N Ü KLE E R E N E R J İ

Transkript

1 HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ YAYINIDIR HAZİRAN 2013 SAYI: 07 Uluslararası Enerji Pazarında Türkmenistan ın Önemi Artıyor Özbekistan Tekstil Sektöründe iddialı GÖZ ALICI FESTİVAL: İSTANBUL SHOPPıNG FEST Azerbaycan ın Genç Yeteneği: Farid Mammadov yarım asır sonra N Ü KLE E R E N E R J İ Çevreci politikalara büyük önem veren Avrupa ülkeleri dahi nükleer enerjiden vazgeçemezken Türkiye nin nükleer enerjide geç kalması soru işaretleri uyandırıyor. www. hazarworld.com yayında

2 CHOICE FOR ENERGY OF TURKEY S TOMORROW Turkey s largest private natural gas importer. With its PNG and LNG portfolio, supplies major industrial customers and cities throughout the country.

3 ÖNSÖZ YÖNETİM İmtiyaz Sahibi Hazar Strateji Enstitüsü Adına Haldun YAVAŞ Genel Yayın Yönetmeni Gökhan ÇAY Yayınlar Direktörü Selma AYDIN (Sorumlu) EDİTÖR Hande Yaşar ÜNSAL Yayın Kurulu Mesut ÜLKER Efgan NİFTİYEV Soykan BEKTAŞ Zeynep KAPTAN Ferahşan YAPRAK GenÇkaya Harika BALAY haldun yavaş Hazar Strateji Enstitüsü Genel Sekreter İLETİŞİM Veko Giz Plaza, Maslak Meydan Sok. No:3 Kat:4 Daire Maslak, Şişli / İstanbul - TÜRKİYE Tel: Faks: Merhabalar, İlk 10 büyük ekonomi arasına girmek, 2023 hedeflerimizin ana çatısını oluşturuyor. Enerjide dışa bağımlılığın azalması ve enerji maliyetlerinin düşmesi ise devler ile yarışmakta öncelik teşkil ediyor. Bu nedenle %8 lik enerji talep artışı ile Çin den sonra dünyada ikinci sırada olan Türkiye için nükleer enerji bir zorunluluk halini alıyor da Akkuyu ve Sinop ta imzaların atılmasıyla başlayan nükleer enerji serüvenimiz sona yaklaşıyor. Zengin hidrokarbon kaynaklarına sahip ya da turizm sektörü gelişmiş her ülke gibi bizim de nükleer enerjiyi kullanmamız ve kaybedilen 57 yılı avantaja çevirmemiz gerekiyor. Dünyada 31 ülkede bulunan 437 reaktör ürettiği 372 GW elektrik ile dünya ihtiyacının %13,5 ini karşılamaktadır. Amerika nın 104 nükleer santral ile elektriğinin %20 sini, Fransa nın 59 santral ile %73 ünü, Japonya nın 51 santral ile %29 unu, Rusya nın 32 santral ile %17 sini, Güney Kore nin ise 21 santral ile %32 sini karşılamakta olduğu göz önünde bulundurulduğunda, yenilenebilir enerji üretim teknolojilerinde devrim olmadığı sürece hidrokarbon ve nükleerin alternatifinin olamayacağı yadsınamaz bir gerçektir. Nükleer enerji santralleri uzun ömürlü olmaları ve de yüksek miktarda enerjiyi çok ucuza üretebilmeleri açısından oldukça avantajlıdır ancak elbette nükleerde de sıfır risk söz konusu değildir. Three Mile Island, Çernobil ve Fukuşima olmak üzere dünyada günümüze değin üç büyük nükleer felaket yaşandı lerden beri çalışan bu santrallerde gerçekleşen her felaket yeni önlemler alınmasını sağladı ve hiçbir ülke nükleerden vazgeçmedi. Bunun en yakın örneği Fukuşima faciası ile Japonya dır. Bu sayımızda nükleer enerjiyi kapak konusu yaparak detaylıca inceledik. Türkmenistan daki global ekonomik büyümeyi Av. Dr. Döwran Orazgylyjow un kalemiyle mercek altına alırken, Özbekistan ın tekstil sektöründeki atılımlarını analiz sayfalarımızda sizlere sunduk. Bölgedeki önemli etkinliklerden Astana Ekonomik Forumu nu sizler için yakından takip ettik ve çarpıcı başlıklara KÜNİB in III. Olağan Kongresi ne dergimizde yer verdik. Türkmen milli şairi Mahtumkulu Firaki adına düzenlenen etkinliğe konuk olarak bölgenin önemli değerini saygıyla yad ettik. Jotun Türkiye nin Başkan Yardımcısı Şükrü Ergün ve Eurovision da Bakü ye bu yıl ikincilik kazandıran Azerbaycan ın genç yeteneği Ferid Memmedov ile keyifli röportajlar gerçekleştirdik. Turizm ve perakende sektörünü olumlu yönde etkileyen İstanbul Shopping Fest i dergimizin sayfalarına taşıdık ve Mayıs sayımızda başladığımız Hazar a komşu ülkelerdeki seyahatimizi Kazakistan ve Rusya ile tamamladık. Temmuz da tekrar görüşmek dileğiyle yayın YÖNETİM YAYIN GRUBU BAŞKANI Serkan ÜNAL GRUP KOORDİNATÖRÜ Mehmet Mücahid DEMİR FİNANS KOORDİNATÖRÜ Selim KARA genel yayın yönetmeni Serdar TURAN ÖZEL PROJELER DİREKTÖRÜ Emin GÖRGÜN EDİTÖRLER Aynur ŞENOL ALTUN Mehmet E. ELGİN Can GÜRSU Nesrin KOÇASLAN E. Melek CEVAHİROĞLU Hülya KESKİN SANAT YÖNETMENİ Özkan ORAL YARDIMCI SANAT YÖNETMENİ Mehtap KAPLAN Pınar GÜVEN Ahmet ÇELİK FOTOĞRAF EDİTÖRÜ Şeref YILMAZ KATKIDA BULUNANLAR Elnur KULIYEV Can CENGİZ Gizem GÜZEY Güzin GÜZEY Özbekistan Büyükelçiliği İnfomag Yayıncılık Bilişim Tanıtım ve Organizasyon Hizmetleri Ltd. Şti Ebulula Mardin Cad. 4. Gazeteciler Sitesi A-8 /1 Akatlar-Levent / İSTANBUL Tel: (0212) Faks: (0212) BASKI Bilnet Matbaacılık Biltur Basım Yay. ve Hiz. A.Ş. Dudulu Organize Sanayi Bölgesi 1.Cadde No: 16 Esenkent Ümraniye İSTANBUL Tel: Yayın Türü Yaygın Yerel Süreli Yayın Süresi / Dili Aylık / Türkçe İLETİŞİM info@infomag.com.tr HAZİRAN 2013 SAYI 07 1

4 içindekiler KISA KISALAR 04 Orta Asya dan Avrupa ya Demiryolu TEKFEN Şahdeniz de 3. Platformu Bitirdi İran, Türkiye den 4 Milyar Dolar Kazanıyor KAPAK 16 YARIM ASIR SONRA NÜKLEER ENERJİ Dünyada 31 ülkede 437 nükleer santral faaliyette ve yenilerinin inşa edilmesi planlanıyor. Ancak Türkiye şimdiye dek nükleer enerji santrali kuramadı. Çevreci politikalara büyük önem veren Avrupa ülkeleri dahi nükleer enerjiden vazgeçemezken Türkiye nin nükleer enerjide geç kalması soru işaretleri uyandırıyor. Türkiye 2023 yılına kadar elektrik üretiminin en az yüzde 15 ini nükleerden karşılamayı hedefliyor. Her geçen gün artan enerji talebine karşı çözüm yollarını araştıran uzmanlar, nükleer enerjiye yatırım yapılmadığı takdirde Türkiye nin enerji sıkıntısı çekeceğini belirtiyor. AJANDA 06 Hazar Petrol ve Gaz Konferansı Expo-Russia Kazakistan TransCaspian Azerbaycan 2013 St. Petersburg Uluslararası Ekonomi Forumu 2013 HABER ANALİZ 08 Enerjinin Geleceği İstanbul da Masaya Yatırıldı Aliyev i Anmak 2

5 ANALİZ 12 Uluslararası Enerji Pazarında Türkmenistan ın Önemi Artıyor Başarılı ekonomi ve enerji politikaları ile Türkmenistan büyümesini sürdürüyor. 22 ANALİZ Bölgenin Eğitim Üssü Türkiye Dünyada 5. en çok konuşulan dil olan Türkçe nin giderek daha yaygın hale gelmesi, Türkiye Türkçesi öğrenmek isteyen yabancıları Türkiye ye çekiyor. ANALİZ Astana ekonomik forumu Enerji üretiminde yeni bir çağa giriliyor fakat ülkeler ne gibi politikalar izleyecekler? Tüm dünyayı ilgilendiren bu ve benzeri sorunlar Astana Ekonomik Forumu nda ele alındı. 30 ANALİZ özbekistan tekstil sektöründe iddialı Özbekistan tekstil sektörü devlet teşvikleri ve reformları ile atağa kalkıyor. Özbekistan artık tekstil üretiminde daha iddialı. 35 LIFE STYLE Mahtumkulu Firaki saygıyla anıldı Doğu edebiyatının en önemli şairlerinden Mahtumkulu Firaki, dördüncüsü düzenlenen Türkmen Milli Şairi Mahtumkulu Firaki Günleri kapsamında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından düzenlenen etkinlikle anıldı. 36 MARKA Jotun un Doğu Avrupa ve Orta Asya ya Açılan Kapısı: TÜRKİYE Doğu Avrupa ve Orta Asya Merkezi Türkiye de bulunan Jotun Türkiye nin Başkan Yardımcısı Şükrü Ergün, özellikle Hazar Bölgesi nde daha da büyümeyi planladıklarını belirtiyor. LIFE STYLE 38 KÜNİB İN III. OLAĞAN KONGRESİ gerçekleşti Bölgesel ve küresel konularla ilgili dikkat çeken açıklamaların yapıldığı Kafkasya Üniversiteler Birliği (KÜNİB) III. Olağan Kongresi Bakü de gerçekleştirildi. LIFE STYLE GÖZ ALICI FESTİVAL: İSTANBUL SHOPPıNG FEST Bu sene üçüncüsü düzenlenecek olan İstanbul Shopping Fest, İstanbul u rengârenk boyayacak. KÜLTÜR SANAT Hazar Kıyısında Akşam Sefası Azerbaycan ın merhum lideri Haydar Aliyev, doğumunun 90 ıncı yıl dönümünde Bakü de düzenlenen bir müzik ziyafetiyle anıldı. RÖPORTAJ Azerbaycan ın Genç Yeteneği: Farid Mammadov Farid Mammadov, bu yıl düzenlenen 2013 Eurovision Şarkı Yarışması nda başarı ile temsil ettiği ülkesi Azerbaycan a ikinciliği getirdi. Mammadov yarışma sürecini ve müzik sevgisini Hazar World e değerlendirdi. ROTA GEZGİN GÖZÜYLE HAZAR DÜNYASI Dünyanın en gizemli coğrafyalarından biri olan Hazar a komşu ülkelerde yaptığımız ve geçen sayımızda Azerbaycan, İran ve Türkmenistan ile başladığımız gezimize devam ediyoruz. HAZİRAN 2013 SAYI 07 3

6 KISA KISALAR TEKFEN Şahdeniz de 3. platformu bitirdi Türkmenistan a 3 santral Tekfen in Bakü de BP için yaptığı 18 bin 500 tonluk petrol platformu tamamlandı. Devasa yapı temmuzda Hazar da yüzdürülerek, 120 kilometre açıktaki yerine demirleyecek. Ağırlığıyla dünyanın en büyüklerinden biri sayılan platformun inşası 330 milyon dolara mal oldu da inşasına başlanan platform 48 noktadan sondaj yapabiliyor. Bu platformun kazandıracağı günlük 185 bin varil ek üretimle Azerbaycan günlük petrol üretimini 1 milyon varilin üzerine çıkarmış olacak. Bu platform ayrıca 6.5 milyon metreküp doğal gaz üretecek. Çalık Enerji, Türkmenistan da toplam büyüklüğü MW olan 3 enerji santrali inşa edecek. Elektrik santralleri Ahal, Lebap ve Mari kentlerinde hayata geçecek. 421 milyon 475 bin dolara mal olması tahmin edilen yatırımların Şubat 2014 te tamamlanması bekleniyor. Çalık Enerji, Türkmenistan da daha önce 6 elektrik santrali kurmuştu. İran, Türkiye den 4 milyar dolar kazanıyor Orta Asya dan Avrupa ya demiryolu Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Nazarbayev ile Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhamedov, Orta Asya yı Basra Körfezi ne bağlayacak Kuzey-Güney Demiryolu Projesi nin ilk etabı olan Kazakistan- Türkmenistan hattını resmi törenle açtı. Açılış töreni, Kazakistan ın Türkmenistan sınırındaki Serhatyaka Beldesi nde gerçekleşti. Toplam uzunluğu 926 kilometreyi bulan demiryolunun tamamlanmasıyla Orta Asya ülkeleri başta Kazakistan olmak üzere Basra Körfezi ne açılacak. Proje, Asya ile Avrupa yı birbirine bağlayacak önemli bir demiryolu ağı olacak. Demiryolu hattının 146 kilometresi Kazakistan da, 722,5 kilometresi Türkmenistan da, 80 kilometresi İran da bulunuyor. Hattın İran kısmının tamamlanması bekleniyor. Demiryoluyla 12 milyon tona kadar yük taşınması hedefleniyor. Ayrıca bu proje, Körfeze mal taşıyan ülkelerin yolunu da 600 kilometre kısaltacak. İran Milli Gaz Şirketi Genel Müdürü Cevat Ovci, İran ın Türkiye ye yaptığı doğal gaz ihracatı gelirinin yıllık ortalama 3.5 ile 4 milyar dolar arasında değiştiğini söyledi. İran, Türkiye ye yılda ortalama 9-10 milyar metreküp arasında doğal gaz ihraç ediyor. Türkiye en pahalı doğal gazı İran dan satın alıyor. İran ın Türkiye ye verdiği doğal gazın her bin metreküpü 500 dolar dolayında. Türkiye, Rusya dan aldığı doğal gazın bin metreküpü için 429, Azerbaycan dan aldığı doğal gazın her bin metreküpü için de 349 dolar ödüyor. 4

7 Özbekistan Gazprom ile ikinci kez el sıkışacak Özbekistan ve Gazprom İkinci Üretim Paylaşım Anlaşması nı bu yıl sonuna kadar imzalayabilir. Uzbekneftegaz Yönetim Kurulu Başkanı Shokir Faizullaev, Özbekistan hükümeti ve Gazprom un, Özbekistan ın kuzey batısında yer alan Ustiurt taki Jal sahasının geliştirilmesi için 2013 yılının sonuna kadar üretim paylaşım anlaşması imzalamayı planladığını bildirdi. Hayata geçirildiği takdirde bu anlaşma Gazprom un Özbekistan daki ikinci üretim paylaşım anlaşması olacak. Gazprom, ilk olarak 2004 yılında Ustiurt taki Shakhpakhty sahasında doğal gaz üretimine başlamıştı. SOCAR: Rusya nın kararı Azerbaycan ın ihracatını etkilemeyecek Azerbaycan petrolünün Rusya üzerinden transitine ilişkin Azerbaycan ve Rusya arasında 1996 yılında imzalanan anlaşma feshedildi. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR, kararın politik nedenlere dayanmadığını, ekonomik nitelik taşıdığını söyledi. Açıklamada, Azerbaycan ın petrol ve doğal gaz ihracatı için boru hatları sisteminde çeşitlendirmeye gitmiş olması sayesinde Rusya hükümetinin anlaşmayı fesih kararının Azerbaycan petrolünün uluslararası pazarlara ulaştırılmasını etkilemeyeceği belirtildi. Hazar Denizi nde yatan hazine Kaşagan Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye İş Forumu Azerbaycan Ekonomik Kalkınma Bakanlığı ile Azerbaycan İhracatı ve Yatırımları Teşvik Fonu 25 Mayıs ta Gebele de Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye İş Forumu düzenledi. İş Forumu na, Azerbaycan Ekonomik Kalkınma Bakanı Şahin Mustafa, Türkiye Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, Gürcistan Ekonomi Bakanı Georgi Kvirikaşvili ve iş adamları katıldı. Forumda konuşan Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, Dünya son 100 yılın en büyük küresel krizini yaşadı. Bu üç ülke krize kafa tuttu. Hatta krizi fırsata çevirdi dedi. Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye nin ticaret hacminin 440 milyar dolar olduğunu belirten Çağlayan, Amacımız 4 üncü ülkelerde işbirliği yapmak dedi. Gürcistan Ekonomi Bakanı Georgi Kvirikasvili ise vergilendirme ve gümrük ilişkilerini kolaylaştırdıklarını söyledi. Azerbaycan Ekonomi Bakanı Şahin Mustafa da elektrikte işbirliğinin artırılması gerektiğini belirtti. Forumda gazetecilerin sorularını yanıtlayan Bakan Çağlayan, Azerbaycan la Serbest Ticaret Anlaşması olacak mı? sorusuna şu yanıtı verdi: Azerbaycan la ticaret anlaşmasını yeniden görüştük. Serbest ya da tercihli ticaret anlaşması yapılması konusunda çalışmalara başladık. Ne kadar erken yaparsak iki ülke açısından o kadar iyi olacak. Dünyanın en büyük işlenmemiş petrol yataklarından olan Kazakistan ın Kaşagan sahasında 10 yılı aşkın bir zamandır petrol üretimi için bekleniyor. Yıllardır beklenen üretimin ise bu yıl başlaması planlanıyor. Enerji şirketleri Exxon Mobil, Shell ve Eni yi temsilen konuşan North Caspian Company nin sözcüsü, üretime bu yıl içinde başlanacağını açıkladı. Yetkililere göre, Kaşagan da devasa bir potansiyel yatıyor. İlk keşifler Kaşagan da 10 milyar varilin üstünde bir petrol bulunduğunu ortaya çıkarmıştı. Ancak bu petrol oldukça zor şartlar altında aranıyor. Rezerv, deniz seviyesinin yaklaşık 3 bin 700 metre altında bulunuyor. HAZİRAN 2013 SAYI 07 5

8 AJANDA HAZİRAN Hazar Petrol ve Gaz Konferansı Haziran Bakü, Azerbaycan Bu sene 20. yılını kutlayan, Hazar Petrol ve Gaz, bölgenin en büyük ve en geniş katılımlı petrol ve gaz konferansı olmaya devam ediyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından gerçekleştirilmeye başlanan konferans, Azerbaycan Sanayi ve Enerji Bakanlığı ile SOCAR tarafından destekleniyor. Sanayi ve Enerji Bakanı Natiq Aliyev, Hazar Petrol ve Gaz Konferansı nın bölge için büyük öneme sahip olduğunu, ayrıca yeni anlaşmalara ve fikir alışverişlerine zemin oluşturduğunu belirtiyor. Konferans süresince petrol ve gaz şirketleri stant açma imkanı da bulacak TransCaspian Azerbaycan Haziran Bakü, Azerbaycan 9 10 Expo-Russia Kazakistan 5-7 Haziran Almatı, Kazakistan Expo-Russia Kazakistan fuarı Rusya ve Kazakistan arasındaki bağları ve ortak iş, ticaret, ekonomik ve yatırım ilişkilerini geliştirmeyi hedefliyor. Fuarda otomasyon, deniz, hava ve demiryolu taşıma araçları, elektrik donanım, elektronik eşyalar, endüstriyel kimyasal, enerji sanayi ve madencilik, finans hizmetleri, gıda ve içecek, metal, çelik, döküm ve haddeleme ürünleri, sanayi ürünleri, tarım, turistik hizmetleri, inşaat ekipmanları, inşaat malzemeleri gibi sektörlerde iki ülkenin markalarına erişim imkanı bulunacak. Azerbaycan ın başkenti Bakü de gerçekleşecek olan TransCaspian Azerbaycan - Ulaşım ve Lojistik Fuarı Hazar Bölgesi nden birçok şirketin bir araya geldiği bir platform görevi görüyor. Iteca Caspian LLC tarafından organize edilen TransCaspian Fuarı malzeme taşıma, lojistik, kent, belediye ve ulaşım sektörlerindeki uluslararası katılımcı ve ziyaretçileri buluşturmayı hedefliyor. 11 yıldır demiryolu, deniz taşımacılığı, sigorta şirketleri, gümrük müşavirleri, distribütörler, posta ve kurye hizmetleri ve taşımacılık sektöründen pek çok paydaşı bir araya getiren fuar, stant açmak isteyen firmalara da imkan sağlıyor

9 St. Petersburg Uluslararası Ekonomi Forumu Haziran St. Petersburg, Rusya Küresel ekonomideki durumun değerlendirileceği, 20 Haziran da gerçekleşecek foruma yaklaşık beş bin konuğun gelmesi bekleniyor. St. Petersburg Uluslararası Ekonomi Forumu, geleneksel olarak öncü siyasetçi, ekonomist ve iş çevrelerini bir araya getiriyor. Bu yıl düzenlenen forumun ana teması, İstikrarlı Ekonomik Büyümenin Küresel Gündemi. Ekonomik büyümenin en önemli kaynaklarından biri sayılan öncü teknolojilere, forumda özel bir yer ayrılıyor. Geçen sene forum sayesinde iş dünyasında toplam tutarı 10 milyar doları aşan 80 in üzerinde anlaşma imzalandı HAZİRAN Rus Petrol Kongresi Haziran Moskova, Rusya 11. Rus Petrol Kongresi, Rusya nın yanı sıra bölge ülkelerinin de yakından takip edeceği bir forum. Gaz ve petrol konuları üzerine odaklanacak forum aynı zamanda yeni iş anlaşmaları için de bir zemin oluşturuyor. Moskova da ExpoCentre da düzenlenecek 11. Rus Petrol Kongresi üç gün sürecek. Kongrede Rus Petrol Şirketi Rosneft tarafından düzenlenen Petrol Günü ve Gazprom tarafından düzenlenen Gaz Günü de yer alacak. Kongre süresince Rusya da petrol arama ve çıkarma çalışmaları, projeler ve yeni enerji sahaları ele alınacak. Petrol ve petrol ürünleri taşımacılığı, hidrokarbon projelerinin geliştirilmesinde sondaj ve petrol sahası hizmetlerinin stratejik rolü gibi konular kongrenin gündemini oluşturacak. HAZİRAN HAZAR TAKVİMİ 3. Hazar Uluslararası Enerji ve Alternatif Enerji Fuarı 4-7 Haziran Bakü, Azerbaycan Fortune Global Forumu 6-8 Haziran Chengdu, Çin Bağımsızlık Günü 12 Haziran Rusya Milli Kurtuluş Günü 15 Haziran Azerbaycan 2013 Uluslararası LPG Sanayi ve Ekipmanları Fuarı Haziran Moskova, Rusya Parlamento Seçimleri 23 Haziran Arnavutluk Silahlı Kuvvetler Günü 26 Haziran Azerbaycan Çin Uluslararası LNG Konferansı Haziran Pekin, Çin Milli Uzlaşma Günü 27 Haziran Tacikistan Crans Montana Forum Haziran Bakü, Azerbaycan HAZİRAN 2013 SAYI 07 7

10 HABER ANALİZ Enerjinin Geleceği İstanbul da Masaya Yatırıldı Sabancı Üniversitesi Uluslararası Enerji ve İklim Merkezi (IICEC) tarafından her yıl düzenlenen IICEC Geleneksel Uluslararası Enerji Forumu nda bu yıl Küreselleşen Enerji ve Türkiye nin Rolü konusu ele alındı. Can CENGİZ Gelişen ekonomisine paralel olarak artan enerji ihtiyacı ile küreselleşen enerji dünyasında Türkiye nin rolünün ele alındığı forumda Türkiye nin ve dünya ülkelerinin mevcut ve gelecekteki enerji stratejileri konuşuldu. Forumun açılış konuşmasını yapan Sabancı Holding Yönetim Kurulu Başkanı Güler Sabancı enerji dünyasının merkezinin batıdan doğuya doğru kaydığını belirterek, hükümetin uygulamaya koyduğu enerji politikaları ile mevcut konjonktürde İstanbul ve Türkiye nin çok ilerlediğini söyledi. 8

11 Enerjinin Rönesansı Yaşanıyor Güler Sabancı nın ardından söz alan Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) Baş Ekonomisti Dr. Fatih Birol ise enerji merkezlerindeki kaymanın birçok ülkeyi etkileyeceğini ve aynı zamanda içinde bulunduğumuz dönemde dünyada bir Enerji Rönesansı gerçekleştiğini belirterek, özellikle Amerika daki enerji devrimiyle doğal gaz fiyatlarının Avrupa nın çok aşağısında olduğunu ve bununla ilişkili olarak Amerika nın Avrupa ya yaptığı kömür ihracatında geçen yıl rekor seviyeye ulaştığını sözlerine ekledi. Çin in gelişimine de değinen Birol, önümüzdeki 20 yılda Çin in kurmayı planladığı elektrik santrali sayısının Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya nın toplam elektrik santrali sayısından fazla olacağını söyledi. Avrupa nın da yüksek enerji maliyetlerini düşürebilmesi için doğal gaz fiyatlarını petrol fiyatlarından bağımsız hale getirmesi gerektiğini belirten Birol, Amerika ile olan enerji kontratlarının da bir kez daha gözden geçirilmesi gerektiğini sözlerine ekledi. Türkiye nin doğal gaz ithalatını daha sıkı verimlilik politikaları, yerli üretimin desteklenmesi ve yeni teknolojilerin kullanımı ile düşürmesi gerektiğinin altını çizen Dr. Fatih Birol, Avrupa Birliği istatistiklerinden Türkiye çıkartıldığında AB doğal gaz talebinin son on yılda azaldığını, bu verilerin de Türkiye nin hızla büyüyen ekonomisinin bir sonucu olduğunu söyledi. Türkiye nin, Hazar 13,5 Son 10 yılda Türkiye de petrol aramaları 13.5 katına çıktı. 120 BiN kilometrekare petrol, doğal gaz ve maden aramalarına kapalı. %30 Türkiye, enerji ihtiyacının yüzde 30 unu yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılamayı hedeflemekte. Bölgesi, İran, Irak ve Rusya ya olan coğrafi yakınlığının da büyük bir avantaj olduğunu belirten Birol, dünya doğal gaz rezervlerinin yüzde yetmişinin bu bölgede yer aldığına ve Türkiye nin doğru bir strateji ile bu durumu lehine çevirebileceğine vurgu yaptı. TANAP Çok Önemli Forumda konuşma yapan Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ise sözlerine ülkelerin güvenilir bir enerji arzına sahip olmadan büyümelerinin imkansız olduğunu belirterek başlarken, 2040 yılına kadar enerji üretiminde hidrokarbonların önemini koruyacağını, bu bağlamda Rusya, Kafkasya ve Hazar Bölgesi nin enerji üretimi konusunda öneminin giderek artacağını söyledi. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi nin de Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı gibi çok büyük bir öneme sahip olduğunu belirten Gül, hattın Azerbaycan Şah Deniz den gelecek doğal gaz ile beslenmesinin ve önümüzdeki dönemde Türkmen doğal gazının hatta dahil edilmesinin planlandığını vurguladı. Bilindiği üzere 2030 lu yıllarda Irak ın petrol üretiminde Rusya nın önüne geçmesi beklenmekte. Cumhurbaşkanı Gül, bu sebeple Kerkük-Ceyhan Petrol Boru Hattı nın da her geçen gün öneminin arttığını vurgularken, Türkiye nin Irak petrollerinin Avrupa ya geçişi için güvenli bir çıkış kapısı olduğunu ve hem Irak halkının hem de Türk halkının refahının artması için boru hattının daha verimli kullanılması gerektiğini belirtti. Gün boyu devam eden forumda enerji şirketlerinin üst düzey yöneticileri ve akademisyenler dünya enerji piyasalarının geleceğini tartıştılar. HAZİRAN 2013 SAYI 07 9

12 HABER ANALİZ Enerji alanında kartların yeniden dağıtıldığının ve Türkiye nin elini çabuk tutarak piyasadaki yerini alması gerektiğinin altını çizen Gül, bu konuda Türk şirketlerine büyük pay düştüğünü, yurt dışında boy göstermek isteyen Türk firmalarının güçlerini birleştirerek büyük sermayeler ile yurt dışındaki enerji marketlerinde rekabet etmeleri gerektiğini söyledi. En son verilere göre Türkiye, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ülkeleri arasında enerji talebinin en hızlı arttığı ülke. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, bu talebi karşılamak adına yapılacak nükleer santraller konusunda Rusya ve Japonya ile hayata geçirilecek işbirliğinin Türkiye ye büyük katkılar sağlayacağını ve bu projeler sonrasında Türkiye nin kendi nükleer santralini yapabilecek konuma ulaşacağını belirtti. Nükleer enerjinin yanında yenilenebilir enerji alanında da AR-GE ve inovasyona daha fazla destek verilmesi gerektiğini vurgulayan Gül, Türkiye nin enerji ihtiyacının yüzde otuzunu yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılamayı hedeflediğini söyledi. Enerjinin, Ekonomi Üzerindeki Yükü Azaldı 1. Foruma devlet kurumları ve özel şirketler bazında üst düzeyde katılım gerçekleşti. 2. Forumun açılış konuşmasını yapan Güler Sabancı dünyada enerji üretiminde eksenin batıdan doğuya kaydığını vurguladı. 3. Forumda konuşma yapan Bakan Taner Yıldız nükleer enerji üretimi ile beraber sürdürülebilir enerji kaynaklarına da önem verildiğini belirtti. Bakan Yıldız: Türkiye, Irak ın güneyinde 25 milyar dolar değerinde proje almıştır. Irak ın güneyi olduğu gibi kuzeyi de projeler yapılabilecek bir alandır. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün ardından söz alan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Türk ekonomisi güçlenirken aynı anda enerji sektörünün de güçlendiğini ve ekonomi üzerindeki yükünün hafiflediğini söyledi. Türkiye nin Rusya, Azerbaycan ve Türkmenistan ile enerji alanında geliştirdiği ilişkiler sayesinde büyük kazanımlar elde etmekte olduğunu belirten Bakan Yıldız, Avrupa Birliği ülkelerinin doğal gaz güvenliği adına Türkiye nin öneminin üzerinde durdu. Bakan Yıldız, nükleer santral projeleri ile ilgili eleştirilere ilişkin olarak Çernobil sonrasında dünyada 31 ayrı ülkede 141 yeni nükleer santral kurulduğunu ve bu santrallerin ülke ekonomilerine ve üretimine büyük katkılar sağladığını belirtti. Çevre ile ilgili duyarlılığın her zaman korunduğuna dikkat çeken Bakan Yıldız, doğaya zarar vermemek adına Türkiye de kilometrekare alanın maden ve petrol aramalarına kapatıldığını vurguladı. Ancak her şeye rağmen Türkiye nin büyüme hızının yenilenebilir enerji kaynakları ile karşılanabilmesinin olanaksız olduğunu söyleyen Bakan Yıldız, enerji üretiminde ülke ve üretim şekli çeşitlendirilmesine gitmenin en doğru yol olacağını belirtti. Konuşmacıların ardından gün boyu süren panellerde dünyanın önde gelen enerji şirketlerinin CEO ları, üst düzey yöneticiler, bürokratlar ve akademisyenler, dünyada ve Türkiye de enerji piyasasının geleceğini ve enerji üretiminde alternatif çözüm olanaklarını tartıştılar. 10

13 Aliyev i Anmak Çağdaş Azerbaycan ın kurucusu Haydar Aliyev doğumunun 90. yılında çeşitli etkinlikler ile anıldı. CAN GÜRSU 2 Haydar Aliyev in doğumunun 90. yılı vesilesiyle gerçekleştirilen anma törenlerine Türkiye ve Azerbaycan ın önde gelen devlet ve siyaset adamları, Türkiye de bulunan diplomatik misyonların temsilcileri, sanatçılar ve medya mensupları katıldı. Çırağan Sarayı nda düzenlenen resepsiyonda Haydar Aliyev in hayatından kesitlerin yer aldığı sinevizyon gösterisinin ardından konuşma yapan Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) Başkanı Rövnag Abdullayev 1993 ün çalkantılı döneminde halkın talebiyle yeniden iktidarı devralan Milli Lider Haydar Aliyev in devlet tecrübesi ve uyguladığı doğru politikalar sayesinde Azerbaycan ın Doğu-Batı koridorundaki en önemli ülkeye dönüştüğünün altını çizdi. Azerbaycan ın Ankara Büyükelçisi Faig Bağırov da anma törenindeki konuşmasında Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin sürekli gelişme göstermesinin temelinde Milli Lider Haydar Aliyev in Bir millet iki devlet ilkesinin yattığını belirtti. Gümrük ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı yaptığı konuşmada Haydar Aliyev i Türk ülkeleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinin mimarı olarak nitelendirdi. Hayati Yazıcı nın ardından kürsüye gelen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız konuşmasında Haydar Aliyev in devlet ve siyaset adamı zekasına vurgu yaparak şunları söyledi: 20 sene öncesinden bugüne bakarsak, 1. Haydar Aliyev anıtı düzenlenen törenle başkent Ankara da açıldı Aliyev i anma törenine devlet ve bürokrasi katında önemli isimler katıldı. 3. Haydar Aliyev, Türk ülkeleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinin mimarı olarak anılmaktadır. Bakü-Ceyhan projesi bize hayal ve fantezi gibi görünür fakat Haydar Aliyev dehası o projenin gerçekleşmesini sağlamıştır. Çırağan Sarayı nda düzenlenen anma töreni Türk ve Azerbaycanlı sanatçıların konserleri ile son buldu. Azerbaycan Cumhuriyeti nin kuruluşunun 95. yıl dönümü ve Milli Lider Haydar Aliyev in 90. doğum yıl dönümü münasebetiyle Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SO- CAR) sponsorluğuyla restore edilen Haydar Aliyev Parkı nda da resepsiyon düzenlendi. Azerbaycan ın Ankara Büyükelçisi Faig Bağırov un ev sahipliğinde düzenlenen resepsiyona TBMM Başkan Vekili Mehmet Sağlam, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, İçişleri Bakanı Muammer Güler, Kuvvet Komutanları, eski TBMM Başkanı Hikmet Çetin, Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Siyasi İşler Dairesi Başkanı Ali Hasanov, SOCAR Başkanı Rövnag Abdullayev, çok sayıda milletvekili, üst düzey bürokrat ve yabancı misyon şefleri katıldı. Resepsiyonda 58. Eurovision şarkı yarışmasında Azerbaycan ı temsil edip ikinci olan Ferid Memmedov da mini bir konser verdi. Eurovision daki başarısını Azerbaycan ve Türk bayrağı sallayarak kutlayan Memmedov, Haydar Aliyev Parkı nda, kendisine ikinciliği kazandıran Hold Me parçasını seslendirdi. Azerbaycan Devlet Halk Dansları Topluluğu nun gösterileri ise izleyenleri büyüledi. HAZİRAN 2013 SAYI 07 11

14 ANALİZ Uluslararası Enerji Pazarında Türkmenistan ın Önemi Artıyor Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov öncülüğünde yürütülen başarılı ekonomi ve enerji politikaları ile birlikte Türkmenistan büyümesini sürdürüyor. Ürettiği ve ihraç ettiği enerji miktarını gün geçtikçe artıran Türkmenistan, enerjiden gelen güç ile önümüzdeki dönemde daha aktif bir büyüme sergileyecek. Av. Dr. Döwran ORAZGYLYJOW Global ekonomik büyümenin içinde bulunduğu sıkıntılı duruma bakılmaksızın, Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhamedov liderliğinde yürütülen başarılı ekonomi ve enerji politikası sonucunda Türkmenistan ın ekonomik büyümesi geçen sene de global ekonomik büyümeden birkaç kat daha artmıştır. Uluslararası Para Fonu nun (IMF) yayınladığı World Economic Outlook, April 2013 raporuna göre, geçen sene global ekonomik büyüme %3,2 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde Türkmenistan ise %11,1 büyüme sağlamıştı. Diğer bir ifadeyle, Türkmenistan ekonomik büyüme hızında, global büyümeden 3,5 kat daha hızlı büyümüştür. Geçen sene petrol ve doğal gazın üretiminde ve dış pazarlara sunulmasında büyük başarılar elde eden Türkmenistan, özellikle Çin e pompaladığı doğal gazın miktarını arttırmıştır. Mevcut verilere göre, Çin in doğal gaz üretimi geçen sene %6,5 artarak toplamda 107,7 milyar metreküplük büyüklüğe ulaşmıştır. Ancak geçen sene Çin in doğal gaz tüketimi, %13 lük artış kaydederek 147,1 milyar metreküp seviyesine ulaşmıştır. Diğer bir ifadeyle, Çin yaklaşık 40 milyar metreküplük doğal gaz ithalatı gerçekleştirmiştir. Bu ithalatın büyük kısmı ise Türkmenistan dan karşılanmıştır. 12

15 HAZİRAN 2013 SAYI 07 13

16 ANALİZ 2013 yılına gelindiğinde, Çin in doğal gaz tüketimi daha da artmaya başlamış olup, Ocak 2013 te Çin doğal gaz pazarı, geçen senenin aynı dönemine göre %20 büyümüştür. Çin, artan doğal gaz ithalatı için uluslararası doğal gaz pazarında güvenli bir ülke olması ile tanınan Türkmenistan a dayanmakta, her sene artan oranlarda Türkmenistan dan doğal gaz ithal etmektedir. İkili anlaşmalara göre, Türkmenistan dan ithal edilecek yıllık doğal gaz kapasitesinin yakın dönemde 65 milyar metreküplük büyüklüğe ulaşması beklenmektedir. Türkmenistan, günümüzde Başkan Berdimuhamedov liderliğinde yürüttüğü enerji politikası ile global enerji güvenliğinin sağlanmasında da kilit ülke olarak öne çıkmaktadır. Türkmenistan ın global enerji pazarındaki konumunu net bir şekilde görmek için öncelikle global enerji pazarının mevcut resmini çekmekte ve gelecek perspektiflerini ortaya koymakta yarar var. Günümüzde, yıllık 12 milyar ton petrole eşdeğer büyüklüğe ulaşan global enerji pazarının gelecek on yıllarda çok daha büyük seviyelere ulaşması beklenmektedir. BP tarafından Ocak 2013 tarihinde yayınlanan BP Energy Outlook 2030, January 2013 raporuna göre, 2030 yılına kadar global enerji pazarı yıllık ortalama %1,6 büyüyerek, 2030 yılına gelindiğinde, 16,7 milyar ton petrole eşdeğer büyüklüğe ulaşması beklenmektedir. Tahminlere göre, 2030 yılına geldiğimizde dünya nüfusu 1,3 milyar daha artacak, global ekonomi hacmi ise 2 kat büyüyecek. Türkmenistan dan ithal ettiği enerji kaynaklarını giderek arttıran Çin, 2030 yılına gelindiğinde global enerji tüketiminde %27 lik paya sahip olacaktır. Bu oran günümüzde ise %21 e eşdeğerdir. Dünyanın en önemli enerji pazarlarından biri olan ABD nin enerji tüketimindeki payı ise %18 den %14 e inecektir. Diğer bir ifadeyle Çin, birkaç sene sonra ABD nin tükettiği enerjinin iki katına yakın enerji tüketecektir. Global enerji tüketimini sektörel açıdan değerlendirmek resmi daha yakın görmemize yardımcı olacak ve enerji stratejilerinin oluşturulmasında rehber niteliği taşıyacaktır. Günümüzde, enerjinin %17,9 u ulaşım sektöründe tüketilmektedir. Bu oranın 2030 yılında az değişimle %16,5 e inmesi beklenmektedir. Ancak o döneme kadar global enerji pazarının yaklaşık %36 büyüyeceğini dikkate aldığımızda, ulaşım sektörünün enerji tüketimindeki önemi ortaya çıkmaktadır. Yakıtlar nezdinde değerlendirildiğinde ise 1. Türkmenistan da dev doğal gaz rezervleri, üretim ve ihraç potansiyeli bulunmakta. 2. Lebap eyaletindeki Samandepe mevkinde düzenlenen hattın açılış törenine Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov (solda), Çin Devlet Başkanı Hu Jintao, Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev (sağda) ve Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov katıldı. 3. Boru hatları inşaatlarının kısa sürede tamamlanabilmesi için çalışmalar devam ediyor. 4. Önümüzdeki 10 yılda devreye girecek boru hatları ile gerek üretimde gerekse ihracatta büyük artış olacak. 1 ulaşımda petrolün payı %95,2 den %89,7 ye kadar inecektir. Bu dönemde, ulaşımda tüketilen doğal gaz miktarı ise günümüzle karşılaştırdığımızda 3,5 kat artacaktır. Diğer bir ifadeyle, ulaşım sektöründe de doğal gazın altın dönemi kapıda. Elektrik enerjisi üretimi, global enerji tüketiminin önemli dinamiklerindendir. Günümüzde, tükettiğimiz enerjinin %42,3 ü elektrik enerjisi üretiminde kullanılmaktadır. Bu oran gelecekte %46,1 e kadar yükselecektir. Bu dönemde, elektrik enerjisi üretiminde kömürün payı %44,6 dan %38,5 e inecektir. Diğer bir ifadeyle, kömür elektrik enerjisi üretimi Global Petrol-Gaz pazarının gelişimi Petrol (milyon ton) Gaz (milyar m 3 )

17 2 3 4 için önemli bir hammadde olarak tahtını bırakmayacaktır. Doğal gaz, elektrik enerjisi üretiminde önemli bir kaynak olarak ortaya çıkmaktadır yılında, elektrik enerjisi üretimi için harcanan doğal gaz miktarı günümüze oranla 584 milyar metreküp artarak, 1 trilyon 765 milyar metreküplük büyüklüğe ulaşacaktır. Ancak, elektrik enerjisi üretiminde doğal gazın payı değişmeyecek, %20 olarak kalacaktır. Türkmenistan da ise doğal gazdan elektrik enerjisi üretimi hızla artmakta, bu alanda her yıl yüz milyonlarca dolarlık yatırım yapılmaktadır. Global elektrik enerjisi üretiminde alternatif enerji kaynaklarının oranı ise gelecek 20 yıllık dönemde %3,8 den %11,4 e kadar artacaktır sonu itibariyle sanayinin enerji tüketimindeki payı %29,3 olarak gerçekleşmiş ise de 2030 yılına kadar bu oran %28,2 ye kadar inecektir. Sanayide doğal gaz tüketimi ise günümüzde 1 trilyon 283 milyar metreküpe eşdeğerdir. Bu oranın yaklaşık 17 sene sonra 1 trilyon 846 milyar metreküplük büyüklüğe ulaşması beklenmektedir. Büyük resme ulaşmak için global enerji pazarını yakıtlar açısından değerlendirmek gerekir. BP verilerine göre, 2030 yılına gelindiğinde global petrol tüketiminin 4 milyar 761 milyon tonluk büyüklüğe ulaşması beklenmektedir. Tahminlere göre, aynı dönemde doğal gaz tüketimi ise 4 trilyon 719 milyar metreküp olacaktır. Günümüzde ise bu gös- Türkmenistan, günümüzde ispat edilmiş doğal gaz rezervinin %12 sini sınırlarında barındırmaktadır. tergeler sırasıyla, 4 milyar ton ve 3,2 trilyon metreküptür. Görüldüğü üzere, gelecek birkaç yıl sonra doğal gaz tüketimi hızla artacaktır. Diğer bir ifadeyle, 2030 yılına kadar doğal gaz pazarı yıllık ortalama %2 büyürken, aynı dönemde petrolde pazar büyümesi %0,8 olarak gerçekleşecektir. Bu ise, 21. yüzyılın doğal gazın altın yüzyılı benzetmelerinin hayata geçmekte olduğunu göstermektedir. Mavi altın benzetmesini yaptığımız doğal gazın Türkmenistan da dev rezervleri, üretim ve ihraç potansiyeli bulunmaktadır. Doğal gaz talebinin hızla artması bu alandaki yatırımları da tetikleyecek, mavi altının aranması, üretimi, işlenmesi, taşınması ve dağıtımı için trilyon dolarlık yatırımlar yapılacaktır. Uluslararası Enerji Ajansı nın World Energy Outlook 2010 raporuna göre, yılları arasında doğal gaz sektörüne yaklaşık 7,1 trilyon dolarlık yatırım yapılması beklenmektedir. Yatırım ortamını her geçen gün iyileştiren Türkmenistan, bu yatırımlardan önemli miktarlarda pay alacaktır. Çünkü Türkmenistan, günümüzde ispat edilmiş doğal gaz rezervinin %12 sini sınırlarında barındırmaktadır. Türkmenistan da üretilen doğal gazın büyük kısmı ise ihraç edilecektir. Bu durum uluslararası yükümlülüklerinin farkında olan Türkmenistan ın global enerji güvenliğini, özellikle doğal gaz güvenliğinin sağlanmasında öneminin daha da artacağını göstermektedir. HAZİRAN 2013 SAYI 07 15

18 KAPAK YARIM ASIR sonra nükleer enerji Dünyada 31 ülkede 437 nükleer santral faaliyette ve yenilerinin inşa edilmesi planlanıyor. Ancak Türkiye şimdiye dek nükleer enerji santrali kuramadı. Çevreci politikalara büyük önem veren Avrupa ülkeleri dahi nükleer enerjiden vazgeçemezken Türkiye nin nükleer enerjide geç kalması soru işaretleri uyandırıyor. Türkiye 2023 yılına kadar elektrik üretiminin en az yüzde 15 ini nükleerden karşılamayı hedefliyor. Her geçen gün artan enerji talebine karşı çözüm yollarını araştıran uzmanlar, nükleer enerjiye yatırım yapılmadığı takdirde Türkiye nin enerji sıkıntısı çekeceğini belirtiyor. HARİKA BALAY 16

19 Günümüzde nükleer enerji çok tartışılsa da gelişmiş ülkelerin ciddi oranda bu enerjiden yararlandığı görülüyor. Kimi çevrelerce tehlikeli kabul edilen bu enerji, gelişmiş ülkelerin enerji ihtiyacını karşılamada önemli bir unsur olarak öne çıkıyor. Dünyada nükleer enerji görünümü tablosuna bakıldığında ise bir tehdit olarak yansıtılan nükleer enerjinin birçok ülkenin enerji tedarikinde vazgeçilmez bir aktör olduğu gerçeği göze çarpıyor. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Ocak 2013 verilerine göre dünyada 31 ülkede aktif olan 437 nükleer santral bulunuyor. Bu nükleer santrallerde toplamda 372 GW lik enerji üretiliyor. Bunların haricinde 15 ülkede inşa aşamasındaki 68 nükleer santralin 65 GW lik üretim yapması bekleniyor. Gelecek 20 sene içinde ise toplam MW gücünde 282 reaktör planlanıyor senesine kadar dünyada 400 nükleer reaktör inşa edileceği; değeri 2 trilyon doları bulan bu pazarın da büyük kısmının ABD, Fransa, Güney Kore, Japonya ve Rusya tarafından paylaşılacağı tahmin ediliyor. Görüldüğü gibi dünyanın nükleerden vazgeçmesi bir yana gelişmiş ülkeler bu enerjiden daha çok yararlanma yoluna gidiyor. Gelişmiş ülkelerin yanı sıra petrol ve doğalgaz zengini ülkelerde, hatta Güney Afrika da da nükleer santraller mevcut. Dünyada bu konuda lider konumda ABD yer alıyor. Zira bu ülkede, 104 reaktör işletimde bulunuyor. Onu 59 reaktörle Fransa, 51 reaktörle Japonya, 32 reaktörle Rusya, 21 reaktörle Güney Kore takip ediyor. GELİŞMİŞ ÜLKELER ELEKTRİK ÜRETİMİNDE NÜKLEER ENERJİDEN NE KADAR YARARLANIYOR? Nükleer santraller dünyadaki toplam elektrik üretiminin yüzde 13,5 ini sağlıyor. Dünya Nükleer Birliği 2010 verilerine göre Fransa 59 nükleer santrali ile elektrik üretiminde yüzde 73 gibi yüksek bir oranda nükleer enerjiden yararlanıyor, ABD ise elektrik üretiminde yaklaşık yüzde 20 oranında nükleer enerjiden faydalanıyor. Diğer gelişmiş ülkelerin elektrik üretiminde nükleer enerjinin payı ise şöyle: Belçika yüzde 52, Kanada yüzde 15, İsviçre yüzde 38, Finlandiya ve Almanya yüzde 28, İspanya yüzde 20, İngiltere yüzde 16, Japonya yüzde 29, Güney Kore yüzde 32, Rusya yüzde 17, İsveç yüzde 38. Gelişmiş ülkelerin hemen tamamında nükleer elektrik üretimi önemli yer tutuyor. Nükleer santraller sera gazı salınımı olmadığından iklim değişikliğine neden olmuyor ve diğer enerji üretim tekniklerine göre daha az hava ve su kirliliğine yol açıyor. NÜKLEER ENERJİNİN ÇEVREYE ETKİSİ Dünyada elektrik üretiminin üçte ikisi fosil yakıtlardan karşılanıyor. Bu da atmosferi kirletiyor. Sera gazları salınımı nedeni ile iklim değişikliğine neden oluyor. Küresel ısınma sorunuyla karşı karşıya bırakıyor. Nükleer santraller ise sera gazı salınımı olmadığından iklim değişikliğine neden olmuyor. Nükleer enerji diğer enerji, üretim tekniklerine göre daha az hava ve su kirliliğine yol açıyor. Dolayısıyla çevre için en iyi seçenek olarak nükleer enerji öne çıkıyor. Nükleer santrallerle ilgili bir diğer endişe ise santrallerden radyasyon yayılacağı kaygısı. İnsanlar zaten yaşadığı ortamdan, gıdalardan ve ilaçlardan doğal ya da yapay radyasyon alıyor. Bir nükleer santralin yakınında yaşayan kişinin santral kaynaklı alacağı radyasyon ise doğal olarak her gün almakta olduğunun 300 de biri olarak tarif ediliyor. Günde bir paket sigara içen kişi bunun dört katı radyasyon alıyor. Nükleer santrallerin radyasyon seviyesi çevreyi etkilemesi açısından doğal sınırlar içinde kabul ediliyor. NÜKLEER ENERJİ TURİZM GELİRLERİNİ VURUR MU? Turizmin yoğun olduğu Fransa, İspanya ve İngiltere de kurulan nükleer güç santrallerinin, ülkelerin turizm rakamlarına bakıldığında hiçbir etkisinin olmadığı görülüyor. Her yıl 55 milyon turist çeken Fransa nın başkenti Paris in yalnızca 70 kilometre uzaklığında bir reaktörün olması, bunun somut bir örneği kilometre uzunluğundaki Loire nehri üzerinde 14 nükleer güç santrali bulunuyor. Üstelik bu nehrin denize döküldüğü koyda balık tutulup yüzülebiliyor. NÜKLEER ENERJİNİN DİĞER AVANTAJLARI Nükleer enerji santrallerinin bir diğer avantajı ise mevsimden ve gün içi saatten etkilenmeyerek istendiği zaman elektrik üretimi sağlayabilmesi. Kurulum gücü yüksek olması ve yüksek miktarda enerji üretebilmesi de önemli bir avantaj. Tek bir santralden 1400 MW elektrik üretilebiliyor. Bunun yanı sıra nükleer santrallerin ömürleri uzun, işletme maliyetleri ise düşük oluyor. Nükleer enerjiyi bu kadar popüler ve yaygınlaştırılabilir hale getiren en kilit faktör ise nükleer enerji üretimi için ihtiyaç olan uranyu- HAZİRAN 2013 SAYI 07 17

20 KAPAK 1 2 mun hem karada hem de deniz sularında bol miktarda mevcut olması. Böylelikle hammadde temininde dışa bağımlılık ortadan kalkıyor. Ayrıca nükleer güç santralleri siyasi gerginlikler gibi dış faktörler nedeniyle kesintilere maruz kalmıyor. TEHLİKELİ Mİ? Çok avantajlı yönlerine karşın nükleer enerji de bazı riskler içeriyor. Dünya şimdiye dek üç büyük nükleer felaket yaşadı: ABD de Three-Mile Island, Ukrayna da Çernobil ve Japonya da Fukuşima faciası. Çernobil ve Fukuşima tecrübeleri sonrasında nükleer santrallerdeki emniyet ile ilgili kaygı arttı. Radyasyon sızıntısı, kaza ve atıkların ne olacağı gibi nedenlerle nükleer konusuna kuşkuyla yaklaşılmaya başlandı. Herhangi bir enerji tesisi gibi nükleer santrallerde de kaza olasılığı bulunuyor. Ancak İTÜ Nükleer Enerji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Beril Tuğrul, diğerleri ile kıyaslandığında nükleer enerjide kaza olasılığının daha düşük olduğunu belirtiyor lerden beri çalışan bu santrallerde şu ana kadar sadece üç kaza olması buna örnek olarak gösteriliyor. Her kaza sonrası çok önemli derslerin çıkartılıp yeni önlemler alındığına dikkat çekiliyor. Tuğrul, Nükleer santrallerde kaza durumunda çevreye zararı önlenmek üzere tasarım geliştirilmesi yapıldı. Bu tasarımlar; Jenerasyon 3 ve Jenerasyon 3+ olarak niteleniyor. Nükleer güvenlik açısından son tasarımlarla tehdit minimize ediliyor. Ancak, hiçbir konuda olamayacağı gibi risk sıfırlanamaz diyor. Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu da her yaşanan kazadan sonra güvenlik kriterlerinin 3 1.Yerli üretim için enerji ihtiyacını karşılayabilecek büyük, güçlü enerji santrallerine gereksinim duyulmakta. 2. Bir güneş santrali yılda ortalama 2500 saat, hidrolik santral 4000 saat, rüzgar santrali 3000 saat çalışırken, nükleer santral 8000 saat çalışıyor. 3. Dünya genelinde nükleer enerji tesislerinin sayısının azalmaktan ziyade artacağı bekleniyor. gözden geçirildiğini, benzeri kazalara yol açmayacak emniyet tedbirlerinin alındığını belirtiyor. FUKUŞİMA SONRASI NE DEĞİŞTİ? Hazar Strateji Enstitüsü (HASEN) Uzmanı Prof. Dr. Mesut Hakkı Caşın, Çernobil ve Fukuşima daki nükleer santrallerde yaşanan kazaların, dünya ölçeğinde bu teknolojinin olumsuz yanlarına yönelik tartışmaları yeniden alevlendirdiğini söylüyor. Caşın, Eski teknolojilerle kurulan santrallerde yaşanan bu büyük çaplı kazalar nükleer santraller kullanan ülkeler arasında endişelere yol açmış, Almanya gibi bazı ülkelerde nükleer enerjiden vazgeçilmesi yönünde kamuoyu baskısı oluşmasına neden olmuştur. Fakat elektrik üretiminde önemli miktarda fosil kaynaklara bağımlı olan bu ülkeler bu bağımlılığı azaltmak için nükleer santrallere ağırlık veriyor. Buradan da anlaşılıyor ki bu teknolojiden bir çırpıda vazgeçmek kolay değil. Yeni teknolojiler ve güvenlik önlemlerin artırılması suretiyle nükleer santrallerin en az birkaç on yıl boyunca bu ülkeler tarafından kullanılması düşünülüyor diyor. İTÜ Nükleer Enerji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Beril Tuğrul, Mart 2010 da meydana gelen Fukişima olayından sonra vazgeçmenin aksine Japonya dahil birçok ülkenin nükleer programlarına devam edeceklerini açıkladıklarını söylüyor. Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu da Japonya nın nükleeri terk etmediğine dikkat çekiyor: Doğal enerji kaynakları son derece kısıtlı olan ve elektrik enerjisinin büyük kısmını 53 nükleer reaktörden üretmeye dayalı bir enerji politikası geliştirmiş olan Japonya da yaşanan kazanın ertesinde bütün nükleer reaktörler bir süreliğine kapatıldı ve güvenlik 18