Flaşörler ve Merdiven Otomatikleri

Transkript

1 Flaşörler ve Merdiven Otomatikleri İhbar sistemlerinde çok kullanılan flaşörler ile bina içi aydınlatmayı kontrol için yapılan merdiven otomatikleride bir nevi zaman rölesidir. Şekil 325 de bir firmaya ait flaşör rölenin bağlantı resmi ile zaman değişim eğrisi,şekil 326 da çok kullanılan merdiven otomatiği baglantı resmi gösterilmiştir. Kontaktörler ve Röleler 1 Tanım : Kontaktör,genel anlamda elektrik devresini açıp kapamaya yarayan ve bir tahrik sistemiaracılığı ile uzaktan kumanda edilebilen bir tür elektrik anahtarıdır. Genellikle alçak gerilimde ve bazı özel hallerde orta gerilimde kullanılır. Kontaktör,genellikle devreyi çok sık acıp kapamaya elverişlidir. Bir röle aracılıgı ile tüketicileri aşırı yüklere karşı koruyabilir. Kontaktörün en önemli üç dildeki karşılıkları şunlardır. İngilizce Fransızca Almanca : The contactor : Le contacteur : Dzs schütz Röleler, küçük akımlı değişik kumanda sistemlerinde, bir devreyi açıp kapama amacı ile, kontaktörler ise motor devrelerinde veya büyük akımlı devrelerde enerji şalteri olarak kullanılırlar. Kontaktör ve rölelerin bobin çalışma gerilimleri genellikle küçük gerilimlidir. Böylece elektrik enerjisinden koruma önlemi alınmaksızın çok büyük akımlı ve gerilimli devrelere emniyetle kumanda etmek mümkün olur. 2 Özellikleri Çalışma ve kullanma tarzı bakımından kontaktörü diğer anahtar türlerinden ayıran en önemli özelliği, devreyi çok sık açıp kapamaya ve aynı zamanda uzaktan kumandaya elverişli olmasıdır. Kontaktör, bir termik röle ile donatıldığında jumanda ettiği işletme aracını veya tesis bölümünü aşırı yüke karşı koruma görevinide yapar. Alçak gerilim tesislerinde kullanılan bağlama cihazlarının ve anahtarların genel sınıflandırılmasıaçısından kontaktörler, 1 İşletme tarzı bakımından bir uzaktan kumanda anahtar, 2 Bağlama kapasitesi bakımından bir kısmı, yük veya güç anahtarı ve motor anahtarı ve bir kısmıda motor anahtarı, 3 Ark söndürme bakımından kuru, yağlı ve vakumlu anahtar, Akım türü bakımından, doğru veya alternatif akım anahtarı, 5 Tahrik sistemi bakımından, doğru ve alternatif akımla çalışan elektromanyetik kumandalı anahtar nadiren motorlu veya pnömatik kumandalı anahtar,

2 3Yapılışı 6 Kutup sayısı bakımından doğru akım sistemi iki kutuplu, alternatif akım sistemi için iki, üç veya dört kutuplu ve kumanda sistemlerinde dört, altı, sekiz veya on kutuplu anahtardır. Genel olarak bütün anahtarlarda olduğu gibi, her kontaktörde her bir akım yolu veya faz başına bir çift kontak takımı vardır.bunlardan birincisi sabit ve ikincisi hareketli kontaktır. Kontaktörün esas özelliklerinden birisi, devreyi çok sık açıp kapamak olduğundan, kontaktörlerde ana akım devreleri üzerinde bulunan ana kontakların önemi çok büyüktür. Akım devresinin kapanması söz konusu olduğu zaman, hareketli kontaklar, bir tahrik sistemi aracılığı ile sabit kontaklar ile temas haline getirirler. Söz konusu tahrik sistemi nadiren pnömatik ve genellikle elektromanyetiktir. Elektromanyetik tahrik sistemi bir demir çekirdekten, bir bobinden ve bir yaydan oluşur. Demir çekirdek iki parçalıdır. Bunlardan birincisi sabittir ve kontaktör devresine monte edilmiştir. Hareketli kontaklar ise, hareketli demir çekirdek parçası aracılığı ile, ya doğrudan veya bir tahrik kolu üzerinden hareket ettirilirler. Sükünet halinde hareketli parça yay tarafından çekilmiş olduğundan, kontaklar açık durumda bulunurlar. Kontaktörün kumanda ettiği cihazın devreye sokulması arzu edildiğinde manyetik bobin, dışarıdan bir kumanda gerilimine bağlanarak uygulanır. Böylece elde edilen manyetik çekme kuvveti, yay kuvvetini yenerek hareketli kontakları sabit kontaklar üzerine bastırır ve akım devresini kapatır.bobin uyarıldığı sürece de devre kapalı kalır.şu halde manyetik kuvvet, hem kontakları kapatır ve hem de kapalı kalmasını sağlar. Kontaklar arasında iletimin iyi olması, aşırı ısınmayı önler ve ömürleri uzun olur. Bu sebepten kontak temasının iyi olması şarttır. Onun içinde belirli kontak basıncının bulunması gereklidir. Kontak basıncını manyetik çekme kuvveti oluşturur.şu halde manyetik kuvvet bir taraftan yay kuvvetini yenecek ve diğer taraftan belirli bir kontak basıncını oluşturacak kadar büyük olmalıdır. Kontaklarının kapanması, burada açıklandığı kadar kolay ve basit değildir. Zira bobinin uyarılması ile meydana gelen büyük manyetik çekme kuvveti etkisi ile kontaklar birbirine çarptıktan sonra geri sıçraması ve bu olayın mili saniye mertebesinde küçük zaman aralıkları ile tekrar ederek titreşimlerin baş göstermesi tehlikesi vardır. Her bir çarpma ve geri sıçrama küçük çaplı bir kapama ve tekrar açma arkı oluşturur. Ark, kontakların kısa zamanda harap olmasına yol açar. Çarpma ve titreşme olayına meydan vermemek için yay kuvvetinin manyetik çekme kuvvetini ve hareket eden kitlelerin dinamik kuvvetinin tam bir uyum içinde olmaları gerekir. Sıçramayı önlemek için kontaklar, yaylanabilen kontak taşıyıcılar üzerine oturtulurlar. Ayrıca nüvenin ön yüzünde küçük bir plastik pulcuk yapıştırılır. Böylece çekme anında artık mıknatısıyet etkisi ile paletin demir çekirdeğe yapışık kalması önlenir. Alternetif akımda çalışan kontaktörlerde, alternatif akımın değer ve yön değiştirmesi sonucu yön değiştirmesi sonucu çekme kuvveti değişimlerinin yaratacağı titreşimleri ve gürültüyü önlemek için, demir çekirdeğin ön yüzüne açılmış kanala bakır halka yerleştirilir.

3 Hareket eden manyetik devre parçasının hareket ekseni üzerine ayrıca bir çok yardımcı kontaklar daha yerleştirilir. Bunlar çeşitli yardımcı devrelere kumanda etmeye yararlar. Bu kumanda kontaklarından normalde açık kontaklara, kapatıcı kontak veya kapayıcı kontak, normalde kapalı kontaklara, açıcı kontak veya açar kontak denir. Kontaktör bobinine uygulanan gerilim kesildiğinde manyetik çekme kuvveti sıfır olur ve serbest kalan yay kuvvetinin tesiri ile hareketli kontaklar geri çekilerek kontaklar açılır ve ana akım devresi kesilir. Kontaktörlerde hareketli kısımlar az ve bunlarda aşınma önemsiz olduğundan, kontaktör ömrü uzundur. Ancak fazla yıpranan kısım kontaklardır. Dayanıklılığı arttırmak ve ömrü uzatmak için kontaklar özel gümüş alaşımdan yapılırlar. Açma veya kapama esnasında arkın yıpratıcı etkisini azaltmak için beher akım yolu başına seri bağlı çift kontak sistemi uygulanır. Açma esnasında meydana gelen arkı söndürmek için belirli bir güçten sonra kontaktör, erk söndürme hüçresi ile donatılır. Kontakların ömrü yüke ve çeşitli işletme şartlarına bağlıdır. Yükün artması halinde veya ağır işletme şartlarında, örneğin cihazların kısa aralıklarla sık sık devreye sokulup çıkarılmaları ile kontakların ömrü kısalır. Kontaklar o şekilde yapılmıştırlar ki, harap olan kontaklar gerektiğinde kolayca yenileri ile değiştirile bilirler. Bu sayade kontaktörün ömrü uzamış olur. Kontaktörler birbirleri ile paralel bağlanarak akım kapasitesi büyütülebilir veya kontak sayısı arttırılabilir. Fazla kontakları boş bırakmayıp kullanmak yararlıdır. Ayrıca kullanılmayan kontakların bağlantı vidaları mutlaka sıkıştırılmalıdır. Şekil: 331 de üç kutuplu bir kontaktörü oluşturan ana elemanlar şematik olarak gösterilmiştir. (Şekil: 331) üç kutuplu kontaktörün prensip şeması ab Bobin gerilim uçları 12, 3, 56, Ana kontaklar (kapatıcı kontak tipi) 131 Yardımcı kontak (kapatıcı kontak tipi) 2122 yardımcı kontak (Açıcı kontak tipi) Kullanma Yerleri Kullanıldığı yerler bakımından kontaktörler; a) Güç kontaktörü b) Kumanda kontaktörü c) Yardımcı kontaktör olmak üzere üç ana guruba ayrılır.

4 Güç kontaktörü, daha ziyade alçak gerilim tesislerinde motorlara Aydınlatma devrelerine, kondansatörlere ve elektrikli ısıtma cihazlarına kumanda etmeye yarar. Motorları devreye sokup çıkaran kontaktör için motor gücü sık sık devreyi açıp kapama, uzaktan kumanda ve aşırı yüke karşı koruma özellikleri önem taşır. Güç kontaktörü, üç fazlı alternatif akımda 660 Volta kadar ve doğru akımda 0 Volta kadar kullanılır. Motorlarda gerilim arttıkça şebekeden çekilen akım azaldığı halde ısıtma cihazlarında ve kondansatörlerde gerilim arttıkça çekilen akım da artar. Bu bakımdan kontaktör seçiminde çekilen akımın izin verilen işletme gerilimi sınırları içinde kalmasına dikkat edilmelidir. Kondansatörlerde yüksek harmoniklerin baş göstermesi sebebiyle akım değeri arttığından, kontaktör akımı, nominal kondansatör akımının 1.5 katı seçilir. Pompa, kompresör ve vantilatör tahriki için kullanılan orta gerilim motorlarının ve kompanzasyon amacı ile kullanılan kondansatörlerin sık sık devreye girip cıkmaları gerektiğinden, bu gibi tesislerde vakumlu kontaktör kullanılması tercih edilir. Bunlar uzun ömürlü olup bir saatte 1200 defa açmakapama yapabilirler ve ömürleri bir milyon açmakapama yapmaya elverişlidir. Kumanda kontaktörleri ve yardımcı kontaktörler, kumanda, kilitleme, ihbar ve sinyalizasyon devrelerinde kullanılırlar ve bu devrelerin gerektiği şartlara göre seçilirler. 5 Karakteristik Büyüklükler Kontaktörlerin seçiminde ve kullanılmasında önemli karakteristik büyüklükleri şöyle özetleye biliriz. 1 Akım cinsi : Devrenin doğru veya alternatif akımla çalışmasına bağlı olarak, kontaktör de doğru veya alternatif akım için seçilir. 2 Nominal Frekans (f) : Kontaktörün bağlanacağı şebekenin frekansı olup Türkiye de 50 Hz kullanılır. 3 Nominal Gerilim (Un) : Kontaktörün kullanıldığı yerdeki şebeke geriliminin nominal değeri olup daima fazlar arası gerilimdir. Nominal İşletme Gerilimi (Ue) : nominal işletme gerilimi, nominal işletme akımı ile kontaktörün kullanılıp kullanılmayacağını tayin eder. Kontaktörün kapama ve açma kapasiteleri ile kullanma katagorisi işletme gerilimi ile ilgilidir. 5 Nominal İzalasyon Gerilimi (Ui) : kontaktörün izalasyon dayanımını belirleyen gerilim değeri olup izalasyon muayeneleri buna göre yapılır. 6 Nominal Çalıştırma veya Kumanda Gerilimi (Uc) : Elektromanyetik kontaktörlerde bobine uygulanacak gerilim olup, kumanda akım devresinin çalıştırılması için bu gerilim esas alınır. Kontaktörler nominal kumanda geriliminin %85110 sınırları arasında kusursuz olarak çalıştırılabilirler. 7 Nominal Akım (In) : Kontaktör devreye girdiğinde sınır ısınmanın ve sınır sıcaklık derecesinin aşılmayacağı akım değeri denir.

5 8 Nominal İşletme Akımı (Ie) : İmalatcı tarafından bildirilir. Nominal işletme gerilimine, nominal frekansa, işletme cinsine, kullanma kategorisine bağlıdır. Çoğunlukla nominal işletme akımı yerine nominal işletme gerilimi ile motorun en büyük gücü verilir. Buna kontaktörün Nominal İşletme Gücü denir. Bobin Tutma Gücü : elektromanyetik kondansatörlerde mıknatıs çekildikten sonra bobinden geçen akımla bobin çalışma geriliminin çarpımı olan güçtür. Alternatif akımda VA, doğru akımda W olarak verilir. 6 Kullanma Kategorisi Kontaktör seçiminde kullanma kategorisi büyük önem taşırlar. VDE 0660 a göre kullanma kategorisi şöyle tanımlanmıştır. Kontaktörlerin kullanma amacı ve yüklenme durumları, nominal işletme akımı veya motor gücü ve nominal gerilim ile birlikte Kontaktörlerin standart kullanma kategorileri çizelge 11 de verilmiştir. Kullanma sınırı Alternatif akım Doğru akım Ac1 Ac2 Ac3 Ac Dc1 Dc2 Dc3 Dc Örnek uygulamalar Endüktif olamayan veya çok az endüktif yükler, direnç frınlar Bilezikli motorlar : yol verme, yön değiştirmeli çalışma 1 Sincap kafesli motorlar: yol verme, çzlışmakta olan motorların devre dışı edilmesi Sincap kafesli motorlar: yol verme, yön değişmeli çalışma 1, aımlı çalışma 2 Endüktif olmayan veya çok az endüktif yükler, dirençli fırınlar Şönt motorlar : yol verme, çalışmakta olan motorların devre dışı edilmesi Şönt motorlar: yol verme, yön değişmeli çalışma 1, adımlı çalışma 2 Seri motorlar: yol verme, çalışmakta olan motorların devre dışı edilmesi Seri motorlar: yol verme, yön değiştirmeli çalışma 1, adımlı çalışma 2 Dc5 1) Yön değişmeli çalışma, motorun durdurulması veya motorun çalışırken primer bağlantılarının aniden ters çevrilerek motor yönünün değiştirilmesi işlemidir. 2) Adımlı çalışma, motorun döndürdüğü düzende küçük hareketler elde etmek için motorun bir kez veya kısa aralıklarla tekrarlanarak enerjilenmesi işlemidir. Not: kontaktörün rotor devrelerinin açılıp kapanması kondansatörlere veya tungsten filemanlı lambalara uygulanması şartları önceden belirlenmelidir. ÇİZELGE:11

6 VDE 0660 a göre nominal işletmede çeşitli kullanma kategorileri için kontaktörlerin kapama ve açma şartları çizelge 12 de verilmiştir. Kullanma Anma Çalışma Kapama Kesme Sınıfı Akım Değeri I/Ie U/Ue Cos 2 Ic/Ie Ur/Ue Cos 2 AC1 Bütün değerler Alternatif Akım Doğru Akım AC2 Bütün değerler AC3 AC DC1 DCé DC3 DC DC5 Şönt motorlar seri motorlar Ie 17A 17A<Ie 100A Ie>100A Ie 100A 17A<Ie 100A Ie>100A Bütün değerler Bütün değerler Bütün değerler Bütün değerler I/Ie U/Ue L/R (ms) Ic/Ie Ur/Ue L/R Ie = Anma akımı (madde 0.2..) U = Kapama öncesi gerilim Ue = Anma çalışma gerilimi (madde ) Ur = Toparlama gerilimi I = Kapama gerilimi Ic = Kesme akımı 1) Kapama şartları alternatif akım için etken değerlerdir. Ancak, devrenin güç katsayısına bağlı olaraksimetrik olmayan akımın tepe değeri daha büyük olabilir (madde notu) 2) Cos 0 için tolerans = ± ) I veya Ic için en küçük değer = 1000A ) Ic için en küçük değer = 800A 5) I için en küçük değer = 1200A 6) L/R için telorans = ± % 15 ÇİZELGE: 12

7 7 Standart Tanımlar (Temel Kavramlar) Kontaktörlerin kullanılmasında önemli olan temel kavramları şöyle özetliye biliriz. Kontaktör Kutbu: Ana akım devresinin akım yoluna ait kontaktör kısımlarına kontaktör kutbu denir. Kontaktörler genellikle 3 kutupludur. Ana Kontak: Bir kontaktörün, kapalı durumda ana akım devresinde akımın geçmesini sağlayan kontaklartır. Sükunet Konumu: elektromanyetik tahrik sistemi çalışmasken kontaktörün hareketli kısmının konumudur. Kumanda Akım Devresi: Ana akım devresine ait olmayan ve kontaktörün kapanıp açılmasını sağlayan bir akım devresinde bulunan bütün iletken kısımdır. Kumanda Kontağı: kontaktörün kumanda akım devresinde bulunan ve kontaktör tarafından mekanik yoldan çalıştırılan kontaklardır. Yardımcı Akım Devresi: Kontaktörün ana ve kumanda akım devrelerinden başka bir akım devresine ait olan bütün iletken kısımlardır. Yardımcı akım devreleri, ihbar, kilitleme vb. Fonksiyonları yerine getirirler. Başka bağlama cihazlarının kumanda akım devresinin bir kısmı olabilirler. 8 Yardımcı Kontaklar Kontaktörler bir Yardımcı anahtar ile donatılırlar. Bu anahtar, kumanda, ihbar, sinyal, ölçme ve kilitleme gibi işlemlerin yerine getirilmesine yarar. Yardımcı akım devrelerine kumanda eden bu anahtar, kontaktörün yardımcı elemanıdır. Yardımcı anahtar, çeşitli fonksiyonları olan kontakları içerir. Yardımcı kontak tipleri şunlardır. A) Kapatıcı kontak: Kontaktör açık iken açık ve kontaktör kapalı iken kapalı Olan kontaktır. B) Açıcı kontak: Kontaktör açık iken kapalı ve kontaktör kapalı iken açık olan kontaktır. C) Enversör kontak: bazı kontaktörlerde bulunur. Kapatıcı ve açıcı kontakların bir kombinasyonu olup bir hareketli ve iki sabit kontak elemanından oluşur. D) Silici kontak: Bazı kontaktörlerde bulunur. Kontaktörün kapanması esnasında kısa süreli olarak kapanıp sonra açılan kontaktır. Bu kontak türlerinden başka bazı kontaktörlerde erken kapatan kapatıcı Kontak veya geç açan açıcı kontak gibi bazı özel kontak türleri daha vardır. Kontaktörün tipine, gücüne ve kullanıldığı yerdeki işletme şartlarına göre bir kontaktörde yardımcı kontak tiplerinden biri veya birkaçı bulunabildiği gibi, ihtiyaçlara göre çok sayıda da yer alabilir. İmalatçı firmaların kataloklarıda kontaktörlere ait yardımcı kontak türleri ve sayıları bildirilir. Yardımcı kontak devreleri normal ana akım devresi gerilimine bağlandıkları gibi genellikle kumanda ve sinyal devrelerinin gerektirdiği 12,2,8,110 Volt gibi daha düşük gerilimlere de bağlanabilirler.

8 Yardımcı devrelerden çekilen güçler küçüktür. Bu sebeple yardımcı kontakların açıp kapama sonucu yıpranmaları fazla olur. 9 Baglama Uçları: Kontaktörün şebeke tarafından ve tüketici tarafından olmak üzere, kontak sayısının iki katına eşit bağlama uçları vardır. Bunlar bağlama iletkenleri aracılığı ile ana kontakları bir taraftan sigortalar üzerinden şebekeye ve diğer taraftan eğer varsa termik röle üzerinden tüketiciye bağlantı yapmaya yarar. Bağlama uçlarında yapılan bağlantının çok iyi yapılması gerekir. Eğer sıkı bir bağlama yapılmazsa, büyük geçiş direnci sonucu ısınma olur. Bunun etkisi ile iletken izalasyonu yanar. Bağlama uçları genellikle yaylı bir rondela ile donatılır ve yarıklı vida aracılığı ile tornavida ile açılıp kapanacak şekilde düzenlenir.büyük güçlü kontaktörlerde altı köşeli vida kullanılır ve bunlara bağlanacak büyük kesitli iletkenler kablo pabucu ile bağlanır. Bağlama uçları, kontaktör ana akım yolunun nominal işletme akımına uygun boyutlandırılır. Bu sebeple bağlama uçları, nominal işletme akımına karşılık olan kesitte iletkenler girecek büyüklüktedir. Çizelge 13 de, kontaktörün akım yoluna ait nominal akım değerlerine göre kullanılacak iletken kesitlerini gösteren çizelge verilmiştir. Bağlantı iletkenleri çizelgedeki kesitlere uygun seçilmelidir. Yardımcı devre bağlantı iletkenleri kesiti 12.5 mm2 arası kesitte olmalıdır. ANMA ISIL AKIM ARALIĞI (Amper) İLETKEN KESİTİ (mm 2 ) ÇİZELGE: 13

9 10 Doğru Akımla Uyarma: Tahrik sistemlerinde kumanda ve devir ayarı kolaylıkları yüzünden bazı durumlarda doğru akım motorları kullanıldığından, bu gibi yerlerde kontaktör bobinleri doğru akımla uyarılırlar. Doğru akımla uyarmada en ekonomik bağlantı, kontaktör bobin devresine seri bir direnç bağlamak suretiyle gerçekleştirilir. Buna Ekonomik Bağlantı adı verilir. Şekil 332 bu bu bağlantının prensibini gösterir. Bu bağlamada kontaktör açıkken öndirenç kendine paralel bağlı açma geçici bir kontak üzerinden kısa devre edilerek etkisis hale getirilmiştir. Kontaktörün kapanması için bobine doğru gerilim uygulandığında, açma gecikmeli kontak açılıncaya kadar bobinden büyük bir akım geçer ve kontaktör nüvesi kuvvetle çekilir. Kontaktör kapanmadan az önce açıcı kontak açılır ve özdirenç bobine seri olarak devreye girer. Bunun üzerine bobin akımı, sürekli çalışma için gerekli olan tutma değerine düşerek normal çalışma sağlanır.(bir kontaktörün güvenilir bir şekilde kapana bilmesi için, bobine uygulanacak gerilim 0.85 Uc sınırları arasında olmalıdır. Kapanan bir kontaktör bobin gerilimi çalışma ortamına göre Uc değerlerine düşmesi halinde açılır.) Doğru akımla uyarmada daha doğru yöntem, bobin devresine bir redresör bağlamaktır. Şekil: 333 de böyle bir devrenin prensip şeması görülmektedir. 11 Kontaktör Koruyucusu: Kontaktörlerin ana akım yolları, tahrik sistemi, yardımcı devreleri bir kaide üzerine yerleştirilirler ve uygun bir koruyucu ile dış etkenlere karşı koruma altına alınırlar. Güçlerine bağlı olarak kontaktörlerin ağırlığı kg, arasındadır. Kaide bu ağırlıkları taşıya bilmelidir. Koruyucu olmassa soğuma çok daha iyi olur. Buna karşılık temas gerilimine, toza, yabancı cisimlerin ve suyun girmesine karşı korumak bakımından koruyucu içine alınırlar.

10 Kontaktörler, bağlama tesislerinde demir konstrüksiyon üzerine, saç tabloların içine, iş makinaları gövdelerine, duvara ve gereken her yere yerleştirilebilirler. Kaidelerinde bulunan deliklerden vidalarla monte edilirler. Montaj bakımından yön şartı yoktur. İhtiyaca göre düşey veya yatay oturtulabilirler. Bazı tipler yaylı olarak raylar üzerine monte edilebilirler. 12 Etiket: Her kontaktörün üzerinde bulunan karakteristik değerlerini bildiren etiket bulunur. Etiketdeki önemli bilgiler şunlardır. İmalatcı firmanın adı, İmal edildiği ülkenin adı, Kontaktörün tipi, Kontaktörün özellikleri için geçerli standart, Kontaktörün kullanma kategprisi ve buna göre çeşitli gerilimlerde bağlanacakları güçler, Nominal akım, Yardımcı kontakların tipleri ve sayıları. Bu bilgilerden yararlanarak kontaktörler uygun şekilde seçilmeli ve kullanılmalıdırlar. 13 Kontaktörlerin Seçilmesi: Kontaktörlerin seçilmesi çok önemli bir konudur. Eğer kontaktör işletme büyüklüklerine, işletme ve ortam şartlarına uygun seçilmesse, hem işletme arızalı olur, hemde kontaktörün ömrü kısalır. Kontaktör seçiminde esas olan önemli büyüklükler şunlardır. a Nominal İşletme Gerilimi: Alçak gerilim şebekelerinde çok kullanılan standart gerilim 220/380V. 50Hz. Dir. Bunun dışında kontaktörler ve bağlanan cihazlar için standart gerilim değeri çizelge 1 de verilmiştir. Doğru Gerilim(V) Alternatif Gerilim(V) Siyah rakamlar ile yazılan değerler tercih edilir. ÇİZELGE: 1

11 İzalasyon gerilimi bakımından uygun olduğu sürece bir kontaktör, çeşitli gerilim kademeleri için kullanılabilir. Her bir kontaktörün hangi gerilimlerde hangi güçlerdeki asenkron motorlara kumanda edebilecekleri imalatcı firmaların katoloklarında gösterilir. b Nominal Çalıştırma Gerilimi: Çalıştırma gerilimi olarak elektrik enerjisinden emniyetle korunmak bakımından 2V ve 8V gibi küçük gerilimler tercih edilir. Ancak kontakları atmosferik olaylar ve ortam şartlarından kolay etkilenen kumanda devrelerinde daha büyük çalıştırma gerilimleri düşünülür. Ayrıca kumanda hatlarının uzun olduğu yerlerde büyük alternatif gerilimlerin kullanılması söz konusu olusa hat kapasitesinin bozucu etkisi göz önünde bulundurulmalıdır. c Nominal Akım: Kontaktörler ve bağlama cihazları için geçerli olan nominal akım değerleri çizelge 15 de verilmiştir. IN (A) Siyah rakamla yazılan değerler tercih olunur. ÇİZELGE: 15 Kontaktörler için nominal akımlar d Nominal Güç: Kontaktör seçiminde tüketicinin özellikle motorun gücünün bilinmesi gerekir. Belirli bir kontaktör, izalasyon durumu izin verdiği sürece, ferklı gerilimlerde çalıştırılabilir. e Kullanma Sınıfı: Standart yönetmeliklerde alternatif ve doğru akım tüketicileri niteliklerine, işletme özelliklerine ve kullanma şekillerine göre sınıflandırılmıştır. Bu durum çizelge 16 ve 17 de açıklanmıştır. İmalatcı firmaların kataloklarından yararlanılarak belirlenen özelliklere uygun kontaktör tipi seçilmelidir. f Kontak Ömrü: Kontak ömrü, kontaktörün yük altında toplam açma kapama sayısıdır. Buna elektriksel ömürde denir. Kontaktörün seçimi sırasında kontaktörden beklenen ömürde bildirilir. Genellikle iş makinaları saatte bir defa veya biraz fazla devreye sokulup çıkarıldıkları halde otomatik kumandalı iş makinaları saatte 3000 defa dolaylarında devreye sokulup çıkarılmaları gerekebilir. Bir makinaya kumanda edecek kontaktörün ömrü, hiçbir kontak parçasını değiştirmeye gerek kalmadan, bu iş makinasının ömrü kadar olmalıdır. Kontaktörün seçimi için gerekli olan yukarıdaki bilgilerden akım, gerilim, frekans, güç katsayısı, v.b. bilgiler motorların üzerlerinde yazılıdır. Diğer bilgiler ise, işletme şekline ve motorların tahrik özelliklerine bağlı olarak tayin edilir. Kontaktör seçimi artık bundan sonra firmaların imalatından bağımsız sürdürülemez. Sonuçta bir firmanın mamülleri arasından uygun olan kontaktörü seçme

12 zorunluluğu vardır. Onun için bundan sonraki kademede kontaktör seçimi, firmaların imalatına bağlı olarak yapılır. İmalatcı firmalar, sanayide kullanılan alçak gerilimli bağlama cihazlarının ve kontaktörlerin kullanma sınıflarına göre cetveller hazırlamışlar ve açma kapama sayısı cinsinden kontak ömrüne bağlı grafikler düzenlenmiştir. Çizelge 16 da DSL tipi, Çizelge 17 de 3TA tipi, Çizelge 18 de SLA tipi, Çizelge 19 da B tipi kontaktörlere ait karakteristik değerler görülmektedir.