İZMİR KÖRFEZİ'NİN KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE GENEL BAKIŞ

Transkript

1 İZMİR KÖRFEZİ'NİN KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE GENEL BAKIŞ Filiz KÜÇÜKSEZGİN, Aynur KONTAŞ, Oya ALTAY, Esin ULUTURHAN, Enis DARILMAZ DEÜ Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü, İZMİR E-Posta: ÖZET Bu çalışmada İzmir Körfezi'nde yılları arasında inorganik besin elementleri ve ağır metal seviyeleri incelenmiş ve değerlendirmeleri yapılmıştır. Ortalama konsantrasyonlar Dış Körfez de orto fosfat fosforu:0.19, nitrat+nitrit azotu:1.8, reaktif silisyum: μm, klorofil-a: μg/l arasında değişirken Orta ve İç körfez de ise o.po 4 -P:10, (NO 3 +NO 2 )N: , Si: μm ve klorofil-a:26 μg/l aralığında bulunmuştur. İzmir Körfezi nde bulunan değerler Ege Denizi sonuçları ile karşılaştırılmış olup N:P oranlarının Redfield oranından (N:P=15:1) düşük olduğu görülmüştür. Bu sonuç Körfez de azotun limitleyici element olduğunu göstermektedir. Özellikle İç Körfez de fosfat ötrofikasyonun kaynağını oluşturmaktadır. yılı başlarında faaliyete geçen Çiğli Atık Su Arıtma tesisi ile endüstriyel ve evsel atıkların biyolojik olarak arıtılmasına başlanmıştır. Ancak bu tesis - arasında % 60 kapasiteyle arıtma yaparken den sonra tam kapasiteyle çalışmaya başlamıştır. Tesisin azot giderimi yoğun yağışlı dönemler dışında yeterli olurken fosfor giderimi henüz tam olarak gerçekleştirilememiştir. İzmir Körfezi nde sedimentte ölçülen metal seviyeleri Hg: , Cd: , Pb: , Cr: μg/g aralığında değişmektedir. Dış Körfez den alınan sediment örneklerinde bulunan metal sonuçları Ege Denizi ve Akdeniz de ölçülen değerlere benzerken İzmir Körfezi ne giren en büyük kara kökenli kirletici kaynak olan Gediz Nehri deltasında yüksek konsantrasyonlar ölçülmüştür. Ölçülen metallerin en yüksek konsantrasyonları endüstriyel kirlenmenin yoğun olduğu İç Körfez de izlenmiştir. İzmir Körfez'inden alınan sediment örneklerinde ölçülen ağır metal değerleri önceki yıllara göre azalma göstermektedir. İzmir Körfezi'nde balık örneklerinde ölçülen metal konsantrasyonları ise Hg: , Cd:10, Pb: μg/kg aralığında bulunmuştur. Metal sonuçlarında mevsime bağlı bir değişim gözlenmemiştir. İzmir Körfezi nde balık örneklerinde ölçülen metal konsantrasyonları evsel ve endüstriyel girdiler nedeniyle Ege ve Akdeniz in temiz bölgelerinde bulunan değerlerden daha yüksektir. Diğer yandan metal seviyeleri Akdeniz in kirletilmiş bölgelerinden daha düşüktür. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Besin elementleri, Ağır metaller, Sediment, Balık ABSTRACT The levels of inorganic nutrients and heavy metals were investigated in Izmir Bay during The average concentrations showed ranges of 0.19 and 10 μm for phosphate-phosphorus; 1.8 and μm for (nitrate+nitrite)-nitrogen, , μm for silicate and chlorophyll-a and 26 μg l -1 in the Outer and Middle-Inner Bays, respectively. The results are compared with the values obtained from the relatively unpolluted waters of the Aegean Sea. The mean N:P ratio is significantly lower than the assimilatory optimal (N:P=15:1) in conformity with Redfield s ratio N:P=16:1. Nitrogen is the limiting element in the Izmir Bay. Phosphate, is an important source for eutrophication in the bay, especially in the Inner Bay. In early, a wastewater treatment plant (WTP) began to treat domestic and industrial wastes. This plant treats the wastes about 60 % capacity between - and full 346

2 capacity after. Although the capacity of wastewater plant is sufficient for removal of nitrogen from the wastes, it is inadequate for removal of phosphate. Heavy metal concentrations ranged between Hg: ; Cd: ; Pb:14-113;Cr: μg g -1 dry weight in the sediment samples. The concentrations of heavy metals in the outer bay were generally similar to the background levels and mean concentrations from the Mediterranean and Aegean and Seas The results showed significant enrichments during sampling periods from Inner Bay. Outer and Middle Bays show low levels of heavy metal enrichments except estuary of Gediz River. The levels gradually decreased over the sampling period. The concentrations of heavy metals found in fish varied for Hg: , Cd: 10 and Pb: μg kg -1 wet weight in Izmir Bay. There was no significant seasonal variation in heavy metal concentrations. Heavy metal levels are generally higher than the reported mean values of heavy metals in fish organisms from the unpolluted regions of the Aegean Sea and Mediterranean. Heavy metal levels were lower than the results in fish tissues reported from polluted areas of the Mediterranean Sea. KEYWORDS: Nutrients, Heavy metals, Sediment, Fish GİRİŞ Türkiye nin batısında yer alan ve kıyılarında giderek artan bir nüfus yoğunluğuna sahip olan İzmir Körfezi, hidrografik ve topografik özellikleri açısından iç, orta ve dış olmak üzere üç bölümde incelenebilir (Şekil 1). Toplam uzunluğu 64 km yi bulan İzmir Körfezi nin yüzey alanı 500 km 2 olup su kapasitesi 11.5 milyar m 3 ü bulmaktadır. Geniş tarım alanlarının içinden geçen ve yoğun bir endüstriyel aktiviteye sahip olan Gediz Nehri Dış Körfez e akan en büyük kirletici kaynaktır. Endüstri kuruluşlarının çoğu Körfezin iç kısmında yer almakta olup gıda endüstrisi, yağ, sabun, boya, kağıt, ambalaj, tekstil, kaplamacılık ve kimyasal endüstriler en önemlileridir. Kirlenmeye bağlı olarak bölgede görülen en önemli sorun, aşırı üretkenliğin bir sonucu olarak ötrifikasyondur. Daha önce yapılan çalışmaların sonuçları da ötrifikasyonun ne derece önemli olduğunu belirtmektedir (IMST, 1991;UNEP,1993). Bulunan sonuçlara göre besin elementleri konsantrasyonlarının Dış Körfez den Orta-İç Körfez'e yaklaştıkça artması da bu bölgelerde karasal girdilerin olduğunu açıkça göstermektedir. İzmir Körfezi nde besin elementleri ve metal ölçümleri ile ilgili çok sayıda araştırma yapılmasına karşılık körfezdeki kirliliğin detaylı bir şekilde uzun süreli izlendiği bir çalışmaya rastlanılmamıştır (IMST, 1990, Kucuksezgin., 1996). Bu çalışma İzmir Körfezi Araştırmaları Projesi kapsamında yılları arasında gerçekleştirilmiş olup İzmir Körfezi nde seçilen noktalardan alınan su örneklerinde besin elementleri, sediment ve balık örneklerinde ise metal ölçümleri yapılmıştır. Çalışmanın amacı Körfez deki arıtma öncesi ve sonrasında kirliliğin ve ötrrifikasyonun derecesini ortaya koymak, sediment ve balıklarda metal seviyelerini araştırmaktır. 347

3 Gediz Nehri Dış Körfez III Uzun 14 ada Orta Körfez İç Körfez Dış Körfez II Dış Körfez I Şekil 1. İzmir Körfezi örnekleme noktaları MATERYAL VE YÖNTEM İzmir Körfezi nde ölçüm yapılan istasyonlar 26 30'-27 08' E boylamları ile 38 41' ' N enlemleri arasında yer almaktadır (Şekil 1). Besin elementi analizleri otoanalizör ve spektrofotometre yardımıyla gerçekleştirilmiştir. Analizlerde standart deniz suyu yöntemleri kullanılmıştır (Strickland and Parsons, 1972; Grasshoff et al., 13). Klorofil-a ölçümü florimetrede yapılmıştır. Besin elementlerinin kalite kontrolu için QUASIMEME (Round 22) interkalibrasyon çalışmalarına katılınmıştır. Sediment ve balık örnekleri uygun asit karışımı ile mikrodalga çözünürleştirme sisteminde hazırlanıp AAS'de soğuk buhar, alevli ve grafit fırın tekniği kullanılarak metal seviyeleri ölçülmüştür (UNEP, 12; UNEP, 14; UNEP, 15). Ölçülen metallerin bu cihazda saptama limitleri aşağıda verilmiştir: Hg: 0.05 μg/l, Cd: 0.10 μg/l, Pb: 0.10 μg/l, Cr: 0.06 mg/l. Metal ölçüm yöntemlerinin kalite kontrolu için uluslararası interkalibrasyon çalışmalarına (IAEA-Marine Environmental Laboratory) iştirak edilmiştir. SD-MEDPOL -1/TM (MESS-1) sediment örneği ile MA-MEDPOL-1/TM (MA-ROPME-1) organizma örneğindeki ağır metal (Cd, Hg, Pb ve Cr) ölçüm sonuçlarnın kabul edilebilir sınırlar içinde olduğu belirtilmiştir. VERİLER VE DEĞERLENDİRİLMESİ Besin Elementleri Dış Körfez de orto fosfat fosforu (o.po 4 -P): 0.19, nitrat+nitrit azotu (NO 3 +NO 2 )N): 1.8, reaktif silisyum (SiOH 4 -Si): μm, klorofil-a: μg/l arasında değişirken Orta ve İç Körfez de o.po 4 -P: 10, TNO x -N = (NO 3 +NO 2 )N: , Si: μm ve klorofil-a: 26 μg/l aralığında bulunmuştur (Tablo 1). TNO x -N ve fosfat fosforu değerleri güz mevsiminde tüketimin azalması nedeniyle diğer dönemlere göre daha yüksek bulunmuştur. Kış mevsiminde Gediz Nehri girdisi nedeniyle Dış Körfez de klorofil-a değerleri artmaktadır. 348

4 Tablo 1. İzmir Körfezi nde ölçülen besin elementi (μm) ve klorofil-a (μg l -1 ) nın mak., min ve ortalama konsantrasyonları o.po 4 - P T.PO 4 - P TNO x - N Dönem Dış Körfez Orta ve İç Körfez ± ± ± ± ± ± ± ± NO 2 -N NH 4 -N Si N:P ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±0.48 Chl-a ± ±0.49

5 ± ± ± ± ± ±0.19 TNO x /PO 4 oranları Dış Körfez de arasında bulunurken Orta ve İç Körfez de farklı özelliklere sahip olması nedeniyle aralığında değişmektedir. Gözlenen ortalama N:P oranları Redfield (N:P=16:1) oranından daha düşüktür. Bu da bize İzmir Körfezi nin tümünde azot elementinin limitleyici olduğunu göstermektedir. Besin elementlerinin konsantrasyonları ile mevsim ve örnekleme istasyonları arasındaki etkileşimi görebilmek için ANOVA (two-way) kullanılmıştır. Yapılan analizlere göre körfezin bütün bölgelerinde besin elementi konsantrasyonları mevsime ve örnekleme noktalarına bağlı olarak etkilenmektedir. Dış Körfez de o.po 4 -P ve TNO x -N arasındaki korelasyon katsayıları yılları için R= 0.62, - için R= 0.83 ve yılı için R= 0.65 (p<0.05) olurken Orta ve İç Körfez de ise için R = 0.44, - için R= 0.48, yılı için R= 0.61 (p<0.05) olarak hesaplanmıştır. Orta ve İç Körfez de besin elementi konsantrasyonlar Dış Körfez e göre oldukça yüksektir. İç Körfez deki maksimum değerler bakteriyel ayrışmanın yoğun olduğu yaz ve güz dönemlerinde ölçülmüştür. Evsel girdiler nedeniyle fosfat konsansantrasyonu kirletilmemiş sulardan fazla bulunmuştur. Yüksek klorofil-a değerleri ise ilkbahar ve güz aylarında gözlenmiştir. İzmir Körfezi atıksu arıtma tesisi yılı başında devreye girmiş olup aktif çamur prosesi ile azot ve fosfor giderimi yapılmaktadır. Atıksu arıtma tesisinin devreye girmesiyle TNO x -N konsantrasyonları yağmurlu dönemler dışında düşmüştür. Buna rağmen İç Körfez de o.po 4 -P konsantrasyonlarında artış gözlenmiştir. Bunun nedeni de atıksu arıtma sisteminin fosfor gideriminin yeterli olmayışıdır. Aşırı yüksek olan amonyum değerleri de TNO x -N gibi yağmurlu dönemlerde ölçülmüştür. Sedimentte Ağır Metallerin Dağılımı İzmir Körfezi nde yüzey sedimentlerinde ölçülen civa (Hg), kadmiyum (Cd), kurşun (Pb) ve kromun (Cr) yılları arasındaki minimum ve maksimum konsantrasyonları Tablo 3 de verilmiştir. İç Körfez de ölçülen en yüksek civa konsantrasyonu yılında (1.3 μg/g kuru ağırlık) Limanda izlenmiş olup endüstriyel kirlenmeden (özellikle klor alkali fabrikasından) ileri gelmektedir. Civa değerleri yıllarında İç ve Orta Körfez de μg/g aralığında değişirken Dış Körfez de μg/g arasında bulunmuştur. Dış Körfez de yer alan 3, 5 ve 6 numaralı istasyonlarda Karaburun daki civa maden yatakları nedeni ile sedimentte yüksek civa değerleri ölçülmüştür. Akdeniz de ölçülen background seviyesi 0.34 μg/g (MAP, 17) olup Dış ve Orta Körfez de ölçülen konsantrasyonlar background seviyesine yakındır. Yalnız Liman ve 24 numaralı istasyonlarda bu background seviyesinin üstünde değerler ölçülmüştür. yılında ise 12, 13, 17 numaralı istasyonlar dışında civa konsantrasyonları azalmıştır. yılında ise bütün ölçüm yapılan istasyonlarda civa seviyeleri düşmüştür. 350

6 Tablo 3. İzmir Körfezi yüzey sedimentlerinde ölçülen ağır metallerin minimum ve maksimum konsantrasyonları (μg/g kuru ağırlık) Metal Yıl Dış Körfez Orta ve İç Körfez Hg Cd Pb Cr İzmir Körfezi nde arasında maksimum kadmiyum konsantrasyonu endüstriyel kirlenmeden (kaplama sanayii, boya, alaşım, lastik ve motor yağı) dolayı İç Körfez de bulunan Limanda (0.82 μg/g kuru ağırlık) 1997 yılında ölçülmüştür. İç ve Orta Körfez de μg/g, Dış Körfez'de μg/g arasında değişen kadmiyum sonuçları bulunmuştur. Akdeniz de yapılan önceki çalışmalarda μg/g aralığında değerler saptanmıştır (UNEP, 1978) yılları arasındaki dönemde giderek azalan sedimentteki kadmiyum konsantrasyonlarının yılında Liman ve 24 numaralı istasyonda arttığı görülmüştür. yılında ise ölçüm yapılan tüm istasyonlarda 20 numaralı istasyon dışında Cd değerlerinin azaldığı saptanmıştır. Hem civa hemde kadmiyumda gözlenen giderek azalan bu konsantrasyonlar sanayi atıksularının arıtılarak denize verilmesi yüzünden olmuştur ve zaman içinde giderek azalması beklenilmektedir. Sedimentte en yüksek kurşun konsantrasyonu yılında İç Körfez de karasal kökenli kirlenmeden (boya, metal, pil, alaşım sanayileri) ileri gelmekte olup yine Limanda 113 μg/g (kuru ağırlık) olarak saptanmıştır. İç ve Orta Körfez de , Dış Körfez de ise μg/g arasında değişen kurşun değerleri ölçülmüştür. Akdeniz de yapılan çalışmalarda kurşun için background seviyesi 25 μg/g (kuru ağırlık) olarak verilmiştir (Whitehead et al., 15) yılları arasında belirgin bir değişim göstermeyen sedimentteki kurşun konsantrasyonları yılında azalma göstermektedir. İç Körfez de sedimentte maksimum krom konsantrasyonu diğer metallerde olduğu gibi Limanda 316 μg/g olarak yılında saptanmıştır. İç Körfez den Orta Körfez e doğru gidildikçe krom konsantrasyonları düşmektedir yılları arasında İç ve Orta Körfez'de , Dış Körfez de μg/g aralığında krom konsantrasyonu ölçülmüştür. Dış Körfez de maksimum değer Gediz Nehri etkisiyle 11, 13 ve 15 numaralı istasyonlarda bulunmuştur (Şekil 6). Akdeniz de yapılan 351

7 çalışmalarda krom için bulunan background seviyesi 15 μg/g (Whitehead et al., 15) olup genel olarak İzmir Körfezi'nde bulunan değerler bu seviyeden yüksektir. Yıllara göre bakıldığında yılında Liman da krom konsantrasyonunun arttığı gözlenmiştir. Arıtma tesisi çıkışına yakın olduğu için, 22 numaralı istasyonun, ve yıllarına ait metal sonuçlarını karşılaştırdığımızda ağır metal seviyelerinin azalmış olduğunu görüyoruz. Genel olarak yılları arasında 12 ve 17 numaralı istasyonlarda metal konsantrasyonlarının bu istasyonlara yakın yoğun yerleşim alanları ve endüstriyel kirletici kaynakların bulunmaması nedeniyle diğer istasyonlara göre genellikle düşük olduğu görülmektedir. Balıklarda Ağır Metallerin Dağılımı yılları arasında İzmir Körfezi nde saptanmış bölgelerden her dönemde bulunabilmesi ve indikatör organizma olması nedeniyle (FAO/UNEP, 1975) barbun (Mullus barbatus) balığı örnekleri toplanmıştır. Barbun balığının yanısıra ekonomik değerinin olması nedeniyle dil balığında da (Solea vulgaris) ağır metal ölçümleri yapılmıştır yıllarını kapsayan örnekleme dönemlerinde barbun balığında en yüksek civa konsantrasyonu yılında 928, kadmiyum konsantrasyonu yılında 14, kurşun konsantrasyonu ise 1997 yılında 943 μg/kg (yaş ağırlık) olarak ölçülmüştür. Barbun örneklerinde Civa: , Kadmiyum: 14, Kurşun: 943 μg/kg yaş ağırlık arasında değişmektedir (Tablo 4). Barbun balığında civa konsantrasyonunun yılında arttığı, kadmiyum seviyesinin büyük bir değişim göstermediği izlenmiştir. Kurşun konsantrasyonunun ise giderek azaldığı görülmektedir. Tablo 4. İzmir Körfezi ndeki barbun ve dil balıklarında ölçülen Hg, Cd ve Pb un minimum ve maksimum konsantrasyonları (μg/kg yaş ağırlık) Dönem Balık Türü Hg Cd Pb 1996 Mullus barbatus Solea vulgaris Mullus barbatus Solea vulgaris Mullus barbatus Solea vulgaris Mullus barbatus Mullus barbatus Solea vulgaris Mullus barbatus Solea vulgaris Ege Denizi'nde barbunda yapılan ölçümlere göre; Hg: , Cd: , Pb: 388 μg/kg yaş ağırlık arasındadır (IMST, 1997, Kucuksezgin et al., ). İzmir Körfezi'nde bulunan Hg, Cd ve Pb konsantrasyonları Ege Denizi nden yüksektir. Dil balığında ise en yüksek civa konsantrasyonu 19 yılında 212, kadmiyum konsantrasyonu yılında 7.1, kurşun konsantrasyonu ise yılında 491 μg/kg yaş ağırlık olarak ölçülmüştür yılları arasında yapılan ölçümlere gore dil balığında Civa: , Kadmiyum: 7.1, Kurşun: 491 μg/kg (yaş ağırlık) aralığında değişmektedir (Tablo 4). Barbun ve dil balıklarının ağır metal 352

8 konsantrasyonu ile boy arasında regresyon analizi yapılmış olup arasında değişen korelasyon katsayıları hesaplanmıştır yılları arasında yapılan analizlerde Akdeniz ülkeleri için deniz organizmalarında müsaade edilen miktarların üzerinde civa konsantrasyonu (500 μg/kg yaş ağırlık) özellikle büyük boy barbun balıklarında bulunmuştur (WHO, 16). FAO/WHO(1972) e göre 60 kg ağırlığında olan bir insanın gıda olarak aldığı balık etindeki civa miktarı haftada 0.30 mg ı aşmamalıdır. Körfez'de ölçülen maksimum 520 μg/kg civa içeren 300 gram (bir porsiyon) balık etinin tüketilmesi ile insan vucuduna giren miktar mg dır. Tolere edilebilir miktarı (0.30 mg) düşündüğümüzde bu konsantrasyonda civa içeren balıkların haftada iki defadan fazla yenilmesi insanları risk altında bırakabilmektedir. Kadmiyum konsantrasyonları Dünya Sağlık Teşkilatının belirttiği değerlerin altındadır (UNEP,15). FAO/WHO (1972) e göre haftalık tolere edilebilir kadmiyum konsantrasyonu mg dır. Ölçülen maksimum kadmiyum konsantrasyonu 10 μg/kg olduğuna göre 300gr balık eti gıda olarak tüketildiğinde insan vucuduna bir kerede 3.0 μg kadmiyum alınmaktadır. Bulunan kadmiyum konsantrasyonlarının düşük olması nedeniyle civa gibi risk oluşturabilecek sayılara kolaylıkla ulaşılamıyacaktır. Yapılan hesaplamalara göre haftada 133 porsiyondan fazla balık eti tüketilmesi kadmiyum açısından tehlike oluşturabilecektir. Yine aynı kuruluş tarafından kurşun için haftalık tolere edilebilir miktar 3 mg olarak belirtilmiştir. 491 μg/kg kurşun içeren 300 g balık eti tüketilmesi ile insan vucuduna bir seferde 147 μg kurşun alınmaktadır. Bu sonuçlara göre haftada 20 porsiyondan fazla balık eti tüketilmesi kurşun açısından risk oluşturabilecektir. Saranikos Körfez inde Yunanlılar tarafından yapılan çalışmalarda Barbunda Kadmiyum: 46, Kurşun: 52 μg/kg (yaş ağırlık) değerleri saptanmıştır (Taliadouri- Voutsinou, 10). Tyrrhenian Denizinde yapılan çalışmalarda ise İzmir Körfezi nden yüksek civa sonuçları bulunmuştur (Barghigiani and Ranieri, 1992). SONUÇLAR VE TARTIŞMA İzmir Körfezi nde yılları arasında besin elementleri ve klorofil-a konsantrasyonları ölçülmüş ve bulunan sonuçlar Akdeniz de benzer bölgelerle karşılaştırılmştır. Dış Körfez Ege Denizi ne benzer özellikler gösterirken İç Körfez de başlayan ötrifikasyon Orta Körfez e doğru yayılmaktadır. yılı başlarında çalışmaya başlayan atıksu arıtma tesisi başlangıçta % 60 kapasite ile çalışırken yılında evsel ve endüstriyel atıklar tam kapasiteyle arıtılmaktadır. Fosfat gideriminin yeterli olmaması nedeniyle Orta ve İç Körfez de N:P oranları yıllarına göre azalma göstermiştir yıllarında ortalama N:P oranları Dış Körfez de , Orta ve İç Körfez de aralığında değişmektedir. Bu sonuçlar da İzmir Körfezi nde azotun limitleyici element olduğunu göstermekte olup atıksu arıtma tesisinin fosfat arıtım kapasitesinin arttırılması ile gelecekte ötrifikasyon probleminin ortadan kalkacağı düşünülmektedir. İzmir Körfez'inden alınan sediment örneklerinde ölçülen ağır metal değerleri önceki yıllara göre azalma göstermektedir. İç Körfez de Limanda krom konsantrasyonu yılında artmıştır. Dış Körfez de Gediz Nehri dışında alınan sedimentlerde ölçülen ağır metal sonuçları Akdeniz in Background seviyelerine benzemektedir. İç Körfez de ise yüksek değerler ölçülmüştür yılları arasında İzmir Körfezi nde barbun balığında yapılan metal ölçümlerine göre kadmiyum ve kurşun konsantrasyonunun giderek azaldığını, civanın ise arttığı görülmüştür. Barbun balığında ölçülen metal konsantrasyonları Ege Denizi nden yüksektir. Dil balığının kas dokusundaki saptanan metaller ise barbun balığından düşüktür. 353

9 KAYNAKLAR Barghigiani, C., De Ranieri, S., 1992, Mercury content in different size classes of important edible species of the Northern Tyrrhenian Sea, Mar. Pollut. Bull., 24:2, FAO / WHO, 1972, Evaluation of certain food activities and the contaminants mercury, lead, cadmium, Geneva, World health Organization (Technical Report Series No.505). FAO / UNEP, 1975, Report of the FAO(GFCM)/UNEP; Expert consultation on the joint coordinated project on pollution in the Mediterranean, (23-24 July 1975, Rome). Grasshoff, K.; Ehrhardt, M.; Kremling, K, 13, Methods of Seawater Analysis. Second Revised and Extended Edition. Verlag Chemie, 418. IMST-070/A, 1991, MED-POL Izmir Körfezi Bölgesel Doğal Kaynak Yönetimi, İzmir Körfezi ndeki Kirliliğin İzlenmesi Projesi, Final Raporu, Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü, Izmır, 95. IMST, 1990, National Marine Measurement and Monitoring Programme, Aegean Sea Project Final Report. Ins. of Marine Sciences and Techn., Izmır, 90. IMST, 1997, MEDPOL II Uzun Süreli Deniz Kirliliği Ölçüm ve İzleme Projesi, Ege Denizi Çalışması Final Raporu, Deniz Bil. ve Tekn. Enstitüsü, İzmır, 93 Küçüksezgin, F., 1996, Multivariate Analysis of Water Quality Parameters in Izmir Bay, Eastern Aegean, Toxicol. Environ. Chem., 55, Küçüksezgin, F., Altay, O., Uluturhan, E., Kontas, A.,, Trace metal and organochlorine residue levels in red mullet (Mullus barbatus) from the eastern Aegean, Turkey, Water Res., 35 (9), MAP, 17, Assesment of the state of pollution of the Mediterranean by mercury and mercury compounds, Technical Reports Series, 18, Athens, 354. Stricland, J. D. H., Parsons, T. R, 1972, A practical Handbook of seawater Analysis, 2 nd edition 167, Fisheries Res. Board of Canada, Ottowa, 310. Taliadouri-Voutsinouu, F., 10, Trace metals in marine organisms from the Saronikos Gulf (Greece), V es Journées Etud. Pollutions, CIESM, UNEP, 1978, Preliminary report on the state of pollution of the Mediterranean Sea, Ingovermental review Meeting of MediterraneanCoastal States on the Mediterranean Action Plan, UNEP/IG.11/INF.4. UNEP, 12, Reference Methods for Marine Pollution Studies, 14. UNEP, 14, Reference Methods for Marine Pollution Studies, Determination of total Cd, Zn, Pb, Cu in selected marine organisms by flameless AAS,

10 UNEP, 15, Ref. Methods for Marine Pollution Studies, Determination of total Hg in marine sediments and suspended solids by cold vapour AAS, 26. UNEP, 1993, MAP Technical Report Series, 72. Whitehead, N.E., Oregioni, B., Fukai, R., 14, Background levels of trace metals in Mediterranean sediments, Journ.Etud.Pollut. CIESM, (14), WHO, 16, Review of potentially harmful substances arsenic, mercury and selenium, Reports and Studies, 28, 172p. 355