KENTE GÖÇ SONRASI SÜREÇTE CİNSİYET SOSYALİZASYONUNDA FARKLILAŞMALAR: EBEVEYNLERİN ETKİSİ. Türkan ERDOĞAN

Transkript

1 SOSYOLOJİ DERNEĞİ KENTE GÖÇ SONRASI SÜREÇTE CİNSİYET SOSYALİZASYONUNDA FARKLILAŞMALAR: EBEVEYNLERİN ETKİSİ Türkan ERDOĞAN VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Ekim 2009, Toplumsal Dönüşümler ve Sosyolojik Yaklaşımlar, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.

2 Türkan ERDOĞAN KENTE GÖÇ SONRASI SÜREÇTE CİNSİYET SOSYALİZASYONUNDA FARKLILAŞMALAR: EBEVEYNLERİN ETKİSİ Türkan ERDOĞAN 1 Öz Sevindik Mahallesi örneğinde Denizli kentine yönelik yapılan bu çalışmanın konusu, göç eden ailelerde ebeveynlerin cinsiyete dayalı norm, değer, tutum ve rollerindeki arklılaşmalarının, çocuklarına ilişkin sosyalizasyon sürecini toplumsal cinsiyet ve kimlik açısından nasıl etkilediğini saptamaya yöneliktir. Yapısal-işlevselci yaklaşımın gözetildiği araştırmada toplumsal cinsiyet sosyalizasyonuna ilişkin cinsiyet rolü kuramı ve sosyal öğrenme kuramından yararlanılmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda göç sonrasında kentte yaşama süresine bağlı olarak ebeveynlerin çocuklarına yönelik sosyalleştirici rollerinde hangi aktörlerin etkili olduğu bilgisine derinlemesine ulaşabilmek amacı ile araştırmada nicel ve nitel araştırma teknikleri kullanılmıştır. Bağımsız ve bağımlı değişkenler arasında sistematik bir ilişkinin olup olmadığını belirlemek amacı ile ki-kare (X 2 ) testi kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları, kentlileşme sürecini yaşamasına rağmen ailede asimetrik bir sosyalizasyonun varlığına işaret etmektedir. Geleneksel değerler ve sıkı hemşehrilik ilişkilerinin, kültürel kentlileşmenin yanı sıra eşitlikçi bir sosyalleşme sürecinde oynadığı olumsuz-gizil bir işlev, kız çocukların iç kimlik krizini ve ikincil konumunu daha da körükleyebilmektedir. Kır kökenli kültürel birikim ve zihniyetin katı karakteri, ailede cinsiyetlerarası ilişkilere egemen olmayı sürdürmektedir. Anahtar Kelimeler: Kentlileşme, göç, cinsiyet sosyalizasyonu, aile 1 Yrd. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1023

3 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi Abstract The subject o this study in case o Denizli is the immigrant amilies, parents gender-based norms, values, attitudes and roles in the dierent to their children, the socialization process o gender and identity in terms o how it aects detection. In this study it has been used gender socialization, social learning theory and sex role theory considering the structural-unctionalist approach. It has been used both quantitative and qualitative research techniques to put orward which actors aect to the sex roles o the children in the process o their socialization ater migration. It has been used chi-square (X 2 ) test to determine whether a systematic relationship between independent and dependent variables. The indings o the study has put orward the presence o an asymmetric socialization process in the urban amilies. O reedom o the tight relationship between traditional values and cultural equality as well as urban play in the process o socialization that a latent unction o the negative-girls secondary position in the identity crisis can incite more. Solid character, mentality o rural origin, cultural background, relationships between sex in the amily continues to be dominant. Keywords: Urban recovery, migration, gender socialization, amily Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

4 Giriş Türkan ERDOĞAN Farklı sosyo-kültürel ve ekonomik yapılar, kendi özellikleri yöneliminde arklı sosyalizasyon desenleri oluştururlar. Daha çok mikro-ilişkisel süreçlerde kendini hissettiren cinsiyet, yaş, etnik köken, milliyet, din, dünya görüşü, eğitim düzeyi gibi yapısal belirleyicilerin bu oluşumdaki etkin rolü bilinen bir gerçektir. Kentleşme sürecinin mikro ilişkiler alanında etkisini gösterdiği temel desen, ailedeki sosyalleşme süreci ve kimlik edinim biçimleridir. Örgütlü bir toplum olarak kentler, özgün toplumsal çevre yoluyla ailenin işlevselliğinde ve bireylerin sosyalleşme biçimlerinde arklı etki ve sonuçlar doğurabilmektedir. Geleneğin ve modernliğin uzlaşım sürecinde toplumsal cinsiyet açısından kentlileşme süreci, arklı birey tiplemelerini de yaratabilmektedir. Kentte yaşama süresi, kentsel kimlik durumu/ kentli olma ya da köylü kalma durumu, toplumsal cinsiyete ilişkin tutum ve değer arklılıkları, ebeveynlerin cinsiyet sosyalizasyonu sürecinde rollerinin arklılaşmasına neden olabilmektedir. 1. Araştırmanın Konusu ve Amacı 2 Sevindik Mahallesi örneğinde Denizli kentine yönelik yapılan bu çalışmanın konusu, göç eden ailelerde ebeveynlerin cinsiyete dayalı norm, değer, tutum ve rollerindeki arklılaşmalarının, çocuklarına ilişkin sosyalizasyon sürecini toplumsal cinsiyet ve kimlik açısından nasıl etkilediğini saptamaya yöneliktir. 3 Göçe bağlı kentlileşme sürecinde aile üyelerinin nasıl bir toplumsal cinsiyet modelinden hareket ettikleri hatta bu modele karşı bir ail olarak nasıl etkin oldukları ya da olmadıkları yönünde otoğraik bir deseni yakalamayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda araştırmamız, sosyo-tarihsel ve kültürel özneler olarak cinsiyetlendirilmiş bi- 2 Araştırmamızın başlangıç aşamasında, göç eden ailelerde çocuğun sosyalleşmesine etki eden aktörlere ilişkin bir karşılaştırma yapmak amacıyla ailede cinsiyete dayalı işbölümü ve rol ayrışması, cinsiyet kalıpyargıları, eş ile ilişkiler, göçe ilişkin nedenler ve hemşehrilik ilişkileri, kentsel yaşama katılım biçimi gibi hususlar da göz önünde bulundurulmuştur. Ancak daha sonra bildirinin basımındaki sınırlılıklar dikkate alınarak, bu çalışmada ağırlıklı olarak ailede çocuğun sosyalleşmesinde etkili olan aktörlere yer verilmiştir. Sözünü ettiğimiz hususların, Kentlileşme süreci ve Toplumsal Cinsiyet Rollerindeki Dönüşümün Dinamikleri başlıklı bir başka çalışmada değerlendirilmesi düşünülmüştür. Elinizdeki bildiri metni, söz konusu çalışmanın devamı ve onun tamamlayıcısı niteliğindedir. 3 Bu çalışma, Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi taraından desteklenen, yürütücü olduğumuz Ailede Cinsiyet Sosyalizasyonuna Etki Eden Faktörlerin Araştırılması- Denizli Örneği adlı 2009KRM012 numaralı projenin ön deneme aşaması için hazırlanmıştır. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1025

5 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi reyler gündelik pratiklerde nasıl bir etkileşimsel matriks oluşturmaktadırlar? sorusu çerçevesinde şekillenmektedir. Çalışmamızda, cinsiyet sosyalizasyonunda arklılaşma derken iki hususu kastetmekteyiz. İlki, arklılaşmanın cinsiyete göre nasıl ve hangi ölçütlere göre arklılık gösterdiği, ikincisi ise kentlileşme süreci açısından bu arklılaşmanın geleneksel ya da modern çizgide nasıl bir karakter sergilediğidir. 2. Araştırmanın Yöntemi Yapısal-işlevselci yaklaşımın gözetildiği araştırmada toplumsal cinsiyet sosyalizasyonuna ilişkin cinsiyet rolü kuramı ve sosyal öğrenme kuramından yararlanılmıştır. Göç olayı ve kentsel bütünleşmenin çok yönlü dinamiğinin aile yapısındaki rol etkileşimini ve bireyleri arklı etkilediği anlayışından yola çıkılarak, çalışmamızda toplumsal cinsiyet temel çözümleme aracı olarak ele alınmış, annelik ve babalık rolleri ile rol arklılaşmasının ve evlilik ilişkisinin kız ve erkek çocuğun sosyalleşmesine ne ölçüde etkide bulunduğu saptanmaya çalışılmıştır. Çalışma bu yönleriyle hem durum saptayıcı hem de ilişki arayıcı bir araştırma özelliğini taşımaktadır. Çalışmanın kuramsal ve kavramsal çerçeve bölümünde belirttiğimiz şekilde göç sonrası sürecin ne gibi değişiklikler yarattığını belirlemek amacıyla Sezal (1997: ) ın değindiği ilk dört kategori göz önünde bulundurulmuştur. Örneklem grubuna dahil edilen ebeveynlere ulaşmak için haneler tespit edilirken muhtarlıkta bulunan ikametgâh kayıtları esas alınmıştır. Sözünü ettiğimiz kategorik sınılamaya göre kente yaşama süresi, beş yıllık süre aralıklarıyla aşağıdaki şekilde belirlenmiş, kente göç ile gelen 120 hane bu sürelere denk düşecek şekilde oransız tabakalı örneklem tekniği kullanılarak, her kategoriden 30 hane araştırmaya alınmıştır: 1.Yeni kentliler (0-5 yıl) 2.Birinci kuşak kentliler (6-10) 3.İkinci kuşak kentliler (11-15) 4. Üçüncü kuşak kentliler (16 yıl ve üzeri) Araştırmanın amacı doğrultusunda göç sonrasında kentte yaşama süresine bağlı ola Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

6 Türkan ERDOĞAN rak ebeveynlerin çocuklarına yönelik sosyalleştirici rollerinde hangi aktörlerin etkili olduğu bilgisine derinlemesine ulaşabilmek amacı ile araştırmada nicel ve nitel araştırma teknikleri kullanılmıştır. Araştırmanın Sayıltıları: 1.Göç ve kentlileşme süreci, toplumsal cinsiyet sisteminde arklılaştırıcı toplumsal değer ve kültürel kalıpyargıları üretirler. 2. Hızlı ekonomik, toplumsal ve kültürel değişimlerin yaşandığı toplumlardaki ailelerde ebeveynlerin çocuklarına yönelik izledikleri sosyalleştirme deseni eşitlik-geleneksellik boyutu üzerinde bir çeşitlilik sergiler. Araştırmanın Hipotezleri: 1. Cinsiyet ile çocuk sahibi olduktan sonra kendini gerçek kadın hissetme durumu arasında ilişki vardır. 2. Cinsiyet ile çocuk sahibi olduktan sonra kendini gerçek erkek hissetme durumu arasında ilişki vardır. 3. Cinsiyet ile çocukların cezalandırılmasına ilişkin mesuliyet arasında ilişki vardır. 4. Cinsiyet ile çocuğun cinsiyet tercihi arasında ilişki vardır. 5. Doğum yeri ile çocuğun cinsiyet tercihi arasında ilişki vardır. 6. Doğum yeri ile ailede kız çocuğun yetiştirilmesinde etkili kişiler arasında ilişki vardır. 7. Doğum yeri ile ailede erkek çocuğun yetiştirilmesinde etkili kişiler arasında ilişki vardır. 8. Cinsiyet ile kız çocuğunun annesi gibi bir kadın olması beklentisi arasında ilişki vardır. 9. Cinsiyet ile erkek çocuğun babası gibi bir erkek olması beklentisi arasında ilişki vardır. 10. Cinsiyet ile çocuğun evlilik öncesi karşı cinsle ilişkisi konusundaki görüş arasında ilişki vardır. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1027

7 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi 11. Kentte yaşama süresi ile kız çocuğunda istenilen özellikler arasında ilişki vardır. 12. Kentte yaşama süresi ile erkek çocuğunda istenilen özellikler arasında ilişki vardır. 2.1.Araştırmanın Evreni Ve Örneklem Seçimi Toplam 79 mahalleden oluşan Denizli ili araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Tekstil sektörü başta olmak üzere imalat sanayii ve tarım sektöründeki gelişmeler nedeniyle, Ege Bölgesi nde iç göç ve dış göç akımını yaşayan illerin başında Denizli gelmektir. Kentin çeperindeki organize sanayi bölgesinin varlığı, bu alanda bir gecekondulaşmanın da giderek artacağı yönünde ipucu niteliği taşımaktadır. Bu özelliklere sahip olması nedeniyle Sevindik Mahallesi, araştırma örneklemimizi oluşturmaktadır. Araştırmanın amacı ve konusu doğrultusunda örneklem grubunun tespiti aşamasında, anketin uygulanacağı hanelerde anne-babanın birlikte yaşıyor olması ve hanede en az bir kız ve erkek çocuğun bulunması kriteri göz önünde bulundurulmuştur Araştırmada Kullanılan Veri Toplama ve Veri Analizi Teknikleri Araştırmanın kavramsal ve kuramsal çerçevesinin oluşturulmasında konu ile ilgili mevcut yazılı literatüre başvurulmuş, uygulama aşamasında ise anket tekniğinin yanı sıra değişkenler arasındaki ilişkinin nasıl olduğunu ortaya çıkarmak ve öznel dünyanın bilgilerine ulaşmak amacıyla derinlemesine mülakat tekniği ve yerinde gözlem tekniği kullanılmıştır. Araştırmada kullandığımız bağımsız değişkenler; kentte yaşama süresi, cinsiyet ve kır-kent kökenli olmanın bir göstergesi olarak kabul ettiğimiz doğum yeri değişkenidir. Uygulamada anket tekniği yoluyla elde edilen veriler SPSS istatistik programına yüklenmiş, alınan sonuçların rekans dağılım ve yüzde tabloları oluşturulmuş ve sorular arasındaki ilişkiselliği belirlemek için çapraz tablolar oluşturulmuştur. Araştırmada bağımsız ve bağımlı değişkenler arasında sistematik bir ilişkinin olup olmadığını belirlemek amacı ile ki-kare (X 2 ) testi kullanılmıştır. Toplam örnek boyutunun küçük olduğu durumlarda Fisher s Exact testi uygulanmıştır Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

8 Türkan ERDOĞAN Ki-kare testinin uygulanmasında anlamlılık düzeyi olarak 0.05 seçilmiştir. 3. Kavramsal Ve Kuramsal Çerçeve Cinsiyet Sosyalizasyonu Toplumsal cinsiyet; toplumsal olarak inşa edilmiş, toplum taraından devam ettirilen ve değiştirilebilen, yani zaman ve uzam açısından değişiklik arz edebilen norm ve davranışlar dizisidir. Söz konusu norm ve davranış dizisi, bireyin toplumla bağının kurulduğu temel sosyal grup olan aile (ebeveynler ve diğer aile üyeleri) taraından sosyalizasyon sürecinde öğretilir ve içselleştirilir. Sosyalizasyon genel tanımıyla, bireylerin toplum ve gruplara az çok etkin bir şekilde katılımını mümkün kılan bilgi, yetenek, hüner ve yönelimleri elde etme-öğrenme sürecidir (Ulusoy, 1994:11). Yapısal-işlevselci kuramın ve cinsiyet rolü kuramcılarının da işaret ettiği gibi aile, sözünü ettiğimiz öğrenme sürecinde toplumun en temel ve en etkili sosyalizasyon birimi olarak, bireyin toplumsal-kültürel sistemle bütünleşmesini sağlamada vazgeçilmez bir rol oynamaktadır. Sosyalizasyon sürecinde toplumsal cinsiyetin gözlendiği/inşa edildiği kişilik yapısı, rol örüntüleri, benlik algılamaları ve davranış kalıpları eğitim, aile, ekonomi gibi kurumlara etki etme potansiyeline sahiptirler ve bu kurumlara içerik kazandırabildikleri gibi, yine bu kurumlar taraından süreklilik arz etmektedirler. Bu bağlamda aile kurumu, sosyal öğrenme kuramında belirtildiği gibi, toplumsal cinsiyet norm ve değerleri aracılığıyla bireyleri kontrol etme rolüne sahip öncelikli bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır, örneğin; erkek gibi kadın, erkekler ağlamaz etiketlemelerinde olduğu gibi. Doğumdan başlayarak (hatta doğum öncesinde cinsiyet tespitinden sonraki aşamadan itibaren) ebeveynler, sürekli olarak çocuklarına kız ve erkek olmalarına göre davranırlar ve bu tiplemeye uygun bir beklenti içerisine girerler. Ödüllendirme-cezalandırma, taklit ve model alma gibi süreç ve mekanizmaları içeren sosyal öğrenme sürecinde klasik öğrenme kuramcılarına göre, (Henschel, 1993:60) ka- 4 Elinizdeki bildiri metininin basımına ilişkin sınırlılıklar göz önünde bulundurularak kentleşme, kentlileşme ve göç olgularına ilişkin tanım ve bilgilerin yanı sıra cinsiyet rolü kuramına, sözünü ettiğimiz çalışmamızda yer verilecektir. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1029

9 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi dın daha çok kendini (cinsiyetini) iade eden davranışa sahip iken erkek, daha çok gösterge ile yani cinsiyetini davranışsal olarak ortaya koyan bir kişiliğe sahiptir. Kuramın en önemli temsilcisi A. Bandura, cinsiyetin sosyalleştirilme sürecinde algılamaya dayalı bir öğrenmenin model alınarak gerçekleştirildiği üzerinde durmaktadır. Sosyal öğrenme kuramı, başka insanların davranışlarının gözlenmesi, pekiştirme ve ceza uygulamaları ve taklit aracılığıyla cinsiyet arklılıklarının şekillendiğini ileri sürmektedir. Cinsiyet rollerine ilişkin oluşturulan tutarlı modellerin pekiştirilmesi sayesinde geleneksel cinsiyet rolleri bir kuşaktan diğerine sürdürülür (Dökmen, 2004: 55, 57). Toplumsal cinsiyet sosyalleşmesinin içeriği heterojen karakteristiktedir. Sosyal sını, milliyet, etnik köken, din, meslek, yaş, dünya görüşü, yaşam tarzı, kimlik biçimleri, gelir düzeyi ve yaşam alanı (oturulan konut tipi, kırsal kentsel alanda yaşam sürdürme gibi) yapısal belirleyicilerin etkileşimine dayalı bir arklılık sergileyen sosyalleşme biçimleri toplumdan topluma ve kültürden kültüre değişiklik gösterebilmektedir. Kültürün yönelimindeki temel sosyalleştirme süreçlerinin asimetrik doğası, kız ve erkek çocukların kimlik oluşumundaki alt süreçleri de arklılaştırabilmekte, bu sayede cinsiyetçi ideolojinin de yeniden üretimi sağlanabilmektedir. Söz konusu süreçte kız ve erkek çocuklar arklı benlik anlayışları, kişilik yapıları, davranış kalıpları ve rol örüntüleri geliştirebilmektedirler. Toplumda hali hazırda var olan kültürel inanç sistemince şekillenen sosyalizasyon alanından beslenen anne ve babaların edindikleri çocuk algısı, onların çocuklarını yetiştirirken nasıl bir beklenti içerisinde olacaklarını da etkileyebilmektedir. Şüphesiz bu algılamada ebeveynlerin kişilik özellikleri ile bulundukları sosyo-kültürel ortam da etkili olmaktadır. Bununla ilgili olarak Piaget nin anlayışından yola çıkan Newberger (Goodnow, 1988:292; Hortaçsu, 2003:210), ebeveynlerin çocuk algısına ilişkin dört aşama belirlemiştir. Bu aşamalar; benmerkezci algı, geleneksel algı, öznel-bireyci algı, süreç veya etkileşim yönelimli algı şeklinde sıralanabilir Kentlileşme Sürecinde Ailenin Sosyalleştirme İşlevlerinde Meydana Gelen Değişmeler Toplumu aileye, aileyi de bireye öncül kılan klasik-işlevselci kuramı eleştiren mo Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

10 Türkan ERDOĞAN dern aile incelemeleri ve eleştirel aile kuramcılarına göre, aile kurumu uyum, birlik, düzen ve denge kadar aynı zamanda güç ve çatışma ilişkilerini de barındırmaktadır. Çocukların modern ailelerde sadece bağımlı kişiler oldukları görüşünü reddedenler, onların işbölümünde akti bir rol oynadıklarını göstermişlerdir (Ecevit, 1993:27). Bir diğer husus, annelik- babalık rollerinin çocukla ilişkisinin yaşa bağlı bir değişkenlik göstermesidir. Çocuğun yaşı ilerledikçe ebeveynlik rolünün cinsiyete göre arklılaşması daha belirgin bir ayırım gösterir. Babanın ve annenin rolü, çocuğun cinsiyeti ve yaşına bağlı olarak arklılık gösterir. Şüphesiz benzer şekilde yaş değişkeni ile birlikte ebeveynlerin sosyo-demograik nitelikleri ve kişilik özellikleri de bu süreçte belirleyici bir rol oynar. Bununla birlikte eşler arası iletişimin doğrudan kız ve erkek çocuklar için bir model oluşturduğunu dikkate aldığımızda geleneksel ve modern sosyalizasyonun bu yönde bir eğilim sergileyeceğini söyleyebiliriz. Nitekim İmamoğlu (1993:58-68) nun yaptığı araştırmaya göre, modern ailelerde eşler çocuklarına, geleneksel ailelerdekine kıyasla daha az sinirlenmekte ve onları daha sıklıkla kucaklamaktadır. Geleneksel ailelerde çocuk anneye daha yakın iken, modern ailelerde anneye olduğu kadar babaya da yakınlaşmaktadır. Yaş ve cinsiyet statüsünün büyük önem arz ettiği geleneksel toplumlarda sosyalizasyon sürecinde kız çocuğu için evlilik, erkek çocuğu için de iş/meslek merkezi bir rol oynar ve ailede yetiştirilme sürecinde çocuğa rol edindirme bu doğrultuda ayrımsal bir çizgi kazanır. Fakat kente gelindiğinde modern iş örgütlenmesi ve örgütlenmiş eğitim mekanizması, bu rol çizgisinin esnekleşmesini zorlar ve ailede cinsiyete dayalı rol ayrımını göreli de olsa değiştirme gücüne erişir. Kentleşme ile birlikte geleneksel sosyal denetim ağı esneklik kazanır. Ancak hemşerilik bağının devamı bu esnekliğin sürdürülmesi yolunda engelleyici bir rol oynar. Kapitalizm öncesi toplumlarda aile temel işlevlerini yerine getirirken üyeleri arasında işbölümünü düzenleyen bir hiyerarşik yapıya sahiptir. Ataerkil düzen diye anılan bu hiyerarşi sisteminde demograik özelliklerine göre belli roller oynayan bireyler, aile içinde arklı konumlarda bulunurlar. Bireylerin arklılaşmasında rol oynayan demograik özellikler, cinsiyet, yaş, evlilik durumu, doğurganlık ve sağlık olarak özetlenebilir. Evlilik ve doğurganlık yoluyla kurulan akrabalık sistemi ve bu sistem içinde üyelerin birbirine yakınlık dereceleri de bireylerin hiyerarşideki konumlarının belirlenmesinde önemli rol oynar (Özbay, 1984:37). Yapılan araştırma- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1031

11 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi lar (Telsiz, 1996:122), geleneksel toplumdaki ebeveynlik rolünün cinsiyete göre katı arklılaşmasında yine de bir kırılmanın yaşandığını belirtmektedir. En azından eski asimetrik değerlerin yerini artık eşitlikçi kültürel değerlerin aldığına yönelik bir eğilimin varlığı söz konusudur. Sanayi öncesi toplumlarda en temel birim olan ailenin üstlendiği çocuk bakımı ve yetiştirme, dinlenme/eğlenme, eğitim, iş düzenin sağlama, kültür aktarımı ve dini-kültürel değer aşılama, güvenlik ve duygusal destek sağlama gibi işlevleri, sanayileşme ve modernleşme ile birlikte uzmanlaşmış arklı kurumlar taraından sürdürülür. Aynı şekilde modern yaşamla birlikte kente gelen köy ailesi, zaman içerisinde belli onksiyonlarını diğer kurumlara devreder. Ancak bu uzmanlaşma süreci, her dönem için ailenin arklı kültürlerde de olsa temel sosyalizasyon alanı olmasını engellemez. Modernleşme sürecinde ailenin kurumsal işlevlerinin azalırken, kişisel işlevlerinin öneminin arttığını belirten W. Ogburn a göre geleneksel işlevlerini transer eden aile, işbirliğinin yerini yarışın, akrabalığın yerini bireyciliğin aldığı kentsel ortamda artık karşılıklı şekat, duygusal bağımlılık, anlayış, huyların uygunluğu, amaç ve değerlerde consensus gibi özelliklere dayanmaktadır. Bununla ilgili yapılan araştırmalar (Başbuğu- Yaraman, 1997:576), Türkiye de yukarıda saydığımız ailenin geleneksel işlevlerinin çoğunun, önemine rağmen varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Aynı araştırmanın bulgularına göre, iç göç sonucunda yaşanan büyük kentle bütünleşme süreci, aile içi cinsel rollerin değişmesi, dolayısıyla aile kurumunun dönüşmesiyle ilgili olarak gelecek kuşakların sosyalizasyonunu belirleyen tutumlarla da olumlu bir korelasyonu yansıtmaktadır. Yine kırsal/eodal/geleneksel ilişkilerden uzaklaşıp, kentsel/kapitalist/modern değerlerle bütünleşildikçe, ailede kız çocuğunun temel amacına yönelik tutumun ataerkil ev kadını ve annelik rollerinden kamusal yaşamda başarıya doğru evrildiği gözlenmektedir. Gelenekselden moderne doğru Türkiye de aile içi etkileşim hangi ara tipte olursa olsun, ailede iki önemli kültürel değer öğesi vardır. Bunlardan ilki annelik, diğeri ise çocuk sahibi olma isteğidir. Çocuğun değeri ile ilgili bir araştırmasında çocuk istemenin nedenlerini sorgulayan Kağıtçıbaşı (1996:95; Hortaçsu, 2003:205), bu nedenleri çocuğun psikolojik, sosyal ve yararcı/maddi değeri olmak üzere üç grup altında toplamıştır. Çocuğun sosyal değeri, aile adı Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

12 Türkan ERDOĞAN nın sürmesi ve erkek çocuk isteğine işaret etmektedir. Bu değerin kent veya köyde yaşamakla bir ilişkisi yoktur. Yararcı değer, çocuklardan beklenen maddi yardım ve yaşlılıkta bakım beklentisini içermektedir. Bu değere, kente kıyasla kırsal kesimde daha azla önem verilmektedir. Psikolojik değer ise çocukların eğlenceli olmasını, onların büyümesinden alınan zevki ve eşler arasındaki ilişkiyi güçlendirdiği inancını içermektedir. 4.Araştırmanın Bulguları Ve Yorumları İlgili Bulgular Örneklem Grubunun Demograik Ve Sosyo-Ekonomik Nitelikleri İle Araştırma konumuz ve amacımız doğrultusunda anket tekniği, aynı hanede hem anne hem de baba için uyguladığından örneklem grubumuzun cinsiyete göre dağılımı sayısal eşitliğe sahiptir. Örneklem grubu 120 si kadın 120 si erkek toplam 240 denekten oluşmaktadır. Örneklem grubunun cinsiyete göre yaş dağılımına bakıldığında kadınlarda en yüksek yaş grubunun sırasıyla (9.2), (8.8) olduğu görülmektedir. Erkeklerin ise sırasıyla 12.9 unun arası, 9.6 sının arasında bir yaş aralığına sahip olduğu görülmektedir. Cinsiyete göre doğum yeri verilerine bakıldığında örneklem grubunun 38.8 nin köy doğumlu, 34.6 sının ise ilçe doğumlu olması, kente göçün açıkça bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Kente doğanların genel dağılımdaki toplam oranı 20 dir. Örneklem grubunun 80 inin kırsal alanda yetişmiş olması, kırsal yapının temel özelliklerine dayalı geleneksel bir sosyalizasyon sürecinin yaşanmış olduğunu göstermektedir. Eğitim düzeyi açısından bakıldığında örneklem grubunun 63.3 ünün ilkokul mezunu olduğu, 12.1 inin ortaokul mezunu olduğu, 11.2 sinin ise lise mezunu olduğu görülmektedir. Yüksekokul-üniversite mezunu olanların sadece 0.4 gibi düşük bir oranı temsil etmesi, hem göçün varlığını hem de modernleşme-kentlileşme açısından eğitim sayesinde bilinçlenme ve arkındalık düzeyine sahip olma olanağının ne kadar düşük olduğu hususunda aydınlatıcıdır. Örneklem grubunda, çalışanlar arasında erkek nüusun oranının 46.6 lük yüksek bir orana 5 Bildirinin basımına ilişkin sınırlılıklar göz önünde bulundurularak, örneklem grubunun demograik-sosyo-ekonomik nitelikleri ve göç etme durumu ile ilgili bulguların değerlendirilmesinde tablolara yer verilmemiştir. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1033

13 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi sahip olduğu, çalışmadığını, ev kadını olduğunu belirten kadınların ise 39.6 lık bir orana sahip olduğu görülmektedir. Çalışanların oranı içinde işçi olduğunu belirtenlerin oranının (31.7; kadınlarda 5.8, erkeklerde 25.8) yüksek olması, kente göç etme nedenleri arasında gösterilebilir. Çok düşük bir oranda da olsa kırsal bir uğraşı alanı olan çitçiliğin 0.8 lik oranla görünürlüğü, kırsal alanla ilişkinin devam ettiğini göstermektedir. Örneklem grubunda genel dağılımın 81.1 inin aylık geliri 1000 TL nın altındadır. Bu dağılım içerisinde en yüksek oranı, 70.7 lik ile TL arası gelir grubu oluşturmaktadır. Bu bilgilerden, örneklem grubumuzu oluşturan nüusun büyük oranının maddi yoksulluk riski ile karşı karşıya olduğunu söyleyebiliriz Örneklem Grubunun Göç Etme Durumu İle İlgili Bulgular Kente nereden gelindiğine ilişkin bilgilerine bakıldığında, örneklem grubunun kente ağırlıklı olarak kırsal alandan geldiği anlaşılmaktadır. Dağılımın 83.2 lik önemli bir oranı kır kökenlidir. Köyden geldiğini belirtenlerin oranı 52.1, ilçeden geldiğini belirtenlerin oranı ise 22.3 tür. Başka bir ilden geldim cevabını verenlerin oranı 16.8 tir. Örneklem grubunun kentte kalış süresi dikkate alınarak Sevindik Mahallesine göç etme nedenlerine baktığımızda son yirmi yıl içerisinde ekonomik nedenlerin kente göçün en temel nedeni olduğunu söyleyebiliriz. 16 yıl ve üstü sürede kentte yaşadığını belirtenlerin 31.2 si, yıl aralığında yaşadıklarını belirtenlerin 26.8 i iş bulmak için kente göç etmişlerdir yıl aralığı için bu oran 24.7 iken, son 5 yıldır kentte yaşayanların 33.5 ü en yüksek oranla bu nedeni ileri sürmüştür Örneklem Grubunun Hane Büyüklüğü İle İlgili Bulgular Sevindik Mahallesi ne göç ile gelen nüusun tahmini hane büyüklüğünü öğrenmek için uygulama esnasında örneklem grubuna, halen kiminle/kimlerle oturduklarını sorduğumuzda, göç sonrası süreçte hane büyüklüğünde önemli bir değişikliğin olduğu görülmektedir. Tarıma dayalı geleneksel toplumun önemli bir özelliği olan geniş aile yapısı, yerini kentli yaşam değerlerinin ve yapının önemli bir özelliği olan çekirdek aile tipi almıştır. Nitekim dağılımda en yüksek oranın 63.8 ile eşim, ben ve bekâr çocuklarımız, ikinci oranın da 17.9 ile sade Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

14 Türkan ERDOĞAN ce eşim ve ben cevabını verenlerin oluşturduğu görülmektedir. Her iki oranın toplamını dikkate alarak örneklem grubunun 81.7 sinin çekirdek aile tipi özelliğini taşıdığını söyleyebiliriz. Ancak dağılımın geniş aile tipine işaret eden diğer oranların toplamına baktığımızda bu dağılımın 17.1 inin halen geleneksel yapıyı sürdürdüğünü ve geniş aile yapısı özelliğine sahip olduğunu görmekteyiz. Sözünü ettiğimiz bu oranlar, aynı zamanda hane içinde kuşaklar arası ilişkiler, eşler arası ilişkiler ve ebeveyn-çocuk ilişkisinin psiko-sosyal gelişim ve yaşam döngüsüne ilişkin açıklayıcı bir zemin sağlamaktadır Çocuğun Sosyalizasyonuna İlişkin Bulgular Çocuğun Değerine İlişkin Algılar ve Kültürel Kalıpyargılar Kavramsal ve kuramsal çerçeve bölümünde değindiğimiz gibi arklı toplumsalekonomik yapılar ve kültürel yaşam ailelerde çocuğa yönelik beklentileri ve algı biçimleri etkileyebilmektedir. Bu konuda Kağıtçıbaşı (1996:95) nın kültürlerarası zeminde ve Türkiye de çocuğun değerine yönelik araştırması dikkate alınmıştır. Genel olarak diyebiliriz ki; kırsal yapılarda çocuğun ekonomik-yararcı değeri varken kentsel yapılarda çocuğun daha çok psikolojik değeri vurgulanır. Çalışmamızda hangi değer alanının sıklıkla dile getirildiğine ilişkin Tablo 1 de verdiğimiz dağılımın sonucuna göre hem erkek hem de kız çocuklar için ebeveynler daha çok çocuğun psikolojik değeri yönünde cevap vermişlerdir. Psikolojik değere her iki cinsiyet için yapılan vurgu, bir yandan kentsel bir değer algısına işaret ederken kız cinsiyetin ev alanında, erkek çocuğun ise iş alanında vurgulanması, ailede hiyerarşik bir sosyalizasyonun varlığını göstermektedir. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1035

15 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi Tablo 1: Örneklemin Çocuğun Değerine İlişkin Algı Dağılımı Çocuğunuzun varlığı aile yaşamına ne gibi olumlu katkılar getirdi? Hiçbir olumlu katkısı olmadı Ailede ve toplumda saygınlığım arttı Ailem ve eşimin gözünde değerim arttı Ekonomik açıdan rahatladık Ailelerimizden maddi destek aldık Bize arkadaşlık etti Evin neşesi arttı Evin bereketi arttı Ev işlerine yardım etmektedir Cinsiyet Kız çocuğu Erkek çocuğu Toplam Toplam Kadın Erkek Kadın Erkek Kız Erkek çocuğu çocuğu Yukarıda çocuğun değerine yönelik algılama biçimlerine ek olarak bir başka soruda Kağıtçıbaşı (1991:79-93) nın bir diğer araştırmasından yararlanılarak, bu kez kadın ve erkek cinsiyetlerin çocuk sahibi olmaları bakımından benlik algılarına yönelik düşünceleri (Tablo 2) öğrenilmek istenmiştir. Araştırmanın birinci ve ikinci hipotezi ile ilgili olarak yaptığımız ki-kare analizi sonucuna göre cinsiyet ile çocuk sahibi olduktan sonra kendini gerçek kadın ya da erkek hissetme durumu arasında.002 anlamlılık düzeyinde yüksek bir ilişki bulunmuştur. Doğurganlığın kültürel değeri kadınlar ve erkekler için anlamlı bir arklılık göstermektedir. Bu sonuç, Tablo 1 de verdiğimiz; katılımcıların ailede ve toplumda saygınlığım arttı ve ailem ve eşimin gözünde değerim arttı yargı cümleleri ile ilgili sonuçlarla paralellik göstermektedir. Dağılıma (Tablo 2) ilişkin diğer ki-kare analizi sonuçları, cinsiyete göre bir arklılık sergilemeksizin anne-babaların üremeye dayalı bir sosyalizasyon anlayışını benimsemiş olduklarını göstermektedir Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

16 Türkan ERDOĞAN Tablo 2: Anne-Baba Olmanın Doyumuna Yönelik Dağılım Ebeveynlerin Çocuklarla İlgili Konular Hakkındaki Düşünceleri Eşler çocuk sahibi olmadan da mutlu bir hayat yasayabilir. Siz ancak bir çocuk sahibi olduktan sonra mı kendinizi gerçek bir kadın/erkek gibi hissettiniz? Sizce, çocuk sahibi olmak sizi ve eşinizi birbirinize daha mı çok yakınlaştırır? Sizce, insanlar ancak çocuğunuz olduktan sonra mı size yetişkin gözüyle bakarlar? Sizce, çocuk olduktan sonra kendinize daha mı çok güvenmeye başladınız? Çocuğunuzun sizin bir devamınız olduğunu/olacağını düşünür müsünüz? Cinsiyet Kadın ,4 Fikrim Yok Fikrim Yok Fikrim Yok Fikrim Yok Fikrim Yok Fikrim Yok Erkek , Toplam , X 2 - Analizi X 2 =2.392 P=0.302 (P>0.05) X 2 =12.74 P= X 2 = P= (P>0.05) X 2 = Sd=3 13 P= (P>0.05) X 2 = P= (P>0.05) X 2 = P=0.259 (P>0.05) Cinsiyet ile çocuk sahibi olduktan sonra kendini gerçek kadın hissetme durumu arasında ilişki bulunmuştur (p<0.05). Cinsiyet ile çocuk sahibi olduktan sonra kendini gerçek erkek hissetme durumu arasında ilişki bulunmuştur (p<0.05) Tablo 1 ve Tablo 2 deki verilerden hareketle kavramsal ve kuramsal çerçevede değindiğimiz Newberger (Goodnow, 1988:292) in dört arklı algı biçiminden ilk ikisini; benmerkezci algı ve geleneksel algı biçimlerinin örneklem grubundaki ailelerde görüldüğünü söyleyebili- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1037

17 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi riz. Görüşme yaptığımız bir ailenin ilk çocuğunun erkek doğması, ailede babasının deyimiyle, erkek adamın erkek oğlu olur anlayışıyla sevinçle karşılanmış, bebeğin ilk bakım yıllarından hemen sonra, babaanne taraından 6 yaşına kadar çocuk annesinden alınmıştır, annenin bize anlatımıyla kayınvalide, kendi kültürümüze göre bir erkek yetiştirmek istiyoruz, ne de olsa soyumuzu devam ettirecek geleneksel anlayışını sergilemiştir. Görüşme yaptığımız ailelerde verilen cevaba göre kuşaklararası yaptığımız tematik kıyaslamalar, değindiğimiz evlilik ve aileye ilişkin kültürel anlamlılığın devamını ve ebeveynlerin benzeri bir kültürel algılamanın süregeldiğini söyleyebiliriz Cinsiyet Tercihi Ve Bebek Bakımı İle İlgili Bulgular Sosyo-kültürel annelik ile duygusal emeğin önem derecesini ve buna ilişkin toplumsal rol dağılımını sorgulamak amacıyla ayrıca örneklem grubuna evde çocuk bakma işini kim yerine getirmektedir? sorusu sorulmuştur. Tablo 3: Cinsiyete Göre Evde Çocuk Bakma İşi İle İlgili Rol Dağılımı Cinsiyet Çocuk Bakma Kadın Birlikte Toplam Kadın X 2 =1.38 Erkek Sd= P=0.156 Toplam Cinsiyet ile çocuk bakımı rolü arasında olumlu bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Örneklem grubunun cevapları (Tablo 3) ailede çocuğun yetiştirilmesi sürecinde anneliğin merkezi rol oynadığını göstermektedir. Bu bulgu, biyolojik anneliğin kültürel olarak tanımlanmasının yanı sıra ailede cinsiyete dayalı rol dağılımın da asimetrik bir işbölümüne kaynaklık ettiğini göstermektedir. Nitekim 60.8 lik bir oranla (kadınların 27.9 u, erkeklerin ise 32.9 una göre) ailede otoritenin ve selahiyetin babada toplandığını belirten örneklem grubuna, ailede çocuklarla ilgili karar alma yetkisinde annenin önem derecesini sorgulamak amacıyla çocukların cezalandırılmasında esas mesuliyet babaya ait olmalıdır ikir cümlesi konusunda görüşleri sorulmuştur. Bu ikir cümlesi, aynı zamanda üçüncü hipotezimiz ile ilgilidir Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

18 Türkan ERDOĞAN Ki-kare analizi sonucunda cinsiyet ile çocukların cezalandırılmasına ilişkin mesuliyet arasında olumlu ilişki bulunmuştur (Tablo 4). Ailede çocukla ilgili karar alma süreçleri ve toplumsal rol dağılımına ilişkin bulguların cinsiyete göre içerdiği asimetrik arklılaşma, çocuğun otorite temsiliyeti-cinsiyete dayalı rol dağılımı ile ilgili yetiştiği ve deneyimlediği öğrenme süreci hakkında da bilgi vermektedir. Söz konusu bulgular, cinsiyet rolü kuramı ve sosyal öğrenme kuramının vurguladığı içerikle örtüşmektedir. Ailede anne ve baba, çocuğun öznel dünyasında toplumsal cinsiyet kimliğinin inşası ve toplumsal rol öğrenimi sürecinde ana igürler olarak işlev göstermektedir. Ailede sosyalleştirici desenin taşıdığı simetrik-asimetrik karakter, bu yolla kuşaklara aktarılabilmektedir. Tablo 4: Cinsiyete Göre Çocukların Cezalandırılmasında Esas Mesuliyetin Babaya Ait Olup Olmadığına İlişkin Dağılım Çocukların cezalandırılmasında esas mesuliyet babaya ait olmalıdır Cinsiyet Toplam X2 -Analizi Katılırım Katılmam Fikrim Yok Kadın X 2 =0.012 Erkek P=8.883 Toplam Cinsiyet ile çocukların cezalandırılması ile ilgili mesuliyet arasında olumlu ilişki bulunmuştur (p<0.05). Araştırmanın dördüncü hipotezi çocuğun cinsiyeti açısından arklı bir kültürel değere sahip olup olmadığı ile ilgilidir. Bunun için katılımcılara elinizde olsa/olsaydı çocuğunuzun kız mı olmasını isterdiniz yoksa erkek olmasını mı istersiniz? sorusu sorulmuştur. Hipotezimize göre ebeveynler, kız çocuğuna oranla daha çok erkek çocuğa sahip olma eğilimi gösterirler. Bununla ilgili ki-kare analizi sonucuna göre (Tablo 5) ebeveynler, çocuklarının cinsiyet tercihinde bir ayrım gözetmemişlerdir. Ebeveynlerin cinsiyeti ile çocuğun cinsiyet tercihi arasında olumlu bir ilişki bulunmamıştır. Her iki cinsiyet grubu da, yani dağılımın 94.6 sı arketmez cevabını vermiştir. Araştırmanın ön aşamasında yaptığımız görüşmeler ve gözlemlerden hareketle çocuğun cinsiyet tercihinin kır-kent kökenli olma durumu açısından arklılık sergileyeceği düşünül- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1039

19 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi müştür. Bununla ilgili olarak kurduğumuz beşinci hipoteze göre doğum yeri ile çocuğun cinsiyet tercihi arasında olumlu bir ilişki bulunmaktadır. Tablo 5: Örneklemin Çocukta Hangi Cinsiyeti Tercih Ettiğine İlişkin Dağılım Cinsiyet Kadın Erkek Toplam Elinizde Olsa/Olsaydı çocuğunuzun kız mı olmasını isterdiniz yoksa erkek olmasını X 2 -Analizi mı isterdiniz? Toplam Kız Erkek Farketmez X 2 = P= Cinsiyet ile çocuğun cinsiyet tercihi arasında ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Yapılan ki-kare analizi sonucuna göre.020 anlamlılık düzeyinde hipotezimiz kabul edilmiştir. Kır kökenli ebeveynler, cinsiyet tercihinde arklı eğilimler sergilerken kent kökenli olanlar arketmez cevabını vermişlerdir (Tablo 6). Tablo 6: Doğum Yerine Göre Örneklemin Çocukta Hangi Cinsiyeti Tercih Ettiğine İlişkin Dağılım Elinizde Olsa/Olsaydı çocuğunuzun kız mı olmasını Doğum Yeri isterdiniz yoksa erkek olmasını mı isterdiniz Kız Erkek Farketmez Toplam Köy Kasaba İlçe X 2 = Şehir Sd= P=0.020 Toplam Doğum yeri ile çocuğun cinsiyet tercihi arasında ilişki bulunmuştur (p<0.05). Kente göç sonrası süreçte, kırsal yapı değerlerinden kopmakla birlikte çocuğun cinsiyeti bakımından bir ayırımın yapılmadığı görülmekle beraber, sonraki bölümlerde görülece Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

20 Türkan ERDOĞAN ği üzere ebeveynlerin çocukların yetiştirilme tarzlarında eşitlikçi bir anlayışın benimsenmediği görülmektedir. Kişilerin Dağılımı Doğum Yeri Köy Kasaba İlçe Şehir Toplam Doğum Yeri Tablo 7: Doğum Yerine Göre Çocuğun Yetiştirilmesi ve Büyütülmesinde Etkili Sizce çocuğun yetiştirilip büyütülmesinde kim daha etkilidir? (Kız çocuğu için) Bazen Hem Annebaba Anne Baba Top anne, anne- Aile bazen hem büyükleri ve aile lam baba 20 baba 24 0 büyükleri Sizce çocuğun yetiştirilip büyütülmesinde kim daha etkilidir? (Erkek çocuğu için) Anne Baba Bazen anne, bazen baba Hem anne, hem baba Aile büyükleri Anne-baba ve aile büyükleri Top lam X 2 = Sd=15 P=0.029 Köy Kasaba X 2 = Sd=15 İlçe P= Şehir Toplam Doğum yeri değişkeni ile ailede kız çocuğun yetiştirilmesinde etkili kişiler arasında ilişki bulunmuştur (p<0.05). Doğum yeri değişkeni ile ailede erkek çocuğun yetiştirilmesinde etkili kişiler arasında ilişki bulunmuştur (p<0.05). Süreçleri Ebeveynlerin Çocuklara Yönelik Otorite Alanları Ve Karar Alma Örneklem grubuna, çocuğun yetiştirilip büyütülmesinde kimin daha etkili olduğu sorulmuştur. Dağılımın büyük bir oranı her iki cinsiyet için eşit denilebilecek oranda (kız çocuğu için 34.2, erkek çocuğu için 34.6) anne ve babanın birlikte etkili olduğunu belirtmişler- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1041

21 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi dir. Araştırmanın altıncı ve yedinci hipotezleri olarak, kır ve kent kökenli olma durumu ile ailede çocuğun yetiştirilmesinde etkili kişiler arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığını sorguladığımızda yapılan ki-kare analizi sonucunda (Tablo 7) doğum yeri ile ailede kız ve erkek çocuğun yetiştirilmesinde etkili kişiler arasında anlamlı bir ilişkinin varlığı saptanmıştır. Tablo 8 deki bulgular, kır kökenli ebeveynlerin aile ortamında kız çocuğunun daha çok annenin, erkek çocuğun ise babanın etkisi altında büyüdüğünü ortaya koyarken kent kökenli ailelerde cinsiyet aktörünün etkisi giderek azalma gösterdiği, her iki cinsiyetteki çocuk için anne-baba rolünün birlikte etkili olduğu gözlenmiştir. Bu sonuç, sosyal öğrenme kuramının bulgularıyla paralellik göstermektedir. Yetiştirilme sürecinde kız çocuğu için anne, erkek çocuğu için de baba igürü, rol modeli olmanın yanı sıra aynı zamanda duygusal ve toplumsal ilişkide merkezi bir rol oynamaktadır. Görüşme yaptığımız erkek genç deneklerden biri, anne ile olan yakın ilişkisine değinmiş, babası ile halen mesaeli bir ilişki içerisinde olduğunu dile getirmiştir: Babamdan hiç sevgi görmedim. ( )Bazen kızardı babam bizi döverdi uakken döverdi.. Genç kızlar sorunlarını anneleriyle daha çok paylaşmakta, babaya karşı bir mesae içerisinde olmaktadırlar. Cinsiyet sosyalizasyonunda aile ortamında erkekliğin kültürel kodlanmasında şiddet yapılandırıcı bir öğe olarak reerans alınmaktadır. Bunda, eşler arası ilişkilerde çatışmanın varlığı ve ev içi sorunların çocukların yanında dile getirilmesinin etkili olduğu düşünülerek çalışmamızda örneklem grubuna ev içi sorunları çocuklarınızın yanında tartışır mısınız? sorusu yöneltilmiştir. Günümüzde hala güncelliğini koruyan kadına ve çocuğa yönelik aile içi şiddetin toplumsal ve kültürel boyutu kır-kent kökenli olma, yaş, eğitim ve gelir düzeyi gibi değişkenlere göre arklılık gösterdiği gerçeği göz önünde bulundurulmuş, bu maksatla çalışmamızda (Tablo 8) doğum yeri ile aile içi sorunları çocukların yanında tartışma arasındaki ilişki sorgulanmış, yapılan ki-kare analizi bu ilişkinin anlamlı olduğu bulunmuştur Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

22 Türkan ERDOĞAN Tablo 8: Doğum Yerine Göre Örneklemin Ev İçi Sorunları Çocukların Yanında Tartışmasına İlişkin Dağılım Ev içi sorunları çocukların yanında tartışır mısınız? Doğum Yeri Evet Bazen tartışırız Asla tartışmayız Toplam Köy Kasaba İlçe X 2 = Sd=6 Şehir P= Toplam Doğum yeri ile ev içi sorunların çocukların yanında tartışılması arasında ilişki bulunmuştur (p<0.05). Görüşme yaptığımız ailelerde çocukların ergenlik döneminde olmasının, hem kuşaklararası bir çatışmayı hem de kardeşler arasında bir çatışmayı derinleştirdiği bilgisine ulaşılmıştır. Cinsiyete dayalı kimliğinin kültürel inşasında kız çocuğu ailede hem babasının hem de erkek kardeşinin baskısı ile karşı karşıyadır. Gözlemlerimize göre cinsellik ve giyim, kente göç etmiş ailede en temel kültürel ve dinsel direnç noktalarıdır. Bununla ilgili olarak bir diğer soruda cinsiyet değişkeni açısından arklı cinsiyetlere yönelik davranış biçimlerinde ebeveynlerin ne kadar sert-hoşgörü oldukları bilgisine ulaşılmak istenmiştir. Tablo 9 da görüldüğü üzere genel dağılımın 42.5 i, her iki cinsiyet için de duruma göre, sert ya da hoşgörülü davrandığını belirtmiştir. İkinci sırada dağılımın 40 ı yumuşak ve hoşgörülü davrandığını söylese de Tablo 10 da ve Tablo 11 de görüleceği üzere çocukların özellikle giyimi ve karşı cinsle ilişkisi konusunda sert bir tutumun sergilendiği görülmektedir. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1043

23 Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi Tablo 9: Cinsiyete Göre Kız ve Erkek Çocuklara Yönelik Davranışlarda Hoşgörü-Sertlik Derecesi Çocuklarınızın yetiştirilmesinde sert ve disiplinli mi yoksa yumuşak ve hoşgörülü mü davranırsınız? Sert ve disiplinli Yumuşak ve hoşgörülü Duruma göre değişir Fikrim yok Toplam Kız çocuğu Cinsiyetiniz? Erkek çocuğu Kadın Erkek Kadın Erkek , Toplam Kız çocuğu Toplam Erkek çocuğu Kız çocuğu için X 2 =2.968 Sd=3 P=0.397 Erkek çocuğu için X 2 =1.995 Sd=3 P= Yetiştirilme Tarzları Ve Kültürel Kalıpyargılar Sosyalizasyon sürecinde kadınlık ve erkeklik kimliğinin inşasında ebeveynlerin hangi kültürel kalıpyargıları benimsediği ve bu yönde çocuklarını nasıl yetiştirdikleri bilgisine ulaşmak amacı ile örneklem grubundan kız ve erkek çocuklar için ayrı ayrı belirttiğimiz bazı ikir cümlelerine (Kağıtçıbaşı, 1991:83; Altınay ve Arat, 2008) cevap vermeleri istenmiştir. Gündelik pratiklerde toplumsal cinsiyet ayrımının belirleyici noktalarına ilişkin olarak Tablo 10 da ve Tablo 11 de verdiğimiz ikir cümleleri hem kalıpyargılar hem de cinsiyete dayalı davranış arklılaşması hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir. Her ne kadar giysilerinde pembe-mavi rengi kullanmak gibi kentsel-cinsiyete özgü bir tüketim alışkanlığını sergilese de ebeveynler, üreme merkezli geleneksel sosyalizasyon yöneliminde bir yetiştirme anlayışına sahiptirler. Tablolarda ikir cümleleri ile cinsiyet arasındaki ilişkinin anlamlı olup olmadığı sorgulanmıştır. Sekizinci hipotezimiz, annelerin babalara nazaran kız çocuklarının büyüdüklerinde kendileri gibi olmaları yönünde daha çok eğilim gösterecekleri ile ilgilidir. Buna göre cinsiyet ile kız çocuğunun annesi gibi bir kadın olması beklentisi arasında ilişki vardır. Tablo 10 da görüldüğü üzere yapılan ki-kare analizi sonucunda cinsiyet ile kız çocuğunun annesi gibi olması beklentisi arasında ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Anneler gibi babalar da aynı şekilde cinsiyet rolü ku Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

24 Türkan ERDOĞAN ramı ve sosyal öğrenme kuramının açıklamalarına paralel olarak, kız çocukları için anneyi bir rol modeli ve kimlik igürü olarak görülmektedir. Sosyal öğrenme kuramının ileri sürdüğü gibi, görüşmelerimizde kız çocuğunun toplumsal cinsiyet kimliğini edinmesinde annesini model aldığı, onun kendisiyle olan ilişkisini bebeğiyle oynarken taklit ettiğini görmekteyiz. 22 yaşında meslek yüksek okulu bir genç kız, bununla ilgili olarak şunları dile getirmiştir: hep bebek oyuncaklarım olurdu dayım alan bana hep bebek oyuncak getirirlerdi, pek sevmedim ben arabaları. Ki-kare analiz sonuçları her ikir cümlesi için ilgili tablolarda gösterilmiştir. Genel olarak kültürel kalıpları reerans alan ebeveynlerin cinsiyet değişkeni açısından bir arklılık sergilemediklerini belirtebiliriz. Yaptığımız görüşmelerden öğrendiğimiz kadarıyla, geleneksel anlayışın sosyalizasyona hâkim olması, ikinci kuşağın da ebeveynler gibi giyimde hassas davranmalarına yol açmaktadır. Ebeveynler gibi çocuklar da, kız çocuklarının kısa şort giymelerini, kısa kollu dolaşmalarını ya da mini etek giymelerini asla uygun görmemektedirler. Bunu, muhaazakâr anlayışın aile, işyeri gibi mikro ilişkisel yapılardaki egemenliğine bağlayabiliriz. 22 yaşındaki yüksekokul mezunu bir genç kadının sözleri bunu teyit etmektedir. Askılı giymem yasaktı, askılı giydirmek yoktu.(...) Erkeğe göre kızı daha çok sıkıyorlar namus kavramı için. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1045

25 Dağılımı Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi Tablo 10: Cinsiyete Göre Kız Çocuğunun Yetiştirilmesine Yönelik Düşüncelerin Kız çocuğunun yetiştirilmesine Yönelik Düşünceler Kız bebeğimin giysilerinde daha çok pembe rengi kullandım Kız çocuğun silah oyuncakla oynamasında bir sakınca görmem Kızımın mini etekle dolaşmasında bir sakınca görmem Kızımın askılı elbiseyle dolaşmasında bir sakınca görmem Kısa şort erkek giysisidir, kızımın giymesini hiç istemem Kızım, büyüdüğünde annesi gibi bir kadın olmalı Kız çocuğu, ev işlerinde annesine yardım etmelidir Kız çocuğu erkek çocuklarla oyun arkadaşlığı kurabilir Kız çocuğuna nazaran daha çok erkek çocuğun ikrini ciddiye alırım. Cinsiyetiniz? Kadın Erkek Toplam X 2 = P=0.000 X 2 =2.619 P=0.270 X 2 =2.628 P=0.269 X 2 =4.766 P=0.092 X 2 =3.786 P=0.151 X 2 =3.708 P=0.157 X 2 =4.684 P= X 2 = P=0.656 X 2 =4.911 P=0.086 Cinsiyet ile kız çocuğunun annesi gibi bir kadın olması arasında ilişki bulunmamıştır (p>0.05) Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı

26 Türkan ERDOĞAN Yukarıda değindiğimiz bu durumu, ailedeki ataerkil yapının da içinden geldiği ve ondan beslendiği, toplumsal tabakanın ve kurumsal alanların her yönünde sızan cinsiyet rejiminin hegemonik karakterine bağlayabiliriz. Bu cinsiyetçi ideoloji, kendini mikro-ilişkisel süreç ve yapılarda genellikle gündelik dilde el ne der anlayışıyla somutlaştırmaktadır. Erkek çocuk ile ilgili olarak aşağıda Tablo 11 e bakıldığında geleneksel sosyalizasyon anlayışı doğrultusunda ebeveynler, erkek çocuğun oyuncak bebek ile oynamasını, uzun saçlı olmasını, küpe takmasını uygun görmemektedir. Bununla ilgili yapılan ki-kare analizi sonuçlarına göre (Tablo 10 ve 11) gerek kız gerekse erkek gündelik yaşamda cinsiyete özgü olarak kabul edilmiş renkleri çocuk giysilerinde daha çok kadınların kullandığını görmekteyiz. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 1047

27 Tablo 11: Cinsiyete Göre Erkek Çocuğunun Yetiştirilmesine Yönelik Düşüncelerin Dağılımı Kente Göç Sonrası Süreçte Cinsiyet Sosyalizasyonunda Farklılaşmalar: Ebeveynlerin Etkisi Erkek çocuğun yetiştirilmesine Yönelik Düşünceler Erkek çocuğumun giysilerinde daha çok mavi rengi kullandım Toplumumuzda erkek olarak görülmesinde oğlan çocuğunun sünnet olmasının rolü büyüktür Erkek çocuğun bebek oyuncakla oynamasında bir sakınca görmem Oğlumun uzun saçlı gezmesinde bir sakınca görmem Oğlumun küpe takmasında bir sakınca görmem Oğlumun kısa şortla dolaşmasında sakınca yoktur Toplumda bıyıklı olmak bir erkek için önemlidir, oğlumun da bıyıklı olmasını isterim Oğlum büyüdüğünde babası gibi bir erkek olmalı Erkek çocuğu ev işlerinde annesine yardım etmelidir Erkek çocuğu kız çocuklarla oyun arkadaşlığı kurabilir Cinsiyetiniz? Kadın Erkek Toplam X 2 = P= X 2 = P= X 2 = P= X 2 = Sd=3 P= X 2 = P= X 2 = P= X 2 = P= X 2 = P= X 2 = P= X 2 =5.219 P= Cinsiyet ile erkek çocuğun babası gibi bir erkek olması arasında ilişki bulunmuştur (p<0.05) Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı