NECATİ CUMALI NIN ESERLERİNDE HALK EDEBİYATI VE KÜLTÜRÜ UNSURLARININ İNCELENMESİ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI ANA BİLİM DALI TÜRK HALK EDEBİYATI BİLİM DALI NECATİ CUMALI NIN ESERLERİNDE HALK EDEBİYATI VE KÜLTÜRÜ UNSURLARININ İNCELENMESİ YASEMİN SAVAŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Yard. Doç. Dr. Seyit EMİROĞLU Konya 2010

2 ii T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BİLİMSEL ETİK SAYFASI Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Yasemin SAVAŞ

3 iii T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU Yasemin SAVAŞ tarafından hazırlanan NECATİ CUMALI NIN ESERLERİNDE HALK EDEBİYATI VE KÜLTÜRÜ UNSURLARININ İNCELENMESİ başlıklı bu çalışma 25/02/2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Prof.Dr. Ali Berat ALPTEKİN Yard. Doç. Dr. Seyit EMİROĞLU Yard.Doç. Dr.Gülhiz PİLTEN

4 iv ÖZET NECATİ CUMALI NIN ESERLERİNDE HALK EDEBİYATI VE KÜLTÜRÜ UNSURLARININ İNCELENMESİ Yasemin SAVAŞ Yüksek Lisans, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı Tez Danışmanı: Yard. Doç. Dr. Seyit EMİROĞLU Aralık-2009 Ahmet Necati Cumalı, 20. yüzyıl Türk Edebiyatı nın tanınmış sanatçılarındandır. elli beş yılı aşkın sanat hayatında altmışın üzerinde çeşitli türlerde eserler vermiştir. Eserlerini büyük bir titizlikle işleyen yazar başarıyı halk unsurlarını ve folklorik malzemeleri vazgeçilmez birer kaynak olarak görmekte ve kullanmakta bulur. Biz dilimizin kendi öz kaynaklarına, folklorumuza dönmeliyiz. Bizim erişilmez güzellikte, esnek bir dilimiz var. Ben folklor sevgimle türkülerden, masallardan öğrendim Türkçeyi. (Kabaklı, 1979:152) diyen yazarın bu anlayışı eserlerine de yansımış ve Halk Edebiyatı ve kültürü unsurları eselerinin vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Çalışmamızın amacı, Necati Cumalı nın eserlerinin Halk Edebiyatı ve Kültürü unsurları açısından incelenmesi ve tespit edilen unsurların sınıflandırılmasıdır. Yazarın kaleme aldığı 86 hikâye, 13 oyun, 5 roman metni merkezli araştırma yöntemiyle taranmış;düşünce yazıları, çeviriler, inceleme kitapları çalışmamıza kaynaklık edemeyeceğinden incelemeye alınmamıştır. İncelenen eserlerde toplam 102 unsur tespit edilmiştir. Tespit edilen bu unsurlar Halk Edebiyatı Türler, Halk Bilimi Unsurları başlıkları altında sınıflandırılmış bu sınıflandırma esnasında türlerle ilgili bilgilerde verilmiştir. Araştırmanın sonucunda, Necati Cumalı nın kaleme aldığı eserlerin Halk Edebiyatı ve Kültürü unsurları açısından oldukça zengin olduğu sonucuna inanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Necati Cumalı, Halk Edebiyatı, Folklor

5 v ABSTRACT FOLK LITERATURE AT WORKS OF NECATİ CUMALI AND ANALYZING OF CULTURE COMPONENTS YASEMİN SAVAŞ POST GRADUATE TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE DISCIPLINE TURKISH FOLK LITERATURE DEPARTMENT THESIS ADVISOR: ASS. PROF. DR. SEYİT EMİROĞLU DECEMBER 2009 Ahmet Necati Cumalı is one of well known artists of 20 th (XX) Century Turkish Literature. He produces more than sixty in his art life that is over fifty five years. The author who studies his works extreme finically finds the success to see and use folk elements and folkloric materials as an indispensable factor. The author says that We should return to self sources of our language and to our folklore. We have a flexi language in nonaccessible beauty. I learned Turkish from folk songs and tales with my folklore love. (Kabaklı 1979:152) His understanding reflected to his works and Folk Literature and Culture components have been indispensable parts of his works. The objective of our study is to examine the works of Necati Cumalı in respect of Folk Literature and Culture components and classification of determined elements. 86 stories, 13 plays and 5 novels that were written by the author have been scanned with task centered research method; however his thought writings, translations, examination books are not included to our research because they couldn t be source for our study. Total 102 elements have been determined at the examined works. Those determined elements have been classified under titles as Folk Literature Kinds, Folk Science Components during this classification, data about types has been given.

6 vi At the end of study, it has been concluded that the works that were written by Necati Cumalı are too rich regarding Folk Literature and Culture Components. Key Words: Necati Cumalı, Folk Literature, Folclores.

7 vii İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI...ii TEZ KABUL FORMU...iii ÖZET...iv ABSTRACT... v İÇİNDEKİLER..vii ÖN SÖZ..ix GİRİŞ...1 I.BÖLÜM NECATİ CUMALI NIN HAYATI VE ESERLERİ 1.1.HAYATI AİLE VE KÜLTÜR ÇEVRESİ ÇOCUKLUK ve GENÇLİK YILLARI GENÇLİK ve ASKERLİK YILLARI OLGUNLUK YILLARI ve ÖLÜMÜ ESERLERİ Şiirler Hikâyeler Oyunlar Romanlar Denemeler Senaryo Hatıra Çeviriler İnceleme Kitapları Süreli Yayınlarda Çıkan Yazı1ar HAKKINDA YAZILANLAR Kitaplarda Süreli Yayınlarda...20 II. BÖLÜM İNCELENEN ESERLERİN TANITIMI 2.1. İNCELENEN ESERLERİN KÜNYESİ İNCELENEN KİTAPLARIN ÖZETLERİ ) HİKAYELER ) ROMANLAR ) OYUNLAR...45

8 III. BÖLÜM HALK EDEBİYATI ve HALK BİLİMİ UNSURLARI 3.1. ESERLERDE TESPİT EDİLEN HALK EDEBİYATI TÜRLERİ Türkü: Ağıt Ninni Mâni Tekerleme Efsane Dede Korkut Hikâyeleri İle Benzerlik ESERLERDE TESPİT EDİLEN HALK BİLİMİ UNSURLARI Çocuksuzluk-Kısırlık Evlenme-Düğün Başlık Parası Kuma-Kumalık Ölüm-Cenaze Diğer Bazı İnanışlar ve Gelenekler Uğur-Uğursuzluk Büyü Fal Nazar Rüya İlenç Muştu-Müjde...92 SONUÇ...93 KAYNAKÇA...95 ÖZGEÇMİŞ98 viii

9 ix ÖN SÖZ Ahmet Necati Cumalı, XX. yüzyıl Türk edebiyatının tanınmış sanatçılarındandır. Elli beş yılı aşkın sanat hayatında biri uyarlama olmak üzere yirmi dört oyun, on dört şiir kitabı, dokuz hikaye kitabı, altı roman, altı deneme, bir senaryo, bir hatıra kitabı, beş çeviri ve iki inceleme olmak üzere toplam altmış sekiz eser yayınlar. Cumalı, kendi insanımızı ve kendi gerçeklerimizi kısacası kendi ifadesiyle biz i sanatın gerçekliği ve estetiği ölçüsüyle eserlerine taşır. Eserlerini titizlikle işleyen yazar, başarıyı halkın hayal gücüyle yarattığı unsurlara inmekte bulur. Cumalı için halk unsurları ve folklor malzemeleri vazgeçilmez kaynaklardır. Ulus olma inancı yönlendirir benim neredeyse tüm yazdıklarımı (Cumalı, 1992: 51) diyen Cumalı, özellikle tiyatrolarında ilham kaynağı olarak Türk Folkloru nu esas alır. Dünyadaki ölümsüz eserlerin pek çoğunda başarının folklorik unsurlardan kaynaklandığını ifade eden yazar, bir yazısında Yunan tiyatrosunda bu gerçeğin daha belirgin olduğunu vurgular: Sophocles in Euripides in trajedilerinin konuları Yunan halkı arasında yaygın, daha doğrusu Yunan halk imgelerinin yarattı mitlere dayanır (Halıcı, 1985: 50) ve ilk oyunu Boş Beşik in konusunu seçerken kendisine Yunan trajedi yazarının tutumunu örnek alır. Halkın kendi yarattığı, sözlü olarak kuşaktan kuşağa ulaştırdığı mit e sahip çıkar. İşte çalışmamızın çıkış noktası tam da burasıdır. Necati Cumalı nın eserlerinde Halk Edebiyatı ve Kültürü unsurlarının incelenmesi olan çalışma konumuza yazarın eserlerinde çoğunlukla folklorik unsurları çıkış noktası kabul etmesi kaynaklık eder. Yazarın eserleri incelendiğinde en çok tanınan ve başarıya ulaşan eserlerinin başarısının sırrının folklorik malzemelerin kullanılmasından kaynaklandığı görülür. Halk Edebiyatı ve kültürü unsurları pek çok yazarın eserine doğal yaşamın bir parçası olarak dahil olur. Realist bir üslubu benimseyen her yazar, muhakkak ki eserlerini folklorik malzemelerle zenginleştirecektir. Halkın kendi ürünü olan bu unsurlar dahil oldukları eserlerin kıymetini arttırır ve eserde adeta kendini bulan halk ona sahip çıkar ve benimser bu da kaçınılmaz başarının anahtarıdır. Bu çalışma bu gerçeğin ışığında, edebiyatın hemen her dalında eserler vermiş olan ve her fırsatta

10 x folklorumuza duyduğu ilgiyi ve verdiği önemi vurgulayan Necati Cumalı nın eserlerinin bu anlama incelenmesi için kaleme alınmıştır. Çalışmamızda Necati Cumalı nın eserleri folklorik unsurlar açısından değerlendirilmiş, çalışmamız esnasında Cumalı nın kaleme aldığı 86 hikâye, 5 roman, 13 oyun metin merkezli araştırma yöntemiyle taranmıştır. Çalışmam esnasında yardımlarını ve kaynaklarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Ali Berât ALPTEKİN e, ayrıca Yard. Doç. Dr. Seyit EMİROĞLU na ve emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilirim KONYA YASEMİN SAVAŞ

11 1 GİRİŞ Eserlerinde güncel kaygılar, aşklar, sevgiler, savrulmalar, acılarla yüklü bir yaşamdan kesitler sunan, her fırsatta Folklorik unsurları yazıya taşımanın önemini belirten Cumalı Biz dilimizin kendi öz kaynaklarına, folklorumuza dönmeliyiz. Bizim, erişilmez güzellikte, esnek bir dilimiz var. Ben folklor sevgimle türkülerden, masallardan öğrendim Türkçeyi. (Kabaklı, 1979: 152) diyerek eserlerindeki Halk Edebiyatı ve unsurlarının incelenmesi için çalışmamıza kaynaklık etmiştir. Çalışmamız Necati Cumalı nın yazdığı 86 hikâye, 5 roman, 13 tiyatro eserinin metin merkezli araştırma yöntemiyle taranmasıyla ortaya çıkmıştır. Çalışmamız üç ana bölümden ibarettir. Birinci bölümde Necati Cumalı nın hayatı, eserleri, yazar hakkında kitaplarda yayımlanmış 26, süreli yayınlarda yayımlanmış 209 yazının bibliyografyası verilmiştir. İkinci bölüme incelenen 5 roman, 13 tiyatro ve 86 hikâyenin künyeleri ve özetleri verilmiştir. Üçüncü ve son bölümde incelenen eserlerde tespit edilen Halk Edebiyatı ve kültürü unsurları iki başlık altında açıklanmıştır. Bu başlıklar Halk Edebiyatı Unsurları ve Halk Bilimi Unsurları şeklindedir. Sonuç kısmında çalışma değerlendirilmiş, bulgular açıklanmıştır. Kaynakça bölümünde çalışmamız esnasında faydalanılan kaynakların bibliyografyası verilmiştir. Yazarın düşünce yazısı ve benzeri türde kaleme aldığı eserleri çalışmamıza kaynaklık edemeyeceğinden incelenen eserler arasına alınmamıştır. Bir milletin geçmişten bugüne kadar süregelen hayatını öğrenmemizde gerekli bilgileri halk bilimi denilen folklor hayatında bulabiliyoruz. Mazinin acı ve tatlı yanlarını sevinç ve kederlerini folklor dünyası koynunda saklıyor besliyor adeta. Çalışmamız gerçek hayatın bir parçası olan bu folklorik unsurların yazılı edebiyatta da kendine nasıl yer bulduğunu incelemek için kaleme alınmıştır.

12 2 I. BÖLÜM NECATİ CUMALI NIN HAYATI ESERLERİ

13 3 I. BÖLÜM NECATİ CUMALI NIN HAYATI ve ESERLERİ 1.1. HAYATI AİLE ve KÜLTÜR ÇEVRESİ Ahmet Necati Cumalı, Mustafa-Fitnat Cumalı çiftinin ilk çocuğudur. 13 Ocak 1921 de Psoderi dağının eteklerinden inen derin bir koyağın ağzında kurulan Florino da, Rum mahallesinin sonunda Müslüman mahallesinin girişinde Kalın biçilmiş ağaçtan aşı boyalı çift kanatlı kapısı ile Bitişiğindeki çift kanatlı Rum evi yanında, güzel duracak kadar uyumlu, gösterişli (Cumalı, 1995: 8-9) doğmuştur. Büyükbabası, Cumalı nın hayatında ve sanatında özel bir yer tutar. Makedonya 1900 adlı kitabında babası Mustafa Cumalı nın diliyle anlattığı Babam başlıklı hikâye, büyükbaba İbrahim Efendi nin hikâyesidir. İbrahim Efendi, gösterişi sevmeyen, dinine bağlı, memleketini seven, inançlı ve mücadeleci otoriter biridir. Çocuklarının hepsine kendi eliyle birer Kur an nüshası hazırlamayı aklına koyar. Necati Cumalı, dedesinin Kur an tutkusunu babası Mustafa Cumalı nın ağzından şöyle aktarır: Kur an en büyük mutluluk kaynağı babamın, çarşı içindeki o küçük dükkânı, evi, karısı, çocukları, Florina ya bir buçuk saat uzaklıktaki bağı ile tarlası, hep Kur an ın verdiği erişilmez mutluluğu tamamlamak için bağışlanmış gibiydi ona (Cumalı, 1995: 22-23). Yaşadığı topraklara çok bağlı olan İbrahim Efendi, otuz yaşlarında iken erkek kardeşi ile aralarının bozulması üzerine Anadolu ya geçer, Havran a yerleşir. Bir yıl süreyle Havran da ticaretle uğraşır. Ancak memleket hasreti onu tekrar Florina ya çeker. Kırkına yaklaşırken evlenen İbrahim Efendi, Mustafa doğduğunda altmış yaşındadır (Cumalı, 1995: 17-18). İbrahim Efendi yedi çocuk sahibidir. İlk oğlu Niyazi, küçük yaşta ölür. Altı kardeşin beşincisi Mustafa Cumalı dır. İbrahim Efendi nin yaşayan tek oğlu Mustafa dır. Mustafa, babasına benzemeyen bir yaradılışa sahiptir. Gösterişe düşkün, savurgan, çapkın bir adamdır. Ortaokulu bitirince noter yanına yazıcı olarak

14 4 yerleştirilir. İstanbul Lisesine yatılı olarak yazdırılır. İki yıl okur, sonra okulu bırakır. Eğlenceye düşkün yaradılışı başıboş bir hayat sürmesine yol açar. Necati Cumalı, soy kütüğüne ilişkin bir soruyu cevaplarken dedesiyle babasının bu farkını şöyle ifade eder: Büyükbabam 1927 de öldü. Ben altı yaşındayken yediyi sürerken Büyükbabam ilginç adamdı benim. Dindar. Bakın nasıl dindar? Kendisi hattat, el yazması Kur an ları var Buna karşılık gizli İttihat ve Terakki Planlı kurucusu ve başkanı. Büyükbabam, babamın müspet ilimler okumasını çok istemiş Babam gitmemiş, canı istememiş. Babam şeydi, nasıl desem, babasına benzemezdi bir kere Çapkın, kumarbaz, yakışıklı ve çok tatlı bir adamdı (Taş, 2001: 325) Mustafa Cumalı nın bu tarz bir hayat sürmesinde dayısının oğlu Zülfikar ın da payı vardır. Necati Cumalı, Zülfikar ı da sanatın buğulu dünyasına taşır ve onu bazı eserlerine kahraman olarak seçer. Bazı hikâyelerinde hayatı ve ailesiyle ilgili bilgiler veren Cumalı, Kaylar Rehberim adlı hikâyesinde soyadının kaynağı hakkında şunları söyler: Kaylar şimdiki adıyla Ptolemas annemin kasabasıydı. Soyadımın geldiği Cuma da Kaylar ın biraz daha güneyinde, kasabanın ilk merkezinin adı (Cumalı, 1980: ) Bir röportajında yazar anne tarafıyla ilgili şu bilgileri verir: Annem, Kaylar ın üç büyük toprak sahibi ailesinden Topallar ın kızlarındandı. Topallar yedi erkek kardeştiler. Balkan Savaşı nda bir yangın geçirmişti evleri. Yedi erkek kardeşin savaştan sonra yaptırdıkları kırk odalı ev de Birinci Dünya Savaşı sonlarında Yunan ordusu Kaylar a girince yıkılmıştı. Savaş yıllarını Manastır da geçirmişti annemler. Barış imzalanınca Manastır dan dönmüşler yeniden ev kurmuşlardı Kaylar da. (Taş, 2001: 326) Kaylar dan Fıtnat ile Florina dan Mustafa nın evliliklerinden altı çocukları dünyaya gelir. İlk çocukları Ahmet Necati Cumalı dır. Cumalı adı ve doğum tarihi ile ilgili olarak şu bilgiyi verir: Benim küçük adım Ahmet. Dedem Ahmet koymuş ilk önce Sonra babam Necati yi ilave etmiş Benim büyükbabam hattat. El yazması Kur an ı var. Erkek çocuğu için Kur an yazmış. Onun arkasında Ahmet

15 5 doğdu 31 Kânunuevvel 1336 der. Bunu yeni takvime çevirdiğimiz zaman 13 Ocak 1921 yapıyor. (Cumalı vd. 1992: 38) Lozan Antlaşması imzalanıp, Batı Trakya Türkleri, Batı Anadolu Rumları ile mübadele edince Cumalı nın büyükbabası İbrahim Efendi Florina dan ayrılmak istemez. Doksan üç yaşındadır. Selanik te zorla vapura bindirilir. Bu sırada ayaklarına felç iner. Cumalı ailesi göçmen olarak İzmir in Urla ilçesine yerleşir. Büyükbaba İbrahim Efendi üç yıl sonra ölür te gerçekleşen bu göç üç yaşındaki Necati Cumalı yı derinden etkileyecek, ona bir göç yaşadım, dil değiştirdim dedirtecektir. (Cumalı, 1992: 50)

16 ÇOCUKLUK ve İLK GENÇLİK YILLARI Ailesi, Mart 1924 te İzmir in Urla ilçesine yerleşince Cumalı, Türkçeyi Rumeli aksanıyla öğrenir. Göçün ve çocukluk yıllarının etkisini hâlâ hissettiğini ifade eden yazar, o dönemi şöyle anlatır: Sanıyorum ki çocukluğumun ilk yıllarının çizgilerini hala koruyorum. O göçü yaşamış olmak, o sıkıntıları Sonra Urla nın güzelliği Orada büyüdüm. Çok çabuk dünyaya bunalım yılları geldi, anımsarım. Babam varlıklıydı yılına kadar varlıklıydı. Kırk parasız kaldı sonra. Ben oğlumu Galatasaray a göndereceğim diye yinelerdi babam. İlkokul bitti, baktık, babamın beni çarşıya gönderecek hali yok. Yine de götürdü, yedi sekiz gün geç olarak. Yer yok dediler. Ağlaya ağlaya döndüm. (Cumalı vd, 1992: 51) İlkokulu Urla da Şehit Kemal İlkokulunda bitiren Cumalı Kur an dan başka kitap bulunmayan bir evde (Yeni Edebiyat, 1971: 4) büyür. İlkokul sıralarından itibaren manzume ile ilgilenmeye başlar. Cumalı nın ilkokulu bitirdikten sonra ortaokula gitme arzusu önce hayal kırıklığı ile sonuçlansa da sonraki gelişmeler ona okuma imkânı sağlar. Bu gelişmeleri Cumalı şöyle anlatır: Ertesi gün, -Burada anmamın yeri var; çünkü borcumu yerine getiremedim.- bağlardayız, bir de baktım yengem İzmir den kalkmış gelmiş Ben oğlumu okulsuz bırakmam! dedi. Aldı beni İzmir e götürdü. Bakın bunlar sosyal borçlar. Urla da biz yetmiş kişi bitirdik ilkokulu. Ortaokula giden bir tek ben oldum aralarından. Beni de yengem aldı, yanında okuttu üç yıl. (Cumalı vd, 1992: 51) Ortaokulun son yılında şiirle karşılaştığını belirten Cumalı, Refik Ahmet Sevengil in hazırladığı Türkçe kitabında Necip Fazıl ı okuyunca büyülenir. Başlangıçta basit bulduğu manzumelere benzemeyen bu şiirler için Cumalı duygularını şöyle ifade eder: O zamana kadar okuduğum manzumelere benzemiyordu bu okuduklarım. Büyülenmiş hemen ezberlemiştim bu parçaları. Bu şiirlerin itmesiyle okul kitaplığında Örümcek Ağı nı Kaldırımlar ı buldum. (Yeni Edebiyat, 1971: 5) Yine o yıllarda Faruk Nafiz i okuyup hayal kırıklığına uğrayan Necati Cumalı, Nazım Hikmet in şiirleriyle karşılaşınca, ona bağlanır.

17 7 İzmir Erkek Muallim Mektebi nin orta kısmını 1935 te liseyi, İzmir Atatürk Lisesi nde 1938 de bitiren Cumalı, Urla Halkevi ndeki zengin kitaplıktan yararlanır. Ulus olma Süreci nin şairi olan Necati Cumalı, lisenin son sınıfına gelinceye kadar Necip Fazıl ile Nazım Hikmet in yanında, sadece Haşim i ve Yahya Kemal i de okur. Lisenin son sınıfında tanıştığı Hüseyin Batu, Cumalı ya yeni ufuklar açar. Varlık, Yücel, Gündüz, Çığır gibi dergilerin adlarını ondan öğrenir. Cumalı, Dıranas ı, Tarancı yı, Dağlarca yı okur. Orhan Veli, Oktay Rıfat ve Melih Cevdet in Garip anlayışı içinde yayınladıkları ilk şiirlere yakınlık duyar. Arkadaşı Hüseyin in de teşvikiyle liseyi bitirdikten sonra şiirler yazmaya başlar. Yazdıklarını arkadaşına postalar. O dönem şiirlerini sevdiğim şairlerin şiirlerine benziyordu, diye niteleyen şair, ilk şiirlerini yırtar.

18 GENÇLİK ve ASKERLİK YILLARI Liseyi bitirdikten sonra şiir üzerine yoğunlaşan Necati Cumalı, Atatürk ün öldüğü yıl İstanbul Hukuk Fakültesi birinci sömestr öğrencisidir. O yıllara ait anlatır: 10 Kasım 1938 sabahı ilk dersimiz ekonomiydi. Prof. Dobresberger dersine yeni başlamıştı ki, Atatürk ün ölüm haberi sınıfa ulaştı. Profesör dersi kesti. Necati Cumalı, İstanbul Hukuk Fakültesindeki öğrenimini yarıda bırakır. O yıllardaki bunalımlarını ve üniversiteden itibaren yaşadıklarını yine kendi ifadesiyle şu şekilde verebiliriz: Ben çıkmaza girdiği, tekdüzeleştiği her yol ayrımında değiştirdim yaşamımı de İstanbul Hukukuna yazılmıştım Eylül sonları ile 1939 Ocak ı arası tam bir bunalım ayları oldu yaşamımda. Gerçekten âşık mıydım? Yoksa cinsel bunalımlar mı geçiriyordum? Sıkıntılı, soluk olamaz biri olmuştum. Elime hangi dersi alsam bir sayfa okuyamıyordum. Sokaklara atıyordum kendimi. Bıraktım İstanbul u Ankara Hukuka aktardım kaydımı. İstanbul Hukuku dört yıl, Ankara üç yıldı. Şiir yapışmıştı yakama. Öğrencilikten ne kadar çabuk sıyrılırsam o kadar iyiydi. Aşktan, İstanbul dan kaçtım, dört yıllık üniversite cezasını üç yıla indirdim. (Cumalı, 1990: 237) Yüksek öğrenimini 1939 da başladığı Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde tamamlayan Cumalı o yıllarda Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel, Baki Süha Edipoğlu, Şahap Sıtkı ile arkadaştır. Rüştü Onur, Kemal Uluser, Hüseyin Batu ile de mektuplaşmaktadır. İlk şiirini 1939 yılında Urla Halkevi dergisi olan Ocak ta yayınlayan şair, etkilenmelerle yazdığı bu şiiri yayınladığı için pişmanlık duyar. Kayda değer ilk şiiri 1940 ta varlık dergisinde Netice adı ile yayınlanır. Yine o yıllarda Orhan Veli ile tanışan ve dostluk kuran Cumalı, Oktay Rıfat, Tarancı ve Ataç için beni yüreklendiren yakınlarımdı der. Orhan Veli vasıtasıyla, Halil Vedat Fıratlı ve edebiyata düşkün eşi Nahit Hanım la dost olur. Ben de yukarıda adlarını sadığım şairlerin kendimle birleştirdiğim yönlerinden çıktım, diyen Cumalı, tanıdığı ve okuduğu sanatçılardan ne kadar etkilendiğini vurgular. Cumalı, daha sonra bu etkilenmeleri aşıp orijinal üslubuna ulaşır.

19 9 Gorki, London, Balzac, Gide, Dostoyevski, Malrauğ gibi sanatçıların eserlerini okuyarak yetişen Cumalı, 1941 de Ankara Toprak Mahsulleri Ofisinde çalışmaya başlar. Aynı yıl Kızılçıllı Yolu adlı kitapta yer alan şiirlerini yazar te de Salah Birsel ve arkadaşlarının kurduğu ABC kitapevinde kendi hesabına bastırıp yayınlar. Şair ikinci bir üniversite diye nitelendirdiği askerliği Çanakkale ve Ezine de yedek subay olarak yapar. O yıllarla ilgili hatıralarını şöyle anlatır: Yedek Subaylık dönemim ikinci bir üniversite oldu yaşamımda. Ezine de ilk işim bir posta kutusu kiralamak, ilk aylığımdan Adımlar, Yurt ve Dünya dergilerine abone olmak, Remzi kitapevine on kitaplık bir sipariş (ödemeli) vermek oldu. Ezine ye giderken tek kitap götürmemiştim. Ezine den bir sandık, hepsi de okuduğum kitaplarla döndüm Urla ya. (Cumalı, 1990: 237) Terhisine yakın geçirdiği zehirli sıtma paratifo karışımı öldürücü bir hastalık yüzünden hava değişimine gönderilen Cumalı, akseden Harbe Gidenin Şarkıları adlı şiir kitabıyla döner (Aralık 1944). Ankara da Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Müdürlüğünde, sonra yine bakanlığa bağlı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğünde çalışır ( ). Bu yıllarda Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüpoğlu, Erol Dora Günay, piyanist Rogsi Sabor, Nahid Fıratlı, Halil Vedat Fıratlı, Ahmet Adnan Saygun, Ahmet Hamdi Tanpınar, Pertev Naili Boratav ile dost çevresi genişler, zenginleşir. Varlık, Ülkü, Ankara gibi dergilerde şiirlerini yayınlayan Cumalı, Ulus gazetesinde şiirle birlikte hikayelerini de yayınlar ilk hikayesi 1945 yılında Aysız Geceler adıyla Yücel dergisinde yayınlanır. Halil Vedat Fıratlı nın 1948 de Güzel Sanatlar Müdürlüğünden alınıp İzmir Bölgesi Milli Eğitim Başmüfettişliğine atanmasından sonra 1949 yılının Ocak ayında Necati Cumalı Ankara daki görevinden ayrılıp İzmir e gider. (Aktaş, 1989: 200) da İzmir de sahnelenen oyunu Boş Beşik ile dikkatleri üzerine çeken Cumalı, İzmir de stajını tamamlayarak, İzmir ve Urla da avukatlık yapar ( ). Avukatlığı yazar, toplumumuzun sorunlarını sergileyen bir

20 10 laboratuarda çalışmaya benzetir. Eserlerden bazılarına konu olacak sorunların özünü bu laboratuarda tespit eder. Güzel Aydınlık (1951), İmbatla Gelen (1955) ve Güneş Çizgisi (1957) adlı şiir kitaplarını ve Yalnız Kadın (1955) adlı hikâye kitabını Cumalı bu sıralarda birbiri ardına yayınlar. Hikâyelerini Varlık, Seçilmiş Hikâyeler, Yenilik, Yeditepe dergilerinde ve Dünya gazetesinde yayınlayan Cumalı, şiirden arta kalan zamanını diğer türlerde eser yazmaya ayırır da yayınladığı Değişik Gözle kitabıyla 1957 de Sait Faik Hikâye Armağanı nı kazanır. Avukatlıkta öğreneceği bir şeyin kalmadığını belirten şair, avukatlıktan sonra yaptıklarını şöyle anlatır: Kalktım cebimde bir ay geçirebileceğim turist döviziyle Paris e gittim. Altı ay kara borsadan döviz sağlayarak, borçlanarak yaşadıktan sonra sevgili Munis Faik Ozansoy un yardımıyla Basın Ataşeliğinde küçük bir iş buldum. Bana öğrenci aylığı kadar para getiren bir iş: Radyo dinleme görevlisi (Cumalı, 1990: 238) Avukatlığı bırakıp yeteneğinin belirlediği çizgide hayatını sürdürür. O, öncelikle şairdir. Yazarlığı, şiirden kalan zamanla ilgilidir. Avukatlığını daha geniş anlamıyla hayatının çeşitli dönemlerini eserlerinin itibari dünyasına taşır. Paris te Iuartier Latin de ucuz bir çekme katında dolu dolu bir on sekiz ay (Cumalı, 1996: 238) yaşadığını belirten Cumalı nın bu yıllara ait izlenimleri Zorla İspanyol ve Aşk Duvarı gibi oyunlarda olduğu gibi bazı hikâyelerine de kaynaklık eder.

21 OLGUNLUK YILLARI ve ÖLÜMÜ 1959 da Paris ten hayatını edebiyat adamı olarak kazanmak kararıyla İstanbul a dönen Cumalı, Munis Faik Ozansoy un yardımıyla İstanbul Basın Yayın Müdürlüğünde raportörlüğe atanır yılında Berin Teksoy la evlenen Cumalı, eşinin 1963 baharında Tel- Aviv Tanıtma Ataşeliğine atanmasıyla Tel-Aviv e (İsrail), 1964 güzünde Paris Basın Ataşeliğine atanmasıyla da Paris e gider da Cumalı nın yazdığı yazılar yüzünden eşi Berin Teksoy görevden alınır, İstanbul a dönerler. Daha sonra birbirini izleyen yurtdışı gezileri yazara, değişik mekânlarda değişik milletlerin insanlarıyla tanışma imkânı sağlar. Bu yıllara ait gözlemler, sanatçının eserinin oluşmasında etkili olur. Cumalı, o yıllarla ilgili gelişmeleri şu şekilde aktarır: 1967 yılında Bulgaristan Yazarlar birliğinin çağrısı olarak başlayan yurt dışı gezilerim, Makedonya, Birleşik Amerika ( ), Sovyetler Birliği ( ), Bulgaristan ( ), İran ( ), Yunanistan (1978), Almanya, Çekoslavakya, Bulgaristan (1986), Finlandiya (1988) ile sürdü. O arada kendi arabamızla İstanbul dan çıkarak Zagrep, Milano, Paris üstünden Strazbourg, Münih, Viyana, Peşte, Bükreş e uzanan yolculuklar yaptık. Bütün bu geziler beni etkiledi, esinlendirdi, çağımızı daha yakından tanımamda yararlı oldu. Öykülerime, şiirlerime, denemelerime kaynaklık etti. Yazdıklarımı tekdüzelikten kurtarabildimse, öyle sanıyorum ki, bu niteliği, yaşamımı tekdüzelikten kurtaracak cesareti göstermeye borçluyum. (Cumalı, 1996: s. 97) Çok yönlü bir sanatçı olan Cumalı, şiirlerinin dışında hikâyeleri, oyunları, roman ve denemeleriyle de edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir. Yeteneğini gereği kadar değerlendirmek ve kendisine bağışlanan ömrün diyetini ödemek için çalıştığını ifade eden yazar, çalışmayı mutluluğun kaynağı olarak görür. Türk edebiyatına katkıları ile ölümsüzleşen Yaşlanmaz Şair Çocuk Necati Cumalı, 10 Ocak 2001 tarihinde, kansere yenik düşer ve 12 Ocak 2001 de toprağa verilir.

22 ESERLERİ ŞİİRLER Kızılçullu Yolu (1943) Harbe Gidenin Şarkıları (1945) Mayıs Ayı Notları (1947) Güzel Aydınlık (1951, 1971) Denizin İlk Yükselişi (1954) İmbatla Gelen (1955) Güneş Çizgisi (1957) Yağmurlu Deniz (1968) Başaklar Gebe (1970) Ceylan Ağıdı (1974) Aç Güneş (1980) Bozkırda Bir Atlı (1981) Yarasın Beyler (1982) Bütün Şiirleri I (Tufandan Önce, Bozkırda Bir Atlı, Aç Güneş, Huri ile Süleyman 1983) Sonradan bütün şiirleri toplu halde yayınlanır: Aşklar ve Yalnızlıklar. Toplu Şiirler I (1985) Kısmeti Kapalı Gençlik. Toplu Şiirler II (1986) Cumalı, Yağmurlu Deniz adlı kitabıyla 1968 yılında Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü nü, Tufandan Önce şiir kitabı ile de 1984 te Yeditepe Şiir Armağanı nı kazanır HİKÂYELER Yalnız Kadın ( ) Değişik Gözle (1957) Susuz Yaz (1962) Ay Büyürken uyuyamam (1969) Makedonya 1900) (1976) Sonrada Dilâ Hanım adıyla (1978) Kente İnen Kaplanlar (1976)

23 13 Revizyonist (1979) Yakub un Koyunları (1979) Aylı Bıçak (1981) Sonradan Uzun Bir Gece adıyla (1978) Hikayelerinden bazıları filme de çekilir. Necati Cumalı, Değişik Gözle hikaye kitabı ile 1957 de Makedonya 1900 ile 1977 de Sait Faik Hikaye Armağanı nı alır. Susuz Yaz adlı hikaye, 1963 yılında Metin Erksan tarafından beyaz perdeye aktarılır. İlginç konusu ile 1964 yılıda Berlin Film Festivali nden Altın Ayı Ödülü nü alır yılında da oyunlaştırılarak sahneye aktarılır OYUNLAR Boş Beşik (1949) Mine (1959) Nalınlar (1962) Derya Gülü (1963) Oyunlar 1 (Boş Beşik, Ezik Otlar, Vur Emri 1969) Oyunlar 2 (Susuz Yaz, Tehlikeli Güvercin, Yeni Çıkan Şarkılar ya da Juliette 1969) Oyunlar 3 (Nalınlar, Masalar, Kaynana Ciğeri 1969) Oyunlar 4 (Derya Gülü, Aşk Duvarı, Zorla İspanyol 1969) Oyunlar 5 (Gömü, Bakanı Bekliyoruz, Kristof Kolomb un Yumurtası 1973) Oyunlar 6 (Mine, Yürüyen Geceyi Dinle, İş Karar Vermekte 1977) Yaralı Geyik (1981) Dün Neredeydiniz (1983) Bir Sabah Gülerek Uyan (1990) Vatan Diye Diye (1990) Devetabanı (1992) Bütün Oyunları I (2000) Bütün Oyunları II (2000) Ayrıca Necati Cumalı, Reşat Nuri Güntekin in Çalıkuşu romanını 1963 yılında oyunlaştırır.

24 14 İş Karar Vermekte adlı eser 1957 de Basın Yayın Genel Müdürlüğünün kısa radyo oyunu yarışmasında ikincilik ödülünü; Yaralı Geyik, 1978 de Muhsin Ertuğrul Oyun Ödülü nü; dün Neredeydiniz ise 1981 de Kültür Bakanlığı Tiyatro Ödülünü alır. Boş Beşik, Mine, Susuz Yaz filme de çekilir ROMANLAR Tütün Zamanı (1959, ikinci baskı Zeliş adıyla 1971) Yağmurlar ve Topraklar (1973) Acı Tütün (1974) Aşk da Gezer (1975) Uç Minik Serçem (1990) Viran Dağlar (1995) Zeliş 1960 da sinemaya 1973 de televizyona aktarılır. Arkası Yarın programına uygulanarak Türkiye radyolarında tekrar tekrar yayınlanır. Viran Dağlar, 1995 yılında Yunus Nadi Roman ödülü ile 1995 Orhan Kemal Roman Ödülü alır DENEMELER Niçin Aşk (1971) Senin İçin Ey Demokrasi (1976) Etiler Mektupları (1982) Niçin Af (1989) Şiddet Ruhu (1990) Ulus Olmak Atatürk Denemeleri (1995) SENARYO Bağımsızlık ya da Ölüm (1990) HATIRA Yeşil Bir At Sırtında (1987)

25 ÇEVİRİLER Gottfriet Keller, Yedi Efsane (1946) Dora Güney ile birlikte. Theodor Storm, Meşe Ağaçlı Köşk (1946) Dora Güney ile birlikte. Longston Hughes, Memleket Özlemi (1961) Merime Prosper, Altın Araba (1963) Guillaume Apollinaire, Şiirler (1965) İNCELEME KİTAPLARI Muzaffer Tayip Uslu, Şiirleri, Yazıları ve Kendisi İçin Yazılanlar (1956) Guillaume Apollinaire, Yaşamı Sanatı ve Şiirleri (1986) Eserleri yurt dışındada ilgi görür. Bu ilgiyi Cumalı şöyle belirtir: Nalınlar, Türkçe olarak Üsküp ve Almanya, İbranice olarak İsrail, İngilizce olarak İngiltere tiyatrolarında oynandı. Derya Gülü İngilizce, İbranice, Sırpça, İspanyolca, İtalyanca, Farsça, Rusça olmak üzere yedi dile çevrildi; Amerika da sahnelendi. Tehlikeli Güvercin Rusça ya çevrildi. Ezik Otlar Zagrep radyosunda üç kez yayımlandı. Vur Emri Slovakça ve Farsçaya çevrilerek yayımlandı. Zagrep radyosunda oynandı Acı Tütün romanım, Bulgaristan ve Yunanistan da Susuz Yaz Romanya, Bulgaristan, Ukrayna, Slovakya da çeşitli öykülerim değişik dillere çevrilerek dergilerde, antolojilerde yayımlandı. (Kurdakul, 1981: 40) SÜRELİ YAYINLARDA ÇIKAN YAZILARI Aşk Toplumsal Bir Olgudur, Gösteri, S. 19, Haziran Bir Konunun Ardında, Türk Dili Dergisi, S. 7, Temmuz-Ağustos Dedilerki, Varlık, S. 1000, Ocak Denek Taşı, Varlık, S. 837, Haziran Büyük Kitaplar, Varlık, S. 857, Şubat Etiler Mektupları, Varlık, S. 858, Mart Etiler Mektupları, Varlık, S. 859, Nisan Etiler Mektupları, Varlık, S. 860, Mayıs Etiler Mektupları, Varlık, S. 861, Haziran Etiler Mektupları, Varlık, S. 862, Temmuz Etiler Mektupları, Varlık, S. 863, Ağustos 1979.

26 16 Etiler Mektupları, Varlık, S. 864, Eylül İsrail den Mektup, Kent Oyuncuları, S. 13, Kasım Karabataklar Uçuyor, Gösteri, S. 16, Mart Karşılaştırmalar, Kooperatif Dünyası, Şubat Kendimle Konuşma, Türk Dili, S. 350, Şubat Kükürt Dumanları, Varlık, S. 762, Mart Mine Sahnede, Türk Tiyatrosu, S. 321, Kasım Mine Üstüne, Türk Tiyatrosu, S. 320, Ekim Mine Üstüne, Varlık, S. 498, Mart Oyunlarımızda Folklorun Yeri, Türk Halk edebiyatı ve Folklorunda Yeni Görüşler I, Hazırlayan: Fevzi Halıcı, Konya Kültür ve Turizm Derneği Yayınları, Ankara Faik Alnıaçık a Mektup, Türk Dili, S. 30, Mayıs-Haziran Sait Faik Bizim İlk Klasiklerimizden Biridir, Milliyet Sanat, S. 234, 3 Haziran Şiddet Ruhu, Varlık, S. 998, Kasım Şiir Ölüyor Mu?, Varlık, S. 761, Şubat Şiirin Attıkları, Varlık, S. 798, Mart Şiirsiz Bir Dünya Yaşamaya da Değmez, Poesium I, Varlık, S. 1004, Mayıs Tiyatro Tekniği Üzerine, Varlık, S. 524, 15 Nisan Yalın Şiirin Ardında, Türk Dili, S. 350, Şubat Yenilik Adına, Dost, S. 6, Eylül Ziya Osman Saba yı Anıyoruz, Varlık, S. 834, Mart 1977.

27 HAKKINDA YAZILANLAR Kitaplarda AKYÜZ, Kenan, "Türk Edebiyatı-Yeni. Türk Ansiklopedisi C.32, Fas:257. ALANGU, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman. Antoloji. C.3. s AND, Metin, Cumhuriyetin 60. Yılına Armağan. Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1983.,, Türk Tiyatro Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul ATAÇ, Nurullah, Diyelim Söz Arasında (Güzel Aydınlık), Varlık Yayınları, İstanbul 1970, s BAYDAR, Mustafa, Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar, Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık ve Kağıtçılık, İstanbul 1960, s ,, Yeni Türk Hikâyecileri Antolojisi, Varlık Yayınları, İstanbul 1956, s BORCAKLI, Ahmet-Gülter KOÇER, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Tiyatro Bibliyografyası, Ankara ÇALIŞLAR, Aziz, Tiyatro Oyunları Sözlüğü, (Türk Tiyatrosu 2), Mitos Boyut Yayınları, İstanbul 1994, s , , EDİBOĞLU, Baki Süha, Bizim Kuşak ve Ötekiler, Varlık Yayınları, İstanbul 1968, s Hacettepe Üniversitesi, Atatürkçü Düşünce Topluluğu Yayını, "Yaşlanmaz Şair Çocuk" Necati Cumalı'ya Selam Seçkisi, Ankara 6 Mayıs 1996 (Yaseri ŞAHBUDAK, "Şair Çocuğun Yaşlanmazlığı Üzerine Küçük Bir Deneme"; Tahsin YÜCEL, "Cumalı'nın 1996 Görüntüsü"; Talip APAYDIN, "Necati Cıımalı"; Konur ERTOP, "Necati Cumalı'nın Tütün Üçlemesi"; Sennur SEZER, "Buğdaydan Öğrenilen Bir Şiir"; Şükran KURDAKUL, "Bir Sürecin Edebiyat Adamı Necati Cumalı-15 Nisan 1996, Cumhuriyet"; Server TANİLLİ, "Edebiyatımızın Genel Aydınlığı-12 Nisan Cumhuriyet"; İlhan SELÇUK, "Cumalı Nisan Cumhuriyet; Burhan GÜNEL, "Necati Cumalı ile Söyleşi-Nisan Karşı Dergisi"; Tuncer

28 18 UÇAROL, "'Tufandan Önce' Necati Cumalı'nın Şiirleri. Çağımız İnsanının Şiiri ve Biçim"; Tuncer UÇAROL, "'Tufandan Önce'den Yola Çıkarak Necati Cumalı ile Söyleşi. Kokuşan Çağımızın Şiirleri"; Celâl ÜSTER, "1984 Yeditepe Şiir Armağanı'nı Alan Necati Cumalı: Sağır Bir Toplumdayız, Ödül Yazara Güven Veriyor-12 Mayıs Cumhuriyet"; Sennur SEZER, "Necati Cumalı'ya Yeni Kitabı 'Tufandan Önce' Üstüne Sorular-25 Kasım Somut Gazetesi"; Konur ERTOP, "Necati Cumalı Öykücülüğünü Anlatıyor-Nisan Varlık"; Hayati ASILYAZICI, "1977 Sait Faik Ödülü'nü Kazanan Necati Cumalı ile Bir Konuşma-19 Mayıs Vatan"; Recep BİLGİNER, "Şimdi Ne Yapıyorlar. Necati Cumalı-20 Ağustos Politika"; Kemal ÖZER, "Necati Cumalı ile Makedonya 1900 Üzerine Bir Söyleşi-24 Kasım Cumhuriyet"; "Cumalı'nın Toplu Şiirleri-6 Ocak İstanbul Postası": "Şiir, Roman, Hikâye ve Oyun... İşte Necati Cumalı-18 Kasım ; "Necati Cumalı: Yazmak, Yaşamaktır Mayıs Yankı"; "Necati Cumalı: 'Ödül Yerini Bulursa Yaşıyor'- 26 Ocak Cumhuriyet"; Kemal ÖZER," 'Sait Faik Armağanını Cumalı Aldı Cumhuriyet"; Rauf MUTLUAY, "Acı Tütün"; Rauf MUTLUAY, "Güzel Hikâyeler Haftası. Makedonya 1900"; Oktay AKBAL, "Bütün Kötülükler Geçer, Yaşar İyi ve Güzel Olan"; Necati CUMALI, "Yaşamın Diyeti"; Turkısh Clogs (Nalınlar); Nuyan YİĞİT, "Ve Nalınlar Londra'da Büyük Başarı Kazandı-7 Haziran Hürriyet"; "'Nalınlar' İngiliz Kraliyet Tiyatrosunda Oynayacak-24 Şubat Ekran; "Kent Oyuncuları Amerika'da-2 Mayıs Ses"; ve beş okuyucu mektubu). İslâm Ansiklopedisi C.12/2 (Türk Edebiyatı Maddesi), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1988, s KAPLAN, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul 1984, (Necati Cumalı Aklım Arkada Kalacak), s KURDAKUL, Şükran, Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, Cem Yayınevi, İstanbul 1985, s

29 19 KURDAKUL, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı. Cumhuriyet Dönemi ( ), Broy Yayınları, 1987, s NECATİGİL, Behçet, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul 1989, s. 13 (Acı Tütün), 38 (Ay Büyürken Uyuyamam), 78 (Boş Beşik), 115 (Değişik Gözle), 117 (Derya Gülü), 227 (Kente İnen Kaplanlar), 264 (Makedonya 1900), 266 (Masalar), 274 (Mine), 281 (Nalınlar), (Susuz Yaz), 374 (Tütün Zamanı).,, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul 1985, s OKTAY, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı , Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993, s (yazar), (eserlerinden örnekler). ÖNERTOY, Olcay, Cumhuriyetin 60. Yılına Armağan Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1984, s (öykücülüğü), (romancılığı). ÖZDEMİR, Emin, Düşüncenin Toprağı, Türk ve Dünya Yazınından Denemeler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1979, s ÖZKIRIMLI, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, C: I, Cem Yayınevi, İstanbul 1987, s SOKULLU, Sevinç, Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara ŞENER, Sevda, Çağdaş Türk Tiyatrosunda Ahlâk Ekonomi Kültür Sorunları ( ), DTCF Yayınları, Ankara 1971.,, Çağdaş Türk Tiyatrosunda İnsan ( ), Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1972.,, Karaların Memetleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/ İsimler/ Eserler/ Terimler, Dergâh Yayınları, 1977, (Boş Beşik ve Akkuş), s NAYIR, Naşar Nabi, Dünkü ve Bugünkü Edebiyatçılarımız Konuşuyor, Varlık Yayınları, İstanbul 1976, s Varlık Yayınları, Dünkü ve Bugünkü Edebiyatçılarımız Konuşuyor, İstanbul 1976, s

30 SÜRELİ YAYINLARDA ADA, Ahmet, "Yıllarca Bir Geyiğin Ardından", Türk Dili, S.350, Şubat 1981, s AKBAL, Oktay, "Aşktan Yana"(Niçin Aşk), Cumhuriyet, 16 Mayıs 1971, s.2.,, "Bir Sanatçının 24 Saati", Cumhuriyet, 19 Şubat 1977, s.5.,, "Günlerde", Varlık, S. 745, Ekim 1969, s.5.,, "Neredeysen Uzat Ellerini"(Yağmurlar ve Topraklar), Cumhuriyet, 22 Mayıs 1973, s.2.,, "Şair Dostlarım", Varlık, S.340, Kasım 1948, s. 7, (Şair Dostlarım, Yılmaz Yayınları, İstanbul 1990, s ).,, "Şiire Adanan Yaşam", Cumhuriyet, 30 Aralık 1980,s.2.,, "Şiirlerde Barış ve Savaş", Milliyet, 8 Eylül AKTAŞ, Şerif, "Necati Cumalı", Türk Dili, S. 454, Ekim 1989,s ALNIAÇ1K, Raik, "Necati Cumalı Üstüne Konuşma", Türk Dili, S. 30, Mayıs- Haziran 1992, s ANDAÇ, Feridun, "Yazınsal ve Kültürel Birikimin Değerlendirmesini Önceleyen Ürünler (Şiddet Ruhu)", Milliyet Sanat, S.254, Aralık 1990, s. 15. ANDAY, Melih Cevdet, "Necati Cumalı'nın Yeni Kitabı Üstüne" (Ay Büyürken Uyuyamam), Yeni Edebiyat, S. 4, Şubat 1970, s ARTAM, Nurettin, "Şiir: Güzel Aydınlık", Türk Dili, S. 5, Şubat 1952, s ATAÇ, Nurullah, "Okuruma Mektuplar. Gün Dönümü", Pazar Postası, 30 Aralık 1951, s.2.,, "Okuruma Mektuplar. Şiirin Sesi", Pazar Postası, 13 Ocak 1952, s.2. AYTAÇ, Gürsel, "Viran Dağlar", Cumhuriyet Kitap Eki, S. 262,?! s.8-9. BATU, Selâhattin, "Yağmurlu Deniz", Varlık, S. 718, Mayıs 1968, s BAYDAR, Mustafa, "Necati Cumalı Anlatıyor", Varlık, S.456, Haziran 1957, s.8-9. BERKÖZ, Egemen, "Duru Bir Hayretle. Necati Cumalı", Papirüs, S. 13, Haziran 1967, s BİNYAZAR, Adnan, "Ağıt Toplumu", Varlık, S. 811, Nisan 1975, s.6.,, " 1977'nin Ödülleri", Türk Dili, S.316, Ocak 1978, s.32.,, "Cumalı'nın Kadınları", Papirüs, S. 44, Nisan 1970, s

31 21 BİNYAZAR, Adnan, "Cumalı'nın Şiiri", Türk Dili, S. 350, Şubat 1981, s ,, "Edebiyat Evleri", Varlık, S. 751, Nisan 1970, s.8.,, "Makedonya 1900", Özgür İnsan, S. 44, Haziran 1977, s ,, "Yağmurlar ve Topraklar", Türk Dili, S. 265, Ekim 1973, s CEYHUN, Demirtaş, "Makedonya 1900", Vatan, 15 Mayıs 1977, s.4. CUMHURİYET, "Ezik Otlar", 24 Kasım 1988., "Necati Cumalı, Ödül Yerini Bulursa Yaşıyor", 26 Ocak ÇETİN, Güney, "Ay Büyürken Uyuyamam", Türk Dili, S. 221, Şubat 1970, s. 429.,, "Niçin Aşk", (Kitap Tanıtımı), Türk Dili, S.236, Mayıs s. 168.,, "Oyunlar 1- Oyunlar 2", Türk Dili, S. 214, Temmuz 1969, s ,, Oyunlar 3", Türk Dili, S. 215, Ağustos s.685.,, "Oyunlar 4", Türk Dili, S. 220, Ocak 1970, s.335.,, "Susuz Yaz", Türk Dili, S. 208, Ocak 1969, s.641.,, "Yalnız Kadın ve Başaklar Gebe", Türk Dili, S. 225, Haziran 1970, s.250.,, "Zeliş" (Kitap Tanıtımı), Türk Dili, S.243, 1 Aralık 1971, s.228. DARA, Ramis, "Necati Cumalı'nın Şiirlerinde Cinsellik (Cinsel Aşk)". Yazko Edebiyat, S. 23, Eylül 1982, s DİZDAROĞLU, Hikmet, "Ceylan Ağıdı", Varlık, S. 810, Mart 1975, s. 13.,, "Değişik Türde Öyküler (Yakubun Koyunları ve Revizyonist)". Türk Dili, S. 340, Ocak 1980, s ,, "Güneş Çizgisi", Varlık, S. 472, 15 Şubat 1958, s ,, "Kente İnen Kaplanlar", Varlık, S. 835, Nisan 1977, s ,, "Kitaplar. Denizin İlk Yükselişi", Türk Dili, S. 41, Şubat 1955, s ,, "Kitaplar. İzmirli İki Şair (İmbatla Gelen)", Türk Dili, S. 48, Eylül 1955, s ,, "Kitaplar ve Şahıslar: 'Güzel Aydınlıklar'", Hisar, S.23, Mart 1952, s

32 22,, "Mine ile İshak", Türk Dili, S. 110, Kasım 1960, s ,, "Necati Cumalı ve Aylı Bıçak", Türk Dili, S.360, Aralık 1981, s DİZDAROĞLU, Hikmet, "Öykülerde Cinsel İlişkiler", Türk Dili, S.223, Nisan 1970, s ,, "Susuz Yaz", Türk Dili, S. 130, Temmuz 1962, s ,, "Tütün Zamanı", Türk Dili, S. 103, Nisan 1960, s EDİBOĞLU, Baki Süha, "Ahmet Necati Cumalı ve Şiirleri", Varlık, S , 1-15 Haziran 1944, s.37l EMRE, Abidin, "Sait Faik Hikâye Armağanı Törenle Verildi", Türk Dili, S.310, Temmuz 1977, s.75. ENGİNÜN, İnci, "Nalınlar", Hisar, S. 251, Ağustos 1978, s. 16. ERDOĞAN, Mustafa, "Tiyatro Eleştirisi: Ahmetlerim", Pınar, S. 64, Nisan 1977 s ERGÜN, Mehmet, "Ben in Ozanı: Necati Cumalı", Yeni Dergi, S. 93, Haziran s ERTOP, Konur, "Eski Bir Söylenceyi Cumalı'nın Yorumlayışı", Gösteri, C.I, S.l, Aralık 1980, s.56,78.,, "Gönlünün Kapılarını Açan Necati Cumalı", Gösteri, S. 125, Nisan 1991, s ,, "Necati Cumalı Denince", Yeni Edebiyat, S.l, Kasım 1969, s ,, "Necatı Cumalı. Viran Dağlar", Varlık Kitap Eki, S. 38, Temmuz 1995, s. 6. ERTOP, Konur, "Necati Cumalı'nın Şiirinde Urla'dan İzler", Türk Dili, S.30, Mayıs-Haziran 1992, s ,, "Ozanın Romanı Geçmiş Zamanda, Uzak Bir Ülkede Bizim İnsanlarımız", Cumhuriyet Kitap Eki, S. 256,! s ,, "75. Doğum Yıldönümünde Necati Cumalı'yı Kutlarken," Varlık, S. 1064, Mayıs 1996, s.30.,, "Yeni Yayınlar. Susuz Yaz", Dost, S. 15, Haziran 1962, s.14.,, "100 Yıllık Gelişim İçinde 10 Aşk Öyküsü", Milliyet Sanat, S.262, 15 Nisan 1991, s.4-7.

33 23 GEÇER, İlhan, "Aç Güneş", Milli Kültür, S. 11, Nisan 1981, s GİRGİNSOY, Naci, "Aşk da Var (Yağmurlar ve Topraklar)", Varlık, S. 792, Eylül 1973, s. 10.,, "Şairler Durağı", Varlık, S. 772, Ocak 1972, s.8. GÜNYOL, Vedat, "İyi Niyetli Okurlar Önünde", Gösteri, S. 17, Nisan 1982, s.32. HACIOSMANOVİÇ, Lamia, "Bosna Hersek'te Çevirilen Türk Yazın Yapıtları", (Çev: N.Zekeriya), Türk Dili, S.354, Haziran 1981, s.889. HALICI, Feyzi, "Bir Şiirin Hikâyesi. Necati Cumalı", Türk Dili, S Temmuz 1991, s HIZLAN, Doğan, "Coşkulu Bir Şiir Yılı 1980", Gösteri, S.2, Ocak 1981, s.66.,, "Necati Cumalı ile Söyleşi", Gösteri, S.24, Mart s.6-8.,, "Yağmurlu Deniz", Yeni Gazete, 15 Mart 1958, s.5. Hisar, "Necati Cumalı ile Konuşma", S.65. Şubat s. 10., "Sanat Haberleri (Yeni Çıkan Şarkılar ya da Juliette)", S. 53, Mayıs 1968, s.2., "Sanat Haberleri (Nalınlar)", S.55, Temmuz 1968, s.2., "Sanat Haberleri (Ezik Otlar, Vur Emri)", S. 70, Ekim 1969, s.2., "Sanat Haberleri (Bir Küp Altın)", S. 97, Ocak 1972, s.32., "Sanat Haberleri (Susuz Yaz)", S. 130, Ekim 1974, s.38., "Sanat Haberleri (Susuz Yaz)", S. 131, Kasım 1974, s.38. İNAM, Ahmet, "Ay Büyürken Uyuyamam", Dost, S.65, Mart 1970, s KANSU, Ceyhun Atuf, "Avukat Nihat (Yağmurlar ve Topraklar)", Varlık, S. 800, Mayıs 1974, s.4-5. KANTÜRK, Turgay, "Yarasın Beyler", Yazko Edebiyat, S.34, Ağustos 1983, s KAPLAN, Mehmet, "Yaralı Geyik", Milli Kültür, S. 3, Ağustos 1981, s KARAKADIOĞLU, Gülşen, "Daha Önceleri Neredeydiniz", Türk Dili, S. 134 (484), 15 Aralık 1985, s.44. KARAÖREN, Sami, " 'Denizin İlk Yükselişi' Dolayısıyle Cumalı'nın Şiiri", Yenilik, S.27, Mart 1955, s ,, "Güneş Çizgisi", Dünya, 21 Haziran 1958, s.2. KAYALI, Kurtuluş, "Türk Sinaması", Kültür, S. 101, Eylül- Ekim 1993, s

34 24 KOCAGÖZ, Samim, "Biz Bin Dokuz Yüz Kırklılar", Varlık, S. 845, Şubat 1978, s.3-4. KOCAGÖZ, Samim, "Kitaplar Kitaplar. Acı Tiitün", Varlık, S. 807, Aralık 1974, s.8-9. KÖKSAL, Ahmet, "Cumalı'nın Yeni Şiirleri. Yağmurlu Deniz", Papirüs, S. 25, Temmuz 1968, s KÖRÜKÇÜ, Muhtar, "Boş Beşik", Varlık, S.361, Ağustos 1950, s. 14.,, "Kitaplar. Susuz Yaz", Varlık, S. 576, Haziran 1962, s.17.,, "Mine", Varlık, S. 517, 1 Ocak 1960, s.16.,, "Yağmurlu Deniz", Varlık, S. 716, 15 Nisan 1968, s. 11. KURDAKUL, Şükran, "Acı Tütün", Milliyet Sanat, S. 141, Aralık 1975, s MENEMENCİOĞLU, Muazzez, "Sanatçılarla Konuşmalar 'Necati Cumalı Anlatıyor'". Varlık, S Nisan s Milli Kültür, "T.C. Kültür Bakanlığı Devlet Tiyatroları Mevsimi Ekim Ayı Genel Oyun Düzeni", S. 77, Ekim 1990, s MİLLİYET, "Üç-beş klişe sözle şiir toplumsal olmaz", (Ayça Atikoğlu konuştu), 1 Kasım Milliyet Sanat, "Necati Cumalı", S.232, Mayıs 1977, s.3, 28., "Sanat Dergisinin Soruşturması: Sait Faik Hikâye Armağanı'na Katılan Kitaplar ve Armağanı Kazanan 'Makedonya 1900' Üstüne", S.232, Mayıs 1977, s.4-6, 16., "Soruşturma (Necati Cumalı, H. İzzet Dinamo, v.s.)", Yeni Dizi, S. 103, 1 Eylül 1984, s.9., "Türk Şiirinde Gençler-Ustalar Ne Diyor? (Necati Cumalı)", Yeni Dizi: 18, 15 Şubat 1981, s.20., "Ustaların İlk Şiirleri, Necati Cumalı (Ahmet Necati) Gece Hülyası (Yeni İnsanlık, Mayıs 1940), S. 91, 1 Mart 1984, s. 10., Yeni Dizi 91/1, Mart 1984, s. 16. MUTLUAY, Rauf, "Acı Tütün", Cumhuriyet, 24 Ekim 1974, s.5.,, "Derya Gülünün Etkisi", Yeni Ufuklar, C. 12,S. 140, Ocak 1964, s

35 25,, "Gece Bir Yolculuk (Makedonya 1900)", Cumhuriyet, 25 Temmuz 1976, s. 8.,, "Güzel Hikâyeler Haftası. Makedonya 1900", Cumhuriyet, 29 Temmuz 1976, s.5.,, "Karabataklar Nerede?", Gösteri, S. 15, Şubat 1982, s ,, "Kasabada Son Yıl (Yağmurlar ve Topraklar)", Cumhuriyet, 12 Temmuz 1973, s. 6.,, "Necati Cumalı'ya Bazı Sorular...", Gösteri, S.17, Nisan 1982, s ,, "Susuz Yaz", Varlık, S. 713, 1 Mart 1968, s. 5. MUTLUAY, Rauf, "Türk Dil Kurumu Ödülü: Cumalı'nın Şiiri", Cumhuriyet Pazar İlavesi, 9 Kasım 1969, s.2. NECATİGİL, Behçet,"Moderne Turkısche Lyrik. Almancada Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi". Varlık, S. 771, Aralık 1971, s.8. Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1976, "Soruşturma. Necati Cumalı",Tekin Yayınevi. İstanbul 1976, s Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1977, "Öykü Kitapları. Kente İnen Kaplanlar". Tekin Yayınevi,İstanbul 1977, s.59. Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1978," Makedonya 1900", İstanbul 1978, s.72. Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1978, "Sait Faik Hikâye Armağanına Katılan Kitaplar ve Armağan Kazanan 'Makedonya 1900' Üstüne", (Sanat Dergisinin Soruşturması), Demirtaş Ceyhun, İstanbul s Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1978, İstanbul 1978, s (Kemal ÖZER. Sait Faik Armağanını Cumalı Aldı). Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1978, İstanbul 1978, s (Necati Cumalı ile Söyleşi). Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1980, "Yakubun Koyunları. Revizyonist", İstanbul 1980, s Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1981, "Aç Güneş". Oktay Akbal. İstanbul s ONGER, Fahri, "Tenkid: 'Harbe Gidenin Şarkıları", Varlık, S Nisan 1946, s ONARAN, M. Ş., "Bir Sanatçının 24 Saati", Türk Dili, S.307, Nisan 1977, s.399.

36 26,, "Pay Kavgası", Türk Dili, S.336, Eylül 1979,s.l89.,, "Tuğla Gibi Romanlar", Türk Dili, S.305, Şubat 1977, s.207. ORAL, Zeynep, "Necati Cumalı İle Söyleşi", Milliyet Sanat, S. 19, 9 Şubat 1973, s.3. ÖZ, Erdal, "Yeni Yağmurlar Geliyor", Dost, S. 7, Ekim 1961, s ÖZÇELİK, Tahir, "Karadeniz Kıyılarında Açılan Perdeler",-Boş Beşik-, Milliyet Sanat, S. 180 (sıra 530), s.46. ÖZDEMİR, Emin, "Dergiler Arasında", Varlık, S. 739, 1 Nisan 1969, s. 18.,, "Dergiler Arasında", Varlık, S. 747, Aralık 1969, s. 18.,, "Dergiler Arasında", Varlık, S. 752, 1 Mayıs 1970, s. 18.,, "Dergiler Arasında", Varlık, S. 753, Haziran 1970, s. 18. ÖZDEMİR, Emin, "Dergiler Arasında", Varlık, S. 760, 1 Ocak 1971, s.18.,, "Gazete ve Dergilerde ", Varlık, S. 835, Nisan 1977, s.20. ÖZER, Kemal, " 'Aşk da Gezer' Bir Yolculukta Bir Vitrin Önünde Sokuluverir İnsana", Cumhuriyet, 15 Aralık 1974, s. 1,5.,, "Sait Faik Armağanını Cumalı Aldı", Cumhuriyet, 14 Mayıs 1977, s.5. ÖZGÜÇ, Agâh, "Geçmişten Günümüze Türk Sinemasında Edebiyat Uyarlamaları", Varlık, S. 1060, Ocak 1996, s ÖZKIRIMLI, Atilla, "Ay Büyürken Uyuyamayanlar", Türk Dili, S. 225, Haziran s ÖZLÜ, Demir, "Acı Tütün", Türk Dili, S.284. Mayıs 1975, s ÖZÖN, Nejat, "Beyaz Perdede Türk Yazım", Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1977, İstanbul 1977, s RENAULT MAGAZİN, "Bizde Refah Arttıkça Okuma Oranı Düşüyor", Temmuz 1985,S.3, s.6-7. SALİHOĞLU, Mehmet, "Yeni Şiirimiz ve Necati Cumalı", Türk Dili, S. 203, Ağustos 1968, s SAV, Atilla, "Bir Sabah Gülerek Uyan", Milliyet Sanat, C.36, S.134(sıra 484), 15 Aralık 1985, s ,, "Mine", Milliyet Sanat, S.88 (sıra 448), 15 Ocak 1984, s.,, "Nalınlar", Milliyet Sanat, 8 Şubat 1974, s.66.

37 27,, "Susuz Yaz", Milliyet Sanat, S.104, 1 Kasım 1974, s SEREN, Cenap Sıtkı, "Bir Gerçekçi Şair", Varlık, S , 1-15 Temmuz 1945, s SEREN, Şahap Sıtkı, " Ahmet Necati Cumalı. İki Harp Şiiri ve Bir 'Kızılçullu Yolu'", Varlık, S , 1-15 II. Kanun 1944, s ,, "Mayıs Ayı Notları", Varlık, S.322, 1 Mayıs 1947, s.9. SEZER, Şennur, "40 Yazı Yılının Ardından Necati Cumalı'ya Sorular", Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı, İstanbul 1982, s ,, " 'Kızılçullu Yolundan 'Bozkırda Bir Atlıya Necati Cumalı'yla Konuşma", Yazko Edebiyat, S. 21, Temmuz 1982, s ,, "Kitapların Söyledikleri", Gösteri, S.37, Aralık 1983, s.74.,, "Necati Cumalı: Uslanmaz Şair Çocuk", Cumhuriyet Kitap, S. 251, 8 Aralık 1994, s.l, 4-6. Tarık Dursun K., "Ey Kırgın Kişi" Yağmurlu Deniz, Milliyet, 16 Nisan 1968, s.8. TARUS, İlhan, "Necati Cumalı Üzerine Deneme", Varlık, S. 421, 1 Ağustos 1955, s. 10. TELLİ, Ahmet, "Eleştiri Yarışması: Kerkenez Üstüne", Varlık, S.782, Kasım 1972, s.14. TEOMAN, Sabahattin, "Biten Yazın Yüreğimde kalan Beş Şiiri: V.Kar Aydınlığında" Varlık, S. 751, 1 Nisan 1970, s.4-5. TURGUT, A., "Kültür ve Sanat Kitapları Arasında Gereksiz Güneşin Çizgisi", Forum, S.90, Aralık 1957, s TÜRKAN, T., "Mine", Sinema- Tiyatro, S.3, s Türk Dili, "Cumalı İçin", S. 350, Şubat 1981, s , "Dil Bayramının 37. Yıldönümü Dolayısıyla. Necati Cumalı'nın Konuşması", S.218, Kasım 1969, s , "Türkolog Radi Fiş'in Konuşması", S.30, Mayıs- Haziran 1992, s , "Konuşmalar: Necati Cumalı, Oktay Akbal, Melisa Gürpınar", S. 30, Mayıs- Haziran 1992, Türk Tiyatrosu, "Tepebaşı'nda Mine", S.322, Aralık 1959, s