Üsküdar Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları: 23

Transkript

1

2 Üsküdar Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları: 23 ISBN baskı İstanbul, Ocak 2012 Genel Yönetmen HASAN EKMEN Yayın Yönetmeni RAMAZAN KIZILKAYA Proje Koordinatörü ALİ YÜCEL YÜRÜK Bibliyografya İSMAİL ÖZBİLGİN Görüntü OĞUZ KALLEK Aktüel Fotoğraflar ZAFER SÖĞÜT İçerik Hazırlık BİLGE DANIŞMANLIK Grafik Tasarım MUHAMMED NUR ANBARLI Uygulama MNA TASARIM Baskı ve Cilt ELMA BASIM ÜSKÜDAR BELEDİYESİ Hakimiyeti Milliye Caddesi, Atlas Çıkmazı Numara 35 Üsküdar, İstanbul T +90 (216) F +90 (216) twitter.com/#!/uskudarbld facebook.com/uskudarbld flickr.com/photos/uskudarbelediyesi/ youtube.com/user/uskudarbelediyesi

3 İlim Heyeti Prof. Dr. ABDULLAH UÇMAN (Türk Dili ve Edebiyatı) Prof. Dr. ABDÜLKADİR ÖZCAN (Türk Tarihi ve Medeniyeti) Yrd. Doç. Dr. ÂLİM KAHRAMAN (Türk Dili ve Edebiyatı) Prof. Dr. AZMİ BİLGİN (Türk Dili ve Edebiyatı) Prof. Dr. MEHMET İPŞİRLİ (Türk Tarihi ve Medeniyeti) Prof. Dr. MUHİTTİN SERİN (Hat) Prof. Dr. MUSTAFA UZUN (Türk ve İslâm Sanatları) Yrd. Doç. Dr. NURİ ÖZCAN (Türk Mûsıkîsi) Prof. Dr. SEMAVİ EYİCE (İslâm Sanatları ve Mimarî) İlim Dalı Başkanları Prof. Dr. ABDÜLKADİR ÖZCAN (Tarih İlim Dalı Başkanı) Yrd. Doç. Dr. ÂLİM KAHRAMAN (Edebiyat İlim Dalı Başkanı) Prof. Dr. MUSTAFA UZUN (Türk ve İslâm Sanatları İlim Dalı Başkanı) Madde Yazarları Prof. Dr. ABDULLAH UÇMAN; Prof. Dr. ABDÜLKADİR ÖZCAN; Arş. Gör. ALİ NACİ ÖZYALVAÇ; ALİ YÜCEL YÜRÜK; Yrd. Doç. Dr. ÂLİM KAHRAMAN; Prof. Dr. AZMİ BİLGİN; BEŞİR AYVAZOĞLU; Prof. Dr. CEVDET KÜÇÜK; Yrd. Doç. Dr. GÜLNUR DURAN ; Yrd. Doç. Dr. HÜSEYİN YORULMAZ; HÜSEYİN YÜRÜK; Prof. Dr. İSKENDER PALA; Prof. Dr. İSMAİL E. ERÜNSAL; LALE UÇAN; M. BİROL ÜLKER; Prof. Dr. M. ORHAN OKAY; Prof. M. UĞUR DERMAN; Prof. Dr. MEHMET İPŞİRLİ; Prof. Dr. MUHİTTİN SERİN; Doç. Dr. MUSTAFA L. BİLGE; Prof. Dr. MUSTAFA UZUN; Dr. NECDET YILMAZ; Yrd. Doç. Dr. NURDAN ŞAFAK; Yrd. Doç. Dr. NURİ ÖZCAN; PINAR YAVUZTÜRK ÖZYALVAÇ; Doç. Dr. SALİM AYDÜZ; Prof. Dr. SEMAVİ EYİCE; SEYFETTİN ÜNLÜ; TALİP MERT (M/A). Editör Yrd. Doç. Dr. ÂLİM KAHRAMAN

4

5 İçindekiler TAKDİM»9 ESER HAKKINDA»11 KISALTMALAR»12 ABDULLAH AĞA»15 ABDULLAH B. ABDURRAHMAN, CELVETλ15 ABDULLAH B. İBRAHİM, RODOSÎZÂDE, ÜSKÜDÂRλ16 ABDULLAH EFENDİ, DÜRRİZÂDE»16 ABDURRAHMAN NESİB DEDE»17 ABDÜLAZİZ EFENDİ, HEKİMBAŞI»17 ABDÜLAZİZ EFENDİ, MEKTUBÎZÂDE»18 ABDÜLFETTAH EFENDİ»18 ABDÜLHAK MİHRÜNNİSA»19 ABDÜLHAK MOLLA, HEKİMBAŞI»20 ABDÜLHAMİD II»21 ABDÜLHAY EFENDİ»25 ABDÜLMECİD EFENDİ»25 ABDÜLMUHSİN-İ ÜSKÜDÂRλ27 ABDÜRRAHİM DEDE EFENDİ, ŞEYDA HÂFIZ»27 ABDÜRREZZAK (ABDİ) EFENDİ»27 ADIVAR, HALİDE EDİP»28 ÂDİLE NÂŞİT»32 ÂDİLE SULTAN»32 AHÎZÂDE ABDÜLHALİM EFENDİ»33 AHMED III»34 AHMED CELÂLEDDİN DEDE»35 AHMED EFENDİ, KADIZÂDE, TEZKİRECİ»35 AHMED EFENDİ, MUTAFZÂDE»35 AHMED EFENDİ, MÜFTÎZÂDE»36 AHMED FEHİM EFENDİ»36 AHMED FERİD EFENDİ»38 AHMED KEMAL PAŞA»38 AHMED MEKKÎ EFENDİ, ÜÇIŞIK»38 AHMED MUHTAR BEYEFENDİ, MOLLABEY»39 AHMED NECİB EFENDİ»39 AHMED RESMÎ EFENDİ»40 AHMED SELAHADDİN»41 AHMED VEFKİ EFENDİ, DRAĞMAN ZÂKİRİ»41 AHMED VESİM PAŞA, HACI»42 AKALIN, BESİM ÖMER (PAŞA)»43 ÂKİF MEHMED BEY»44 AKSAL, SABAHATTİN KUDRET»44 AKYOL, HACI HÂFIZ SAMİ»45 AKYÜREK, AHMED REMZİ»46 ALACALIOĞLU, HAMİT»47 ALİ EFENDİ, ÇIRÇIRLI»48 ALİ PAŞA, DAMAD, ŞEHİD»49 ALİ RIZ BEY, HOCA»49 ALİ SUÂVİ»53 ALİ ÜSKÜDÂRλ53 ALİ ÜSKÜDARLI, HÂFIZ»55 ALPARSLAN, ALİ»57 ALTUNBEZER, İSMAİL HAKKI»58 ALTUNÎZÂDE İSMAİL ZÜHDÜ PAŞA»62 ANIL, AVNİ»64 ARARAT, YUSUF CEMİL»65 ARCAN, İSMAİL GALİP»66 ARGIT, YAVUZ»67 ÂRİF HİKMET BEY, ŞEYHÜLİSLÂM»68 ARSOY, YESÂRİ MUSTAFA ÂSIM»69 ÂSIM BEY, GİRİFTZEN»71 AŞKÎ, ÜSKÜDARLI»72 ATABEY, FAHRİ»74 ATAÇ, NURULLAH»75 ATAERGİN, ZEKİ ÂRİF»76 ÂTIF AHMED EFENDİ»77 ATILGAN, YUSUF»77 ATLI, HALİT LEMİ»78 ATPAZARÎ OSMAN EFENDİ»79 ATSIZ, H. NİHAL»79 AYAŞLI, MÜNEVVER»80 AYRAL, MACİT»82 AYTAÇ, HÂMİT»83 AYVERDİ, SÂMİHA»87 AZİZ DEDE, NEYZEN»90 AZİZ MAHMUD HÜDÂYλ91 5

6 6 BALYAN, KRİKOR (AMİRA)»93 BALYAN, SARKİS»94 BATUR, MUHSİN»95 BEDİÜZZAMAN SAİD NURSλ96 BEHÇET MUSTAFA EFENDİ»98 BEHLÜL EFENDİ»98 BEHRAM AĞA, KETHÜDA»99 BEKAYÎ ABDÜLBAKİ EFENDİ, MACUNCUZÂDE»99 BELGER, NİHAT REŞAT»99 BERKER, ERCÜMEND SADİ»100 BERKSOY, KEMAL CENAP»101 BERKSOY, SEMİHA CENAP»101 BEŞİR AĞA, MORALI»102 BEYATLI, YAHYA KEMAL»103 BEYÂZÎZÂDE AHMED EFENDİ»106 BIYIKLI ALİ PAŞA, SİLAHDAR»106 BİLGE, KİLİSLİ RİFAT»106 BİLGEGİL, MEHMET KAYA»107 BİVÜCÛDÎ MEHMED EFENDİ, DİVİTÇİZÂDE»108 BOZOK, SALİH»109 BÖLÜKBAŞI, RIZ TEVFİK»110 BUĞRA, TARIK»111 BURAK, RATİP TAHİR»112 BURAK, SEVİM»113 BURHANEDDİN EFENDİ, ŞEHZÂDE»114 BURSALI MEHMED TÂHİR»115 CÂFER ÇELEBİ, MOLLA»117 CÂFER EFENDİ»117 CAN, HALİL»118 CAN, HAMİT»119 CANAN, İBRAHİM»119 CANSEVER, HASAN FERİT»120 CANSEVER, TURGUT»121 CEBECİ, DİLAVER»121 CEBESOY, ALİ FUAT»122 CEMİL MOLLA»123 CEMİLE SULTAN»124 COŞAN, M. ESAD»125 ÇAĞATAY, ALİ RİFAT»127 ÇAKIR, MEHMET»128 ÇAMBEL, HASAN CEMİL»129 ÇAMLIBEL, FARUK NÂFİZ»129 ÇAMLICA DAKİ ÇINAR»129 ÇELEBİ, ÂSAF HÂLET»130 ÇELEBİOĞLU, ÂMİL»132 ÇETİN, NİHAD MAZLUM»132 DAĞLARCA, FAZIL HÜSNÜ»135 DARKOT, MEHMET BESİM»136 DARYAL, ABDÜLMECİD»137 DARYAL, VECİHE»137 DÂVUD PAŞA, KÜÇÜK, KARA NİŞANCI»138 DEMİRONAT, MUHSİN»139 DERVİŞ PAŞA»140 DİLAVER PAŞA»141 DİREKTÖR ÂLÎ BEY»141 DOĞRUL, ÖMER RIZ»142 DURAN, FAİK SABRİ»143 DURAN, FEYHAMAN»143 DÜMBÜLLÜ, İSMAİL»145 DÜZGÜNMAN, MUSTAFA»146 EBÜL UL MARDİN»149 ECE AYHAN»150 EDHEM EFENDİ, ŞEYH»151 EDİB MEHMED EMİN»152 ELKER, KEMAL»152 ELOĞLU, METİN»153 ENDERUNLU VÂSIF»154 ENVERÎ, SÂDULLAH»155 ERGİNER, HÜSEYİN SUAT»155 ERGUN, SADETTİN NÜZHET»156 ERKMAN, HALİL KEMALETTİN»156 ERSOY, ALİ ULVİ»157 ERSOY, MEHMET ÂKİF»158 ERTAYLAN, İSMAİL HİKMET»160 ERTEGÜN, MEHMET MÜNİR»161 ERTEM, SADRİ»162 ESİN, EMEL»163 EZGİ, MEHMET SUPHİ ZÜHDÜ»164 FASULYECİYAN, TOMAS (TOVMAS)»167 FATMA GEVHERİ SULTAN»167 FATMA SULTAN»168 FEHMİ EFENDİ, ÜSKÜDARLI, HOCA HAFIZ»168 FELEK, BURHAN»169 FETHİ AHMED PAŞA»171 FİLMER, CEMİL»174 FLORENCE NİGHTİNGALE»174 FLORİNALI NÂZIM»175 GEDİK, NAMIK»177 GİZ, SALAHATTİN»177 GÖKMEN, MEHMET FATİN»178 GÖKTENGİZ, CEVAT ÜSKÜDARLI»179 GÖKTULGA, FAHRİ CELAL»180 GÖKYAY, ORHAN ŞAİK»181 GÖLPINARLI, ABDÜLBAKİ»182 GÖYÜNÇ, NEJAT»183 GÜLBENKYAN, KALUST SARKİS»184 GÜLERSOY, ÇELİK»186 GÜLFEM HATUN»187 GÜLNÛŞ EMETULLAH SULTAN»188 GÜNALTAY, MEHMET ŞEMSETTİN»190 GÜNEY, EFLÂTUN CEM»190 GÜNTEKİN, REŞAT NURİ»191 GÜRKAN, KÂZIM İSMAİL»193 HACI FÂİK BEY»195 HÂDİ BEY, YENİKÖYLÜ»196 HAFFAFZÂDE MEHMED EFENDİ»197 HÂFIZ AHMED PAŞA, MÜEZZİNZÂDE»197 HÂFIZ YUSUF EFENDİ»197 HÂKİM MEHMED EFENDİ»198

7 HALİL HAMİD PAŞA»198 HALİL PAŞA»199 HALİL PAŞA, KAYSERİLİ»199 HAMDULLAH EFENDİ, ŞEYH»200 HAMZA PAŞA, NİŞANCI»202 HANCIYAN, LEON»202 HASAN MAZHAR PAŞA»203 HASAN PAŞA, DAMAD»203 HASAN RIZ EFENDİ, HACI»204 HASAN RIZ EFENDİ, SAİD PAŞA İMAMI»205 HASKAN, MEHMET NERMİ»208 HÂŞİM BABA»208 HÂŞİM BEY»210 HÂŞİM PAŞA»210 HÂŞİMÎZÂDE SEYYİD MEHMED EFENDİ»211 HAYRULLAH EFENDİ»211 HEKİMOĞLU ALİ PAŞA»212 HİCRÎ EFENDİ»213 HİMMET EFENDİ»213 HİSAR, ABDÜLHAK ŞİNASİ»213 HUMBARACI AHMED PAŞA»217 HÜSÂMEDDİN HÜSEYİN ŞAH»218 HÜSEYİN AVNİ PAŞA»219 HÜSEYİN EFENDİ, ZOR»220 HÜSEYİN HÂKİ EFENDİ»220 HÜSEYİN HÂLİD BEY»221 HÜSEYİN KÂZIM KADRİ»222 İBNÜRREFİK AHMET NURİ»223 İBRAHİM EDHEM PAŞA»224 İBRAHİM HİLMİ PAŞA»224 İSMAİL GALİB BEY»225 İSMAİL HAKKI BEY, BAHRİYELİ»225 İSMAİL HAKKI BURSEVλ226 İSMAİL PAŞA, DEBRELİ»227 İSMET EFENDİ, FINDIKLILI»227 İZ, ABDULLAH MAHİR»228 KABAAĞAÇLI, CEVAT ŞAKİR»230 KADINKIZZÂDE ABDÜLHALİM EFENDİ»231 KAM, ÖMER FERİT»234 KAM, RUŞEN FERİT»235 KÂMλ236 KÂNÎ MUSTAFA EFENDİ»236 KAPLAN, MEHMET»236 KARABACAK MEHMED EFENDİ, KADIZÂDE»237 KARACA AHMED»237 KARAOSMANOĞLU, YAKUP KADRİ»239 KARAY, REFİK HALİT»240 KAYMAK MUSTAFA PAŞA»241 KEÇECİZÂDE İZZET MOLLA»241 KEMALEDDİN MEHMED EFENDİ, TAŞKÖPRİZÂDE»242 KEPECİOĞLU, KÂMİL»242 KISAKÜREK, NECİP FAZIL»242 KONT OSTROROG»245 KONYALI, İBRAHİM HAKKI»246 KÖÇEOĞLU, AGOP»248 KÖSEM SULTAN»248 KUNT, RİKKAT»250 KURT, TAYFUN»252 MAHMUD II (ADLÎ)»253 MARKO PAŞA»255 MEHMED B. MUSTAFA, BALDIRZÂDE»256 MEHMED ARİF AĞA»256 MEHMED EFENDİ, DÜRRλ257 MEHMED EFENDİ, HÂFIZ KUMRAL»257 MEHMED EFENDİ, MİRZAZÂDE ŞEYH»258 MEHMED EMİN EFENDİ, SUN ÎZÂDE»259 MEHMED NURİ MEDENÎ EFENDİ»259 MEHMED PAŞA, EL-HÂC»259 MEHMET PAŞA, ÖKÜZ»260 MEHMED RÂİF BEY»260 MEHMED RAUF PAŞA»263 MEHMED RÛŞEN EFENDİ»263 MEHMED SAHİB EFENDİ, PÎRÎZÂDE»264 MEHMED SAHİB MOLLA, PÎRÎZÂDE»265 MEHMED SAİD EFENDİ, MİRZAZÂDE»265 MEHMED SÜREYY»265 MEHMED ŞEMSEDDİN»266 MEHMED ZİHNİ EFENDİ»266 MEMET FUAT»267 MENEMENLİZÂDE MEHMED TÂHİR»267 MERİÇ, CEMİL»268 MERİÇ, NEZİHE»270 MEZÂKλ270 MİHRİMAH SULTAN»273 MİMAR KEMÂLEDDİN BEY»273 MUAZZEZ SULTAN»275 MÛS PAŞA, KOCA»275 MÛS SÜREYY BEY»275 MUSAHİB MUSTAFA PAŞA»276 MUSAHİPZÂDE CELÂL»276 MUSTAFA DEDE B. HAMDULLAH»278 MUSTAFA EFENDİ, DEVÂTλ279 MUSTAFA ENVER»280 MUSTAFA FAZIL PAŞA»280 MUSTAFA İSAMEDDİN EFENDİ»282 MUSTAFA ZEKÂYÎ EFENDİ»282 MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ»282 NÂBλ285 NÂBİZÂDE NÂZIM»286 NAKŞİDİL SULTAN»288 NÂMIK KEMAL»288 NAVEKMİSAL SULTAN»290 NÂZIM PAŞA, MEHMED»290 NEBİLOĞLU, İSMAİL HAKKI»291 NEDÎM»291 NEYLλ293 NURBÂNÛ SULTAN»294 OKTAY RİFAT»295 OKYAY, NECMEDDİN»296 ONGAN, EMİN»299 ORHON, CÜNEYT»300 7

8 ORHON, ORHAN SEYFİ»300 ORTAÇ, YUSUF ZİYA»301 OSMAN FERİD PAŞA»303 OSMAN ŞEMS EFENDİ»304 ÖKTEN, CELÂLEDDİN»305 ÖMER LUTFİ EFENDİ, BODRUMλ307 ÖZARMAN, MÜNİF FEHİM»308 ÖZDENSES, SEMAHAT»309 ÖZEMRE, AHMET YÜKSEL»312 ÖZKASIM, MEHMET GAZALİ»313 PAKALIN, MEHMET ZEKİ»314 PERTEV PAŞA»314 PINAR, SELAHATTİN»315 RAUF YEKT BEY»317 RECÂİZÂDE MAHMUD EKREM»320 REÎSÜLETIBB HASAN EFENDİ»321 RUM MEHMED PAŞA»324 SADULLAH PAŞA»325 SAFA, PEYAMİ»327 SAFİYE EROL»329 SAFİYE SULTAN»330 SAFİYE SULTAN»331 SALİM SÜLEYMAN, ÜSKÜDÂRλ331 SÂMİ EFENDİ, İSMÂİL HAKKI»331 SÂMİ PAŞA»332 SÂMİPAŞAZÂDE SEZÂİ»334 SARI ABDULLAH EFENDİ»334 SARKİS KALFA»336 SELÂMİ ALİ EFENDİ»336 SELİM III»337 SELİM MEHMED EFENDİ, HOCA»338 SERDAROĞLU, EMİN BÜLENT»339 SERVERYAN (KEVORKYAN), HOVHANNES (AMİRA)»339 SERVERYAN, KRİKOR»339 SEYYİD MEHMED EFENDİ, ŞEKERZÂDE»339 SEYYİD MUSTAFA EFENDİ, FEYZULLAHEFENDİZÂDE»341 SEYYİD SADULLAH MEHMED EFENDİ»342 SIRRÎ İBRAHİM EFENDİ, ÜSKÜDÂRλ342 SİLAHDAR YUSUF PAŞA»342 SİNAN PAŞA»342 SİYAVUŞ PAŞA, KANİJELİ»343 SİYAVUŞ PAŞA»343 SOLAK SİNAN»343 SULTANZÂDE MEHMED PAŞA, CİVAN KAPICIBAŞI»344 SÜLEYMAN PAŞA, SARI»344 SÜLEYMAN PAŞA»345 SÜLEYMAN SEYYİD BEY»345 ŞÜKRULLAH HALÎFE»354 TANER, HALDUN»355 TANPINAR, AHMET HAMDİ»356 TANRIÖVER, HAMDULLAH SUPHİ»357 TARGAN, ŞERİF MEHMET MUHİTTİN»360 TARHAN, ABDÜLHAK HÂMİD»364 TARHUNCU AHMED PAŞA»366 TOGAN, AHMET ZEKİ VELİDİ»366 TOKAY, MEHMET FEHMİ»366 TOPAL RECEP PAŞA»368 TOPUZLU, CEMİL»368 TUĞCU, KEMALETTİN»369 TUNAHAN, SÜLEYMAN HİLMİ»370 UNAR, SALİH SAİM»371 UŞAKLIGİL, HALİD ZİYA»371 UZKINAY, FUAT»373 UZMAN, MAZHAR OSMAN»374 ÜNAYDIN, RUŞEN EŞREF»375 ÜNGÖR, OSMAN ZEKİ»377 ÜNVER, AHMET SÜHEYL»378 ÜSKÜDARLI MUSTAFA ZAMÎRλ380 ÜSKÜDARLI SÂFλ380 ÜSKÜDARLI TALAT»381 VAHYİZÂDE MEHMED EFENDİ»382 VÂ-NÛ, VÂL NURETTİN»382 VELİ MEHMED PAŞA»383 VİLDAN FAİK EFENDİ, DEBRELİ»383 YAHY EFENDİ, MİNKARÎZÂDE»384 YALÇIN, HÜSEYİN CAHİT»385 YALIM, HAYRULLAH TACEDDİN»386 YÖNTEM, ALİ CÂNİP»387 YÛSUF İZZEDDİN PAŞA»387 YÛSUF KÂMİL PAŞA»387 YÜCEL, CAN»388 ZÂKİRZÂDE ABDULLAH EFENDİ»390 ZARİFOĞLU, CAHİT»390 ZEYNEP HANIM»391 ZİYA BEY»393 ZİYA PAŞA»393 KAYNAKÇA»397 8 ŞARDAĞ, RÜŞTÜ»347 ŞEKER AHMED PAŞA»348 ŞEKERZÂDE SEYYİD FEYZULLAH SERMED»350 ŞEMSİ AHMED PAŞA»350 ŞEREFEDDÎN-İ KÜRDλ351 ŞEVKİ BEY»352 ŞEYH MUSTAFA EFENDİ, ÜSKÜDÂRλ353

9 Takdim Saygıdeğer Üsküdarlılar; Şehirler medeniyetlerin aynasıdır. Medeniyetin kadim değerleri şehirlerde yaşar. İşte Üsküdar ımız da; her bir karışı Türk İslâm medeniyetinin zengin ve görkemli eserleriyle süslenmiş, kültür ve sanatta, estetik ve zarafette zirveye ulaşmış, İstanbul un fethine tanıklık etmiş kutlu bir şehir, dingin ve mutena bir beldedir. Üsküdar Aziz Mahmud Hüdâyî, Şeyh Mustafa Devâtî, Selâmi Ali Efendi gibi mürşitlerin istirahatgâhı olarak bir evliyalar diyarıdır. Aynı zamanda yaptırdıkları külliyeleri, çeşmeleri, kasır ve saraylarıyla da ona mührünü vuran valide sultanların şehridir. Bu bakımdan havasını solumaktan, manevi ikliminde yaşamaktan büyük bir mutluluk duyduğumuz bu hayal şehir, geçmişi geleceğe taşıyan göz kamaştırıcı bir semboldür. Bugün Beylerbeyi si, Salacak ı, Çamlıca sı, Kuzguncuk u, Çengelköy ü kısacası her bir semti başlı başına meşhur olmuş Üsküdar, şüphesiz insan kaynağı ve kalitesi anlamında da ayrıcalıklı ve özeldir. Tarih boyunca yetiştirdiği devlet ve siyaset adamlarıyla, din ve tasavvuf büyükleriyle her daim bulunduğu coğrafyaya şekil ve yön vermeyi başarmıştır. Bu yönüyle değerlendirildiğinde Üsküdar, birikim ve tecrübesiyle, akıl ve bilgeliğiyle ülkemizin modern dünyada geleceğe emin adımlarla yürüyüşünün en önemli teminatıdır. Üsküdar Belediye si olarak Tarih ve Kültür Şehri sloganıyla işe koyulduğumuzda en önemli hedefimiz, kültür ve sanat faaliyetlerimizi belirli bir gruba hitap etmekten çıkarıp tabana yaymak, mümkün olduğunca fazla sayıda vatandaşımızın istifade etmesini sağlamaktı. Bu amaçla, Kültür Merkezlerimizdeki etkinliklerimizi yeni bir planlamaya tabi tutarak her mahallemizin kendi ilgi ve duyarlılığını dikkate almaya özen gösterdik. Tanıtım ve iletişim mecralarını yaygınlaştırarak halkımızın bu hizmetlerimizden azami derecede bilgi sahibi olmasına gayret gösterdik. Ramazan, Kâtibim ve sokak şenlikleriyle çok zengin ve farklı bir canlılığı mahallelerimize taşıdık. Bu çalışmamızda ise, Üsküdar a ve ülkemize emeği geçmiş değerli şahsiyetlerin hem bir envanterini çıkarıyor hem de onların hizmetlerini yeni nesillerin bilgisine sunuyoruz. Onlar Üsküdar da yaşadılar, Üsküdar ı yaşadılar. Bu kubbede ebedi yaşamak üzere hoş sadalar bıraktılar. Bunları ortaya çıkarmak, paylaşmak inanıyorum ki bazılarımız için hatıraların bazılarımız içinse özgüvenin tazelenmesi anlamında önem taşıyor. Mehmet Âkif Ersoy un, Münevver Ayaşlı nın, Ahmet Yüksel Özemre nin adını anmak bile insanı heyecanlandırmaya, aşkla şevkle doldurmaya yetiyor esasında. Yaşadığımız şehre aidiyet bağlarımızı güçlendireceğine inandığım bu eser, çok kıymetli hocalarımızın uzun çalışmaları neticesinde meydana getirildi. Kendilerinin ortaya koyduğu kadirşinaslık ve fedakârlık her türlü takdirin üzerindedir. Bu vesileyle emeği geçen herkesi ayrı ayrı kutluyor, Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi nin kültür dünyamızda önemli bir boşluğu dolduracağı inancıyla, şükranlarımı sunuyorum. Mustafa Kara Üsküdar Belediye Başkanı 9

10

11 Eser Hakkında Yüzyıllar boyunca pek çok kişiyi bağrından çıkaran; onlara mesken olan ve sonra tekrar bağrına alan Üsküdar ın tanınmış simalarını ortaya çıkarmak için yola çıktığımızda, ilk yapılacak işin Üsküdar ın sınırlarını belirlemek olduğunu gördük. Tarihî sınırlar Haydarpaşa dan Çengelköy e kadar uzanmaktadır. Bugünkü belediye sınırları ise Küçüksu ya ulaşıyor. Tarihî Üsküdar ı merkeze almakla beraber çalışma alanımızı Boğaz a doğru Anadoluhisarı na; Çamlıca ya doğru Dudullu ya kadar genişlettik. Madde başı yapacağımız isimleri seçerken, hayatının tamamını bu beldede geçirmiş ve yine bu beldede toprağa verilmiş olmayı tek şart kabul etmenin mümkün olamayacağını gördük. Çünkü hayat -en azından belli bir süreliğine de olsa- insanları doğdukları yerlerden uzaklaştırabiliyor. Üsküdar da başlayan bir hayat başka semtlerde, şehirlerde, hatta ülkelerde sürüp noktalanabiliyor. Bu gerçeği göz önünde bulundurarak Üsküdarlı lık için şu ölçüleri esas almaya karar verdik: Üsküdar doğumlu olmak, adı Üsküdar la beraber anılmak; sonradan Üsküdar a gelip yerleşmek; belli bir süre burada bir memuriyette bulunmak; Üsküdar hakkında önemli bir eser ortaya koymak; Üsküdar da medfun olmak Bilindiği gibi, İstanbul un en eski ve büyük mezarlıklarından biri olan Karacaahmet, Üsküdar sınırları içindedir. İstanbul un başka semtlerinde ömür sürmüş olsa bile ölümünden sonra bu mezarlıkta toprağa verilen çok sayıda kişi vardır. Onlar bir bakıma ebedî Üsküdarlılardır. Sadece Karacaahmet te yatanlar için ansiklopedik ayrı bir çalışma yapılsa yeridir. Karacaahmet Mezarlığında toprağa verilmiş birçok şahsiyet çalışmamız kapsamına girdiyse de bu mezarlığa gömülmüş olanlar bunlarla sınırlı değildir elbette. Özellikle XIX. yüzyıldan itibaren Çamlıca gözde bir mekân olmuştur. Başta devlet ricali olmak üzere, birçok edebiyatçı, fikir adamı ve sanatçı daha çok yaz aylarını buradaki köşklerde geçirmeyi tercih etmiş; bir kısmı Çamlıca nın eteklerine tamamen yerleşmişlerdir. Beylerbeyi, zarif İstanbulluların mekân tuttukları semtlerden biridir. Bu semtin yerlileri kadar, başka semtlerden gelerek oradaki yalılarda yazı geçirenler veya hayatının bir döneminde gelip bu semte yerleşenler de bir hayli fazladır. Çengelköy, Kuzguncuk gibi semtler de geçmişten bugüne kendine has bazı özellikler taşıyan hayatların yaşandığı mekânlar olmuştur. Adı anılan semtlerde ömür sürmüş simaların belli başlılarını, tanınmış Üsküdarlıların yer aldığı bu eserde bulabileceksiniz. Üsküdar ın ünlüleri derken edebiyat ve kültür adamları, ilim adamları, tasavvuf büyükleri, din adamları, tarihçiler ve tarihî şahsiyetler, yöneticiler ve siyaset adamları, askerler, eğitimciler ile aralarında hattatlar, musikişinaslar, ressamlar, mimarlar, ebru, tezhip ve minyatür ustalarının bulunduğu sanatkârlar kastedilmiştir. Bunlara çeşitli meslek gruplarına dâhil diğer isimler de eklenmiştir. Böylece XV. yüzyıldan günümüze Üsküdarlı tanımına girecek dört yüz kadar tanınmış şahsiyetin biyografisi alanın uzman akademisyen ve araştırmacıları tarafından hazırlanıp ansiklopedik düzene uygun olarak elinizdeki eserde bir araya getirilmiştir. Biyografiler hazırlanırken ilgili şahsın hayatı hakkında temel bilgiler; mesleği/sanatı hakkında bilgi ve değerlendirmeler yanında Üsküdar la olan bağlarına değinen satırlar, hatta paragrafların bulunmasına özen gösterilmiştir. Bilgiyle beraber görüntü malzemesi de kullanılmış; o şahsın yaşadığı veya gömülü olduğu mekânlara veya Üsküdar da bıraktığı bir esere ait -çoğu bu kitap için çekilmiş- fotoğraflara; varsa şahsın kendi fotoğrafına yer verilmiştir. Yine bazı şahsiyetlere ait anekdotlarla şiir ve edebî metinler ilgili maddelerle yan yana veya arka arkaya verilerek geçmişte yaşanmış hayatlara pencereler açılmıştır. Hâlen Üsküdar da ömür süren ve bu esere girebilecek özellikler taşıyan çok sayıda değerli şahsiyet bulunmasına rağmen tamamlanmamış hayatları gelecekte yapılacak çalışmalara bırakma konusunda en başta aldığımız karara bağlı kaldık. Mutlak mükemmellik iddiasının yersiz olacağı muhakkaktır. Taramalarla ortaya çıkarılan iki bine yakın isim arasından seçtiğimiz ve madde başı yaptığımız şahıslara yenilerinin eklenmesi teklifleri doğaldır. Gösterilen dikkat ve özene rağmen ilk defa hazırlanan böyle bir eserde gözden kaçmış bazı eksik ve kusurlar da olabilir. Onlara da işaret eden yapıcı değerlendirmeler eserin yeni baskılarında göz önünde bulundurulacaktır. Yrd. Doç. Dr. Âlim Kahraman 11

12 Kısaltmalar Eser Kısaltmaları 12 a.e. Aynı eser a.mlf. Aynı müellif bk. Bakınız çev. Çeviri, çeviren der. Derleyen DTCF Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi haz. Hazırlayan İÜ İstanbul Üniversitesi Ktp. Kütüphane, kütüphanesi nr. Numara nşr. Neşreden (Tahkik eden) ö. Ölümü, ölüm tarihi SÜ Selçuk Üniversitesi sy. Sayı TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TDV Türkiye Diyanet Vakfı tef. Tefrika TRT Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu TTK Türk Tarih Kurumu ts. Tarihsiz tür.yer. Türlü yerde, birçok yerde TY Türkçe Yazmalar vd. Ve devamı v.dğr. Ve diğerleri yay. Yayımlayan, Yayın yy. Yüzyıl Babinger (Üçok) Franz Babinger, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (çev. Coşkun Üçok), Ankara Baraz, Beylerbeyi Mehmed Rebii Hatemi Baraz, Beylerbeyi : Teşrifat Meraklısı Beyzade Takımının Oturduğu Bir Kibar Semt, I-II, İstanbul BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul Danişmend, Kronoloji İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I-IV; V: Batı Dillerinde Osmanlı Tarihleri, İstanbul DBİst.A Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, I-VIII, İstanbul Devhatü l-meşâyih Ahmed Rifat Efendi, Devhatü l-meşâyih maa zeyl, İstanbul, ts. İstanbul DİA Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1988 EI 2 (Fr.) Encyclopédie de l Islam (nouvelle édition), Leiden EI 2 (İng.) The Encyclopaedia of Islam (new edition), Leiden Gövsa, Türk Meşhurları İbrahim Alâeddin Gövsa, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, İstanbul, ts. [1946]. Hadîkatü l-vüzerâ Osmanzâde Ahmed Tâib, Hadîkatü l-vüzerâ, İstanbul 1271 Freiburg 1969 (zeyilleri ile beraber). Haskan, YBÜ Mehmet Nermi Haskan, Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, I-III, İstanbul Hediyyetü l-ârifîn Bağdatlı İsmâil Paşa, Hediyyetü l-ârifîn esmâü l-müellifîn ve âsârü l-musannifîn, I (nşr. Kilisli Muallim Rifat İbnülemin Mahmud Kemal); II (nşr. İbnülemin Mahmud Kemal Avni Aktuç), İstanbul Tahran 1387/1967.

13 Hüseyin Vassâf, Sefîne Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr, I-V, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr İA İslâm Ansiklopedisi, I-XIII, İstanbul İbnülemin, SATŞ İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, I-XII, İstanbul İbnülemin, Son Sadrıazamlar İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrıazamlar, I-XII (I-IV), İstanbul İlmiyye Salnâmesi İlmiyye Salnâmesi, İstanbul İst.A İstanbul Ansiklopedisi, I-XI, İstanbul İŞSA İstanbul Şeriyye Sicilleri Arşivi. Konyalı, Üsküdar Tarihi İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitâbeleriyle Üsküdar Tarihi, I-II, İstanbul Müstakimzâde, Tuhfe Süleyman Sâdeddin Müstakimzâde, Tuhfe-i Hattâtîn (nşr. İbnülemin Mahmud Kemal), İstanbul Osmanlı Müellifleri Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul Heppenheim-Bergstrasse Râşid, Târih Râşid Mehmed Efendi, Târih, I-V, İstanbul SF Servet-i Fünûn, İstanbul ; (yeni harflerle). Sicill-i Osmânî Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, I-IV, İstanbul Heppenheim-Bergstrasse Subhî, Târih Subhî Mehmed, Târih, İstanbul Suyolcuzâde, Devhatü l-küttâb Suyolcuzâde Mehmed Necîb, Devhatü l-küttâb (nşr. Kilisli Muallim Rifat), İstanbul Şem dânîzâde, Müri t-tevârîh (Aktepe) Şem dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi: Müri ttevârîh (nşr. Münir Aktepe), I-III, İstanbul TA Türk Ansiklopedisi, I-XXXIII, Ankara TBEA Tanzimat tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, I-II, İstanbul TDEA Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul TOEM Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, İstanbul TTK Belleten Türk Tarih Kurumu Belleten, Ankara 1937 Uzunçarşılı, İlmiye Teşkilâtı İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti nin İlmiye Teşkilâtı, Ankara Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, I-IV, Ankara Uzunçarşılı, Saray Teşkilâtı İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti nin Saray Teşkilâtı, Ankara YYOA Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, I-II, İstanbul

14

15 A üsküdarlı meşhurlar ansiklopedisi ABDULLAH AĞA (ö. 1591) Üsküdarda çeşme ve mescitler yaptıran saray ağalarından. Devşirme kökenli olup sarayda yetişmiş, bostancıbaşılığa kadar yükselmiş ve 1591 yılında vefat etmiştir. Beylerbeyi nde inşa ettirdiği cami İstavroz Camii adıyla da anılır. Camiden başka burada hamam, sıbyan mektebi, çeşme de yaptıran Abdullah Ağa ayrıca Kısıklı da ve Langa da da mescitler inşa ettirmiş, hayratına yüksek gelirler vakfetmiştir. Mezarı Kısıklı daki mescidinin bahçesindedir. Kaynakça: Sicill-i Osmânî, III, 364; Konyalı, Üsküdar Tarihi, I, 175; Rebii Baraz, İstavroz Camii, DBİst.A, IV, ABDÜLKADİR ÖZCAN ABDULLAH B. ABDURRAHMAN, CELVETÎ (ö. 1750) Karacaahmet Mezarlığı nda medfun Celvetî şeyhi. Eğitimini tamamladıktan sonra Beyazıt ta Gedik Paşa Türbesi civarındaki Hamza Paşa Camii nde imamlık yaptı de vefat eden Abdullah Efendi Üsküdar da Karacaahmet Mezarlığı nda Haydarpaşa ya giden caddenin solunda defnedildi. Hepsi yazma halinde bulunan dinî ve gramer ağırlıklı eserleri et-tuhfetü l-münîre, el-mukaddimetü l-fahriyye, en-nebzetü l-yesîre ve el-minahü l- Abdullah Ağa nın Kısıklı daki mescidi ve bahçesindeki mezarı 15 üsküdarlı meşhurlar ansiklopedisi

16 A ABDULLAH B. ABDURRAHMAN, CELVETÎ ilâhiyye fî şerhi l-mukaddimeti l-fahriyye adlarını taşır. Kaynakça: Osmanlı Müellifleri, I, 128; Hediyyetü l-ârifîn, I, 481. ABDÜLKADİR ÖZCAN 16 ABDULLAH B. İBRAHİM, RODOSÎZÂDE, ÜSKÜDÂRÎ (ö. 1116/1704?) II. Süleyman ve II. Ahmed dönemlerine dair yazdığı Osmanlı tarihiyle bilinen tarihçi. İlk nisbesinden ailesinin Rodos kökenli olduğu, Üsküdarî şeklinde anılmasından ise kendisinin Üsküdarlı olduğu anlaşılmaktadır. Hayatı hakkında bilinenler pek azdır. Kendi ifadesine göre, Dîvan-ı Hümâyun da Mevkufat Kalemi emektarlarından olduğu; bazı kataloglarda da görüldüğü üzere, müstensihlik de yaptığı anlaşılmaktadır. Vâkıât-ı Sefer-i Sultan Süleyman-ı Sânî veya Vâkıât-ı Rûzmerre adlarıyla anılan mufassal eseri II. Süleyman ( ) ve 1694 e kadar II. Ahmed ( ) devirlerinin olaylarını ihtiva eder. Birinci elden kaynak durumundaki dört ciltlik bu önemli eser henüz yazma halinde olup, ilk üç cildi Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, nr. 1223, 1224, 1225 te, sonuncu cildi ise Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr de kayıtlıdır. İlk üç cildi müellif eliyle yazılan bu eser üzerinde henüz çalışma yapılmamıştır. Kaynakça: Osmanlı Müellifleri, III, 99; Hediyyetü l-ârifîn, I, 479; Babinger (Üçok), s. 256; Agâh Sırrı Levend, Gazavātnāmeler ve Mihaloğlu Ali Bey in Gazavāt-nāmesi, Ankara 1956, s ; Fehmi Edhem Karatay, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul 1961, I-II, 172, ABDÜLKADİR ÖZCAN ABDULLAH EFENDİ, DÜRRİZÂDE ( ) Üsküdar da köşkü bulunan Osmanlı şeyhülislâmlarından. Dürrizâde Abdullah Efendi nin mezar taşı İstanbul da doğdu ( ). Şeyhülislâm Dürrîzâde Mehmed Ârif Efendi nin oğludur. Babasından ve devrin tanınmış bilginlerinden tahsil gördü; icâzet alarak müderrislik hakkını kazandı (1781). Babasının şeyhülislâmlığı sırasında önce İzmir, sonra Galata kadısı oldu. III. Selim tarafından Mekke kadılığı, daha sonra İstanbul kadılığı ve Anadolu kazaskerliği pâyeleri verildi te bilfiil Anadolu kazaskeri, iki yıl sonra da nakîbüleşraf oldu. Eyüp Camii nde II. Mahmud a kılıç kuşandırdı (1808). Rumeli kazaskerliği payesini de alan Abdullah Efendi nin Kabakçı İsyanı nda âsilerle yapılan anlaşmada ve Sened-i İttifak ta imzaları bulunmaktadır. 21 Kasım 1808 de şeyhülislâmlığa getirildi. Ancak muhtemelen ayaklanan bazı zorbaları teşvik ettiği hususunda II. Mahmud da bir şüphe uyanması üzerine azledildi (1810), yerine getirilen Sâmânîzâde Ömer Hulûsi Efendi nin azli üzerine ikinci defa şeyhülislâm oldu (1812). Oldukça karışık geçen bu dönemde Sadrazam Ahmed Hurşid Paşa nın zorbaları te dib kararını tasvip etmeyerek fetva vermemesi sadrazamla birlikte azledilmesine (1815) ve arpalığı olan Manisa ya gönderilmesine sebep oldu. Bir süre sonra affedildiyse de tekrar Manisa ya, oradan da Bursa ya gönderildi te Abdülmecid in doğumu üzerine affa uğrayarak İstanbul a döndü.

17 ABDÜLAZİZ EFENDİ, HEKİMBAŞI A 1826 da Yeniçeri Ocağı nın kaldırılması sırasında mâzul ulemânın en kıdemlilerinden biri olarak hazırlanan mazbataya imzasını koydu; II. Mahmud un Kubbealtı nda akdettiği toplantıda en önemli şahsiyetler arasında yer aldı. 1 Aralık 1828 de vefat etti ve Karacaahmet te Miskinler Tekkesi ne defnedildi. Dürrizadeler in Doğancılar ın ilerisinde bugün Paşakapısı olarak bilenen yerde, geniş bahçesi denize kadar inen çok görkemli köşkleri vardı. Sultan II. Mahmud un bir Ramazan iftarında Üsküdar da bulunduğu sırada ani bir kararla iftar vaktinde bu köşke gitmesi ve buzdan yapılmış kâse içinde ikram edilen şerbetle iftarını açması menkıbe olarak anlatılır. Kaynakça: Mütercim Âsım, Târih, İstanbul 1284, I, 293; II, 46; Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi, Târih, İstanbul 1291, I, 399; II, 114, 234, 237, 262, 334; IV, 112; Tayyarzâde Atâ Bey, Târih, İstanbul 1293, III, 72; Ahmed Lutfî, Târih, İstanbul , I, 146; VIII, 190; Devhatü l-meşâyih, s ; Sicill-i Osmânî, II, 396; İlmiyye Salnâmesi, s MEHMET İPŞİRLİ ABDURRAHMAN NESİB DEDE (ö. 1258/1842) Aziz Mahmud Hüdâyî âsitanesinin yirmi ikinci şeyhi; şair ve mûsıkîşinas. Üsküdar da doğdu. Âsitane şeyhlerinden Mehmed Şehâbeddin Efendi nin oğludur. Babası tarafından yetiştirildi. Celvetiyye tarikatına intisap ederek seyrü sülûkunu babasının yanında tamamlamasının ardından Ayasofya Camii civarındaki Erdebil Tekkesi ne şeyh olarak tayin edildi. Babasının 1818 de vefatıyla Aziz Mahmud Hüdâyî âsitanesi şeyhliğine getirildi. Bu arada 1827 de Ordu-yı Hümâyun vaizliğiyle görevlendirildi. Yirmi dört yıl adı geçen âsitanenin postnişinliğini yaptı de vefat edince âsitanenin haziresinde babasının ayak ucuna defnedildi. Yerine oğlu Mehmed Ruşen Tevfikî Efendi şeyhliğe getirildi. Kendi halinde ve nazik yaradılışlı kimliğiyle tanınan Nesib Dede, Celvetiyye tarikatının önde gelen şeyhlerindendir. Kaleme aldığı tasavvufî manzumeleri ve bestelediği dinî eserleriyle edebiyat ve mûsıkî sahasındaki kudretini ortaya koymuştur. Seyyid mahlası ile yazdığı şiirlerinin toplandığı bir Divan ı vardır. Bestelemiş olduğu dinî eserler arasında Şüride vü şeydâ kılan yârin cemalidir beni mısrâıyla başlayan çârgâh ve Ey cihânârâ hâlim nic olur mısrâıyla başlayan sûzinâk makamındaki ilâhileri, günümüzde de okunan eserleri arasındadır. Kaynakça: Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Mûsıkîsi Antolojisi, İstanbul 1942, I, ; Nuri Özcan, Aziz Mahmud Hüdayi Âsitanesinde Hizmet Etmiş Mûsıkîşinas Şeyhler, Aziz Mahmud Hüdayi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 2005, II, ; a.mlf., Abdurrahman Nesib Dede, DİA, I, NURİ ÖZCAN ABDÜLAZİZ EFENDİ, HEKİMBAŞI ( ) Türk hekimlik tarihinin önemli simalarından; edebiyatçı ve mûsıkîşinas. İstanbul da doğdu (1736). Babası tarihçi Mehmed Subhi Efendi ye nisbetle Subhizâde lakabıyla şöhret bulmuştur. Medrese öğreniminin ardından çalışmalarını tıp sahasına yönlendirdi; saraya alınarak saray hekimleri arasına girdi de müderris oldu ve bu vazifesini uzun süre devam ettirdi. Getirildiği hekimbaşılık görevinden bir yılı doldurmadan azledildi (1776) de Kudüs payesiyle Üsküdar mevleviyetine tayin edildi, ertesi yıl İstanköy de vefat etti. Arapça ve Farsça nın yanı sıra Latince, İtal- Abdurrahman Nesib Dede Divanı nın müellif hattı nüshasından bir sayfa 17

18 A ABDÜLAZİZ EFENDİ, MEKTUBÎZÂDE yanca ve Fransızca biliyordu. Özellikle tıp alanında yaptığı tercümelerle Batı daki hekimlik çalışmalarını tanıttı. Herman Boarhaave nin Aphorismi de Cognoscendis et Curandis Morbis in Usum Doctrinae Domesticae Digesti adlı eserini Kıtaâtü nekâve fî tercemeti kelimâtı Boerhâve; Ali b. Muhammed eş-şerif el-bekri nin astrolojiye dair Burhânü l-kifâye sini Terceme-i Burhânü l kifâye ve Alâeddin Alişah b. Kâsım el-hârizmî nin astrolojiye dair Eşcâr ü Esmâr ını Terceme-i Eşcâr ü Esmâr adıyla tercüme etti; Türk hekimlik tarihinin önemli simaları arasında yer aldı. Aziz mahlası ile yazdığı Türkçe ve Farsça şiirlerinden meydana gelen mürettep divanı ve besteleriyle edebiyat ve mûsıkî sahasındaki kudretini ortaya koymuş, günümüze altı bestesinin notası ulaşmıştır. İçerisinde makam ve usul bilgilerinin de yer aldığı Mecmûatü l-letâif sandûkatü l-maârif adlı Güfte Mecmuasını kaleme aldı (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY, nr. 3866). Mustafa İzzet Efendi nin oğludur. İstanbul da doğdu de müderris olup niyabetleri devretti da beytülmal kassamı oldu, 1847 de mahrec payesini elde etti de Şam kadısı, ardından Mekke ve İstanbul kadılıkları payelerini aldı te Evkaf-ı Hümâyûn müfettişi olan Abdülaziz Efendi aynı yılın cemaziyelevvelinde vefat etti. Bağlı olduğu Celvetî tarikatının Üsküdar daki Hüdâyî Dergâhı haziresinde medfundur. Âlim, şair ve edib idi. Oğulları İzzet Mehmed ve Bahaî efendilerdir. Yıldırım Bayezid zamanına kadar gelen bir Osmanlı tarihi kaleme alan Mektubîzâde, Şekāik-ı Numaniyye ve Atâî nin zeylini III. Murad devri ortalarına kadar özetlemiştir. Bunların dışında asıl önemli eseri Devhatü l-meşâyih a yaptığı zeyildir. Kaynakça: Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Devhatü l- Meşâ-yih (ed. Barbara Kellner-Heinkele), Wiesbaden 2005, I-II; Sicill-i Osmânî, III, 340; Osmanlı Müellifleri, I, ABDÜLKADİR ÖZCAN ABDÜLFETTAH EFENDİ ( ) Ünlü Osmanlı hattatı. Sakız Adası nda doğdu. Rum asıllıdır. Çocukluğunda Serasker Hüsrev Paşa tarafından satın alınarak İstanbul a getirilmiştir. Müslüman olduktan sonra Hüsrev Paşa nın dairesinde çok Kaynakça: Osman Şevki [Uludağ], Beşbuçuk Asırlık Türk Tababet Tarihi, İstanbul 1341, s , 178; Suphi Ezgi, Nazari-Ameli Türk Mûsıkîsi, İstanbul , II, 21-23; IV ; Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri, İstanbul, ts., II, ; Veli Behçet Kurdoğlu, Şair Tabibler, İstanbul 1967, s ; Haydar Sanal, Mehter Mûsıkîsi, İstanbul 1964, s , 43-44; Ayşegül Demirhan Erdemir - Nuri Özcan, Abdülaziz Efendi, Hekimbaşı, DİA, I, NURİ ÖZCAN 18 ABDÜLAZİZ EFENDİ, MEKTUBÎZÂDE (ö. 1863) Üsküdar Hüdâyî Dergâhı haziresinde medfun âlim ve müelliflerden. Abdülfettah Efendi

19 ABDÜLHAK MİHRÜNNİSA A Abdülfettah Efendi nin bir levhası iyi bir öğrenim ve terbiye görerek yetişti. Arapça, Farsça, matematik ve geometri gibi gerekli ilimleri öğrendi. Bu arada Hâfız Mustafa Şakir Efendi den sülüs ve nesih yazılarını meşk ederek 1832 de icazet aldı. Ta lik hattını (nesta lik) Yesârizâde Mustafa İzzet Efendi den öğrendi, 1847 de meşkini başarıyla tamamlayarak icazet aldı de Hüsrev Paşa nın özel kâtibi, sıbyan alayı ve tabur kâtiplerine yazı hocası olarak görev aldı. Paşanın sadrazam olması üzerine sadaret kalemine, Eyüp ve Şehzade Mehmed camilerinin vakıf kaymakamlığına tayin edildi. Daha sonra Sivas, Amasya ve Aydın da Evkaf müdürlüğü, Saruhan ve Kastamonu mal müdürlüğü görevlerinde bulundu de madenî para kalıplarını hazırlayanların reisi (sersikkeken) olarak tayin edildi ta filigran yapımını öğrenmek üzere Viyana ve Paris e gönderildi. Osmanlı Devleti nde yaptığı üst düzey başarılı hizmetlerinden dolayı nişanlarla ödüllendirildi. 16 Ekim 1896 da Vaniköy de vefat eden Abdülfettah Efendi nin cenazesi, Sultan Mahmud Türbesi haziresine defnedildi. Başarılı devlet hizmetlerinin yanında hat sanatında da özellikle sülüs, celi ve ta lik yazılarda ortaya koyduğu eserlerle bütün hattatlar tarafından beğenilmiş bir Osmanlı hattatıdır. İstanbul camileri ile Bursa Ulu Camii nde büyük bir hayranlıkla neşredilen çok güzel celi yazıları vardır. Bursa da meydana gelen depremden sonra Ulu Camii nin harap olan duvar yazılarını Şefik Bey ile beraber elden geçirmiş, yeni eserler yazmıştır. Kastamonu Şaban-ı Veli türbesi yazıları da Abdülfettah Efendi nin hat sanatında gücünü gösteren örnek eserlerindendir. Ayrıca çeşitli müze ve özel koleksiyonlarda güzel levhaları bulunmaktadır. Kaynakça: İbnülemin, Son Hattatlar, İstanbul 1955, s. 24; M. Uğur Derman, Sakıp Sabancı Müzesi Hat Koleksiyonundan Seçmeler, İstanbul 2002, s MUHİTTİN SERİN ABDÜLHAK MİHRÜNNİSA ( ) Şair; uzun yıllar ailesinin Çamlıca daki köşkünde yaşamıştır. Bebek te doğdu (1281/1864). Babası, tarihçi Hayrullah Efendi dir. Şair Abdülhak Hâmid 19

20 A ABDÜLHAK MOLLA, HEKİMBAŞI Abdülhak Mihrünnisa Hekimbaşı Abdülhak Molla 20 ağabeyidir. Babası Tahran daki görevi sırasında öldüğünde çok küçüktü. Evde ve Atpazarı İnâs Rüştiyesi nde başlayan eğitimi Hoca Tahsin Efendi den aldığı özel derslerle devam etti. Bir Fransız matmazelden Fransızca okudu. Yirmi yaşındayken Keçecizâde Fuad Paşa nın torunu Mustafa Hikmet Bey le evlendi, bir oğlu ve küçük yaşta vefat eden bir kızları doğdu. Ancak mutlu olamayıp ayrıldı te vefat etti. Bir kısmını Hazîne-i Evrak, Servet-i Fünûn gibi dönemin dergilerinde yayımladığı şiirlerinde ağabeyinin etkisi altında kaldığı görülür. Şiirleri sonradan Burhan Bozgeyik tarafından derlendiyse de kitap halinde yayımlanmamıştır. Kaynakça: İbnülemin, SATŞ, III, ÂLİM KAHRAMAN ABDÜLHAK MOLLA, HEKİMBAŞI ( ) Çamlıca da köşkleri bulunan ünlü hekimbaşı. İstanbul da doğdu (1786). Babası Mehmed Emin Şükûhi Efendi, annesi Nefise Hanım dır. Üç nesil hekimbaşı yetiştirmiş bir aileden gelmektedir. Özel olarak aldığı ilk eğitiminden sonra Süleymaniye medreselerinde tabii ve dini ilimler tahsil etti (1801). Aynı yerde Tıp Medresesi ni bitirip müderris ve hekim oldu. Çeşitli rütbelerle bazı medreselere tayin edildi. Eski Saray a hekimbaşı, bir yıllık Keşan sürgünlüğünün ardından sırasıyla Yeni Saray da hassa hekimi, asâkir-i hassa hekimbaşısı ve Tıbhâne-i Âmire ye nâzır oldu. Nihayet ağabeyinin vefatıyla onun yerine hekimbaşı tayin edildi (1834) ye kadar iki defa azledilip tekrar aynı görevine getirdi. Aralarda Tıbhane nazırlığı ve Rumeli kazaskerliği yaptı. II. Mahmud un nedimliğini de yapan (1836) Abdülhak Molla İstanbul Bebek teki yalısında vefat etti ve II. Mahmud Türbesi haziresine gömüldü. Tıbbiye mektebinin açılması ve modern anlamda kurulmasında, salgın hastalıklara karşı etkin önlemler alınmasında, anatomi derslerinin cesetler üzerinde uygulamalı olarak yapılmasında rolü olduğu gibi eczacılıkla da uğraşmış, halk ilaçları üzerinde çalışmalar yapmıştır. Şairliği de olan Abdülhak Molla nın şiirleri bir divan halinde bir araya getirilmemiştir. Hekimbaşılığı sırasında sarayda ecza dolabının üzerine yazdığı söylenen Ne ararsan bulunur derde devadan gayrı dizesi ünlüdür. II. Mahmud un 1828 Rus Savaşı sebebiyle Rami Kışlası nda oturduğu 582 günün hatıralarından oluşan Târîh-i Livâ ve yine II. Mahmud un ölümüne sebep olan hastalığı ile ilgili gözlemlerinden oluşan Rûznâme adlı eserleri bulunmaktadır. Sultan Mahmud un hastalığı sırasında padişahla beraber Büyük Çamlıca ya çıkmıştır. Tepenin eteklerinde, Yusuf İzzettin Efendi Köşkü nün yanında ve bir bağın ortasında köşkü vardı. Burada çiçek yanında çeşitli meyveler de yetiştirmiştir. Ayrıca Küçük Çamlıca da bir köşkü daha