BİLDİRİLER KİTABI ULUSLAR ARASI KATILIMLI HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ SEMPOZYUMU EYLÜL 2013 ESKİŞEHİR

Transkript

1 BİLDİRİLER KİTABI 5. ULUSLAR ARASI KATILIMLI HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ SEMPOZYUMU EYLÜL 2013 ESKİŞEHİR ANADOLU ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK KÜLTÜR VE SANAT MERKEZİ ESKİŞEHİR

2 ISBN

3 PROGRAM VE İÇİNDEKİLER 18 EYLÜL 2013, ÇARŞAMBA - SEPTEMBER , WEDNESDAY DAVETLİ KONUŞMACI (INVITED SPEAKER) - 1 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Aysen MÜEZZİNOĞLU Davetli Konuşmacı (Invited Speaker): Prof. Dr. Gürdal TUNCEL, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Middle East Technical University Konu: Türkiye ve Çevresinde Bölgesel Hava Kirliliğinin Boyutları... Topic: Regional Dimensions of Air Pollution in Turkey and Its Surroundings 3 OTURUM-1: Hava Kirliliği İzleme/Örnekleme Çalışmaları -1 SESSION-1: Air Pollution Monitoring/ Sampling Studies -1 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Gürdal TUNCEL Yrd. Doç. Dr. Burcu ONAT Türkiye de Hava Kirliliğinin Ormanlar Üzerindeki Etkilerinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası İşbirliği Programı (ICP Forests) ndan Elde Edilen Sonuçlar...6. The Results Obtained From International Co-Operative Programme on Assessment and Monitoring (ICP Forests) of Air Pollution Effects on Forests in Turkey Doğanay TOLUNAY, Sıtkı ÖZTÜRK, Ahmet KARAKAŞ, Mehmet Emin AKKAŞ, Umut ADIGÜZEL, Nevzat GÜRLEVİK, Celal TAŞDEMİR, Fatih AYTAR İki Farklı Sanayi Bölgesindeki Hava Kirliliğinin Mekânsal Değişiminin Toprak, Hava ve Ağaç Bileşenlerindeki Poliklorlu Bifeniller (PCB ler) Açısından İncelenmesi...22 Investigation of Spatial variation of Air Pollution Around Two Industrial Regions Using Polychlorinated Biphenyls (PCBs) in Soil, Air and Tree Components Yetkin DUMANOĞLU, Ezgi ÖZGÜNERGE FALAY, Gizem TUNA, Hasan ALTIOK, Melik KARA, Abdurrahman BAYRAM, Doğanay TOLUNAY, Tolga ELBİR, Mustafa ODABAŞI Atmosferik Uçucu Organik Bileşiklerin Ölçümü İçin Pasif Örnekleyici Geliştirilmesi ve Saha Koşullarında Validasyonu Development of Passive Samplers for the Measurement of Atmospheric Volatile Organic Compounds and Their Field Validation Özlem ÖZDEN ÜZMEZ, Eftade O. GAGA, Tuncay DÖĞEROĞLU DAVETLİ KONUŞMACI (INVITED SPEAKER)-2 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Gülen GÜLLÜ Davetli Konuşmacı (Invited Speaker): Prof. Dr. Hasan BAYRAM, Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD-University of Gaziantep, Department of Chest Diseases, School of Medicine Konu : Dizel Egzoz Partikülleri ve Akciğer-Kalp Sağlığı Topic: Diesel Exhaust Particulates and Cardiovascular & Pulmonary Health OTURUM-2: Hava Kirliliğinin Sağlık Etkileri-İç Ortam Hava Kirliliği-1 SESSION-2: Health Effects of Air Pollution- Indoor Air Pollution-1 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Sema BURGAZ Doç. Dr. Lokman Hakan TECER Derin Kızartmanın İç Hava Kalitesine Etkisinin Partikül Madde, CO ve CO2 Derişimleriyle İncelenmesi Investigating Effects of Deep Frying on Indoor Air Quality Using PM, CO, and CO2 Concentrations Melis TOPRAK, Arif H. ÇIMRIN, Fikret İNAL, Sait C. SOFUOĞLU Doğum Öncesi Dönemden Başlayarak Bebeklerin Bir Yaşına Geldiği Döneme Kadar İç ve Dış Ortam Hava Kalitesinin Değişimi Variation of Indoor Air Quality from Prenatal Period Until the Babies were One Year Old Sanaz LAKKESTANI, Bilge KARAKAŞ, Söngül ACAR VAİZOĞLU, Bahar GÜÇİZ DOĞAN, Çağatay GÜLER, Bülent ŞEKEREL, Abbas TANER, Gülen GÜLLÜ Ankara İli Polisiklik Aromatik Hidrokarbonların (PAH) İç Ortam Derişimlerinin Belirlenerek Bebek Sağlığı İle İlişkilendirilmesi Determination of Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAH) Indoor Concentrations and their Association with Baby Health in Ankara

4 Betül KURADA, Gülen GÜLLÜ, Sanaz LAKKESTANİ, Gamze KAYA, Eftade O.GAGA, Akif ARI Dolmabahçe Sarayı nda İç Ortam Trafik Kaynaklı Kirleticilerin Risk Değerlendirmesi 72. Risk Assessment of Indoor Traffic Related Pollutants of The Dolmabahçe Palace Feyza ÖZDEMİR, Ferhat KARACA Sağlık Riski Çalışmalarında Aşırı Uç Değerler Analizi ve Log Normal Dağılımının Monte Karlo Simulasyonu İle Karşılaştırılması: Bursa Örneği Analysis of Extreme Top Values in Health Risk Studies and Comparison of Log Normal Distribution with Monte Carlo Simulation: the case of Bursa Mihriban YILMAZ CİVAN, Öznur OĞUZ KUNTASAL, Gürdal TUNCEL OTURUM-3: Hava Kirliliğinin Sağlık Etkileri-İç Ortam Hava Kirliliği-2 SESSION-3: Health Effect of Air Pollution-Indoor Air Pollution-2 Oturum Başkanı (Chairperson): Doç. Dr. Sait SOFUOĞLU Doç. Dr. Gonca ÇAKMAK DEMİRCİGİL Tarihi ve Kültürel Değerlerin Korunmasına Yönelik İç Hava Kirliliği Risk Yönetimi Dolmabahçe Sarayı Uygulaması An Indoor Air Quality Management Method for The Cultural Heritage Protection ın Dolmabahçe Palace Ferhat KARACA ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü İç-Ortam Havasında Ölçülen UOB lerin Kaynakları 101 The Sources of VOCs Measured In Indoor Air of METU Environmental Engineering Department Sema YURDAKUL, Mihriban CİVAN, Gül AYAKLI, Güray DOĞAN, Gürdal TUNCEL Hava Kirliliğinin Eskişehir de Yaşayan İlkokul Çocuklarında Solunum Yolu Şikâyetlerine ve Hava Yolu İnflamasyonuna Etkileri Effects of Ambient Air Pollution on Respiratory Tract Complaints and Airway Inflammation in Primary School Children in Eskişehir Hicran ALTUĞ, Eftade O. GAGA, Tuncay DÖĞEROĞLU, Bert BRUNEKREEF, Gerard HOEK, Wim van DOORN Hava Kirliliğinin Sağlık Üzerindeki Etkisinin Genelleştirilmiş Panel Veri Modelleri Kullanılarak İncelenmesi Investigation of the Effects of Air Pollutions on Health by Using Generalized Panel Data Models Rabia Ece OMAY Güzel Sanatlar ve Mühendislik Fakültelerinde Organik ve İnorganik Kirleticiler 132 Organic and Inorganic Pollutants in Fine Arts and Engineering Faculties Eftade O. GAGA, Emre CAN, Narin POLAT, Pınar ÖZÜAK, Özlem ÖZDEN ÜZMEZ, Nesimi AKYOL, Tuncay DÖĞEROĞLU PANEL: Hava Kirliliğinin Sağlık Etkileri PANEL: Health Effects of Air Pollution Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Hasan BAYRAM- Prof. Dr. Tuncay DÖĞEROĞLU Konuşmacılar (Speakers): Türkiye de Hava Kirliliği Sorunu: Sağlık Etkilerinin Tespitine Yönelik Çalışmalar Air Pollution Problem in Turkey: Studies on Determination of Health Effects Doç.Dr. Sait Cemil Sofuoğlu, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Hava Kirliliğinin Ölüm Ve Hastalık Riskine Etkisi The Effects of Air Pollution on Mortality and Morbidity Risk Prof. Dr. Ayşın Şakar Coşkun, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD Hava Kirliliğini Azaltmaya ve Önlemeye Dönük Önlemler ve GARD Programı Precautions for Reducing and Preventing Air Pollution and the GARD Programme Prof. Dr. Celal Karlıkaya, İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD Hava Kirliliğine Mesleksel Maruziyet Occupational Exposure to Air Pollution Prof. Dr. İbrahim Akkurt, Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi

5 19 EYLÜL 2013, PERŞEMBE - SEPTEMBER , THURSDAY DAVETLİ KONUŞMACI (INVITED SPEAKER)-3 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Mustafa ODABAŞI Davetli Konuşmacı (Invited Speaker): Thomas KUHLBUSCH, IUTA e.v., Air Quality & Sustainable Nanotechnology Unit, Duisburg, Germany Konu (Topic): Black Carbon, Elemental Carbon and Organic Carbon: What to measure and why? OTURUM-4: Hava Kirliliği İzleme/Örnekleme Çalışmaları-2 SESSION-4: Air Pollution Monitoring/Sampling Studies-2 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Dursun KOÇER Doç. Dr. Beyhan PEKEY Atık Bertarafı Yapan Bir Tesisin Etki Alanında Hava Kalitesi Seviyelerinin Belirlenmesi..145 Determining the Levels of Air Quality in The Domain of a Waste Disposal Facility Faruk DİNÇER, Özgen ERCAN, Özcan CEYLAN İzmir-Aliağa Bölgesindeki Uçucu Organik Bileşiklerin Ortam Havasındaki Seviyelerinin Meteorolojik Parametrelerle İlişkilerinin İncelenmesi Investigation of the Influence of Meteorological Parameters on The Ambient Volatile Organic Compound Concentrations in İzmir- Aliağa Region Güray DOĞAN, Mihriban YILMAZ CİVAN, Öznur OĞUZ KUNTASAL, Aysen MÜEZZİNOĞLU, Abdurrahman BAYRAM, Mustafa ODABAŞI, Tolga ELBİR, Sait SOFUĞLU, Remzi SEYFİOĞLU, Yetkin DUMANOĞLU, Beyhan PEKEY, Hakan PEKEY, Gürdal TUNCEL Türkiye nin Kuzeybatısında Partikül Madde Kirliliği ve Kirletici Kaynaklarının EPA PMF İle Belirlenmesi Particulate Matter Pollution at Northwestern Turkey and Its Source Apportionment by EPA PMF D. Deniz GENÇ TOKGÖZ, Güray DOĞAN, Gürdal TUNCEL Kentsel Atmosferdeki Partikül Maddelerin Boyut Dağılımının Zamana Bağlı Değişimi.171 Temporal Variation of Particle Size Distribution in the Urban Atmosphere Mert KARAÇALI, S. Sıddık CİNDORUK OTURUM-5: Kaynak Belirleme Çalışmaları-1 SESSION-5: Source Determination Studies-1 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Yücel TAŞDEMİR Yrd. Doç. Dr. Ülkü ALVER ŞAHİN Polisiklik Aromatik Hidrokarbonların (PAH) İskenderun Sanayi Bölgesi nde Dış Hava, Toprak, Ölü Örtü ve Ağaç Bileşenlerindeki Mekansal Dağılımı Spatial Variation of Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) in Air, Soil, Litter and Tree Components in the Iskenderun Industrial Region Ezgi ÖZGÜNERGE FALAY, Gizem TUNA, Hasan ALTIOK, Melik KARA, Yetkin DUMANOĞLU, Abdurrahman BAYRAM, Doğanay TOLUNAY, Tolga ELBİR, Mustafa ODABAŞI Bursa da Yarıkırsal Bir Bölge de Poliklorlu Bifeniller (PCBs) ve Organoklorlu Pestisitlerin (OCPs) Konsantrasyon Değerlerinin İncelenmesi Investigation of Polychlorinated Biphenyls (PCBs) and Organochlorine Pesticides (OCPs) Concentration Values in a Semi-Rural Area in Bursa Fatma ESEN, Ahmet Egemen SAKIN, Yıldız Mine EVCİ Şehir Ortamı PM10 Parçacıklarının Suda Çözünme Özellikleri Water Solubility Properties of Urban PM10 Particulate Matter S. Sinan KESKİN, R. Gürcan ORALTAY, Burcu YOLLU Eskişehir Atmosferinde Toplanan PM2.5 Örneklerinin Organik Karbon (OC) ve Elementel Karbon (EC) Derişimlerinin Belirlenmesi Organic Carbon (OC) and Elemental Carbon (EC) Concentration of Atmospheric PM2.5 Samples Collected in Eskişehir Atmosphere Akif ARI, Eftade O. GAGA OTURUM-6: Hava Kalitesi Modellemesi ve Yönetimi-1 SESSION-6: Air Quality Modelling and Management-1 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Sezer TURALIOĞLU Doç. Dr. Sıddık CİNDORUK

6 Ergene Havzası PM10 Konsantrasyonunun Meteorolojik Faktörler Temelinde Modellenmesi Modelling on the Basis Meteorological Factors of the Concentration of PM10 of Ergene Basin Merve FIÇICI, Lokman Hakan TECER Uzaktan Algılama Yöntemleri ve Calpuff Dağılım Modeli Kullanılarak Orman Yangınlarının Hava Kalitesine Etkisinin Belirlenmesi: Antalya Taşağıl-Serik Örneği Determinations of the Effect of Forest Fires on Air Quality by Using Remote Sensing and Calpuff Dispersion Model: Antalya Taşağıl-Serik Case Deniz SARI, Nuray AKALIN, Teoman DİKERLER Değişen Fiziksel Koşulların Hava Kalite Model Sonuçları Üzerine Etkisi The Effects of Changing Physical Conditions on the Air Quality Model Results Özge GÖKMEN ŞAHİNKAYA, Burçak KAYNAK TEZEL, Kadir ALP OTURUM-7: Kaynak Belirleme Çalışmaları-2 SESSION-7: Source Determination Studies-2 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Serpil YENİSOY KARAKAŞ Araş.Gör. Dr. Özlem ÖZDEN ÜZMEZ Ağaç Bileşenlerinde Ölçülen İz Elementler Yardımıyla Endüstriyel Bölgelerdeki Hava Kirliliğinin Tarihsel ve Mekânsal Değişiminin Belirlenmesi. 254 Investigation of Historical and Spatial Variation of Air Pollution Around Industrial Regions Using Trace Elements Measured in Tree Components Melik KARA, Ezgi ÖZGÜNERGE FALAY, Gizem TUNA, Hasan ALTIOK, Yetkin DUMANOĞLU, Abdurrahman BAYRAM, Doğanay TOLUNAY, Tolga ELBİR, Mustafa ODABAŞI Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemleri Tebliği ve Uygulamaları Continuous Emission Measurement Systems Notification and Its Applications Özgen ERCAN, Özcan CEYLAN, Faruk DİNÇER Kaynak Belirleme Çalışmaları İle Belirlenen Kaynak Gruplarının Partiküler Organik Bileşikler Kullanılarak Arttırılması: Örnekleme Çalışmaları ve Metot Geliştirme 275 Investigation of the Possibility to Increase the Source Resolution in Receptor Modeling by Using Particle- Bound Organic Compounds Ebru KOÇAK, Seda ASLAN KILAVUZ, İpek İMAMOĞLU, Gürdal TUNCEL DAVETLİ KONUŞMACI (INVITED SPEAKER)-4 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Tolga ELBİR Davetli Konuşmacı (Invited Speaker): Eliseo MONFORT, Instituto de Tecnología Cerámica-AICE, Universitat Jaume I, Castellón, Spain Konu (Topic): Air quality improvement strategy in the Spanish ceramic tile cluster OTURUM-8: Hava Kalitesi Modellemesi ve Yönetimi-2 SESSION-8: Air Quality Modelling and Management -2 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Mete TAYANÇ Araş. Gör. Dr. Yetkin DUMANOĞLU Kocaeli İli Körfez İlçesi nde Noktasal Kaynaklardan Meydana Gelen CO ve Nox Dağılımlarının Farklı Dağılım Modelleriyle İncelenmesi Evaluation of CO and NOX Distributions from Point Sources in Körfez District of Kocaeli Province with Various Dispersion Models K. Onur DEMİRARSLAN, Şenay ÇETİN DOĞRUPARMAK Katı Atık Depolama Alanlarının Nihai Yer Seçiminde Coğrafi Bilgi Sistemleri Ve Kirlilik Dağılım Modellerinin Birlikte Kullanımı Integration of Geographical Information Systems and Pollution Models for Final Site Selection of Solid Waste Disposal Areas K. Onur DEMİRARSLAN, M. Kemal KORUCU, Aykan KARADEMİR WRF Modeli İle Güneş Radyasyonu Öngörüsünde Aerosol Etkisinin Değerlendirilmesi.311 Evaluation of the Aerosol Effect on Forecasting Sun Radiation with WRF Model Burak ÖZTANER, Abdullah KAHRAMAN, Erhan ÇALIŞKAN, Şeyda TANRIÖVER, Ceyhan KAHYA, Bülent AKSOY, Selahattin İNCECİK, Sema TOPÇU, Zafer ASLAN, Burak BARUTÇU, İsmail SEZEN, Serim SAKARYA, Ali DENİZ

7 OTURUM-9: Emisyon Envanteri-1 SESSION-9: Emission Inventories-1 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Aysel ATIMTAY Doç. Dr. Hanefi BAYRAKTAR Çatalağzı Enerji Havzasındaki Termik Santrallerden Kaynaklanan Emisyonların Belirlenmesi Determination of Emissions from Power Plants Located in the Çatalağzı Energy Basin Özgür ZEYDAN, Yılmaz YILDIRIM Türkiye deki Ormanlık Alanlardan Kaynaklanan Biyojenik Uçucu Organik Bileşiklerin (BVOC) Emisyon Envanterinin Hazırlanması..331 Preparation of a National Emission Inventory of Biogenic Volatile Organic Compound (BVOC) Emissions in Turkey Hüsnü KOCA, Barış YAMAN, Yağmur Meltem AYDIN, Hasan ALTIOK, Melik KARA, Yetkin DUMANOĞLU, Abdurrahman BAYRAM, Mustafa ODABAŞI, Tolga ELBİR, Doğanay TOLUNAY Türkiye deki İnorganik Kimya Endüstrisi İçin 2010 Yılı Emisyon Envanteri Emission Inventory of Inorganic Chemical Industry of Turkey for 2010 Ümmügülsüm ALYÜZ, Kadir ALP Ulusal Hava Kirleticileri Emisyon Envanteri National Air Pollutants Emission Inventory İrde ÇETİNTÜRK GÜRTEPE, Canan Esin KÖKSAL ICAO Tanımlarına Göre Yapılan Uçak Emisyonu Hesaplarında Karışma Yüksekliğinden Kaynaklı Belirsizliğin İncelenmesi Analysis of the Uncertainty Arising from the Mixing Height in Aircraft Emissions Estimated According to ICAO Definitions Ozan Devrim YAY, Elif YILMAZ, Tuncay DÖĞEROĞLU, Enis Turhan TURGUT, Mustafa CAVCAR, Öznur USANMAZ, Kadir ARMUTLU 20 EYLÜL 2013 CUMA - SEPTEMBER , FRIDAY OTURUM-10: Hava, Toprak ve Su Arakesitlerinde Kirletici Taşınımı-1 SESSION-10: Transport of Pollutants Between Air, Soil and Water Intersection-1 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Doğan KANTARCI Doç. Dr. Ferhat KARACA Kar Yüzeyli Örnekleyici Kullanılarak Trafik Kaynaklı PAH ların Kuru Çökelme Akılarının Araştırılması Investigation of Dry Deposition Fluxes of Traffic Sourced PAHs by Using Surrogated Snow Surface Sampler Cihan PALOLUOĞLU, Hanefi BAYRAKTAR, F. Sezer TURALIOĞLU Erzurum Yağış Örneklerinde Poliklorlu Bifenillerin (PCB lerin) Araştırılması 379 Investigation of Polychlorinated Biphenyls(PCBs) in Erzurum Precipitation Samples Ercan BERBERLER, Cihan PALOLUOĞLU, Hanefi BAYRAKTAR, F. Sezer TURALIOĞLU Kentsel Bölge Atmosferinde Poliaromatik Hidrokarbonların (PAH ların) Dış Ortam ve Yağmursuyu Konsantrasyon Seviyeleri Ambient Air and Rainwater Concentration Levels of Polyaromatic Hydrocarbons (PAHs) in an Urban Area Atmosphere Aşkın BİRGÜL, Yücel TAŞDEMİR Lüleburgaz Tarım Alanlarına Çökelen Çiğ ve Yağmur Suyunun İnorganik İyon İçeriğinin Değerlendirilmesi ve Kirletici Kaynakların Tartışılması Assessment of Inorganic Ion Content of Dew and Rainwater Precipitated on Agricultural Areas in Lüleburgaz and Dıscussion of Pollutant Sources M. Doğan KANTARCI, Ülkü ALVER ŞAHİN, Burcu ONAT, Serdar AYDIN OTURUM-11: Emisyon Envanteri-2 / Kaynak Belirleme Çalışmaları-3 SESSION-11: Emission Inventories-2 / Source Determination Studies-3 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Selahattin İNCECİK Doç. Dr. Sinan KESKİN Türkiye de Yetişen Endemik Ağaç Türleri İçin Biyojenik Kökenli Uçucu Organik Bileşik (BVOC) Emisyonlarının Belirlenmesi Characterization of Biogenic Volatile Organic Compounds (BVOCs) from Various Endemic Tree Species in

8 Turkey Barış YAMAN, Mustafa ODABAŞI, Tolga ELBİR, Abdurrahman BAYRAM, Doğanay TOLUNAY, Yetkin DUMANOĞLU, Melik KARA, Hasan ALTIOK, Yağmur Meltem AYDIN, Hüsnü KOCA Türkiye deki İbreli ve Geniş Yapraklı Ağaçlardan Yayınlanan Biyojenik Uçucu Organik Bileşik (BVOC) Emisyonlarının Belirlenmesi Determination of Biogenic Volatile Organic Compound Emissions from Coniferous and Broad Leaved Trees in Turkey Yağmur Meltem AYDIN, Barış YAMAN, Hüsnü KOCA, Hasan ALTIOK, Yetkin DUMANOĞLU, Melik KARA, Abdurrahman BAYRAM, Doğanay TOLUNAY, Mustafa ODABAŞI, Tolga ELBİR Türkiye İçin EMEP NOx Emisyon Envanterinin OMI NO2 Verileri Kullanılarak Değerlendirilmesi Evaluation of NOX Emission Inventories of Turkey Using OMI NO2 Retrievals Ecem ÖNER, Burçak KAYNAK TEZEL Balıkesir Kent ve Kırsal Atmosferinde İnce ve Kaba Partikül Maddelerin Metalik Kompozisyonunun ve PMF Yöntemiyle Kaynak Katkılarının Belirlenmesi 455 Determination of Metallic Composition and Source Appointment Using PMF of Fine and Coarse Particulate Matter in Rural and Urban Atmosphere in Balıkesir Lokman Hakan TECER, Gürdal TUNCEL, Güray DOĞAN OTURUM-12: : Hava Kirliliği Kontrolü ve Enerji SESSION-12: : Air Pollution Control and Energy Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Abdurrahman BAYRAM Araş. Gör. Dr. Hicran ALTUĞ Elektrokimyasal Yükseltgeme Yöntemi İle SO2 Giderimi SO2 Removal by Electrooxidation Method Ümran TEZCAN ÜN, A. Savaş KOPARAL, Ülker BAKIR ÖĞÜTVEREN NOx Emisyonlarının Jet Döngülü Sistemde Arıtılabilirliğinin İncelenmesi 473 Evaluation of Jet Loop Bioreactor Performance to Control NOx Emissions Cevdet DOĞAN, Çiğdem BALÇIK, Pınar ERGENOKON, Nadir DİZGE, Bülent KESKİNLER, Güçlü İNSEL Bazı Uçucu Organik Maddelerin Gaz Karışımlarından Ayrıştırılması Separation of Some Volatile Organic Compounds From Gas Mixtures Caner KURU, Selva KAYA, Hülya AYKAÇ, Bahtiyar ÖZTÜRK Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Gerçekleştirilen Faaliyetler The Performed Activities to Prevent the Air Pollution from House Heating Necmi KAHRAMAN, Mesut ÖNEM, Haluk DELİKTAŞ, Mehmet OĞUR Bursa/Orhaneli Linyiti ve Prina Karışımlarının Dolaşımlı Akışkan Yatakta Birlikte Yakılması Co-Combustion of Bursa/Orhaneli Lignite and Olive Cake Mixtures in a Circulating Fluidizied Bed Combustor Murat VAROL, Aysel T. ATIMTAY, Hayati OLGUN OTURUM-13: Küresel Isınma ve İklim Değişikliği Hava Kirliliği Mevzuatı/Farkındalık SESSION-13: Global Warming and Climate Change Air Pollution Legislation/Awareness Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Yılmaz YILDIRIM Doç. Dr. Hakan PEKEY Çimento Üretiminden Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının Azaltılması İçin Alternatif Yöntemler Alternative Methods for Reducing Greenhouse Gas Emissions from Cement Production Kumru RENDE, Nuray AKALIN, Özgen ERCAN, Bilgin HİLMİOĞLU Adapazarı nda Ulaşım ve Isınma Kaynaklı Emisyon Envanterleri ve Karbon Ayak İzinin Belirlenmesi Determination of Carbon Foot Print and Emission Inventory Related to Road Transportation and Domestic Heating in Adapazarı Mahnaz GÜMRÜKÇÜOĞLU, Şeyma Zeynep KILINÇ Türkiye Sera Gazları Ulusal Envanterinde Ormancılık Sektörü İçin Yapılan Karbon Hesaplamalarının Değerlendirilmesi

9 The Evaluation of The Carbon Calculations for The Forestry Sector in Turkish National Greenhouse Gas Inventory Doğanay TOLUNAY, Banu KARABIYIK Kent Sosyolojisi Açısından Hava Kalitesi Air Quality with Regards to Urban Sociology A.Serap FIRAT Sera Gazı Emisyonlarının Azaltımı Amacıyla Kullanılan İktisadi Araçlar ve İngiltere Örneği Economic Tools used for the Purpose of Reducing Greenhouse Gas Emissions and the England Case Özlem ÇABUK, Saye Nihan ÇABUK TUBİTAK ÖZEL OTURUMU - TUBITAK SPECIAL SESSION Konuşmacı (Speaker): Can ÖREN Konu: TÜBİTAK Akademik Ar-Ge Proje Destekleri Topic: Academic R&D Projects Support of TUBITAK OTURUM-14: Hava Kirliliği İzleme/Örnekleme Çalışmaları-3 SESSION-14: Air Pollution Monitoring/Sampling Studies-3 Oturum Başkanı (Chairperson): Prof. Dr. Aysun SOFUOĞLU-Yrd. Doç. Dr. Fatma ESEN Konya İlinde Hava Kalitesinin Belirlenmesinde Pasif Örnekleme Metodunun Kullanılması Determination of Air Quality of Konya by Use of Passive Sampling Method Gülnihal KARA, Henk BLOEMEN, Evrim DOĞAN ÖZTÜRK İstanbul da Ölçülen BTEX lerin Meteorolojik Parametrelerle İncelenmesi 571 Investigation of BTEX Measurements with Meteorological Parameters in İstanbul Duygu ÖZÇOMAK, Burak ÖZTANER, Ali ÖZTÜRK, Hüseyin TOROS, Ali DENİZ İz Metallerin Kuru Çökelmelerinin Karayolu Çevresindeki Değişimi Variation of Trace Metal Dry Deposition Around a Highway Aliye DOLAR, F. Sezer TURALIOĞLU, Hanefi BAYRAKTAR, Remzi SEYFİOĞLU Yuvarlak masa toplantısı: Hava Kalitesi Konusunda Ortak Araştırma ve Bilgi Değişimi Not: İletişim dili İngilizce olacaktır. Round Table Discussion: Collaborative Research and Science Exchange on Air Quality Note: Communication Language is English. POSTER BİLDİRİLER Hava Kirliliği Tahmininde Çok Katmanlı Algılayıcı Modellerin Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme 593 An Evaluation of the Use of Multilayer Perceptron Models in Air Pollution Forecasting Utkan ÖZDEMİR, Bilge ÖZBAY, İsmail ÖZBAY Bolu İl Merkezinde Biyo-İzleme İle Hava Kirliliğinin Kaynaklarının Belirlenmesi: İzotopik Kompozisyon Determination of Air Pollution Sources with Biomonitoring in Bolu Province: Isotopic Composition Uğur SAKLANGIÇ, Melek KELEŞ, Hatice KARADENİZ, Fatma ÖZTÜRK, Duran KARAKAŞ, Serpil YENİSOY-KARAKAŞ Konya İli Hava Kalitesinin Belirlenmesinde Hava Kalite Ölçüm İstasyonlarının Verilerinin Kullanılması 609 Determination of Air Pollution Sources with Biomonitoring in Bolu Province: Isotopic Composition Gülnihal KARA, Henk BLOEMEN, Evrim DOĞAN ÖZTÜRK, İbrahim TEKİN Mersinde Atmosferik Çökelme Örneklerinin İyonik Bileşimi 619 Ionic Composition of Atmospheric Bulk Deposition Samples in Mersin Dilek SİNEKLİ, Aslı YENİLMEZ, Türkan ÖZSOY Farklı Alanlarda Faaliyet Gösteren Fabrikaların Boyahane Bölümlerinin İç Ortam Hava Kalitesi, Çalışanların Maruziyeti ve Sağlık Risklerinin Değerlendirilmesi 627 Internal Air Quality of Dyehouses in Factories that are Active in Different Fields, Assessment of Personal

10 Exposure and Health Risks Melahat AYDIN, Birkan İSKAN, Özlem GÜLER, Ercan İHTİYAR, Burak ÇINARLI, Seda ASLAN KILAVUZ Bir Sağlık Kuruluşunun İç Ortam Hava Kalitesinin ve Çalışanların Formaldehit Etkilenimi Açısından Değerlendirilmesi 636 A Health Care Organization s Internal Air Quality and Evaluation of Employees in Terms of Formaldehyde Effect Özlem GÜLER, Birkan İSKAN, Melahat AYDIN, Ercan İHTİYAR, Burak ÇINARLI Doğu Karadeniz Atmosferi Aerosollerinin Kimyasal Kompozisyonunun İncelenmesi..644 Investigation of Chemical Composition of Eastern Black Sea Atmosphere Aerosol İlker BALCILAR, Yakup KALAYCI, Güray DOĞAN, Abdullah ZARARSIZ, Gürdal TUNCEL Pamukkale Üniversitesi Kınıklı Yerleşkesi'nde Trafik Kaynaklı Hava Kirletici Emisyon Miktarlarının Belirlenmesi 653 Determination of Traffic Origin Air Pollution Emission Rates at Pamukkale University Kınıklı Campus Sibel ÇUKURLUOĞLU Konya-Seydişehir İlçe Merkezinde Kış Periyodunda Hava Kirliliğinin Değerlendirilmesi Air Pollution Evaluation at Konya-Seydişehir Town Centre During Winter Period Kiraz KÖK, Fatma KUNT, Şükrü DURSUN İstanbul Kağıthane İlçesinde 2012 Yaz Aylarında Yapılan BTEX Ölçümleri 667 Measurement of BTEX in İstanbul Kağıthane in Summer 2012 Sabin KASPAROĞLU, Kardelen KAYA, Hüseyin TOROS, Hasancan OKUTAN, Ali DENİZ, Ali ÖZTÜRK Işık Kirliliğinin Hava Kirliliğine Olumsuz Etkisi Negative Effects of Light Pollution on Air Pollution Zeki ASLAN, Dursun KOÇER, Ayşegül YELKENCİ, Metin ALTAN, Bülent ASLAN Şehirlerde Son Beş Yılda ( ) PM10 Kirliliğinin Değişimi, Kütahya Örneği 680 PM10 Pollution Changes at Cities in Turkey between , Kütahya Case Zeynep ORHUN, Kadir ALP Aspir Yağından Çevreci Yakıt Biyodizel 690 Safflower Biodiesel: A Green Biofuel Nezihe AZCAN, Duygu TALU, Özlem YILMAZ İstanbul da Trafik, Sanayi ve Yerleşimin Yoğun Olduğu Bir Bölgede Solunabilir Partiküllerin Element İçeriğinin ED-XRF Yöntemi İle Belirlenmesi 696 Determination of Elemental Composition in Respirable Particulates in Urban Area- İstanbul Using EDXRF Burcu ONAT, Ülkü ALVER ŞAHİN, Tanıl AKYÜZ, Sermin ÖRNEKTEKİN Bir Endüstriyel Bölgedeki Hava Kirliliğinin Mekansal Dağılımının Ağaç Bileşenlerindeki İz Elementler Yardımıyla İncelenmesi 705 Investigation of the Spatial Distribution of Air Pollution in an Industrial Region via the Trace Elements on Tree Components Gizem TUNA, Ezgi ÖZGÜNERGE FALAY, Hasan ALTIOK, Melik KARA, Yetkin DUMANOĞLU, Abdurrahman BAYRAM, Doğanay TOLUNAY, Tolga ELBİR, Mustafa ODABAŞI Eskişehir'de Hava Kalitesinin Operational Priority Substances (OPS) Modeli İle Değerlendirilmesi.717 Evaluation of Air Quality with Operational Priority Substances (OPS) Model in Eskişehir Halil İbrahim HACIOĞLU, Ozan Devrim YAY, Tuncay DÖĞEROĞLU Kütahya Bölgesindeki Termik Santrallerin Hava Kalitesine Etkilerinin Belirlenmesi 725 Determination of the Effects of Thermal Power Plants on Air Quality in Kütahya Region Mustafa ÖZKAN, Gizem TUNA, Hicran ALTUĞ, Tolga ELBİR, Eftade O. GAGA

11 LÜLEBURGAZ TARIM ALANLARINA ÇÖKELEN ÇİĞVE YAĞMUR SUYUNUN İNORGANİK İYON İÇERİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE KİRLETİCİ KAYNAKLARIN TARTIŞILMASI M. Doğan KANTARCI (EM) (1), Ülkü ALVER ŞAHİN (2), Burcu ONAT (2), Serdar AYDIN (2) (1) İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Toprak İlmi ve EkolojiAbd., Bahçeköy, İstanbul (2) İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Avcılar, İstanbul ÖZET Bu çalışmanın amacı Lüleburgaz ve çevresindeki tarım; özellikle bağ, bahçe, bostan ve meyvalık alanlarında verim azalmasına sebep olan, hava kirliliğinin ve kirletici seviyelerinin belirlenmesidir. Lüleburgaz İç Trakya Bozkırı nın ortasında alçak (50 m) arazide yeralmaktadır. Gece soğuyan havadaki nem yoğuşmakta, içerdiği nem çiğ halinde (havadaki tüm kirleticilerle birlikte) bitkilerin yaprak ve meyve yüzeylerine çökelmektedir. Bu hava kirleticilerin belirlenmesi amacı ile Lüleburgaz Eskitaşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda Mart Kasım 2012 tarihleri arasında çiğ ve yağmur suyu örnekleri alınmıştır. Alınan yağmur suyu ve çiğ örneklerinde ph, anyonlardan (SO -2 4, PO -2 4, NO - 3,NO - 2, Cl -, F -, Br - ) ve katyonlardan (Li +, Na +, K +, Mg +2, Ca +2,NH + 4 ) belirlenmiştir. Yağmur suyunun ph değişimi 5,8 ve 8,4 aralığında, çiğ suyunun ise 5,1 ve 8,1 aralığındadır. Her iki ölçüm noktasında da anyon ve katyonlara ait bulguların ortalama değerleri dikkate alındığında; yağmur suyunda en yüksek miktarda K + (245,9 ± 241,7 µeg/l), ardından NH + 4 ve Na +, en düşük miktarda ise Li + (0,2 ± 0,1 µeg/l), bulunduğu belirlenmiştir. Çiğ suyunda ise tüm iyonlar yağmur suyuna kıyasla 2 ile 10 kat arasında yüksek değerler almakta ve en yüksek miktarda Cl - (4382 ± 3713,4 µeg/l) iyonu bulunmakta, kloru NH + 4, Na + ve K + iyonları izlemektedir. Anyon/ Katyon oranı yağmur suyunda 1,0±1,5 düzeyindeyken çiğ suyunda bu oran 0,7 ±0,5 e düşmektedir. Eskitaşlı da çiğ örneklerinde K + ve Mg + ile Cl iyonu arasında 0,85 düzeyinde kuvvetli bir korelasyon, Na +, K + ve Mg ile PO 4 ve SO 4 arasında orta düzeyli (0,65-0,70) bir korelasyon belirlenmiştir. Turgutbey deki çiğ örneklerinin toprak elementleri arasında 0,8 in üstünde bir ilişki gözlenirken, Na + ve K + ile Cl - arasında da anlamlı bir korelasyon (0,84-0,92) belirlenmiştir. Yağmur sularındaki iyon değişimleri incelendiğinde her iki ölçüm noktasında da Ca +, Mg + ve Na + + arasında 0,8 in üzerinde anlamlı bir korelasyon görülmüştür. Bunun yanında Turgutbey de NH 4 ile Cl -, SO 2-4, NO - 3 ve F - arasında yüksek bir korelasyonun olduğu ve ölçümlerde belirlenen yüksek konsantrasyonların benzer değişim gösterdiği tespit edilmiştir. Bu bulgular Karıştıran daki sanayi bölgesinin ve kuzeydeki çimento fabrikaları ile kırmataş ocaklarının yarattığı hava kirliliğinin etkisine işaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: Çiğ suyu, Yağmur suyu, Anyonlar, Katyonlar,Lüleburgaz. 397

12 ASSESSMENT OF INORGANIC ION CONTENT OF DEW AND RAINWATER PRECIPITATED ON AGRICULTURAL AREAS IN LULEBURGAZ AND DISCUSSION OF POLLUTANT SOURCES ABSTRACT The aim of the study is to measure the air pollutants using by appropriate methods and to interpret the results. Eskitasli and Turgutbey villages located in Luleburgaz were selected as study areas. The moisture in the air condenses in the nigth and it precipitates on to the surface of the leaves and fruits of theplants. The dewwater that includes many pollutants damages to vegetables, fruits and vineyards.that s why, in this study, the dewand rainwater were sampled in Eskitasli and Turgutbey villages between March November Anions (SO 4 2-, PO 4 2-, NO 3 -,NO 2 -, Cl -, F -, Br - ), cations (Li +, Na +, K +, Mg 2+, Ca 2+,NH 4 + ) and Ph analysis were performed in dewand rain water samples. We observed that the values of ph changed in the range of 5.8 and 8.4 of rain waterand 5.1 and 8.1 of dew water. If we have taken into account the median values of data fort wo sampling point, the highest cation value was observed for K + (245,9 ± 241,7 µeg/l), followingwith NH 4 + ve Na +, and the lowest value was observed for Li + (0,2 ± 0,1 µeg/l). All the ions in th edew water have a 2-10 ti meshig hervalues compared to the rain water. The highest ion values were observed for Cl - (4382 ± 3713,4 µeg/l), following with NH 4 +, Na + ve K +. The rate of Anion/ Cation for rainwater was 1,0±1,5 and for dew water was 0,7 ±0,5. It was determined that a strong correlation (0.85) between K + ve Mg + and Cl - and a medium correlation (0,65-0,70) between Na +, K + ve Mg + ile PO 4 2- and SO We observed that a correlationvalue between the crusta lelements in dew water is above 0,80. There is a significant correlation (0,84-0,92) between Na + ve K + ile Cl - for dew water. Also, there is a significant correlation ( above 0.80) between Ca +, Mg + andna + for the rain water sampled in two areas. Additionally, we observed that a strong correlations between NH 4 + and Cl - ; SO 4 2-, NO 3 - and F - in Turgutbeyvillage. Keywords: Dewwater,Rainwater, Anions, Kations, Luleburgaz. 1. GİRİŞ Yaşadığımız ortamın ve çevremizin temiz tutulması ve korunması için kirleticilerin ve kirliliğin zarar verici sınırlarının anlaşılması ve tanımlanması öncelikle gereklidir. Birçok bilim adamı 1990 dan bu yana atmosferdeki kirleticilerin tespiti için önemli bir gösterge olan çökelme örnekleri üzerinde kirletici tespit çalışmaları yapmaktadır. Özellikle ıslak çökelme örnekleri havadaki kirleticilerile bölgesel kirliliğin tanımlaması açısından önemlidir. Türkiye de birçok çalışmada yağış örneklemesi ile bölgesel hava kirliliği üzerine çalışmalar yapılmıştır (Tuncel vd., 1996; Kaya ve Tuncel, 1997; Tuncer vd., 2001; Akkoyunlu vd., 2001; Örnektekin vd., 2003; Bayraktar ve Turalıoğlu, 2005; Özsoy vd., 2008; Gülsoy vd., 2012).Çiğ yağışı ile birlikte olan çökelmelerde havada asılı kirleticilerin bitkiler ve toprak yüzeyindeki etkisinin daha önemli olduğu bazı çalışmalar ile gösterilmiştir. Çiğ örneklerinde belirlenen iyonların özellikle asit yağmur sularında sularından çok daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (Singh vd.,2006; Pierson ve Brachaczek, 2007; Lekouch vd., 2010). Ülkemizde çiğ örneklemesinin yapıldığı bir çalışmaya literatürde rastlanmamıştır. Ancak 2005 sonrasında diğer ülkelerde yapılan çalışmalarda çiğ örneklemesinin bölgesel hava kalitesi belirleme çalışmalarında önem kazandığı gözlenmiştir (Singh vd., 2006; Skarżyńska vd.,2006; Polkowska vd., 2008; Gaıek vd., 2012; Lakhani vd., 2012). 398

13 Türkiye Trakya sıgiderek yoğunlaşan sanayileşmenin önemli çevresel sorunları da beraberinde getirdiği bir bölgedir. Trakya daki sanayileşme,nüfus yoğunlaşmasına sebep olmuş ve enerji üretimi ihtiyacını da arttırmıştır. Sanayi tesisleriözellikle İç Trakya da yoğunlaşmıştır. Ancak İç Trakya aynı zamanda önemli bir tarımsal üretim havzasıdır. Enerji üretim tesisleri ile sanayi tesislerinden ve ısınmak için kullanılan linyit kömüründen önemli miktarda NOx (N 2 O, NO, NO 2 ), SO 2, VOC atmosfere salınmaktadır. Kirli hava insanları, orman ağaçlarını, tarım alanlarını (özellikle sebze bahçeleri, bostanlar ve bağlar) olumsuz etkilemektedir. Çiftçilik ile geçimini sağlayan üretici halk ise; su yetersizliği ve kirlenmesi ile hava kirliliğinden kaynaklanan üretim azalması ve tarım ürünlerinden sağlanan gelirin masraflarını karşılamaması, gelişen tekniklere bağlı olarak hayat standardının yükselmesi ve yaşama masraflarının artması, okuyup, meslek sahibi olan gençlerin iş yerlerine göç etmesi gibi sebeplerle giderek azalmaktadır (Kantarcı, 1999, 2005). Lüleburgaz ve çevresinde tarım ve bahçecilikle uğraşan halk, öteden beri bağ ve bahçelerinde, sebze vd. tarım alanlarında yetiştirmeğe çalıştıkları bitkilerden verim alamadıklarını, yaprakların kavrulduğunu, meyvelerin zarar gördüğünü ve ağaçların kuruduğunu belirterek şikâyetlerini dile getirmektedirler. Gece soğuyan havadaki nem yoğuşmakta, içerdiği nem çiğ halinde bitkilerin yaprak ve meyve yüzeylerine çökelmektedir. Kimyasal bileşiklerle yüklü olan bu çiğ suları sebzelere, meyvelere ve bağlara zarar vermektedir (Kantarcı, 2011).Konunun güncel olması ve halkın gelirini/geçimini etkilemesi sebebiyle havadaki kirlenme seviyelerinin bilimsel yöntemlerle ölçülmesi gerekmiştir. Bu çalışma kapsamında, çevredeki sanayi tesisleri ile Hamitabat Termik Santralının bölgede oluşturduğu hava kirliliğinin belirlenmesi için Lüleburgazçevresinde seçilen üç farklı noktadan alınan yağmur ve çiğ sularının iyonik bileşimleri analiz edilmiştir. 2. YÖNTEM Lüleburgaz da bulunan Eskitaşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı çiğ ve yağmur sularını örnekleme yerleri olarak seçilmiştir. Örnekleme bölgesinin kuzey-batısında Hamitabat Termik santralı, güneyinde Büyük Karıştıransanayi bölgesi ve kuzeyinde Pınarhisar Çimento Fabrikası ile taş (kireçtaşı) ocakları bulunmaktadır. Tüm bu hava kirletici kaynaklar atmosfere önemli miktarda CO 2,NOx, SOx, PM, Halojenler, VOC vb. kirleticileri salmaktadırlar. Lüleburgaz İç Trakya Bozkırı nın ortasında alçak (50 m) arazide yer almaktadır.lüleburgaz da hâkim rüzgâr yönleri ve hızlarının dağılımı Şekil 1 de gösterilmiştir.lüleburgaz ın kuzey batısında Kırklareli, kuzeyinde Pınarhisar (kapatıldı) meteoroloji istasyonları bulunmaktadır. Örnek alma döneminde (2012 yılı) Kırklareli meteoroloji istasyonu verilerine göre de hâkim rüzgârların kuzey ve kuzeydoğu yönünden esmekte olduğu görülmektedir. Bu rüzgârlar yer yüzeyinden esmekte olup, kuzeyden Lüleburgaz a doğru inen dere vadilerinden dağ meltemleri halinde de gelmektedirler. Hafif rüzgârlı veya durgun ortamda geceleri soğuyan havadaki nem yoğuşmakta ve ağırlaşan hava Lüleburgaz ın alçak arazisine çökelmektedir. Dolayısı ile kirleticilerin havaya karıştıktan sonra çiğ veya yağmur suları ile tarım alanlarının bulunduğu bu alçak araziye çökelerek verim kaybına sebep olmaları olağandır. 399

14 Şekil 1: Lüleburgaz çiğ ve yağmur örnekleme yerleri ile Lüleburgaz meteoroloji istasyonunda 2012 yılında ölçülen saatlik rüzgâr yönleri ve hızları. Çiğ ve yağmur suyu örnekleri Mart-Kasım 2012 tarihleri arasında alınmıştır. Çiğ ve yağmur suyu örneklerini toplamak için Eskitaşlı Köyünde ve Orman Fidanlığındakiörnek alma noktalarına 1 m 2 lik yüzeye sahip (5 tane plastik leğen) yerleştirilmiştir. Leğenler akşamdan damıtılmış su ile yıkanmış vegece sabaha kadar toplanan çiğ veya yağmur suları sabah erken saatlerde (06:00-07:00) örnek şişelerine alınmıştır. Yağmur yağdığı dönemlerde toplanan sular yağmur suyu olarak kaydedilmiştir. Sabah çiğ örneklemesi yeterince toplanamadığı durumlarda temiz çimen yüzeyinden temiz bir peçeteye çiğ suları emdirilerek örnekleme yapılmıştır.turgutbeyköyündeki örnekleme noktasından yağmur suyu örnekleri güneş enerjisi ile çalışan yağmur suyu toplama düzeneği ile alınmıştır. Mart-Kasım 2012 döneminde Eskitaşlı Köyünden 83 gün çiğ, 43 gün yağmur, Turgutbey Köyünden 86 gün çiğ, 26 gün yağmur ve Orman Fidanlığından 4 gün çiğ, 8 gün yağmur örneği alınmıştır. Örnekleme Eskitaşlı dan başlanıp Turgutbey e ve oradan da Orman Fidanlığına gidilerek yapılmıştır. Personel yetersizliğinden dolayı mayıs ayından sonraki süreçte fidanlıktan çiğ örneği alımı gerçekleşememiştir. (Hava kuru olduğu için çiğ sabahın ilk saatlerinde buharlaşmıştır). Alınan yağmur suyu ve çiğ örneklerinde ph, SO 4-2, PO 4-2, NO 3 -,NO 2 -, Cl -, F -, Br - anyonları ve Li +, Na +, K +, Mg +2, Ca +2,NH 4 + katyonları İstanbul Üniversitesi Çevre Mühendisliği laboratuarındaiyonkromotografi cihazı kullanılarak belirlenmiştir. Her örnekleme noktasında kullanılan peçetelere de damıtılmış su emdirilerek (kör) analizleri yapılmış ve çiğ örneklerinde belirlenen konsantrasyon miktarlarından çıkarılmıştır. 3. TARTIŞMA Şekil2 de Eskitaşlı Köyü ile Turgutbey Köyünden alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerinin ph değerlerinin ph sınıflarına dağılımları verilmiştir. Çiğ suyunun ph değerleri Eskitaşlı da 5,5 ile 7,8 (ortalama 6,5 ph), Turgutbey de 5,1 ile 8,2 (ortalama 6,4 ph), Orman Fidanlığında ise 7,2 ile 8,8 (ortalama7,6 ph) arasında değişmektedir. Yağmur suyunun ph değerleri ise Eskitaşlı da 5,8 ile 8,4 (ortalama 7,0 ph), Turgutbey de 5,9 ile 8,2 (ortalama 6,8 ph), Orman Fidanlığında ise 6,8 ile 8,0 (ortalama7,4 ph) arasında değişmektedir. Çalışma süresince Fidanlıkta sadece 4 gün 400

15 Dağılım Sayıları Dağılım Sayıları çiğ, 8 gün yağmur örneği alınabilmiştir. Bu sebeple yeterli bir değerlendirme yapmak için örnek sayısı azdır. Üç ayrı örnek toplama yerinden alınan örneklerde çiğ sularının yağmur sularına göre biraz (0,3-0,5 ph) daha asit olduğu dikkati çekmektedir. Lekouch ve diğerlerinin(2010) Fransa da yaptıkları benzer bir çalışmada tam tersi bir durum gözlemişler ve çiğ sularını daha asit olduğunu belirlemişlerdir. Bu gibi farklar çiğ ve yağmur damlalarının oluştuğu atmosferde havayı kirleticilerin farklı bileşikler oluşuna ve karşılıklı etkileşimlerine bağlı olabilir. Çalışma alanımızın kuzeyindeki çimento fabrikaları ile kireçtaşı ocaklarından kaynaklanan CaO ve CaCO 3 tozları topladığımız yağmur ve çiğ sularının ph değerlerinin yükselmesine sebep olmuştur Eskitaşlı-çiğ Turgutbey-ciğ Eskitaşlı-yağmur Turgutbey-yağmur ph ph Şekil 2. Eskitaşlı ve Turgutbeyköylerinden alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerindephsınıflarına dağılım sayıları. Tablo 1 de tüm örnek yerlerinden alınan çiğ ve yağmur sularının anyon ve katyon içeriklerine ait ortalama ve standart sapma değerleri verilmiştir. Şekil 3 de yağmur ve çiğ suyu örneklerindeki iyonların dağılım oranları karşılaştırılmıştır.anyon ve katyonların çiğ ve yağmur suyu içindeki bulunuş oranları incelendiğinde; çiğ suyunda Cl - iyonunun (%29-35), yağmur suyunda ise K + iyonunun(%32-41) en yüksek orandaolduğu görülmektedir.eskitaşlı Köyü ile TurgutbeyKöyünde alınan çiğ örneklerinde belirlenen ortalama katyon değerleri yağmur örneklerindekinden 3,5 ile 14,5 kat daha fazladır. Orman Fidanlığında ise; çiğ örneklerindeki - katyonların çok daha yüksek miktarda olduğu görülmektedir. Anyonlar ise (NO 3 hariç) çiğ örneklerinde yağmur örneklerine kıyasla Eskitaşlı da 1,2 kat ile 22,1 kat, Turgutbey de ise 4,0 ile 134 kat daha fazladır. Nitrat ise yağmur suyu örneklerinde çiğ örneklerine kıyasla 2 ile 13 kat daha fazladır. Kantarcı ve diğerleri (2012) tarafından bölgede bulunan Hamitabatdoğalgaz çevrim santralının önemli NOx kaynağı olduğu belirlenmiştir. Bacalarından atmosfere salınann 2 O, NO oksitlenip NO 2 bileşimine dönüşmektedir. Bu reaksiyon süresince oluşan O 3 etkisi ile NO 2 havadaki su (nem) ile birleşerek nitrik asite (HNO 3 ) dönüşmektedir. 401

16 Tablo 1. Eskitaşlı,Turgutbey Köyleri ve Fidanlık tan alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerinde belirlenen iyonların ortalama ve standart sapma değerleri (µeg/l). İyonlar Na + + NH 4 K + Mg +2 Ca +2 Li + - NO 2 - NO 3 F - Cl - Br - -2 PO 4-2 SO 4 ESKİTAŞLI ÇİĞ SUYU (N=83) TURGUTBEY ÇİĞ SUYU (N=86) FİDANLIK ÇİĞ SUYU (N=4) ESKİTAŞLI YAĞMUR SUYU (N=43) TURGUTBEY YAĞMUR SUYU (N=26) FİDANLIK ÇİĞ SUYU (N=8) ort±ss ort±ss ort±ss ort±ss ort±ss ort±ss 2354,3±1662,2 1061,1±834,3 1676,3±1472,1 174,6±467,6 299,8±663,1 36,8±35,6 1251,7±1001,5 1833,2±1684,8 1101,5±1277,9 141,5±156,6 132,0±205,4 43,1±19,6 965,4±878,6 1728,7±1456,6 82,9±77,3 245,9±97,9 225,7±133,8 174,6±38,5 313,1±227,8 808,0±524,1 623,4±570,6 21,6±40,2 58,3±126,4 6,0±4,1 695,8±577,7 1493,4±891,1 1126,5±1150,8 80,4±155,7 105,1±145,6 14,0±13,4 1,0±1,1 1,2±1,0 1,1±0,9 0,2±0,1 0,2±0,1 0,1±0,0 10,6±17,4 16,1±55,2 3,5±0,8 1,6±2,7 2,7±3,8 0,9±0,9 16,2±42,4 15,7±48,0 76,0±58,3 30,8±27,7 201,8±608,5 23,3±28,2 19,6±36,8 21,8±28,8 24,2±19,8 16,9±49,1 5,5±11,6 5,6±10,2 3077,1±2869,9 4324,1±2879,6 3069,4±3302,6 242,0±909,4 207,4±515,4 695,9±1690,2 5,0±7,4 1,1±0,7 3,2±3,3 0,4±1,2 0,3±0,5 0,9±1,7 13,2±16,5 92,1±95,3 1,4±1,3 0,6±1,8 0,7±1,5 2,5±6,1 194,0±114,9 345,9±304,4 211,3±173,6 41,0±99,9 83,5±187,1 86,5±136,9 Eskitaşlı-Ciğ Cl-%29 SO4- %3 Na- %27 Turgutbey-Ciğ Cl-%35 PO4- %1 SO4- %3 Na-%9 NH4- %14 1% Ca- %10 Mg-%4 K-%10 NH4- %16 Ca- %14 K-%16 Mg-%7 Eskitaşlı-Yağmur NO3- %5 F-%3 Mg-%2 Ca-%6 Cl-%9 SO4-%3 K-%41 Na-%12 NH4- %19 Turgutbey-Yağmur F-%1 NO3- %9 Ca-%9 Mg-%4 Cl-%11 SO4-%6 Na- %16 K-%32 NH4- %12 Şekil 3. Eskitaşlı ve Turgutbey köylerinden alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerinde iyonların oransal dağılımı. 402

17 Toplam Anyon, µeg/l Toplam Anyon µeg/l Yağmur suyu ve çiğ suyu örneklerindeki toplam anyon ve toplam katyon miktarları arasındaki ilişki şekil 4 te verilmiştir. Anyon/ Katyon oranı yağmur suyunda 1,0±1,5 düzeyindeyken çiğ suyunda bu oran 0,7 ±0,5 e düşmektedir. Yağmur suyunda anyon ve katyon iyonlarının orantılı olduğu ancak çiğ sularında anyon değerlerinin daha düşük olduğu görülmektedir. Bölgede mevcut olan doğalgaz çevrim santralı, sanayi tesisleri, trafik ve yerleşim yerlerinden atmosfere önemli miktarda CO 2 ve HC salınmaktadır. Atmosferde hidrokarbonların (HC) oksitlenip, nem ile oluşturdukları organik asit köklerinin (HCO - 3, HCOO -, CH 3 COO - ) toplam iyonik yüke eklenmemiş olması, anyonların daha düşük oranda bulunmasına sebep olmuştur Eskitaşlı-Çiğ R² = 0,5891 Turgutbey-Çiğ R² = 0,7221 Fidanlık-Çiğ R² = 0, Eskitaşlı-Yağmur R² = 0,7713 Turgutbey-Yağmur R² = 0,4876 Fidanlık-Yağmur R² = 0, Toplam Katyon, µeg/l Toplam Katyon, µeg/l Şekil 4. Eskitaşlı, Turgutbey köyleri ve Fidanlıktan alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerinde toplam anyon ve toplam katyon değişimi. Eskitaşlı ve Turgutbey köylerinden alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerindeki anyon ve katyonlar arasındaki korelasyon oranlarıtablo 2 de verilmiştir. Eskitaşlı da yağmur suyu örneklerindeki SO 4-2, Cl - ve Br - iyonları arasında 0,93 ile 0,98 arasında değişen, Ca +2,Mg + ve Na + iyonları arasında 0,84 ile 0,85 arasında değişen yüksek bir korelasyon mevcuttur. Turgutbey de ise SO 4-2 ile Cl - ve F - arasında ve NO 3 - ile Cl - ve F - arasında 0,97 ile 0,99 arasında değişen çok yüksek bir korelasyon görülmektedir. Ayrıca Turgutbey de NO 3 - ve SO 4-2 ile NH 4 + arasındaki 0,80-0,86 düzeyindeki korelasyon (NH 4 ) 2 SO 4 ve NH 4 NO 3 oluşumunun bir göstergesidir. Benzer çalışmalarda da atmosferde bu iyonların arasında ilişki bulunduğu ve tarım alanlarında kullanılan kimyasal gübrelerdeki NH 4 + dan kaynaklandığı belirtilmektedir (Singh vd., 2001; Lekouch vd., 2010). Çiğ suyu örneklerinde ise Cl iyonunun genel olarak K, Mg, Ca ve Na iyonları ile oldukça yüksek bir korelasyon (0,0,84-0,88) gösterdiği belirlenmiştir. Alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerinde belirlenen elementler arasındaki oranlar ile deniz suyunda ve toprakta bulunan bazı elementler arasındaki oranlar tablo 3 te karşılaştırılmıştır. Deniz suyundaki Cl - /Na + oranına karşılık, çiğ suyu örneklerinde oran 1,7-7,8 ve yağmur suyu örneklerinde 3,2-41,7 arasındadır. Klor ile sodyum arasındaki bu yüksek oran özellikle lodos 403

18 fırtınalarının güneybatıdan (saros Körfezi üzerinden) getirdiği deniz etkisini çağrıştırabilir. Ancak çevredeki tuzlu topraklar ile sanayi kaynaklı klor emisyonlarının da gözden uzak tutulmaması gerekmektedir. Öte yandan topraktaki Cl - /Ca +2 0,70 oranı ile çiğ ve yağmur suyu örneklerindeki oranlar da ilginç ilişkilerin göstergesi durumundadır. Klor ile kalsiyum arasındaki oran çiğ sularında 2,1-1,8 arasında, yağmur sularında ise 3,5-120,4 arasında bulunmaktadır. Kalsiyum kaynağı kuzeydeki çimento fabrikalarının bacalarından çıkan CaO ile taş ocaklarından tozuyan CaCO 3 ve çevredeki kireçli topraklardan gelen tozlardır. Klor ise çevredeki sanayi tesislerinden salınmaktadır. 4. SONUÇLAR Lüleburgaz ın yakın çevresinde toplanan çip ve yağmur sularının analizinde elde edilen bulguları ve elde edilen sonuçları üç bölümde derleyip, değerlendirmek uygun görülmüştür ÇİĞ VE YAĞMUR SULARININ REAKSIYONLARI Çiğ ve yağmur sularının reaksiyonları çoğunlukla 6,0-7,0 ph arasındadır. Asit (ph 5,0-5,7) çiğ ve yağmur suyu reaksiyonları daha az sıklıkta ölçülmüştür. Sanayiden kaynaklanan gazların ve özellikle NO x, SO 2 ve halojenlerin (F, Cl, Br) bulunduğu ortamda yağış sularının daha asit olması gerekirdi. Yağış sularında reaksiyonun nötr ve hafif alkali olmasının sebebi kuzeydeki çimento fabrikalarının bacalarından salınan CaO ile taş ocaklarından tozuyan CaCO 3 tozlarıdır ÇİĞ VE YAĞMUR SUYU ÖRNEKLERİNDEKİ ANYONLAR (1) Nitrat iyonları (NO 3 - ) Çiğ sularında daha az, yağmur sularında daha fazladır. NO 3 - iyonlarının kaynağı Hamitabat Termik Santralı olmalıdır. Çünkü Hamitabat T.S. doğal gazı 900 C (ve biraz üstünde) yakmaktadır. İlginç olan çiğ ve yağmur suyu örneklerindeki amonyum (NH 4 + ) iyonudur. NH 4 + iyonu havada NO x gazlarının indirgenmesi ile oluşamayacağına göre, çevredeki tarım alanlarından havalanan kil ve toz ile birlikte gelmektedir. (2) Örnek alma süreci yaz mevsimine denk gelmesine rağmen kükürt dioksit (SO 2 ) de ölçülebilir miktardadır. Kükürt dioksit sülfat (SO 4-2 ) olarak ölçülmüştür. Isınma amacı ile kömür yakılmayan aylarda havada bulunan SO 2 nin kaynağını sanayide aramak gerekmektedir. (3) İlginç olan çiğ ve yağmur sularında önemli miktarda halojenlerin bulunmasıdır. Özellikle klor (Cl - ) çok yüksek olup, flor da (F - ) küçümsenmeyecek miktarlardır. Florun Büyük Karıştıran civarındaki cam sanayinden kaynakladığı değerlendirilmektedir ÇİĞ VE YAĞMUR SUYU ÖRNEKLERİNDE KATYONLAR (1)Alkali ve toprak alkali katyonlarının İç Trakya nın kuru ikliminde bu kadar tozlu bozkırda havaya karışması olağandır. (2) Sodyum (Na + ) miktarının özellikle yağmur suyu örneklerindeki yüksekliği dikkat çekicidir. Yukarıda da değinildiği gibi, bu bulgu lodos fırtınalarında Saros Körfezi üzerinde gelebilecek deniz etkisi zayıf bir olasılıktır. Lüleburgaz çevresinde ve kuzeyinde tuzlu veya tuzlanmış topraklar pek yoktur. Ancak karakepir topraklarının (Vertisol=Grumusol) ana materyallerinde önemli miktarda sodyum bulunmaktadır. (3) Potasyum (K) toprakta yeteri kadar bulunan bir katyondur. (4) Kalsiyum (Ca) kaynakları yukarıda belirtilmiştir. (5) Magnezyum (Mg) da karakepir topraklarında yüksek miktarda bulunmakta ve toprağa kara/yeşil rengi vermektedir. (6) Lityum (Li) üzerinde durulması gereken bir ağır metal olup, topraktan veya sanayiden kaynaklanabilir. 404

19 ÇİĞ ÇİĞ YAĞMUR YAĞMUR Sonuç olarak; Lüleburgaz ın yakın çevresinde 2012 ilkbahar ve yaz aylarında toplanan çiğ ve yağmur sularında belirlenen anyonların ve bunların bileşiklerinin sanayi kaynaklı olduğu, katyonların ise toprak kaynaklı olduğu değerlendirilmektedir. TEŞEKKÜR Bu çalışmanın yürütülmesi sırasında örneklerin araziden toplanması ve analize hazırlanmasında önemli katkısı olan İstanbul Üniversitesi Çevre Mühendisliği bölümü 2012 mezunu Betül Develi ye ve Eskitaşlı ve Turgutbey den çiğ ve yağmur suyu örneklerinin alınmasında emeği geçen Selami Tezcan (Eskitaşlı Köyü) ve H. Kenan Gören e(turgutbey Köyü) sonsuz teşekkürler. Tablo 2. Eskitaşlı ve Turgutbeyköylerinden alınan yağmur ve çiğ örneklerinde ölçülen iyonlar arasındaki korelasyon oranları ESKİTAŞLI Li + Na + NH 4 + K + Mg +2 Ca +2 NO 2 - NO 3 - F - Cl - Br - PO 4-2 Li ,46 ** 0,24 0,56 ** 0,71 ** 0,86 ** 0, Na ,47 ** 0,85 ** 0,51 ** 0,63 ** 0,69 ** NH ,49 ** ,60 ** 0,52 ** 0,41 ** K + 0,35 ** 0,404 ** 0,53 ** ,74 ** 0,76 ** 0,34 * Mg +2 0,47 ** 0,63 ** 0,57 ** 0,81 ** ,84 ** 0,57 ** 0,57 ** ,31 * Ca +2 0,76 ** ,24 * 0,42 ** 0,63 ** ,37 * 0,31 * NO ,30 ** ,64 ** NO ,24 * -0,33 ** -,35 ** -,32 ** -0,36 ** -0,26 * 0,59 ** F ,23 * Cl - 0,29 ** 0,48 ** 0,58 ** 0,86 ** 0,87 ** 0,38 ** ,31 ** ,96 ** 0,56 ** 0,98 ** Br ,27 * ,49 ** 0,46 ** 0,36 ** ,38 ** ,52 ** 0,93 ** PO 4-2 SO 4-2 0,26 * 0,22 * 0,42 ** 0,70 ** 0,65 ** 0,35 ** ,25 * ,69 ** 0,34 ** ,56 ** ,70 ** 0,51 ** 0,53 ** 0,70 ** 0,33 ** ,23 * ,64 ** 0,43 ** 0,54 ** 1.00 TURGUTBEY Li ,57 ** Na + 0,85 ** ,46 * 0,61 ** 0,58 ** NH 4 + 0,68 ** 0,62 ** ,47 * 0,46 * 0,80 ** 0,79 ** 0,87 ** ,86 ** K ,61**,63** ,435* Mg +2 0,91 ** 0,84 ** 0,66 ** ,75 ** ,75 ** Ca +2 0,87 ** 0,77 ** 0,63 ** ,94 ** ,77 ** NO ,40 ** ,47 * 0,41 * 0,47 * ,47 * NO ,30 ** 0,29 ** ,61 ** ,99 ** 0,98 ** ,98 ** F - 0,28 ** 0,41 ** ,97 ** ,97 ** Cl - 0,85 ** 0,84 ** 0,58 ** 0,21 * 0,94 ** 0,88 ** ,23 * ,99 ** Br - 0,51 ** 0,59 ** ,38 ** 0,50 ** 0,46 ** 0,32 ** 0,32 ** 0,34 ** 0,49 ** PO 4-2 SO 4-2 0,22 * 0,22 * ,81 ** 0,33 ** ,37 ** ,36 ** 0,36 ** ,50 ** 0,47 ** ,59 ** 0,63 ** ,55 ** 0,51 ** **:p<0,01, *:p<0,05, Mavi sayılar: R=0,50-0,70, Kırmızı Sayılar: R>0,7 SO

20 Tablo 3: Tüm örnekleme noktalarından alınan yağmur ve çiğ suyu örneklerinin deniz suyu ve toprak elementlerine ait oransal değerler ile kıyaslanması. İyon oranları Deniz suyu* Eskitaşlı Çiğ Turgutbey Çiğ Fidanlık Çiğ Eskitaşlı yağmur Turgutbey yağmur Fidanlık yağmur Cl - /Na + 1,17 1,7±2,5 7,8±17,2 2,0±2,1 3.2± ±18,3 41.7±106,7 SO 2-4 /Na + 0,125 0,2±0,2 0,8±2,4 0,2±0,1 0.7±1,6 2.3±6,7 4.1±7,2 K + /Na + 0,022 0,7±1,0 11,2±54,2 0,1±0,1 7.2±5,7 8.3±15,4 10.0±8,2 Ca 2+ /Na + 0,044 0,8±1,7 2,4±3,6 1,1±0,7 0.9±1,1 1.5±2,9 0.5±0,2 Mg 2+ /Na + 0,25 0,2±0,2 1,5±3,6 0,5±0,3 0.2±0,1 0.4±0,7 0.3±0,6 Toprak* Cl - /Ca 2+ 0,70 18,8±89,8 3,2±1,8 2,1±1,3 5.8±21,3 3.5±7, ±316,5 SO 2-4 /Ca 2+ 0,77 2,0±11,2 0,3±0,2 0,2±0,2 1.5±2,6 2.0±3,6 10.9±21,2 NO - 3 /Ca 2+ 0,10 1,5±12,6 0,01±0,1 0,1±0,1 2.1±2,7 3.6±8,3 4.3±5,8 Mg 2+ /Ca 2+ 0,15 0,5±0,4 0,6±0,2 0,6±0,3 0.4±0,3 0.7±1,2 0.7±1,1 Na + /Ca 2+ 0,15 5,8±10,4 0,8±1,4 3,7±6,0 3.5±3,7 4.2±7,6 4.0±5,7 *Deniz suyu karakteristiği (Özsoy ve diğ.,2008) ve Toprak karakteristiği (Sing ve diğ., 2006) KAYNAKLAR Akkoyunlu, B. O.,Tayanç, M., Karaca, M. 2001;Analysis of bulk and sub-eventwet deposition in Gebze.Paperpresented at the 2nd International Symposium on AirQuality Management at Urban, Regionaland Global Scales, 2001, ( ), Istanbul-Türkiye Gaıek, G., Sobik, M., Bıas, M., Polkowska, Z.andCıchaıa-Kamrowska,K.2012; Dew Formation and Chemistry Near a Motorway in Poland, Pure Appl. Geophys. 2012, Nr.169, ( ). Gülsoy, G.,Tayanç, M., &Ertürk, F.1999,; Chemicalanalyses of the majorions in the precipitation of İstanbul, Turkey. Environment Pollution, 1999, Nr.105, ( ). Kantarcı, M.D.1999; Trakya da Bölgesel PlanlamanınTemelKonuları. Trakya da Sanayileşme ve Çevre Sorunları Sempozyumu-III, Kasım 1999-Edirne, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Edirne Şubesi Bildiriler kitabı (13-23)-Edirne. Kantarcı, M.D.2000; Trakya nın ekolojik özellikleri ve stratejik bir bölgesel planın gerekliliği. Trakya da Sanayileşme ve Çevre Sorunları Sempozyumu Ekim 2005, Edirne, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Edirne Şb. Yay.nu: E/2005/390, ISBN , (1-29)-Edirne. Kantarcı,M.D.2011; Hamitabat TermikS antralı nın çevresine etkileri konusunda bir değerlendirme. KÇKK 2011-Kıyı Bölgelerinde Çevre Kirliliği ve Kontrolu Sempozyumu, Namık Kemâl Üniversitesi-Tekirdağ Bildiriler kitabı ISBN (1-31).Editör: Süreyya Meriç ve ark., Basımevi: Cem Davetiyeleri Matbaacılık-Çorlu. Kantarcı, M.D., Onat, B., Şahin, Ü.A.Aydın, S.,2012; The Effects of the Hamitabat-Lüleburgaz Power Plant NOx Emissions. Air Quality Management at Urban, Regional and Global Scales 4 th International Symposium and IUAPPA Regional Conference, İTÜ İstanbul. ISBN: (Sh.151). Edit. S. İncecik-C.Kâhya. Sürat Daktilo Klktf. Şti.-İstanbul. Kaya, G.,& Tuncel,G.1997; Trace element and majorion composition of wet and dry deposition in Ankara, Turkey.Atmospheric Environment, 1997, 31, ( ). Lakhani,A.,Parmar,R.S.,Prakash,S. 2012; ChemicalComposition of Dew Resulting from Radiative Cooling at a Semi-arid Site in Agra-India,PureAppl. Geophys.2012,Nr.169, ( ). Lekouch, I.,Mileta, M., vd.2010;comparative chemical analaysis of dew and rainwater. Atmospheric Research 95, 2010, ( ). Singh, S.P.,Khare, P., Maharaj K.K., Srivastava, S.S.2006; Chemicalcharacterization of dew at a regional representative site of North-Central India, Atmospheric Research2006, 80, ( ). Skarżyńska, K.,Polkowska, Ż.,Namieśnik, J. 2006; Sample Handling and Determination of Physico-Chemical Parameters in Rime, Hoarfrost, Dew, Fogand Cloud Water Samples - a Review. Polish J. Environ. Stud. 2006, 15(2), ( )-Polonya Pierson,W.R., and Brachaczek, W.W. 1985; Dew Chemistry and Acid Deposition in lendora, California,Duringthe 1986 Carbonaceous Species Methods Comparison Study,Aerosol Science and Technology. 2007, 12(1), (8-27). 406