ESKİŞEHİR DE HAVA KİRLİLİĞİ

Transkript

1 ESKİŞEHİR DE HAVA KİRLİLİĞİ ÇALIŞMA EKİBİ Doç.Dr.. Tuncay Döğeroğlu Yrd.Doç.Dr Doç.Dr.. Ozan Devrim yay Yrd.Doç.Dr Doç.Dr.. Eftade Gaga Araş.Gör. Özlem Özden Araş Gör. Hicran Altuğ Araş.Gör. Akif Arı Y.Lisans Öğrencisi: Gülçin Demirel Lisans Öğrencisi:Serhat Koçaker Lisans Öğrencisi: Ahmet Ali Mert Lisans Öğrencisi: Vesile Özlem Erkan Lisans Öğrencisi:Yıldız Mine Evci Lisans Öğrencisi: Betül Kurada Lisans Öğrencisi: Burcu Kadakal MATRA PROJESİ II. İLETİŞİM PLATFORMU

2 ESKİŞEHİR ESKİŞEHİR Nüfus: ~ kişi; Nüfus yoğunluğu: kişi.km -2 ; Alan: 123,1 km 2 (EOSB: 22 km 2 );

3 Eskişehir Yerleşim Alanı

4 Ölçüm Çalışmaları-I Sağlık Bakanlığı 1986 dan günümüze SO 2 Duman (yönetmelikte PM10) Günlük ortalama

5 Eskişehir de SO 2 ve PM seviyelerinin yıllara bağlı değişimi 250 SO2 PM Concentration Derişim (µg/m 3 ) Starting the NG usage for industry Sanayide DG kullanımının başlangıcı Starting the NG usage for domestic heating Evsel ısınmada DG kullanımının başlangıcı Years

6

7 SO2 SO2 seviyeleri (mikrograms/m3) WHO sınırları EU sınırları 250 USEPA sınırları Türkiye Mevzuatı sınırları 200 Sanayide DG kullanımının başlangıcı SO 2 ) SO2 (µg/m3) Evsel ısınmada DG kullanımının başlangıcı Türkiye Mevzuatı Sınırları USEPA WHO EU limits

8 Ölçüm Çalışmaları-II Sürekli ölçümler (otomatik analizörler): Çevre ve Orman Bakanlığı SO 2 (kükürt dioksit), PM 10 (10 μm den küçük partikül madde) Anadolu Üniversitesi Çevre Müh. Bölümü CO (karbon monoksit), NO x (azot oksitler), O 3 (ozon)

9 SO : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :00 İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ölçümleri

10 PM PM : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :00 İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ölçümleri

11 :15 02:45 05:15 07:45 10:15 12:45 15:15 17:45 20:15 22:45 01:15 03:45 06:15 08:45 11:15 13:45 16:15 18:45 21:15 23:45 Zam an (EEST) (2-3 Tem m uz 2005) Ağ ustos 2005 Ozon (ug/m3) 00:15 04:15 08:15 12:15 16:15 20:15 00:15 04:15 08:15 12:15 16:15 20:15 00:15 04:15 08:15 12:15 16:15 20: Eylü l :15 04:00 07:45 11:30 15:15 19:00 22:45 02:30 06:15 10:00 13:45 17:30 21:15 01:00 04:45 08:30 12:15 16:00 19:45 23:30 İki Eylül Kampüsü O 3 Analizörü Verileri

12 Ölçüm Çalışmaları-III Pasif Örnekleme Doç.Dr.. Tuncay Döğeroğlu Araş.Gör. Özlem Özden NO 2, O 3, SO haftalık ortalama Yöresel Hava Kalitesinin Monitorlanmasında Pasif Örnekleyicilerin Kullanılması başlıklı Lisansüstü Tez Projesi, Proje No: Eskişehir de Hava Kalitesinin NOx ve Ozon Kirliliği Açısından İzlenmesinde Pasif Örnekleme Yönteminin Kullanılması ve Kirlilik Haritalarının Çıkarılması başlıklı Genel Amaçlı Proje, Proje No:

13 Kas.05 Ara.05 Ölçüm Çalışmaları-III Yıllara Bağlı NO 2 Derişim Değerleri İki Eylül Kampusu Üniversite Evleri Atatürk Bulvarı M. Kemal Atatürk Caddesi Tepebaşı Çifteler Caddesi Zincirlikuyu May.04 Haz.04 Tem.04 Ağu.04 Eyl.04 Eki.04 Kas.04 Ara.04 Oca.05 Şub.05 Mar.05 Nis.05 May.05 Haz.05 Tem.05 Ağu.05 Eyl.05 Eki.05 Mar.04 Nis.04 Oca.04 Şub.04 NO2 derişimi (µg/m 3 )

14 Ölçüm Çalışmaları-III Estram Toplu Taşıma Sisteminin Hava Kalitesine Etkileri NO2 ( g/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz

15 Ara.05 Oca.06 Ara.04 Oca.05 Şub.05 Mar.05 Nis.05 May.05 Haz.05 Tem.05 Ağu.05 Eyl.05 Eki.05 Kas.05 Kas Ölçüm Çalışmaları-III YILLARA BAĞLI O 3 DERİŞİM DEĞERLERİ İki Eylül Kampusu Üniversite Evleri Atatürk Bulvarı M. Kemal Atatürk Caddesi Tepebaşı Çifteler Caddesi Zincirlikuyu Odunpazarı Ozon derişimi (µg/m 3 )

16 Ölçüm Çalışmaları-III NO 2 derişimlerinin mevsimsel ve coğrafi dağılımları NO 2 (µg/m 3 ) Kış Dönemi Ortalama NO 2 Derişimlerinin Coğrafi Dağılımı NO 2 (µg/m 3 ) Yaz Dönemi Ortalama NO 2 Derişimlerinin Coğrafi Dağılımı

17 Ölçüm Çalışmaları-III Ozon derişimlerinin mevsimsel ve coğrafi dağılımları Ozon O3 (µg/m 3 ) 60 9 Ocak 2005 Aylık Ortalama Ozon Derişimlerinin Coğrafi Dağılımı O3 Ozon (µg/m 3 ) Haziran 2005 Aylık Ortalama Ozon Derişimlerinin Coğrafi Dağılımı

18 14-28 Ocak Ocak-4 Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat-4 Mart Mart Mart Mart-1 Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan-6 Mayıs Mayıs Mayıs Aralık Ocak Ocak Aralık Aralık Aralık Aralık Kasım-3 Aralık Kasım Kasım Ölçüm Çalışmaları-III Ozon NO2 Anadolu Üniversitesi İki Eylül Kampusu ozon NO2 Kaynak Bölge Uzak Bölgeler Kaynak Bölge Ocak Ocak-4 Şubat Şubat Şubat Şubat Şubat-4 Mart Mart Mart Mart-1 Nisan Nisan Nisan Nisan Nisan-6 Mayıs Mayıs Mayıs 2005 Çifteler Caddesi Uzak Bölgeler 7-14 Ocak 2005 Aralık Ocak Aralık Aralık Aralık Aralık Kasım-3 Aralık Kasım Kasım 2004 Derişim (µg/m 3 ) Derişim (µg/m 3 ) Ozon derişimi NOx derişimi

19 Yeni bir proje: Eskişehir ve İskenderun da Temiz Hava İçin El Ele Pasif örnekleme NO 2, SO 2, O 3 ~60 noktada eş anlı ölçümler

20 Ölçüm Çalışmaları-IV Yrd.Doç.Dr Doç.Dr. Eftade Gaga PAH (Çok halkalı aromatik hidrokarbonlar) PM 10, PM 2.5 (günlük ortalama) Uçucu organik bileşikler (BTX) Eskişehir İlinin Hava Kalitesinin Belirlenmesi: Karakterizasyon, kaynak belirleme ve sağlık etkileri, TÜBİTAK Araştırma Projesi, Proje Kod no: 104Y263, Mayıs Kentsel Atmosferik Çok Halkalı Aromatik Bileşiklerin (PAHs) Monitorlanması : Karakterizasyon ve Kaynak Belirleme,Anadolu Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projesi,Proje kod no:050222, Nisan Proje Ekibi Anadolu Universitesi, Çevre Müh Böl TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü Abant İzzet Baysal Üniversitesi İstanbul Üniversitesi, Halk sağlığı Anabilim Dalı Kocaeli Üniversitesi

21 Ölçüm Çalışmaları-IV PAH LAR Çok Halkalı Aromatik Hidrokarbonlar (PAH lar) genel olarak organik maddenin, fosil yakıtların ve odun ürünlerinin eksik yanması sonucu oluşmaktadır. Şehir ortamlarındaki önemli kaynakları; evsel ısınma, kok ve alüminyum üretimi, çöp yakma ve trafiktir. Doğal olarak orman yangınları, volkanik aktiviteler ve mikroorganizmalar tarafından oluşturulmaktadırlar. Bilinen kanserojen ve mutajen etkilerinden dolayı Avrupa Komisyonu (EC) ve Amerikan Ulusal Çevre Koruma Ajansı (USEPA) tarafından öncelikli kirleticiler listesine alınmışlardır.

22 Ölçülen 16 Öncelikli PAH bileşiği

23 ÖLÇÜM NOKTASI km

24 2500, , , ,00 500,00 0, Deriş im (n g /m 3) Tarih S ı caklı k (C ) Toplam PAH Sıcaklık Kaynak: Akif Arı, Yüksek Lisans Tezi

25 Eskişehir PAH derişimlerinin farklı şehir ve ülkelerle karşılaştırılması Derişim Atina Taiwan Bursa Delhi Chicago Eskişehir Ortalama PAH'lar

26 Partikül Madde-I Eskişehir PM Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Derişim (ug/m3) Eylül Ekim Aylar Kaynak: Tuğba Ayvaz Kahramantekin, Yüksek Lisans Tezi PM2,5 PM10 TSP

27 Partikül Madde-II Kaba Partikül Zenginleşme Faktörleri Sc Sm Al Nd Ti Fe Na Sr Mn La K Ce Co Ba U V Li Cr Ca Ni W Cu Mo Sn Pb Zn Cd Sb Au Te Se EF Element Kaynak: Tuğba Ayvaz Kahramantekin, Yüksek Lisans Tezi

28 VOC Ölçümleri Dış ortam VOC ölçümleri derişim(ug/m3) yunus emre hasan polatkan iki eylül caddesi toluen etilbenzen m+p ksilen o ksilen Örnekleme noktası Kaynak: Gülçin Demirel Lisans Tezi

29 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME-I Doğalgaz tüketiminin yaygınlaşmasına paralel olarak SO 2 kirliliği zaman içinde önemli oranda azalmış olsa da, kömür kullanımından kaynaklı sorunların kışın hala ciddi etkileri olduğu görülmektedir. Hem doğal kaynaklı tozun, hem de trafiğin PM10 a katkısı nedeniyle, PM10 seviyelerindeki mevsimsel değişim SO 2 de olduğu kadar belirgin değildir. NO 2 kirliliğinde birinci sırayı trafik emisyonları (özellikle dizel yakıtlı araçlar) almaktadır. Raylı taşımaya geçişle birlikte özellikle trafik yoğun bölgelerde NO 2 seviyelerinde belirgin bir düşüş (~%45) gözlenmiştir.

30 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME-II Kış sezonunda (Eylül-Nisan) yüksek NO 2 ve düşük ozon derişimleri, yaz sezonunun başlamasıyla (Nisan-Eylül) düşük NO 2, yüksek ozon derişimleri gözlenmiştir. Şehir merkezinde yüksek NO2 ve düşük ozon seviyeleri gözlenirken, şehir merkezinden uzak bölgelerde ise bu durumun tersi görülmüştür.

31 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME-III Özellikle kömür kullanımının etkilerini gösteren PAH ölçümlerinin sonuçlarına göre kış aylarında kömür kullanımı ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir. Eskişehir de atmosferik PAH bileşiklerinin başlıca kaynaklarının; * kış mevsiminde çoğunlukla evsel ısınma * yaz aylarında ise trafik olduğu görülmektedir.

32 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME-IV Ölçüm çalışmalarının yanısıra, Eskişehir de hava kalitesinin en önemli göstergeleri sayılan PM, SO 2, CO, VOC, NO x gibi bileşenler için emisyon envanterleri hazırlanmakta ve güncellenmektedir. CBS desteğiyle, her bir bileşen için kirlilik dağılım haritaları oluşturulmuş ve elde edilen sonuçlar ölçüm noktalarının belirlenmesinde kullanılmıştır.

33 TEŞEKKÜR EDERİM...

34 Pollutant Monitored data from this work Turkish Limits WHO guidelines EU regulations USEPA regulations Daily Annual SO 2 47 a (1 h) 125(24 h) 50(annual) 350(1 h) 125(24 h) 20 e (annual) 1300(3 h) 365(24 h) 80(annual) PM b (24 h) 40(annual) 150(24 h) 50(annual) NO 2 23 c (1 h) 40(annual) 200(1 h) 30 e (annual) 100(annual) Ozone 165 d 240(1 h) - 120(8 h) 180(1 h) 120(8 h) 235(1 h) 157(8 h) a,b Annual average measured at two sampling sites c Annual average measured at six sampling sites d Maximum hourly ozone concentration measured in July at Site 8 e Limit set for the protection of ecosystem

35 Ölçüm Çalışmaları-III 2004 ve 2005 yılı NO 2 ölçüm sonuçları (μg/m 3 ) M.Kemal Atatürk Caddesi Atatürk Bulvarı (Hasan Polatkan Caddesi) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs ,37 71,86 81,40 54,21 65, ,59 38,92 36,41 29,61 29, ,89 46,03 31,13 24,26 22, ,63 38,59 15,31 15,52 13,81 NO 2 Azalma oranı(%) NO 2 Azalma oranı(%) Çifteler Caddesi Tepebaşı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs ,63 54, ,03 29, ,46 34,39 30,60 21,10 23, ,53 54,60 31,82 20,36 19,45 NO 2 Azalma oranı(%) NO 2 Azalma oranı(%) Anadolu Üniversitesi İki Eylül Kampusu Üniversite Evleri Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs ,07 9,88 10,83 9,90 8, ,13 13,00 12,82 13,80 6, ,97 7,18 5,46 4,35 4, ,37 8,36 6,77 2,92 3,32 NO 2 Azalma oranı(%) NO 2 Azalma oranı(%)

36 Sekiz saatlik ortalama değerler dikkate alındığında, WHO ve EPA tarafından ozon için belirlenen sekiz saatlik sınır değerlerin de (120 ve 160 µg/m3) çalışma süresince aşılmadığı görülmüştür. Toplu taşıma hizmetinin (ESTRAM) Aralık 2004 den itibaren hizmete başlaması ile tüm örnekleme noktalarında NO 2 seviyelerinde belli oranlarda (% 30 50) düşüş gözlenmiştir. Bu durum, Eskişehir NO 2 kirliliğinin % 62 sinden sorumlu olduğu bilinen trafiğin yeniden düzenlenmesi ve özellikle eski otobüslerin trafikten kaldırılması ile bağdaştırılmıştır. Şehir merkezinde yüksek NO 2 ve düşük ozon seviyeleri gözlenirken, şehir merkezinden uzak bölgelerde ise bu durumun tersi görülmüştür.

37 KVS 8 saatlik ortalama 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama Türkiye (HKKY) Türkiye (HKDYY taslağı) (2020 yılı hedefi) 180 (bilgi eşiği) (uyarı eşiği) ABD (EPA) A.B (sağlık koruma eşiği) 200 (bitkileri koruma eşiği) 65 (bitkileri koruma eşiği) 180 (bilgi eşiği) 360 (uyarı eşiği) W.H.O. 120 Hedef Parametre Hedef değer [2020] için Uzun vadeli hedef İnsan sağlığının korunması Bir takvim yılında azami günlük 8 saat ortalama 120 µg/m³ değeri üç yıllık ortalama alındığında bir takvim yılı başına 25 günden daha fazla süre boyunca aşılmayacaktır 120 µg/m3 Bitkilerin korunması AOT40 Mayıs ayından Temmuz ayına kadar 1 saatlik değerlerden hesaplanır Beş yıllık ortalaması µg/m3 saat 6000 µg/m3 h

38 Sonuçlar Doğalgaz tüketiminin yaygınlaşmasına paralel olarak SO 2 kirliliği zaman içinde önemli oranda azalmış olsa da, bazı göstergeler, kömür kullanımından kaynaklı sorunların kışın hala ciddi etkileri olduğunu ortaya koymaktadır. Hem doğal kaynaklı tozun da PM 10 a katkısı hem de trafiğin de katkısı nedeniyle, PM 10 seviyelerindeki mevsimsel değişim SO 2 de olduğu kadar belirgin değildir. Ancak genel olarak PM 10 seviyelerinin gelecekteki hedef değerleri sağlaması için ek önlemler alınması gerekecektir.

39 Sonuçlar NO x emisyonlarında birinci sırayı trafik emisyonları (özellikle dizel yakıtlı araçlar) almaktadır. Raylı taşımaya geçişle birlikte belli bölgelerde NO x seviyelerinde belirgin bir düşüş gözlenmiştir,, ancak toplam seviyelerde belirgin bir azalış yoktur. Şu anki mevzuata göre NO x açısından bir sorun görünmemektedir.

40 Sonuçlar Özellikle kömür kullanımının etklierini sergileyen PAH ölçümlerinin sonuçlarına göre kış aylarında kömür kullanımı ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir. Eskişehir de atmosferik PAH bileşiklerinin başlıca kaynaklarının kış mevsiminde çoğunlukla evsel ısınma amacıyla kömür ve odun yakılması, yaz aylarında ise trafik olduğu görülmektedir Eskişehir kent merkezinde kış mevsiminde ölçülen PAH bileşiklerinin derişimleri Avrupa da ölçülen derişimlerin çok üstündedir.

41 Sonuçlar Ozon açısından, insan sağlığı ile ilişkili sınır değerler bugün için aşılmamaktadır Ancak ozona hassasiyeti bilinen bitkiler açısından sorun var gibi görünmektedir Diğer bileşenlerden farklı doğası nedeniyle, bölgemizde gözlenen ozon seviyelerinde Eskişehir dışı kaynakların payı daha büyüktür.

42 Öneriler Yakıt programlarına,, sıkı bir denetim eşliğinde devam edilmelidir Yıllık yakıt programlarının yanında, uzun süreli stratejilerin ele alınacağı Temiz Hava Planları hazırlanarak hayata geçirilmelidir Tüm kurumların yetki ve sorumlulukları net olarak tanımlanmalıdır.

43 Öneriler Hem sağlık etkileri nedeniyle, hem de doğal ve insan kaynaklı partiküllerin ayrıştırılabilmesi için PM 10 ölçümlerinin yanında PM 2.5 ölçümleri de gerçekleştirilmelidir. Ölçüm noktalarının sayısı arttırılmalıdır.

44 Öneriler Kentin hem batısında hem doğusunda ozon ölçümleri de gerçekleştirilmelidir. Ozon seviyelerine Eskişehir dışı kaynakların önemli katkısı nedeniyle, ulusal hava kalitesi yönetimi politikaları da geliştirilmelidir.

45 Öneriler Hava kalitesi verileri ile sağlık verileri ilişkilendirilmeli, hava kirliliği sağlık ilişkisine yönelik yeni çalışmalar gerçekleştirilmelidir. Hem kuraklık eğilimi,hem de ozonun etkileri nedeniyle, hava kirliliği bitki sağlığı ilişkisi de önemli bir çalışma alanı olmalıdır.