Çiğ ve Fiziksel Muameleye Tabi Tutulmuş Adi Fiğin (Vicia Sativa L.) Etlik Piliçlerde Performans, Kesim ve Bazı Kan Parametreleri Üzerine Etkisi *

Transkript

1 Çiğ ve Fiziksel Muameleye Tabi Tutulmuş Adi Fiğin (Vicia Sativa L.) Etlik Piliçlerde Performans, Kesim ve Bazı Kan Parametreleri Üzerine Etkisi * Gürkan SEZMİŞ * Muhlis MACİT 102 Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 25240, Erzurum, Türkiye Sorumlu yazar: gurkan.sezmis@atauni.edu.tr Geliş Tarihi (Received): Kabul Tarihi (Accepted): Çiğ ve fiziksel muameleye (ıslatılmış ve kavrulmuş) tabi tutulmuş adi fiğin (Vicia Sativa L.) etlik piliç deneme yemlerine %20 oranında katılmasının performans, kesim ve bazı kan parametreleri üzerine etkilerini incelemek amacıyla yürütülen çalışmada, 200 adet bir günlük Ross-308 etlik civciv şansa bağlı olarak 4 gruba ayrılmış ve 1. grup bazal yemle (K), 2., 3. ve 4. gruplar ise sırasıyla %20 çiğ (ÇF), ıslatılmış (IF) ve kavrulmuş fiğ (KF) katılarak oluşturulan yemlerle 6 hafta süreyle beslenmişlerdir. Deneme yemleri hayvanların besin madde ihtiyacını karşılayacak şekilde izonitrojenik ve izokalorik olarak hazırlanmış ve ad-libitum düzeyde verilmiştir. Deneme süresince performans kriterleri için haftalık tartımlar yapılmış ve kan analizleri için kesim öncesi kan örnekleri alınmıştır. Deneme sonunda her gruptan ortalama besi sonu canlı ağırlığa en yakın 5 hayvan seçilerek bazı kesim özellikleri belirlenmiştir. Grupların ortalama günlük canlı ağırlık artışları sırasıyla 47.92, 46.65, 48.12, g; ortalama günlük yem tüketimleri , , , g; yem dönüşüm oranları (kg yem/kg CA) 2.32, 2.26, 2,17, 2.22 olarak saptanmıştır. Canlı ağırlık artışı üzerine muamelenin etkisi önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Gruplar arasında ölüm oranı bakımından önemli bir fark görülmemiştir (P>0.05). HDL, LDL ve kolesterol hariç diğer kan serum parametreleri ile kesim özellikleri muameleden etkilenmemiştir. Sonuç olarak, IF ve KF ile beslenen grupların bazal yem (K) ve çiğ fiğ içeren yemle beslenen gruplarla performans ve kesim özellikleri bakımından paralellik arz etmesi, ölüm oranının ise söz konusu gruplarda K ve ÇF gruplarına göre daha düşük olması, %20 düzeyine kadar ıslatılmış ve kavrulmuş fiğin protein kaynağı olarak etlik piliç yemlerine katılabileceğini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Etlik piliç, Adi fiğ, Performans, Serum parametreleri, Kesim özellikleri * Bu çalışma, 2012/412 proje numarasıyla Atatürk Üniversitesi BAP komisyonu tarafından desteklenen ve Prof. Dr. Muhlis MACİT danışmanlığında Arş. Gör. Gürkan SEZMİŞ tarafından hazırlanan Yüksek Lisans Tezinden özetlenmiştir. Effect of Raw and Physical Processed Common Vetch (Vicia Sativa L.) Seed on Performance, Slaughter Traits and Some Blood Parameters in Broiler Chicks This study was conducted to investigate the effects of inclusion of raw or physical treated (water-soaked and roasted) common vetch seed into broiler diets on performance, slaughter traits and some blood parameters. A total of 200 Ross- 308 broiler chicks, one day of age, were randomly allocated to four groups. Treatment groups were fed with basal diet (C) or diets containing of basal diet plus 20% raw vetch seed (RV), basal diet plus 20% water-soaked vetch seed (SV), basal diet plus 20% roasted vetch seed (RV) for 6 weeks. Diets were formulated isonitrogenous and isocaloric with all other nutrients recommended NRC requirements for broilers and given ad-libitum to treatment groups. During the trial, live weights and feed consumptions were weekly determined for performance traits, and blood samples were taken for analysis before slaughter. At the end of the experiment, 5 chicken were selected from each group to determine slaughter traits. Average daily live weight gain(g), daily feed intake(g) and feed conversion rate (kg feed / kg of weight gain) were 47.92, 46.65, 48.12, 47.30; , , , ; 2.32, 2.26, 2.17, 2.22 for the K, ÇF, IF and KF groups, respectively. The effect of treatment on performance traits was insignificant (P>0.05). No significant differences were found among the groups in mortality (P> 0.05). Cholesterol, HDL and LDL from blood serum parameters were affected by treatment, but the effect of treatment on the other blood parameters and slaughter traits were not significant in present study. Consequently, the results from the present study indicated that soaked and roasted common vetch seed may be included the level of 20% as a protein source in broiler diets without adverse effect on the performance, slaughter traits and blood serum parametres. Key Words: Broiler, Common vetch seed, Performance, Serum parameters, Slaughter traits Giriş Hayvansal ürünlerin maliyetini etkileyen en önemli girdi kullanılan yemlerdir. Yemleri mısır ve soya esasına dayalı olarak hazırlanan kanatlılar, beslenme kaynakları bakımından insanlarla rekabet halindedirler. Bu nedenle, son yıllarda kanatlı hayvanların beslenmesinde insan yiyeceği olarak kullanılmayan selülozlu yemlerin ve soya küspesine alternatif bitkisel protein kaynaklarının kullanımını geliştirmeye yönelik çalışmalar hız kazanmaktadır. Etlik piliç yetiştiriciliği, hayvancılık faaliyetleri içerisinde en hızlı gelişeni ve

2 yayılanıdır. Bunda şüphesiz et verimine ilişkin karakterlerin kalıtım derecelerinin yüksek oluşu nedeniyle ıslah yoluyla hızlı bir ilerleme sağlanabilmiş olması en başta gelen etkenlerden birisidir. Bundan başka dünyada nüfus artışına paralel olarak beslenme sorunları da artmış, böylece daha hızlı ve daha ucuz üretilebilen besin maddeleri önem kazanmıştır. Etlik piliç yemlerinin %25-35 lik kısmını oluşturan soya küspesi üretimimiz çok az olmakla beraber büyük çoğunluğunu ithal ettiğimiz bir gerçektir. Büyük bir kısmı ithal edilen soya küspesine alternatif olarak başta fiğ olmak üzere baklagil daneleri doğrudan veya değişik fiziksel muamelelere tabi tutulduktan sonra protein kaynağı olarak kanatlı yemlerinde kullanılmaktadır. Çünkü fiğin protein içeriği (285 g/kg KM) (Fernandez-Figares ve ark., 1995) soya küspesinden düşük olmasına rağmen enerji içeriği (12.8 MJ/kg) (Flores ve Castanon 1991) daha yüksektir. Amino asitlerden lizin bakımından zengin, metiyonin ve sistin yönünden fakirdir (Seabre ve ark., 2001). Adi fiğin ham proteini %25-30, ham yağı %1-2, ham külü %4-6, ham selülozu %5-6, N siz öz maddeleri %53-55 ve metabolik enerjisi kcal/kg arasında değişmektedir. N siz öz maddelerin %36 sını nişasta, %4-5 ini sakkaroz ve galaktoz oluşturmaktadır (Akyıldız 1986; Farran ve ark., 1995; Abreu ve Bruno-Soares 1998). Fakat genel olarak baklagillerin birçok protein tabiatında olmayan azotlu bileşikleri, saponinleri, protein inhibitörlerini, tanenleri ve pektinleri, çeşitli alkoloid ve glikozitleri içermeleri hayvan beslemede istenmeyen bir durum olarak ortaya çıkmaktadır (Dixon ve Hosking 1992; Ergül 1994). Fiğin yapısında bulunan nörotoksik aminoasitlerden ß-siyanoalanin monogastrik hayvanlar üzerinde öldürücü etki yapmaktadır. Aletor ve ark., (1994), adi fiğin tanin miktarının kuru madde (KM) de en düşük %0.028, en yüksek %0.827 olduğunu tespit etmişlerdir. Antibesinel faktörler farklı mekanizmalar tarafından beslenmeyi engelleyici etkiyi kullanırlar. Bu faktörler lektinler, çeşitli proteaz inhibitörleri, protein olmayan aminoasitler(nörölatirojenler, canavanin, mimosin), karbonhidratlar (galaktomannan zamkları), polifenolik bileşikler (taninler), metal bağlayan ajanlar (fitik asit), goitrojenler, saponinler, siyanogenetik glikozitler, allerjenler, favojenleri, alkaloidler, antivitaminler ve hemagluteninlerdir (Wiryawan ve Dingle 1999; Farran ve ark., 2001; Farran ve ark., 2002 ). Dolayısıyla herhangi bir işleme tabi tutulmadan baklagil danelerinin kanatlılara ve tek mideli hayvanlara verilmesi, içermiş oldukları antibesinsel faktörler sebebiyle kalite ve performansta kötüleşmeye, aminoasit emiliminde azalmaya ve pankreasta büyümeye neden olmaktadır. Bu nedenle, baklagil tohumlarının performans ve kalite üzerine olan kötü etkilerini gidermek ve kanatlı yemlerinde kullanılabilirliklerini artırmak amacıyla baklagillerin besleyici değerini artırmaya yönelik çalışmalar diyetsel destekleme ve değişik yöntemler (fiziksel, kimyasal ve ıslah) üzerinde yoğunlaşmıştır. Darre ve ark. (1999), kabdan kaba boşaltma yöntemi ile pişirilerek toksikliği giderilmiş iki ayrı fiğ türünün ham protein içeriğini sırasıyla %22.4 ve %25.8 olarak saptamışlar ve amino asit içeriği bakımından çiğ fiğ ile benzer olduklarını ifade etmişlerdir. Muamele edilmiş ve çiğ fiğ tohumlarının tirozin, fenilalanin, arginin, lösin ve lisin amino asitlerince zengin, triptofan, sistin ve metiyonin bakımından ise fakir olduklarını belirtmişlerdir. Fernandez-Figares ve ark. (1995), etlik piliçleri izokalorik ve izonitrojenik yemlerle beslemişler ve yarı sentetik deneme yemlerinde adi fiğ ve Vicia Ervilla danesi kullanmışlardır. Çiğ veya otoklav edilerek (121 C de 20 dakika) adi fiği günde iki kez yedirmişler ve 3. günde civcivleri kesmişlerdir. Isı muamelesinin aminoasit yarayışlılığını etkilemediğini, otoklav yapmanın fiğin ham protein, aminoasit sindirilebilirliği ve gerçek emilim düzeyini arttırdığını bulmuşlardır. Tüylü fiğ ve adi fiğ içeren yemlerin etlik piliçlerde ölüm oranı üzerine etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, %30 adi fiğ içeren yemlerle beslenenlerde ölüm oranı 11 günlük süre zarfında %97.9 a ulaştığı, aynı seviyede tüylü fiğle beslenen etlik piliçlerde ise ölümün olmadığı ancak canlı ağırlık kaybının meydana geldiği bildirilmiştir. Fiğlerin yemlerdeki oranı %84.8 e çıkarıldığında, adi fiğ içeren yem ile beslenen grupta 8. gün içerisinde ölüm oranının %100 e ulaştığı, tüylü fiğ içeren yemle beslenen grupta ise 25 günlük süre zarfında %27 oranında ölümün gerçekleştiği ifade edilmiştir (Arscott ve Harper 1964). Ergün ve ark. (1986), etlik piliç deneme yemlerine doğrudan veya otoklavdan geçirerek %5-10 düzeyinde fiğ katmışlardır. Sonuçta deneme 103

3 yemine %5 fiğin otoklavdan geçirilerek katılmasının en iyi olduğu, %5-10 otoklavsız fiğin karaciğerde yağ birikimi ve nekroza neden olduğu, otoklav yapmanın pankreasa zararı önlediği, otoklav edilmemiş fiğin ise pankreasta yağ vakuolleri oluşturduğunu belirtmişlerdir. Lazar ve ark. (1987), melez Slovgal etlik piliçleri 3 haftalık yaşa kadar bezelyesiz bir bazal yem ile beslemişler ve soya küspesinin %25, %50 ve %75 düzeylerinin yerine %13.5, %27 ve %40.5 düzeylerinde bezelye içeren deneme yemleri vermişlerdir. Sonuç olarak, 4 haftalık yaştan 7 haftalık yaşa kadarki piliç yemlerinde soya küspesinin yerine %36.5 e kadar bezelye kullanılabileceğini, %40.5 oranında bezelye kullanılmasının ise zararlı etkilerinin olabileceğini bildirmişlerdir. Rubio ve Brenes, (1988), 1 günlük yaştaki Hubbard etlik piliçlerine çiğ ve otoklav edilmiş bakla taneleri ile bakla parçacıklarını soya küspesi yerine vermişlerdir. Sonuçta %25 ve %50 düzeylerinde çiğ bakla içeren deneme yemleri ile beslenen piliçlerde canlı ağırlıkta ve yem tüketiminde düşüş ve yemden yararlanmada kötüleşme olduğunu, ayrıca otoklav yapmanın çiğ baklaya göre canlı ağırlığı artırdığı, fakat bu artışın kontrol grubuna göre düşük olduğu belirlenmiştir. Tortuero ve ark. (1988), etlik piliç bitirme yemlerinde protein kaynağı olarak baklanın besin değerini belirlemek amacıyla iki deneme yürütmüşlerdir. 400 adet erkek etlik piliçlere %5, 10, 15 (deneme 1) ve %10, 20, 30 (deneme 2) oranlarında bakla içeren deneme yemi vermişler ve bakla içermeyen kontrol grubu ile karşılaştırmışlardır. Sonuçta kontrol grubu ile bakla alan piliçler arasında yem tüketimi, canlı ağırlık kazancı ve yemden yararlanma oranları bakımından farklılık bulunmadığını bildirmişlerdir. İbrahim ve ark. (1989), Hybro etlik civciv başlatma ve etlik piliç bitirme yemlerine %0 (kontrol), %10 ve 15 düzeylerinde çiğ, suda ıslatılmış, NaOH ile muamele edilmiş ve ıslatılmış olarak bakla ilave etmişlerdir. Sonuçta çiğ baklanın canlı ağırlığı %5-10 oranında artırdığı, suda ıslatma ve ısıtmanın baklanın etkisini artırdığı, NaOH ile muamelenin herhangi bir etkisinin olmadığını, ayrıca bakla ile yem tüketimi ve yemden yararlanma oranının etkilenmediğini bildirmişlerdir. Ressler ve ark. (1997), nörotoksik etkiye sahip olan adi fiği (Vicia Sativa L.) Pico-Tag analiz yöntemini kullanarak pişirmenin ve uzun süreli ıslatmanın nörotoksiklik üzerine etkilerini inceledikleri çalışmada, günlük leghorn civcivlerini kullanmışlardır. 3 saat 100 C de suda ısıtıldığı zaman γ-glutamyl-ß-cyanoalaninin (γ-glubca) ß- cyanoalanin ve pyroglutamik asit formunda hızla kristalleştiğini gözlemlemişlerdir. Günlük su değişimi ile 8 gün oda sıcaklığında ıslatmada kabuğu çıkarılmış parçalanmış adi fiğ tohumlarından nörotoksinlerin etkili bir şekilde uzaklaştırıldığını, fakat tüm tane tohumlardan nörotoksinleri aynı muamele ile arzu edilen düzeyde uzaklaştırmanın mümkün olamayacağını ifade etmişlerdir. 17 gün süren çalışmada, %50 çiğ fiğ içeren deneme yemiyle beslenen grupta denemenin 6. gününde ölüm oranının %50 olduğunu ve sağ kalanların canlı ağırlıklarının bazal deneme yemi ile beslenen etlik civcivlerinkinden düşük olduğunu tespit etmişlerdir. Aynı oranda ıslatılmış fiğ içeren deneme yemiyle beslenen grupta performans özelliklerine ait değerlerin kontrol grubu ile benzer olduğunu bildirmişlerdir. Demir ve ark. (1998), %10 ve 20 oranlarında çiğ veya 121 C de 20 dakika otoklav edilmiş fiğ danesi (V. pannonica Crantz) içeren deneme yemlerinin etlik piliçlerde performans ile pankreas, kalp ve karaciğer ağırlıklarına olan etkilerini incelemişlerdir. Çiğ veya otoklav edilmiş fiğ içeren deneme yemlerini alan gruplar arasında canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma ile pankreas, kalp ve karaciğer ağırlıkları bakımından farklılık görülmediğini bildirmişlerdir. Farran ve ark. (2002), erkek etlik civcivlerinde performans ve organ ağırlıkları üzerine ıslatılmış ve çiğ fiğ tohumu ile yemlemenin etkilerini araştırmışlardır. Bu amaçla iki çalışma yapmışlar, birinci çalışmada öğütülmüş ve öğütülmemiş fiğ tohumlarını 24 saat oda sıcaklığında 1:5 oranında su ile ikinci çalışmada ise her 12 saatte su değişimi ile 24, 48 ve 72 saatlerde 40 C de 1:10 oranında su ile ıslatmışlardır. Birinci çalışmada muamele edilmemiş fiğin kuru madde esasına göre toplam ß-siyanoalanine (BCA), vicin ve convicin içeriğinin sırasıyla %0.530, ve 0.081; tüm tane tohumları 24 saat ıslatma ile söz konusu maddelerin azaldığı ve sırasıyla %0.490, ve olduğu tespit edilmiştir. Farran ve ark., (1995), muamele edilmemiş fiğ tohumlarının kuru madde esasına göre toplam BCA, vicin ve convicin içeriğini sırasıyla %0.360, ve olarak tespit etmişler ve en fazla azalmanın (%0.350, 0.264, ve 0.068) tüm tane tohumlarının 72 saat su ile muameleye tabi tutulmasıyla meydana geldiğini bildirmişlerdir. 104

4 Mevcut çalışma ile, çiğ ve fiziksel muameleye (ıslatma, kavurma) tabi tutulmuş adi fiğin etlik piliç yemlerinde protein kaynağı olarak kullanılma imkanlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Araştırmanın hayvan materyalini, Atatürk Üniversitesi Ziraat İşletme Müdürlüğü Tavukçuluk Şubesi nden temin edilen bir günlük yaşta toplam 200 adet etlik piliç civcivi (Ross-308) oluşturmuştur. Yem materyalini ise özel bir yem fabrikasından temin edilen, NRC (1994) nin bildirdiği besin madde ihtiyaçları dikkate alınarak hazırlanmış olan etlik piliç karma yemiyle, iç piyasadan satın alınan adi fiğ oluşturmuştur. Çiğ ve fiziksel muameleye (ıslatma, kavurma) tabi tutulan adi fiğ Ziraat Fakültesi Ziraat İşletme Müdürlüğü Sığırcılık Şubesi Yem Kırma ve Karma Ünitesi nde bazal yemlere %20 oranında katılarak deneme yemleri hazırlanmıştır. Dönemlere göre kullanılan bazal yemlerin bileşimi Çizelge 1 de, kimyasal kompozisyonları Çizelge 2 de, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yem Analiz Laboratuvarı nda yapılan kimyasal analiz sonuçlarına göre belirlenen (Akyıldız., 1986) besin madde kompozisyonları ise Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 1. Denemede kullanılan bazal yemin bileşimi (%) Table 1. Compounds of basal diets used in trials (%) Yem Ham Maddeleri 1.dönem (başlatma) (0-7 gün) 2.dönem (büyütme) (7-21 gün) Dönemler 3.dönem (büyütme) (21-35 gün) 4.dönem (bitirme) (35-42 gün) Mısır Buğday Soya Küspesi(46) Tam Yağlı Soya (36) Et Kemik Unu Tavuk Unu , Mısır Gluten Unu Bitkisel Yağ Mermer Tozu Tuz DCP (Dikalsiyum fosfat) Verim Artırıcı * D-L Metiyonin L-Lisin Treonin Sodyumbikarbonat Toksin Bağlayıcı Multi Enzim Kolin Klorür % Koksidiyoz Önleyici Ekomix Broiler** *kg verim artırıcıda; 200 (gr) propiyonik asit, 100 (gr) amonyum propiyonat, 100 (gr) formik asit, 50 (gr) amonyum format, 550 (gr) sodyum aluminosilikat bulunmaktadır. **2 kg ekomix broilerde; (UI) Vitamin A, (UI) Vitamin D3, (mg) Vitamin E, (mg) Vitamin K3, (mg) Vitamin B1, (mg) Vitamin B2, (mg) Niasin, (mg) Cal. D-Pantothenate, (mg) Vitamin B6, 30 (mg) Vitamin B12, 200 (mg) D-Biyotin, 2.000(mg) Folik Asit, (mg) Vitamin C, (mg) Kolin Klorür, (mg) Manganez, (mg) Demir, (mg) Çinko, 5.000(mg) Bakır, 200(mg) Kobalt, 1.000(mg) İyot ve 150(mg) Selenyum bulunmaktadır. 105

5 Çizelge 2. Denemede kullanılan bazal yemlerin kimyasal kompozisyonu (%) Table 2. Chemical composition of experimental diets (%) Dönemler Besin Madde Oranları 1. dönem 2. dönem 3. dönem 4. dönem Kuru Madde Ham Protein Ham Yağ Ham Selüloz Ham Kül ME (kcal/kg) Çizelge 3. Deneme yemlerinin laboratuvar analiz sonuçları (%) Table 3. Laboratory analysis results of experimental diets (%) GRUPLAR Kuru Ham Ham Ham Kül Ham Yağ Madde Selüloz Protein NÖM ME * 1.dönem 90,49 6,40 5,26 2,69 26,15 50, ,56 K 2.dönem 89,08 6,04 5,35 2,27 26,16 49, ,80 3.dönem 90,42 5,36 7,00 3,16 25,22 49, ,54 4.dönem 89,79 5,51 6,42 2,92 20,34 54, ,64 1.dönem 90,38 6,56 4,85 3,17 26,89 48, ,59 ÇF 2.dönem 89,81 6,13 4,70 2,04 26,53 50, ,64 3.dönem 89,80 5,22 5,75 3,15 24,59 51, ,90 4.dönem 89,66 5,16 6,01 2,64 23,04 52, ,61 1.dönem 91,42 5,60 4,49 2,60 27,37 51, ,03 IF 2.dönem 90,28 4,83 5,11 3,48 24,09 52, ,34 3.dönem 90,69 4,88 5,38 3,44 26,11 50, ,61 4.dönem 90,05 4,87 5,31 3,91 24,24 51, ,60 1.dönem 91,24 5,69 4,47 4,22 27,39 49, ,91 KF 2.dönem 90,47 5,35 4,46 3,60 26,15 50, ,74 3.dönem 90,94 5,15 5,34 3,85 25,72 50, ,71 4.dönem 90,01 4,76 4,57 3,78 24,08 52, ,36 *: TSE (1991) e göre hesaplanmıştır. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yem Analiz Laboratuvarında 6 gün süreyle her 72 saatte bir su değişimi ile 1/5 oranında ıslatılan fiğin oda sıcaklığında kurutulmasıyla ıslatma muamelesi, adi fiğin 108 C de fırında 12 saat bekletilmesiyle de kavurma muamelesi gerçekleştirilmiştir. %20 çiğ ve fiziksel muamele edilmiş (ıslatılmış ve kavrulmuş) fiğ içeren izonitrojenik ve izokalorik yemler, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ziraat İşletme Müdürlüğü Yem Kırma ve Hazırlama Ünitesi nde hazırlanmıştır. Çalışma, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ziraat İşletme Müdürlüğü kümeslerinde, her birinde 50 hayvan bulunan 4 grupta yürütülmüş ve her bir grup ise 10 hayvan içeren 5 alt gruptan oluşturulmuştur. Etlik piliçler gruplara rastgele dağıtılmış ve deneme Tam Şansa Bağlı Deneme Planına göre yürütülmüştür (Düzgüneş ve ark., 1987). Etlik piliçler, biri bazal yem (K), diğerleri ise %20 oranında çiğ (ÇF), ıslatılmış (IF) ve kavrulmuş fiğ (KF) içeren yemlerle toplam 6 hafta süreyle adlibitum olarak beslenmişlerdir. Performans değerleri olarak haftalık yem tüketimi, haftalık canlı ağırlık artışı, yem dönüşüm oranı (kg yem/ kg CA) ve mortalite; kan serum parametreleri olarak trigliserid, kolesterol, HDL, LDL, total protein, glukoz, ALP(Alkalen fosfataz), AST(Aspartat aminotransferaz) ve ALT(Alanin aminotransferaz) (Beuving ve Vonder, 1977); kesim özellikleri olarak kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı ve sıcak randıman ile abdominal yağ, karaciğer, kalp, dalak ve taşlık ağırlıkları ele alınarak incelenmiştir. İstatistik analizler Deneme tam şansa bağlı deneme planına göre düzenlenmiştir. Denemeden elde verilerin analizinde SPSS 10.0 paket programı kullanılmıştır 106

6 (Zhang ve ark., 1996). Ortalamalar arasındaki fark Duncan çoklu karşılaştırma testi ile belirlenmiştir. Ölüm oranıyla ilgili verilerin analizinde oran testinden yararlanılmıştır (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu, 1995). Bulgular ve Tartışma Bazal yem (K) ve %20 oranında çiğ (ÇF), ıslatılmış (IF) ve kavrulmuş (KF) adi fiğ (V. Sativa L.) içeren deneme yemleri ile beslenen Ross-308 ticari etlik piliçlerin performans özelliklerine ait ortalamalar ve varyans analiz sonuçları Çizelge 4 de verilmiştir. Grupların performans özellikleri üzerine muamelenin etkisi önemsiz bulunmuştur(p>0.05) Çizelge 4. Performans özelliklerine ait ortalamalar ve varyans analiz sonuçları Table 4. Averages and variance analysis results related to performance parameters Gruplar Performans Özellikleri Deneme başı canlı ağırlık, g. Deneme sonu canlı ağırlık, g. K ÇF IF KF SEM P Toplam canlı ağırlık artışı, g Toplam yem tüketimi, g Yem dönüşüm oranı (kg yem tüketimi /kg CA) Performans özellikleri ile ilgili olarak elde edilen sonuçlar Lazar ve ark. (1987), Totruero ve ark. (1988), Brenes ve ark. (1993) ve Demir ve ark. (1998) nin bulgularıyla benzer, Rubio ve Brenes (1988) ve Ergün ve ark. (1986) nin bulgularından ise farklı çıkmıştır. Gruplarda ölüm oranı değerleri kontrol ve çiğ fiğ gruplarında %6, ıslatılmış ve kavrulmuş fiğde %2 tespit edilmiştir. Yapılan oran testi ile ölüm oranı bakımından gruplar arasında fark bulunmamıştır (P>0.05). Kontrol ve çiğ fiğ gruplarında ölüm oranı kabul edilebilir sınırdan yüksek çıkarken; ıslatılmış ve kavrulmuş fiğ gruplarında kabul edilebilir sınırlar içerisinde kalmıştır. IF ve KF grupları için tespit edilen değerler, ticari etlik piliçler için Stell ve Torrie (1960) nin bildirdiği sınırlar (%2-5) içerisinde olurken; K ve ÇF grupları için tespit edilen değerler daha yüksek bulunmuştur. Genel olarak ölüm oranıyla ilgili olarak elde edilen değerler, Pradhan ve ark. (1998), Richter ve ark. (1999) ve Cmiljanic ve ark. (2001) nın % arasında tespit ettikleri değerlerle paralellik göstermiştir. Bu farklılık, adi fiğde bulunan toksik maddeler ve adi fiğin kabuğunda yer alan, acılaşmaya neden olan vicin ve vicianin gibi antibesinsel maddeler, yeme katılan baklagilin oranı ve çeşidi, baklagil tanesine uygulanan muamele, çevre koşulları, bakım, besleme ve değişik genotiplerin kullanılmasından kaynaklanmış olabilir. Kan parametrelerine ait bulgular ve bu bulgulara ait varyans analizi sonuçları Çizelge 5 te verilmiştir. Kan serum parametrelerinden kolesterol, HDL ve LDL haricindeki özellikler üzerine muamelenin etkisi önemsiz bulunmuştur(p>0.05). 107

7 Çizelge 5. Kan serum parametrelerine ait ortalamalar ve varyans analiz sonuçları Table 5. Averages and variance analysis results related to blood serum parameters Gruplar Kan Serumu Parametreleri K ÇF IF KF P Trigliserid (mg/dl) 51.2± ± ± ± Kolesterol (mg/dl) b ± b ± b ± a ± HDL (mg/dl) b ± b ± b ± a ± LDL (mg/dl) 48.2 b ± b ± b ± a ± Total Protein (mg/dl) 3.7± ± ± ± Glukoz (mg/dl) 212.2± ± ± ± ALP (U/L) 198.2± ± ± ± AST (U/L) 329.4± ± ± ± ALT (U/L) 2.6± ± ± ± *a,b: Aynı satırda farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir. Yalçın ve ark. (1998), Japon bıldırcınlarında yeme artan seviyede fiğ ilavesinin serum total protein ve total lipit değerlerini; Ologhobo ve ark. (1993) ise etlik piliç deneme yemlerine %20 oranında bakla katılmasının serum total protein miktarını azalttığını ifade etmişlerdir. Muduuli ve ark. (1981), yumurtacı tavuk yemlerinin %1 düzeyinde vicin içermesinin plazma protein oranını değiştirmediğini, plazma lipit düzeyinde ise önemli derecede artışa neden olduğunu kaydetmişlerdir. Kaya ve ark. (2013), yumurtacı tavuk deneme yemlerine farklı oranlarda çiğ ve muamele edilmiş adi fiğ ilavesinin serum glukoz ve alkalen fosfataz (ALP) değerleri üzerine etkisini araştırmışlar ve söz konusu parametrelerin muameleden Çizelge 6. Kesim özelliklerine ait ortalamalar ve varyans analiz sonuçları Table 6. Averages and variance analysis results related to slaughter traits 108 etkilenmediğini bildirmişlerdir. Bazı araştırıcıların bildirdikleri bulgular ile elde edilen sonuçlar arasındaki farklılıklar, hayvanın yaşı, kan örneğinin alınma zamanı, yeme ilave edilen baklagil çeşidi, miktarı ve uygulanan muamelenin farklı olmasından kaynaklanmış olabilir. Kesim ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, randıman, karaciğer, dalak, taşlık ve abdominal yağa ilişkin ortalamalar ve varyans analiz sonuçları Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6 da görüldüğü gibi kesim özellikleri bakımından gruplar arasındaki fark önemli olmamıştır (P>0.05). Gruplar K ÇF IF KF P Kesim Özellikleri (g) Kesim Ağırlığı (g) ± ± ± ± Sıcak Karkas Ağırlığı (g) ± ± ± ± Sıcak Karkas Randımanı(%) 72.2± ± ± ± Karaciğer (g) 50.2± ± ± ± Kalp (g) 12.2± ± ± ± Dalak (g) 2.8± ± ± ± Taşlık (g) 29.8± ± ± ± Abdominal Yağ (g) 31.2± ± ± ±

8 Elde edilen bulgulara paralel olarak Demir ve ark. (1998), adi fiğin çiğ veya otoklav edilerek etlik piliçlere verilmesinin kalp ve karaciğer ağırlıkları üzerine olumsuz etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Söz konusu çalışmadan elde edilen sonuçlar Teixeria ve Dos (1995) ve Tortuero ve ark. (1988) nın kesim özellikleri ile ilgili olarak bildirdikleri bulgularla uyum içerisinde olurken, Ressler ve ark. (1997) nın bildirdikleri değerlerden farklılık göstermiştir. Söz konusu farklılıklar, denemede kullanılan hayvanın yaşı, yeme ilave edilen baklagil çeşidi, miktarı ve uygulanan muamele şeklinden kaynaklanmış olabilir. Bilindiği gibi etlik piliç yemlerinde genellikle hayvansal kökenli protein kaynakları hariç tutulduğunda en önemli protein kaynağını soya küspesi oluşturmaktadır. Fakat ülkemizde üretimi sınırlı olduğundan soya küspesinin büyük bir kısmı ithal edilmektedir. Mevcut araştırmadan elde edilen bulgular ışığında, kaliteyi düşürmeden maliyeti azaltmak amacıyla protein kaynağı olarak fiziksel muameleye tabi tutulmuş adi fiğin etlik piliç yemlerinde soya fasulyesi küspesi yerine kullanılabileceği sonucuna varılmıştır. Kaynaklar Abreu, J. M. F. and Bruno-Soares, A. M., Chemical Composition, Organic Matter Digestibility and Gas Production of Nine Legume Grains. Anim. Feed Sci. Technol., 70, Akyıldız, A. R., Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 974, Ders Kitabı No: 286, Ankara. Aletor, Valentine A., Ali Abd El Moneim, and Anthony V. Goodchild. "Evaluation of the seeds of selected lines of three Lathyrus spp for β N oxalylamino L alanine (BOAA), tannins, trypsin inhibitor activity and certain in vitro characteristics." J. of Sci. of Food and Agric., 65.2 (1994): Arscott, G. H. and Harper, J. A., Evidence for a Difference in Toxicity Between Common and Hairy Vetch Seed for Chicks. Poult. Sci., 43, Beuving, G., Vonder, G., Daily rhythm of conticosterone in laying hens and the influence on egg laying. J. Reprod. Fertil., 51: Brenes, A., Marquartd, R.R., Guenter, W. and Rotter, B.A., Effect of enzyme supplementation on the nutritional value of raw, autoclaved and dehulled lupins (Lupnus albus) in chickens diets. Poult. Sci., 72: Cmiljanic, R., Lukic, M. and Trenkovski, S., The effect of Pacilor-C probiotic on gain, feed conversion and mortality of fattening chicks. Biotechology in Animal Husbandary (3/4) Poult. Abst., Vol.28 No:1-1. Darre, M. J., Minior, D. N., Tatake, G. J. and Ressler, C., Nutritional evaluation of detoxified and raw common vetch seed (Vicia sativa L.) using diets of broilers. J. Agric. Food Chem., 47: Demir, E., Karaalp, M. ve Özcan, M.A., İşlenmemiş ve Otoklavlanmış Fiğin Etlik Piliçlere Etkileri. II. Ulusal Zootekni Bilim Kong., Eylül 1988, Bursa. Dixon, R.M and Hosking, B.J., Nutritional Value of Graing Legumes for Ruminants. Nutr. Res. Rev., S: Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O. ve Gürbüz, F., Araştırma ve Deneme Metodları (İstatistik Metotları). Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: Ders Kitabı, 295s. Ergül, M., Karma Yemler ve Karma Yem Teknolojisi. Ege Üniv. Basımevi, Bornova-İzmir. Ergün., A., Çolpan., I., Kutsal O. ve Yalçın, S., Etlik Melez Piliç Karma Yemlerinde Fiğ Proteininden Yararlanma Olanaklarının Araştırılması. Doğa. Tr. Vet. ve Hay. Derg., 10(2): Farran, M.T., Uwayjan, M.G., Miski, A.M., Sleiman, F.T., Adada F.A., Ashkarian and Thomas, O. P., Effect of feeding raw and treated common vetch seed (Vicia sativa ) on the performance and egg quality parameters of laying hens. Poult. Sci., 74 (10): 16. Farran, M.T., Barbaour, G.W., Uwayjan, M.G. and Ashkarian, V.M., Metabolizable energy values and amino acid availability of vetch (Vicia sativa) and ervil (Vicia ervilia) seeds soaked in water and acetic acid. Poult. Sci., 80, Farran, M.T., Darwish, A. H., Uwayjan, M.G, Sleiman, F.T. and Ashkarian, V.M., Vicine and convicine in common vetch (Vicia sativa) seeds enhance betacyanoalanine toxicity in male broiler chicks. Int. J. Toxicol., 21, Fernandez-Figares, I., Perez, L. Nieto, R. Aguilera J.F. and Prieto C., The Effect of Heat on Ileal Amino Acid Digestibility of Growing Broilers Given Vetch Meals. Anim. Sci. 60(3): Flores, M. P., and J. I. R. Castanon. Effect of level of feed input on true metabolizable energy values and their additivity Poult. Sci., 70., İbrahim, I.K., Nasır, I., Naoom, N.Z., Shukri, M.M., Mohammed, N.Z., Broiler performance as affected by different treatment of faba beans. Indian j. of Anim. Sci., 59 (4): Kaya, A., Yörük, M.A., Esenbuğa, N., Temelli, A., Ekinci, Ö., The Effect of Raw and Processed Common Vetch Seed (Vicia sativa) Added to Diets of Laying Hens on Performance, Egg Quality, Blood Parameters and Liver Histopathology. Japan Poult. Sci. Assoc., 50: Lazar, J., Kovacova, A., Muranska, A., Kovac, I., Pea in chicken nutrition. Folia Veterineria, 31 (1): Muduuli, D.S., Marquardt, R.R., Guenter, W., 1981: Effect of dietary vicine of the productive performance of laying chickhens. Can. J. Anim. Sci.; 61: Ologhobo, A.D., Apata, D.F., Oyejide, A., 1993: Utilisation of raw jackbean (Canavalia ensiformis) and jackbean fractionsin dietsfor broilers chicks. Br. Poult. Sci., 34, Pradhan, R. N., Sahoo, G., Mıshra, P. K., Babu, L., K., Mıshra, S. C. and Mohapatra, L. M., Role of 109

9 probiyotic of performance of broiler chicks. Poult. Abst, 2000 Vol. 26 No:3-643 Ressler, C., Tatake, J. G., Kaizer, E. and Putnam, D. H., Neurotoxins in a vetch food: Stability to cooking and removal of γ-glutamyl-ß-cyanoalanine and acute toxicity from common vetch (Vicia sativa L.) legumes. J. Agric. Food Chem., 45, Ricther, G., Kühn, I., Köhler, H., Test of Toyocerşb in broiler fattening. Poult. Abst., 2000 Vol.28 No: Rubio, L. A., Brenes, A., Plasma Mineral Concentrations in Growing Chicks Fed Diets Containing Raw and Autoclaved Faba Beans and Faba Bean Fraction. Nutr. Rep. International, 38 (3): Stell, R. G. D. and Torrie, J. H., Pricniples and Produres of Statistics. Mcgraw-Hill Book Co. New York. Seabra, M., Carvalho, S., Freire, J., Ferreira, R., Mouratu, M., Cunha, L., Cabral, F., Teixeira, A. and Aumaitre, A., Lupinus luteus, Vicia sativa and Lathyrus cicera as proteinsources for piglets: ileal and total tract apparent digestibility of aminoacids and antigenic effects. Anim. Feed Sci. Technol., 89, Sümbüloğlu, K., Sümbüloğlu, V., Biyoistatistik. Özdemir Yay., 6. Baskı, Ankara. Teixeria, A.S., Dos, R., Replacement of soyabeans by lupins (Lupinus luteus) in the feeding of broiler fowls. Revista Portuguesa de Ciencias Vet., 90 (513): TSE, Hayvan yemleri-metabolik (çevrilebilir) enerji tayini (kimyasal metot). TSE No: Türk Stand. Enst., Ankara. Tortuero, F., Rodrigez, M.L., Rroperez, J., Barreara, J., Vicia faba L., minor, in broiler finishing diets. Archiv. de Zootek., 37 (138): Wiryawan, K.G. and Dingle, J. G., Recent research on improving the quality of grain legumes for chicken growth. Anim. Feed Sci. Technol., 76, Yalçın, S., Şehu, A., Kaya I., 1998: The effect of common vetch seed (Vicia sativa L.) added to the quail rations on growth, carcass yield and some blood parameters. Tr. J. Vet. Anim. Sci., 22: Zhang, T., R. Ramakrishnon and M. Livny., BIRCH: An efficient data clustering method for very large databases. Proceedings of the ACM SIGMOD Conference on Management of Data.p , Montreal, Canada. 110