlanma ve karkas randımanına etkileri. Uludağ Üniv Vet Fak Derg, 15, , Zanella I, Sakomura NK, Silversides F, Fiqueirdo 27. Eder K, Roth-Maier DA, Kirchgessner M: The effect A, Pack M: Effects of enzyme supplementation of of enzyme supplements and high amount of white lupins broiler diets based on corn and sybeans. Poult Sci, 78, on concentrations of lipids in serum and meat in , fattening chickens. Arch Tierernahr, 49, , 1996.

14 Kafkas Üniv Vet Fak Derg 13 (2): , 2007 Farklı Dozlardaki Metamizol Sodyum un Farelerde Serum Enzim Aktiviteleri ile Karaciğer ve Böbrek Dokularındaki Oksidant Seviyeleri Üzerine Etkileri Kürşad YAPAR* Emine ATAKİŞİ** Erdoğan UZLU*** Onur ATAKİŞİ** Mehmet ÇİTİL*** Metehan UZUN**** Hidayet Metin ERDOĞAN*** * Giresun Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Giresun - TÜRKİYE ** Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya AD, Kars - TÜRKİYE *** Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları AD, Kars - TÜRKİYE **** Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Fizyoloji AD, Kars - TÜRKİYE Özet Metamizol sodyum (MS), veteriner sahada yaygın olarak kullanılan pirazolon türevi narkotik olmayan ağrı kesici ilaçlardandır. Bu çalışma, farelere farklı dozda metamizol sodyum uygulamalarının serum üre, kreatinin, alanin aminotransferaz (ALT), aspartat aminotransferaz (AST) ve alkalen fosfataz (ALP) enzim aktiviteleri ile karaciğer ve böbrek doku malondialdehit (MDA) ve indirgenmiş glutatyon (GSH) düzeyleri üzerine olan etkilerini araştırmak amacıyla yapıldı. Çalışmada toplam 32 adet Swiss Albino fare kullanıldı ve hayvanlar 4 eşit gruba (n=8) ayrıldı. Bir grup kontrol olarak ayrılırken, diğer üç gruptaki farelere 7 gün süre ile her gün 20 (Grup I), 50 (Grup II) ve 100 mg/kg (Grup III) olmak üzere normal, orta ve yüksek dozlarda MS kas içi uygulandı. Yedi günlük uygulamadan sonra farelerden kan ve doku örnekleri alındı. Serum örneklerinden üre ve kreatinin düzeyleri, ALT, AST ve ALP enzim aktiviteleri ile karaciğer ve böbrek doku süpernatantlarında MDA ve GSH analizleri yapıldı. Çalışmada, yüksek doz (100 mg/kg) uygulanan deney grubu serum üre ve kreatinin düzeyleri ile ALT, AST ve ALP enzim aktiviteleri, karaciğer ve böbrek dokusunda MDA miktarı, kontrol ve diğer iki gruba göre yüksek (p<0.05) bulunurken, hücresel enzimatik olmayan savunma sisteminde rol oynayan GSH düzeyi ise yüksek doz MS verilen grupda, kontrol ve diğer iki gruba göre düşük (p<0.05) olarak tespit edildi. Sonuç olarak kısa süreli de olsa yüksek doz (100 mg/kg) olarak verilen MS un karaciğer ve böbrek dokuları üzerinde hasara neden olabileceği kanaatine varıldı. Anahtar sözcükler: Metamizol sodyum, enzim, MDA, GSH, Karaciğer, Böbrek The Effect of Different Doses of Metamisole Sodium on Serum Enzyme Activities and Tissue Oxidant Levels in Liver and Kidney in Mice Summary Yayın Kodu: 2007/13-A Metamisole sodium (MS), a pyrosilone derivate, is widely used non-opioid analgesic in veterinary medicine. This study evaluated the effect of different doses of metamisole sodium on serum urea, creatin, alanine aminotransferase (ALT), aspartate aminotransferase (AST), alkaline phophatase (ALP) activities and tissue malondialdehyde (MDA) and reduced glutathione (GSH) level in liver and kidney in mice. The study involved 32 Swiss Albino mice. Animals were divided into four equal groups. One group was left control the other three groups received 20 (Group I), 50 (Group II) and 100 mg/kg (Group III) MS intramuscularly for 7 days. After a seven-day injection blood and tissue samples were collected from mice. Serum samples were examined for the determination of BUN, creatin, ALT, AST and ALP while tissue samples were evaluated for MDA and GSH levels. The high dose group (100mg/kg) had higher concentrations of serum BUN, creatin, ALT, AST and tissue MDA but low concentration of GSH (p<0.05) when compared to other groups. In conclusion, short term high dose (100 mg/kg) of MS resulted in liver and kidney degeneration. Key words: Metamisole sodium, enzyme, MDA, GSH,Liver, Kidney İletişim (Correspondence) Phone: / k_yapar@hotmail.com

15 122 Farklı Dozlardaki Metamizol... GİRİŞ Metamizol sodyum (MS) yapısı yönünden aminopiridin 4-metilaminoetanosülfat türevi olup, dipiron olarak da bilinen pirazolon türevi non steroid antienflamatuar (NSAID) bir ilaçtır. NSAID ler araşidonik asitten prostaglandin oluşumunu sağlayan siklooksigenaz (COX) enzimini inhibe ederek ağrı kesici, ateş düşürücü, yangı önleyici ve spazm çözücü etki gösterirler 1-5. Bu nedenle, başta MS olmak üzere NSAİD grubu bu ilaçlar veteriner sahada, evcil hayvanların her türlü ağrı, sancı, spazm, romatizmal hastalıklar, akut veya kronik artritisler, tendinitis, tendovaginitis, nevritis ve nevralji durumlarının sağaltımı veya bu hayvanların muayenesi sırasında, mg/kg dozda oral veya parenteral yollardan ve oldukça yaygın olarak kullanılır 6,7. MS nin parenteral veya oral kullanımından sonra tamamına yakınıemilir. Emilimden sonra daha çok hücre dışı sıvıda dağılan MS, hafif asidik özelliğinden dolayı yangılı ve hasarlı dokularda da yoğun şekilde bulunur 8. Metabolizmaları çoğunlukla karaciğerde glukuronik asitle birleşme veya birleşme öncesi oksidasyon ya da hidroksilasyon şeklinde meydana gelir. İlacın plazma yarı ömrü 3-10 saat arasında değişir ve 24 saat içerisinde %70 i metabolitler halinde idrarla atılır 1,9. Diğer NSAID lerde olduğu gibi mide bağırsak kanalı, böbrekler, karaciğer ve kan dolaşımı üzerine yan etkilere sahip olan MS aynı zamanda alerjik reaksiyonlara da neden olabilmektedir 2,5, Tedavi dozlarında nadiren karaciğer toksisitesine ve karaciğer enzim düzeylerinde hafif artışlara neden olabilen NSAID lerin, yüksek dozda veya uzun süreli kullanıldıkları zaman ortaya çıkan hepatotoksik ve kolestatik etkileri sebebiyle bilirubin ve alkalen fosfataz (ALP) düzeylerinde önemli artışlara neden olduğu bilinmektedir 2,13,19,20. Bu grup ilaçların gastritis, peptik ülser ve sindirim sisteminde kanamalar ile kan ve plazma proteinlerindeki azalmalara bağlı olarak kansızlık ve hipoproteinemilere neden olabilecekleri birçok araştırmacı tarafından da bildirilmiştir 5,13,14, Ayrıca böbreklerde prostaglandin sentezinin engellenmesi ile meydana gelen vazodilatasyona bağlı olarak kan akımında azalmalar, sıvı ve elektrolit düzensizlikleri, akut böbrek yetmezliği, nefrotik sendrom, tubuler nekroz ve interstisyel nefritis gibi böbrek problemlerine yol açabilmektedir 2,5,11,21,26. Kimyasal maddeler, ilaç toksikasyonları, radyasyon ve antineoplastik preparatlar organizmada fazla miktarda serbest radikal oluşumuna sebep olurlar. Ortaya çıkan ve hücrenin savunma mekanizma kapasitesini aşan miktardaki serbest radikaller ise istenmeyen reaksiyonlara sebep olur ve bunun sonucunda lipid peroksidasyonu gelişir. Lipid peroksidasyonu sonucu ortaya çıkan önemli radikallerden birisi malondialdehit (MDA) dir. Hücresel enzimatik olmayan savunma sisteminde önemli rol oynayan indirgenmiş glutatyon ise önemli bir hücre içi antioksidanı olup, serbest radikal ve peroksitlerle reaksiyona girerek oksidatif hasara karşı hücreleri korur 9. Bir NSAİD olan MS nin minimum-maksimum sağaltım (20-50 mg/kg) 6,7 ve yüksek dozu (100 mg/kg) üzerine özellikle oksidatif hasar yönünden yeterli çalışma bulunmamaktadır. Bu nedenle, çalışmamızda MS nin farklı dozlarının fare serum örneklerinde serum üre ve kreatinin düzeyleri ile ALT, AST ve ALP enzim aktivitelerinde meydana gelebilecek değişiklikler ile karaciğer ve böbrek dokularında MDA ve GSH düzeyleri üzerindeki etkilerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOT Çalışmada, Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvancılık ve Araştırma Çiftliğinde yetiştirilen ortalama g ağırlığında ve haftalık 32 adet Swiss Albino erkek fare kullanıldı. Deney hayvanları, laboratuar şartlarına adaptasyon için 48 saat süreyle, 12 saat gece 12 saat gündüz döngüsü sağlanarak 22 25ºC de barındırıldı. Farelere yem ve içme suyu ad libitum olarak verildi. Her grupta sekiz adet olmak üzere fareler dört gruba ayrıldı. Kontrol grubu olan farelere kas içi olarak %0.9 NaCl çözeltisinden, diğer üç gruba ise her gün 20 (Grup I), 50 (Grup II), 100 mg/kg (Grup III) dozlarda MS (Devaljin, enj. solüsyon, Vetaş Veteriner ve Tarım İlaçları AŞ, İstanbul/Türkiye) 7 gün süre ile kas içi olarak uygulandı. Yedi gün süren uygulamadan sonra, farelerden eter anestezisi altında intrakardiak kan örnekleri ile karaciğer ve böbrek dokuları alındı. Alınan kan

16 123 YAPAR, ATAKİŞİ, UZLU, ATAKİŞİ ÇİTİL, UZUN, ERDOĞAN örnekleri 3000 rpm de 10 dakika santrifüj edilerek, biyokimyasal analizler için serum örnekleri elde edildi. Karaciğer ve böbrek doku örnekleri soğuk %0.9 luk NaCl çözeltisiyle yıkandıktan sonra 0.1 M KCl (ph 7.4) çözeltisi içinde çözünmüş fosfat tamponda homojenize edildi. Homojenize edilen doku örnekleri 1000 rpm de 15 dakika soğutmalı santrifüje tabi tutulduktan sonra süpernatantları alındı 27. Elde edilen serum ve doku süpernatant örnekleri analizlere kadar -25ºC de derin dondurucuda saklandı. Serum üre ve kreatinin düzeyleri ile ALT, AST ve ALP enzim aktivitelerinin tespiti otoanalizörde (Olympus Chemistry Analyzer AU 640, Type: , Japan) gerçekleşti. Doku MDA düzeyleri Yoshoiko ve ark nın 28, GSH düzeyleri ise Beutler ve ark nın 29, metoduna göre spektrofotometrik (UV-1201, Shimadzu, Japan) olarak ölçüldü. İstatistiksel analizler SPSS Windows 10.0 paket programı ile yapıldı. Gruplar arası önemliliğin belirlenmesinde tek yönlü varyans analizi (ANOVA), alt grupların karşılaştırılmasında ise Duncan testi uygulandı. Tüm veriler ortalama± standart hata (x±sx) olarak gösterildi. p<0.05 olasılık değeri istatistik olarak anlamlı kabul edildi. BULGULAR Çalışmada elde edilen serum BUN ve kreatinin düzeyleri, ALT, AST ve ALP enzim aktiviteleri ile karaciğer ve böbrek dokusu MDA ve GSH miktarları Tablo 1 ve 2 de gösterilmiştir. Yüksek doz MS (100 mg/kg) uygulanan Grup III de serum ALT, AST ve ALP enzim aktiviteleri, üre ve kreatinin düzeyleri (Tablo 1) ile karaciğer Tablo 1. Farklı dozlarda MS uygulamalarının serum biyokimyasal parametreler üzerine etkileri Table 1. The effect of different doses of MS on serum biochemistry parameters Parametre AST (U/L) ALT (U/L) ALP (U/L) Üre (mg/dl) Kreatinin (mg/dl) Kontrol ab: satır bazında istatistiksel önem (p<0.05) Grup I (20 mg/kg) Gruplar Grup II (50 mg/kg) Grup III (100 mg/kg) 89.25±3.16 b 92.88±2.73 b 94.63±4.18 b ±3.91 a 47.88±3.17 b 48.75±1.80 b 50.13±2.67 b 65.00±3.49 a 41.13±1.91 b 42.75±2.01 b 43.50±2.13 b 57.88±3.37 a 20.77±1.24 b 21.28±0.90 b 22.90±0.96 b 33.03±2.17 a 0.413±0.02 b 0.425±0.02 b 0.446±0.02 b 0.673±0.03 a Tablo 2. Farklı dozlarda MS uygulamalarının doku MDA ve GSH düzeylerine etkileri Table 2. The effect of different doses of MS on tissue MDA and GSH level Gruplar Parametre Kontrol Grup I (20 mg/kg) Grup II (50 mg/kg) Grup III (100 mg/kg) MDAKaraciğer (µmol/g doku) MDABöbrek (µmol/g doku) GSHKaraciğer (mg/g doku) GSHBöbrek (mg/g doku) 0.266±0.01 b 0.275±0.01 b 0.283±0.01 b 0.321±0.01 a 0.202±0.01 b 0.214±0.01 b 0.221±0.01 b 0.254±0.01 a 0.331±0.01 a 0.321±0.01 a 0.312±0.01 a 0.258±0.01 b 0.273±0.01 a 0.262±0.01 a 0.251±0.01 a 0.211±0.01 b ab: satır bazında istatistiksel önem (p<0.05)

17 124 Farklı Dozlardaki Metamizol... ve böbrek dokusu MDA miktarının (Tablo 2) kontrol ve diğer iki gruba göre istatistiksel olarak yüksek (p<0.05) olduğu, karaciğer ve böbrek dokusu GSH düzeyinin ise kontrol ve diğer iki gruba göre düşük olduğu (p<0.05) belirlendi (Tablo 2). TARTIŞMA ve SONUÇ NSAİD lerin tedavi dozlarında yaygın olarak veya yüksek dozlarda bilinçsiz bir şekilde kullanılmaları durumunda başta mide bağırsak sistemi, karaciğer, böbrek, kan ve dolaşım sistemi üzerine önemli toksik etkiler ile alerjik reaksiyonlara neden olduğu birçok araştırmacı tarafından bildirilmektedir 2,5,10 13,19,22,30. Çalışmada 100 mg/kg dozda MS uygulamasının serum enzim aktivitelerini anlamlı derecede (p<0.05) arttırdığı tespit edildi (Tablo 1). Çalışmamızda karaciğer enzim aktivitelerinde gözlenen bu artışların, NSAİD ler ile yapılan tedaviler sonucu karaciğerde yaygın bozukluklar ve nekrozla beraber, serum enzim düzeylerinde de değişikliklere neden olduğu bildirilen 13,19,24 benzer çalışma bulgularıyla uyum içerisinde olduğu ve bu durumun organda meydana gelen dokusal bir hasardan kaynaklanmış olabileceği düşünüldü. Çalışmada 100 mg/kg dozda MS uygulanan farelerin karaciğer dokusunda GSH değerinin diğer gruplara göre istatistik olarak önemli derecede azaldığı (p<0.05), MDA değerinin ise arttığı (p<0.05) tespit edildi (Tablo 2). Ertekin ve ark. 9 köpeklerde yaptıkları bir çalışmada 12 saatte bir kas içi 400 mg/kg metamizol uygulamasının 3. günden itibaren serum MDA düzeylerini arttırdığını, GSH düzeylerini ise değiştirmediğini rapor etmişlerdir. Sanchez ve ark. 31 ise, ratlarda yaptıkları çalışmada 1000 mg/kg oral olarak MS uygulamasının GSH düzeylerini önemli derecede azalttığını bildirmişlerdir. Çalışmamızda elde edilen bu bulguların, Ertekin ve ark. 9 ile Sánchez ve ark. 31 nın çalışma bulguları ile uyumlu olduğu ve MDA değerlerindeki artış ile GSH değerindeki bu düşüşlerin karaciğer dokusunda serbest radikal üretim artışının bir göstergesi olabileceği söylenebilir. Bu çalışmada, 100 mg/kg dozda MS uygulanan fare böbrek dokusu MDA düzeyinde diğer gruplara göre tespit edilen önemli derecedeki (p<0.05) artış ve GSH düzeyindeki anlamlı düşüşün (p<0.05), MS un metabolizması sırasında oluşan reaktif oksijen metabolitlerindeki artış ve bunların neden olduğu peroksidatif hasarın bir göstergesi olabileceği düşünülmektedir. Bu bulgulara ilaveten böbrek fonksiyonunun bir göstergesi olarak kabul edilen serum üre ve kreatinin düzeylerinde de istatistik olarak anlamlı artışlar belirlenmiştir. Bu artışlar, Whelton 26 ve Miller in 11, MS in prostaglandin sentezinin bir inhibitörü olarak böbreklerde vazodilatasyonu engellediği ve buna bağlı olarak kan akımını azalttığı, dolayısıyla uzun vadede böbrek yetmezliği ve nekrozlar ile serum üre ve kreatinin düzeylerinde artışa neden olduğunu rapor ettikleri çalışma bulguları ile uyum göstermektedir. Sunulan çalışmada, 100 mg/kg dozunda MS uygulamalarının, 20 ve 50 mg/kg doz uygulamalarına göre daha toksik etkili olabileceği gözlenmiştir. Sonuç olarak, kısa süreli de olsa 100 mg/kg dozda MS uygulamasının oksidatif stres ile birlikte karaciğer ve böbreklerde doku hasarına neden olabileceği kanısına varılmıştır KAYNAKLAR Kaya S, Pirinçci İ, Ünsal A, Traş B, Bilgili A, Akar F: Veteriner Farmakoloji - 4. Baskı, Cilt I, Medisan Yayın Serisi No: 63, Ankara, Türkiye, Boothe DW: The Analgesic - Antipyretic - Antiinflammatory Drugs. In, Adams, HR (Ed): Veterinary Pharmacology and Therapeutics. Iowa State Universty Pres,7th Edition, Ames, Iowa, USA, Kayaalp SO: Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji 7. Baskı, Cilt 2, Feryal Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, Türkiye, Şanlı Y, Kaya S: Veteriner Farmakoloji ve Sağaltım Seçenekleri. Medisan Yayınları, 2. Baskı, Ankara, Türkiye, Insel AP: Analgesic - Antipyretics and Antiinflammatory Agents: Drugs Employed in the Treatment of Rheumatoid Arthritis and Gout; In, Gilman AF, Rall TW, Nies AS, Taylor P (Eds): The Pharmacological Basis of Therapeutics. Pergamon Pres, 8th Edition, New York, USA, Şanlı Y: Veteriner İlaçları Rehberi ve Bilinçli İlaç Kullanımı El Kitabı. Özkan Matbaacılık Ltd. Şti., 4. Baskı, Ankara, Türkiye, Löscher W: Pharmaka mit wirkung auf das zentralnervensystem. In, Löscher W, Ungemach FR, Kroker R (Eds): Grundlagen der Pharmakotherapie bei Haus- und Nutztieren.105, Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg, 1994

18 125 YAPAR, ATAKİŞİ, UZLU, ATAKİŞİ ÇİTİL, UZUN, ERDOĞAN Karahan İ, Güler O: The effects of high doses dipyrone, flunixin and indomethacin on some biochemical parameters in rats. FÜ Sağlık Bil Derg, 13 (3): , Ertekin A, Şahin A, Karaca M, Akkan HA, Bakır B: The effect of dipyrone overdoses on the levels of lipid peroxidation, glutathione and ceruloplasmin in dogs. YYÜ Vet Fak Derg, 12 (1-2): , Costa D, Marques AP, Reis RL, Lima JLFC, Fernandes E: Inhibition of human neutrophil oxidative burst by pyrazolone derivatives. Free Radic Biol Med, 40, , Miller S: Prostaglandins in health and disease: An overview. Semin Arthritis Rheum, 36 (1): 37-49, Levy M: Hypersensitivity to pyrazolones. Thorax, 55 (2): 72 74, Bjorkman D: Nonsteroidal anti-inflammatory drugassociated toxicity of the liver, lower gastrointestinal tract and esophagus. Am J Med, 105 (5): 17-21, Nakahura T, Griswold W, Lemire J, Mendoza S, Reznik V: Nonsteroidal anti-inflammatory drug use in adolescence. J Adol Health, 23, , Fries JF, Williams CA, Bloch DA: The relative toxicity of nonsteroidal antiinflamatory drugs. Arthritis Rheum, 34 (11): , Kore MA: Toxicology of nonstreroidal antiinflamatory drugs. Vet Clin Nort Am, 20 (2): , Meredith TJ: Nonnarcotic analgesic. Problem of overdose. Drugs, 32 (4): , 1986 Vale JA, Meredith TJ: Acute poisoning due to nonsteroidal antiinflamatory drugs. Med Toxicol, 1 (1): 12-31, O Connor N, Dargan PI, Jones AL: Hepatocellular damage from non-steroidal anti-inflammatory drugs. Q J Med, 96, , Lewis JH: Hepatic toxicity of nonsteroidal antiinflammatory drugs. Clin Pharm, 3 (2): , Oral A: Nonsteroidal anti-inflammatory drugs in the treatment of osteoarthritis in elderly: Adverse effects and drug interactions. Turk J Geriatrics, 7 (3): , Bidaut-Russell M, Gabriel SE: Adverse gastrointestinal effects of NSAIDs: Consequences and costs. Best Pract Res Clin Gastroenterol, 15 (5): , Brooks PM, Day RO: Nonsteroidal antiinflammatory - differences and similarities. N Eng J Med, 324, , Bush TM, Shlotzhauer TL, Imai K: Nonsteroidal antiinflammatory drugs. Proposed guidelines for monitoring toxicity. West J Med, 155 (1): 39-42, Collins AJ, Davies J, Dixon AJ: Contrasting presentation and findings between patients with rheumatic complaints taking nonsteroidal antiinflammatory drugs and a general population referred for endoscopy. Br J Rheumatol, 25, 50-53, Whelton A: Nephrotoxicity of nonsteroidal antiinflammatory drugs: Physiologic foundations and clinical implications. Am J Med, 106 (5): 13-24, Stocks J, Gutteridge JMC, Sharp RJ, Dormandy TI: Assay using brain homogenate for measuring the antioxidant activity of biologial fluids. Clin Sci Mol Med, 47, , Yoshoiko T, Kawada K, Shimada T: Lipid peroxidation in maternal and cord blood and protective mechanism against actived-oxygen toxicity in the blood. Am J Obstet Gynecol, 135, , Beutler E, Duran O, Kelley BM: Improved method for determination of blood glutathione. J Lab Clin Med, 28, , Steffen P, Krinn E, Möller A, Seeling W, Rockemann MG: Metamizol and diclofenac profoundly reduce opioid consumption after minor trauma surgery. Acute Pain, 4, Sanchez S, Martin MJ, Ortiz P, Motilva V, De La Lastra CA: Effects of dipyrone on inflammatory infiltration and oxidative metabolism in gastric mucosa: Comparison with acetaminophen and diclofenac. Diges Dis Sci, 47(6): , 2002.