YOZGAT VE ÇEVRESİNDE KURAKLIK ANALİZİ

Transkript

1 YOZGAT VE ÇEVRESİNDE KURAKLIK ANALİZİ Yakup KIZILELMA 1, Murat KARABULUT 2 Özet Karmaşık bir yapıya sahip olan iklim olayları, mekânsal ve istatistiksel analizler ile anlaşılması mümkün olmaktadır. Günümüzde iklim değişimi ve sonuçlarının etki faktörleri hala önemli çevresel gündemler arasında yer almaktadır. İklim değişiminin en önemli sonuçlarından olan kuraklık diğer doğa kaynaklı afetlerden birçok açıdan ayrılmaktadır. Kuraklık hem doğal hem de ekonomik yönden olumsuz sonuçlar ortaya çıkarabileceğinden kuraklığın çeşitli istatistiksel metotlarla izlenmesi büyük önem taşımaktadır. Genel karakteristiği step iklim kuşağı olan Yozgat ve çevresi, coğrafi konum itibariyle iklim değişikliğine ve kuraklığa karşı hassas bir alanda yer almaktadır. Bu çalışmada, yılları arasında Yozgat, Kayseri, Kırşehir, Kırıkkale ve Çorum meteoroloji istasyonlarından elde edilen veriler kullanılarak, çalışma alanının iklim tipleri iki farklı iklim sınıflandırma yöntemiyle (Thornthwaite ve Erinç) belirlenmiştir. Daha sonra çalışma alanındaki istasyonların kuraklık durumu, Standardize Yağış (SPI), Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI) ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi kuraklık indisleriyle belirlenmiştir. İklim sınıflandırma sonuçlarına göre, Yozgat, Erinç iklim sınıflandırma sisteminde; nemli; Çorum, yarı nemli, Kayseri, Kırşehir ve Kırıkkale yarı kurak olarak tespit edilmiştir. Thornthwaite sonuçlarına göre çalışma alanındaki istasyonlardan Kırşehir ve Kırıkkale yarı kurak; Çorum ve Kayseri yarı kurak-az nemli; Yozgat ise yarı nemli olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: İklim Değişikliği, Kuraklık İndisi, İklim sı, Yozgat. Abstract Drought Analysis In Yozgat And Surroundings Climate events which have a complex nature are possible to be understood by spatial and statistical analysis. Recently, the impact factor of climate change and its results still take part in significant environmental agenda. Drought which is the most important result of the climate change differs on several counts from other natural disasters. It has a great importance to monitor drought with various statistical methods since it is able to emerge negative results in terms of economy and nature. Yozgat and neighboring provinces which are in steppe climate zone are located in critical area to drought and climate change in respect of geographical position. In this study, by utilizing the data acquired from the meteorological stations in Yozgat, Kayseri, Kırşehir and Çorum between the years of , climate types of the study area were determined by integrating two different climate classification methods (Thornthwaite and Erinç). Thereafter the drought condition in the stations of the study area was determined by integrating drought indexes; Standardized Precipitation Index (SPI), Percent of Normal Index (PNI) and United Nations Convention to Combat Desertification. According to the results of the climate classification, it was determined that Yozgat was humid; Çorum was semihumid; Kayseri, Kırşehir, and Kırıkkale were subarid in Erinç method. The results of Thornthwaite revealed that the stations in the study area represented in different climatic characteristics; Kırşehir and Kırıkkale were subarid; Çorum and Kayseri were subarid-less humid; and Yozgat was semihumid. Keywords: Climate Change, Drought Index, Climate Classification, Yozgat. 1 Öğr.Gör. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Göksun MYO Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü, kizilelmay@gmail.com 2 Prof.Dr. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, mkarabulutksu@gmail.com 242

2 1. Giriş Son yıllarda birçok ülke doğa kaynaklı afetlerden korunma ve afet öncesi tedbir alabilmek için büyük yatırımlar yapmaktadır. Dünya genelinde 31 çeşit doğal afetin 28 tanesini meteorolojik afetler oluşturmaktadır. Söz konusu afetlerin çeşitleri ve önem sıralamaları bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir. Türkiye için düşünüldüğünde, özellikle Akdeniz bölgesinde kuraklık ilk sırayı almaktadır (AFAD, 2016). Bu afetler arasında belki de en yavaş gerçekleşen ve fark edilmesi zaman isteyen en önemli afet kuraklıktır. Dünyanın birçok bölgesinde meydana gelmesi muhtemel olan kuraklık, iklimin doğal bir özelliğidir. meteorolojik, Hidrolojik, tarımsal ve sosyoekonomik gibi birçok kuraklık çeşidi bulunmaktadır (Aghrab, vd., 2008). Zamansal açıdan fark edilmesi uzun sürdüğünden meydana getireceği zararlar noktasında da büyük önem taşımaktadır. Kuraklık kavramı çoğu zaman, kurak iklim bölgeleriyle ya da kurak süreçle karıştırılmaktadır. Kuraklık, suyun yetersiz olması değil, normalde olması gereken miktardan saparak azalmasını ifade eder (Doğan, 2013). Herhangi bir bölgede kuraklıktan bahsedebilmek için, yağışın o bölgedeki uzun yıllar ortalamasının çok daha altında gerçekleşmesi gerekir. Karalar üzerinde bulunan su kaynaklarının sürekliliğini sağlayan temel faktör yağışlardır. Bu nedenle uzun yıllar gerçekleşen yağış ortalamalarındaki geçici düşüş kuraklığın temel nedenidir (Yetmen, 2013). Kuraklığın su kaynaklarına nasıl etki ettiğinin bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Özellikle yeraltı suları, yüzey akışı ve toprak nemi gibi hidrolojik özelliklerin ne düzeyde etkilendiğinin izlenmesi ve kantitatif olarak ifade edilmesi gerekmektedir (Hasaniha, 2008). Bununla birlikte kuraklığın çıkaracağı sorun, sadece suyun belli bir dönem yetersizliği ile sonuçlanmamaktadır. Çevresel, ekonomik ve sosyal problemler gibi birçok alanda olumsuz sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir. Türkiye gibi kuraklığa karşı hassas ve ekonomisinin büyük oranda tarıma dayalı olduğu ülkelerde, kurak dönemin başlangıç ve bitişini, şiddeti ve frekansının bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Ancak kuraklığın kompleks yapısı, anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle kuraklık fenomeni birçok disiplin tarafından uzun yıllar araştırma konusu olmuş ve kuraklık belirleme konusunda birçok formül ve hesaplamalar geliştirilmiştir. Özellikle son yıllarda Normalin Yüzdesi (PNI) ve Standart Yağış İndeksleri (SPI) gibi teknikler belli bölgelerde kuraklığın belirlenmesinde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu çalışmada, yılları arasında Yozgat, Kayseri, Kırşehir, Kırıkkale ve Çorum meteoroloji istasyonlarından elde edilen yağış ve sıcaklık verileri kullanılarak, çalışma alanının iklim tipleri Thornthwaite ve Erinç iklim sınıflandırma yöntemiyle belirlenmiştir. Her istasyon için su bilançosu diyagramları hazırlanmış ve yorumlanmıştır. Daha sonra çalışma alanındaki istasyonların kuraklık durumu, Standardize Yağış (SPI), Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI) ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi kuraklık indisleriyle (AI) belirlenmiştir. İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak bölümünde yer alan çalışma alanı yaklaşık olarak metre arasında farklı topoğrafya yüzeylerine sahiptir. Çalışma sahasının güneydoğu kesimleri özellikle Erciyes Dağı çevresinde dağlık kesimlerin yoğun olduğu gözlemlenmektedir (Şekil 1). Çalışma alanı genel olarak yazları sıcak ve kurak; kışları soğuk ve kar yağışlı, karasal bir iklim ile karakterize edilir. 243

3 Şekil 1: Çalışma Alanı Lokasyon Haritası 2. Materyal Ve Metot Yozgat ve çevresinde ölçüm periyodunda kuraklığın belirlenmesi amacıyla Meteoroloji Genel Müdürlüğü nden yağış ve sıcaklık verileri temin edilmiştir. Verilerin homojenlik seviyesini belirtmek için Thom testi kullanılmıştır (Tablo 1). Bu test parametrik olmayan bir test olup veri serisinin ortalamasına göre değişim ölçmektedir (Karabulut, 2015; Kızılelma vd., 2015; Karabulut ve Cosun, 2009). Homojenlik testi sonuçlarına göre çalışma alanındaki istasyonların hiçbirinde olağanüstü bir durum yoktur. Bütün istasyonların değerleri, kritik değer olan 2.58 değerinin altında olup homojen özelliktedir. Tablo 1 de belirtilen her istasyon için ayrı ayrı iklim tipi belirlenmiş ve kuraklık durumları ortaya konulmuştur. Çalışmada, Thornthwaite ve Erinç iklim sınıflandırma yöntemleri kullanılmıştır. İstasyonların kuraklık durumu, Standardize Yağış (SPI), Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI) ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi kuraklık indisleriyle (AI) belirlenmiştir. Tablo 1. Çalışma Alanındaki İstasyonların Özellikleri ve Thom Testi Sonuçları İstasyon No ve Adı Rasat Periyodu Yükselti (m.) Enlem-Boylam Çorum Kırıkkale K-33.5D 0, Z Değeri K-34.9D 0, Kayseri K-35.5D 0, Kırşehir K-34.1D -0, Yozgat K-34.8D 0, Çalışmada Kullanılan Yöntemler: Kuraklıkla ilgili modellemeler veya indisler genel itibariyle yağış ve sıcaklık parametreleri kullanılarak hesaplanmaktadır. Bu çalışmada kullanılan Erinç Kuraklık İndisi nde yıllık toplam yağışın ortalama maksimum sıcaklıklara bölünmesiyle bir indis değeri elde edilir.

4 Erinç kuraklık indisine göre ortalama maksimum sıcaklığın 0 C nin altına düştüğü aylar, evapotransprasyonun olmadığı varsayılarak dikkate alınmaz (Şensoy, 2007, Erinç, 1996). Erinç formülü şöyle ifade edilmektedir: lm=p/t om Burada: P yıllık toplam yağışı, T om, yıllık ortalama maksimum sıcaklığı ifade etmektedir. Çalışmada kullanılan diğer bir yöntem ise Standart Yağış İndeksi dir. McKee (1993) tarafından geliştirilen SPI, belirlenen zaman dilimi içinde yağışın ortalamadan olan farkının standart sapmaya bölünmesiyle standart yağış indisi elde edilir ve bu yöntem ile herhangi bir mekanda, belirli bir zamanda kuraklık ve nemlilik durumunun anormalliğini tespit etmek için kullanılmaktadır (Karabulut, 2015; Pamuk ve ark., 2004; Yıldız, 2008). SPI de negatif değerler kurak devreyi, pozitif değerler ise nemli dönemi ifade etmektedir (Sanusi, vd., 2015; Yeğnidemir, 2005). SPI formülü şöyle ifade edilmektedir: SPI= X i - X ort / S x Burada: X i herhangi bir dönemde kaydedilen yağışı, X ort serinin ortalamasını, S x ise serinin standart sapmasını ifade etmektedir. Diğer kuraklık belirleme yöntemlerinden olan Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI) inde hesaplama adımları çok karmaşık olmamakla beraber 12 ay ve daha az periyotlar için kullanılabilir. Temelde hedeflenen periyotta normal dağılıma dönüştürülmüş yağış miktarının ortalamasına bölünmesiyle bir değer elde edilir. Bu değer yüzde olarak ifade edilmektedir (Hasaniha, 2008). PNI nin hesaplanması şu formülle yapılır: PNI= (X i /X ort )x100 Burada: X i yağış miktarını, X ort yağış ortalamasını ifade etmektedir. Çalışma alanındaki kurak alanları ve çölleşmeye eğilimlerinin ortaya konulabilmesi için Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi nin uygulanmasında temel alınan Aridite İndisi (AI) kullanılmıştır. Bu indis basit bir eşitlikle hesaplanır (Türkeş, 2005). Aridite İndisi nde herhangi bir istasyonun yıllık toplam yağış miktarı, potansiyel evapotranspirasyonuna bölünür. Aridite indisinin hesaplanması şu formülle yapılır: AI= P/PE Burada: P yıllık yağış toplamı, PE ise yıllık toplam potansiyel evapotranspirasyonu ifade etmektedir. İşlem sonucunda her istasyon için elde edilen değer Tablo 2 de belirtilen kuraklık indis aralıklarına bakılarak istasyonun iklim sınıfı belirlenir. 1996). Tablo 2: Çalışmada Kullanılan İndis Aralıkları (Karabulut, 2015; Ilgar, 2010; Türkeş, 2005; Erinç, Aridite Erinç SPI İndis Değeri İndis Değeri İndis Değeri < 0.05 Çok kurak < 8 Tam kurak 2 Çok Şiddetli Yağışlı Kurak 8-15 Kurak 1.50 / 1.99 Çok Yağışlı Yarı kurak Yarı kurak Orta Şiddetli Yağışlı Kuru-yarı nemli Yarı nemli 0.99 / 0 Normal Yarı nemli Nemli 0 / Normale Yakın Kuraklık Yarı nemli / Orta Şiddetli Kuraklık Nemli > 55 Çok nemli / Şiddetli Kuraklık 2.00 < Çok nemli - 2 Çok Şiddetli Kuraklık 245

5 3. Bulgular Ve Tartışma Çalışma alanı için yılları arasında yıllık bazda PNI değerleri üretilmiştir. Ancak çalışmada sadece PNI analiz sonuçları ölçüm periyodunun son 5 yılı için değerlendirilmiştir. Buna göre yılları arasında hiçbir istasyonda kuraklık açısından herhangi bir risk taşımadığı tespit edilmiştir. Ancak 2011 yılında Çorum ve Yozgat istasyonları hafif kurak kategorisine çok yaklaşmıştır. Bununla birlikte 2014 yılı da tüm istasyonlar için risksiz olarak değerlendirilmiştir. Buna karşın 2013 yılı 5 istasyon için de farklı sonuçlar üretmiştir. Özellikle Çorum istasyonu, şiddetli kurak bir yıl geçirdiği gözlemlenmektedir. Kayseri istasyonu için hafif kurak, Kırıkkale, Kırşehir ve Yozgat istasyonlarında ise orta şiddette kurak bir dönem yaşadığı tespit edilmiştir (Tablo 3) yılının diğer yıllara göre farklılık göstermesinde birçok etken bulunmaktadır. Özellikle Türkiye genelinde yağış ortalamasının 564 mm olduğu 2013 yılında yağışlar normallerine göre (646mm) %13 azalma göstermiştir. Normallerine göre yağış artışı sadece Ege Bölgesi nde görülürken; diğer bölgelerimizde ise yağışlar normallerinin altında kalmıştır. Normallerine göre en az yağış alan bölgemiz %27 azalma ile İç Anadolu bölgesi olmuştur. İç Anadolu bölgesindeki %27 lik azalmanın en fazla olduğu istasyon ise Çorum dur. PNI analiz sonuçları da bu durumu doğrulamaktadır. Bununla birlikte 2013 yılı okyanus ve karaların küresel ortalama sıcaklıkları 20. yüzyıl ortalaması olan 13,9 C nin 0,62 C üzerinde gerçekleşmiştir. Bu sonuçla 2013 yılı 1880 den beri gerçekleşen dördüncü sıcak yıl, karasal sıcaklıklar açısından ise 0.99 C lik anomali ile yine dördüncü sıcak yıl olarak kayıtlara geçmiştir (MGM, 2014). Tablo 3: Son 5 Yıla Ait PNI değerlerinin dağılımı Yıl/İstasyon Çorum Kayseri Kırıkkale Kırşehir Yozgat ,4 133,4 153,1 142,0 122, ,7 124,2 102,7 95,4 85, ,3 94,6 124,7 131,1 112, ,4 83,8 74,9 66,9 70, ,4 125,1 132,4 99,3 120,5 Kategori Normal ve Üzeri (Risk Yok) >%85 Hafif Kurak (İzlemeye Başla) %75-%85 Orta Şiddette Kurak (Uyarı) %65-%75 Şiddetli Kurak (Acil Durum) < %65 Çorum istasyonunda yıllık yağış verilerine göre yapılan SPI analizleri sonuçları 45 yılın yarısı kurak, diğer yarısı yağışlı yıllar olarak kendini göstermiştir ölçüm periyodunda toplam 23 farklı yılda negatif değerler tespit edilmiştir. Söz konusu kurak yıllar içerisinde 2013 yılı en kurak yıl olmuştur. Buna karşın 22 farklı yıl ise yağışlı olarak kendini göstermiştir. SPI grafiği incelendiğinde; 1982 (-1,5:şiddetli kuraklık), 1983 (1,99:çok yağışlı) ve 1984 (1,68:orta şiddetli kuraklık) yıllarında kurak yılı yağışlı yıl takip ederken hemen sonrasında tekrar kurak yıla geçiş yaşanmıştır. Benzer varyasyon yılları arasında da yaşanmıştır (Şekil 2). Yağışlı yıllar içerisinden 2009 yılı Standart Yağış İndisi Kuraklık kategorisine göre 2,33 lük değer ile çok şiddetli yağışlı yıl olarak kaydedilmiştir. Kayseri istasyonunda 22 farklı yıl kurak, 23 farklı yıl ise yağışlı olarak kaydedilmiştir yılları arasında yağışlı dönem gerçekleşirken bu yıllardan 1988 yılı 2,68 lik değer ile ölçüm periyodunda en yağışlı yıl olmuştur. Benzer şekilde 1988 en yağışlı yıldan önceki yılda da ölçüm periyodundaki en yağışlı ikinci yıl yaşanmıştır. Bu en yağışlı yıldan hemen sonraki yılda ise orta şiddetli kuraklık yaşanmıştır. Ölçüm periyodu boyunca en kurak yıl ise 2001 yılı olmuştur yılları arasında SPI analizi sonuçlarına göre 1995 ve 1981 yılları yağışların ortalama değer gösterdiği en az değişimin yaşandığı yıllar olmuştur. 246

6 Kırıkkale istasyonunda 24 farklı yıl negatif, 21 farklı yıl ise pozitif değerler tespit edilmiştir. Bununla birlikte 2000, 2005 ve 2006 yılları değişimin en az yaşandığı yıllar olmuştur. 45 yıllık süreçte en kurak yıl; -1,53 lük değer ile 1979 yılı olmuştur. Buna karşın 1997 yılı en yağışlı yıl olarak kaydedilmiştir yılları arasındaki 5 yılda ise kurak bir dönem yaşanmıştır. Bu kurak dönemden hemen sonra ölçüm periyodunun en yağışlı yılı yaşanmıştır. Buna benzer bir durumu yılları arasında görmek mümkündür ve 2006 yıllarındaki sırasıyla 0,06 ve 0,03 lük çok zayıf yağışlı yıllar sayılmazsa uzun bir kurak dönemden sonra yağışlı dönem başlamaktadır (Şekil 2). Kırşehir istasyonunda ise diğer hiçbir istasyonda olmadığı kadar kurak yıl yaşanmıştır (27 farklı yıl). 45 yıllık süreçte sadece 18 farklı yılda yağışlı dönem yaşanmıştır. Bu yağışlı dönemlerden 2,29 luk değer ile 1987 yılı en yağışlı yıl olarak tespit edilmiştir. En kurak yıl olarak birbirine çok yakın değerler üreten 1973 (1,66) ve 2013 (1,65) yılları yaşanmıştır yılları arasında diğer istasyonlarda olmadığı kadar uzun bir kurak dönem yaşanmıştır. Bu kurak dönemden sonra 2014 yılına kadar geçen 6 yıllık sürecin 3 yılı yine kurak geçmiştir. Yozgat istasyonunda, Kırıkkale istasyonunda olduğu gibi 24 farklı yıl negatif, 21 farklı yıl ise pozitif değerler görülmektedir döneminde en kurak yıl 1973 ve en yağışlı yıl ise 1983 yılı olmuştur. Özellikle ölçüm periyodunda 1972,1973 ve 1974 yılı orta ve şiddetli kuraklığın artarda 3 yıl yaşanması dikkat çekicidir. Benzer şekilde 1975 yılı normal değerlerde seyrederken tekrar kurak bir döneme geçilmiştir. Bu değerlere en yakın SPI değeri üreten yıl 2013 tür yılları arasında ise 2005 normal yılın dışında yine kurak dönem yaşanmıştır (Şekil 2). Şekil 2: SPI Değerlerinin Yıllara Göre Dağılımı Çalışma alanındaki tüm istasyonların ölçüm periyodunda yıllara göre SPI ve PNI durumları ortaya konulmuştur. PNI ve SPI sonuçları birbiriyle uyum içerisindedir. Çalışma alanındaki istasyonların iklim sınıflandırmalarına göre; Yozgat, Erinç iklim sınıflandırma sisteminde, nemli; Çorum, yarı nemli; Kayseri, Kırşehir ve Kırıkkale yarı kurak olarak tespit edilmiştir. Thornthwaite sonuçlarına göre çalışma alanındaki istasyonlardan Kırşehir ve Kırıkkale yarı kurak; Çorum ve Kayseri yarı kurak-az nemli; Yozgat ise yarı 247

7 nemli olarak belirlenmiştir. Aridite indisine göre ise Çorum ve Yozgat benzer özellikte yarı nemli; Kayseri, Kırıkkale ve Kırşehir kurak-yarı nemli olarak sınıflandırılmıştır (Tablo 4). Genel anlamda Erinç ve Thornthwaite sınıflandırmaları birbirlerine daha çok benzer sonuçlar üretse de istasyon bazında değerlendirildiğinde daha farklı sonuçlar çıkabilmektedir. Örneğin; Çorum istasyonu için; Aridite ve Erinç sonuçları benzer olurken, Yozgat istasyonunda Aridite ve Thornthwaite sonuçları daha yakın sonuç üretmektedir. Kırşehir ve Kırıkkale istasyonlarında ise Thornthwaite ve Erinç tekniklerine göre yarı kurak olarak sınıflandırılmıştır. Metotları İstasyon Erinç Aridite İndisi Thornthwaite İstasyon İndisi İstasyon İndisi İstasyon İndisi Çorum 26,08 Yarı nemli 0,67 Yarı nemli -14,8 Yarı kurak-az Kayseri 22,25 0,59-19,5 nemli Kırıkkale 22,47 Yarı kurak 0,51 Kurak-yarı nemli -26,4 Yarı kurak Kırşehir 21,29 0,55-22,1 Yarı nemli Yozgat 41,86 Nemli 0,98 16,1 Tablo 4: İstasyonların İklim Sonuçları Yarı nemli Çalışma alanındaki tüm istasyonlar için yılları arasındaki meteorolojik ölçüm verileri kullanılarak su bilançosu diyagramları oluşturulmuştur (Şekil 3). Diyagramlardan da anlaşılacağı üzere, tüm istasyonlarda su açığı genel anlamda Mayıs sonu Haziran başında başlayarak Ekim ayına kadar sürmektedir. Birikmiş suyun yıl içerisindeki dağılımı incelendiğinde, Yozgat istasyonu diğer istasyonlardan ayrılmaktadır. Yozgat dışındaki diğer istasyonlarda genel anlamda Kasım, Aralık ve Ocak aylarında gözlemlenirken, Yozgat istasyonunda Kasım ayında başlayıp Aralık ayının başında son bulmaktadır. Benzer farklılıklar su fazlasında da görülmektedir. Sadece Yozgat istasyonunda su fazlası aralık sonunda başlayıp Nisan ayına kadar devam etmektedir (Şekil 3). Şekil 3: Çalışma Alanındaki İstasyonların Su Bilançosu Diyagramları 248

8 4. Sonuç Doğa kaynaklı afetlerin ülke ekonomisine verdiği zararın yanında büyük can kayıplarına sebep olduğu bilinmektedir. Söz konusu afetlerden belki de en yavaş ve gizli gerçekleşeni kuraklıktır. Kuraklığı bu kadar tehlikeli yapan faktörler şu şekilde sıralanabilir: başlangıç ve bitişinin belirsiz oluşu, kümülatif olarak artması, aynı anda birden fazla kaynağa etkisi ve ekonomik boyutunun yüksek olmasıdır (MGM, 2016). Kuraklığın karmaşık yapısı anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Özellikle kuraklığın frekansı, şiddeti, süresi ve etki alanının belirlenmesi kuraklığın meydana getireceği zararı minimize etmeye yarayabilir. Bu açıdan kuraklığın sürekli olarak izlenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, kuraklık ve çölleşmeye eğilimli bölgelerimizden olan İç Anadolu bölgesinin yaklaşık olarak Orta Kızılırmak bölümünde yer alan Yozgat ve çevresindeki 4 meteoroloji istasyonu için kuraklık analizleri yapılmıştır. Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesindeki kuraklık indisi sonuçlarına göre; Yozgat istasyonu çölleşmeye eğilimli olabilir sonucu elde edilirken diğer istasyonlar (Çorum, Kayseri, Kırıkkale ve Kırşehir) ise çölleşmeye açık olarak tespit edilmiştir yıllarında istasyonlara düşen yağışlar; SPI ve PNI indisleriyle izlenmiştir. PNI sonuçlarından son 5 yıl içerisinde 2013 yılı dikkat çekicidir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü nün yayınlamış olduğu 2013 yılı iklim değerlendirmesinde; İç Anadolu bölgesinin yağış normallerinin çok altında yağış aldığı bir yıl olmuştur yılında en az yağış alan istasyonlardan biri de çalışma alanımızın da içinde yer alan Çorum istasyonudur. SPI sonuçlarına göre ise çalışma alanındaki tüm istasyonların kurak ve yağışlı dönemler geçirdiği gözlemlenmektedir. Genel bir değerlendirme ile tüm istasyonlarda kurak yıl ile yağışlı yıllar neredeyse yakın olmasına rağmen Kırşehir istasyonunda durum diğerlerin çok daha farklı olmuştur. Kırşehir istasyonunda diğer hiçbir istasyonda olmadığı kadar kurak yıl yaşanmıştır (27 farklı yıl) yılları arasında diğer istasyonlarda olmadığı kadar uzun bir kurak dönem yaşanmıştır. Bu kurak dönemden sonra 2014 yılına kadar geçen 6 yıllık sürecin 3 yılı yine kurak geçmiştir. İstasyonların kuraklık durumu izlendikten sonra iklim tipleri farklı metotlarla belirlenmiştir. Çalışmada kullanılan Thornthwaite, Erinç ve Aridite İndisler, benzer sonuçlar üretse de bazı istasyonlarda farklılıklar görülebilmektedir. Ancak genel anlamda istasyonların iklim karakteristiğini ortaya koymada önemli teknikler olarak karşımıza çıkmaktadır. 5. Müzakere Katılımcı: Meteoroloji Genel Müdürlüğü nün sitesinde meteorolojik veriler kısmından kuraklık analizleriyle ilgili verilere ulaşabilirsiniz. Kamu kuruluşlarında da bu bilgiler var. Ancak bu bilgiler hocalarımızın istediği formatta değil. Üniversitenin bilimsel bilgi birikimiyle, kamu kuruluşlarının yatırımcıların, finansman kaynaklarının bir araya getirilmesiyle sorunların çözülebileceğine inanıyorum. Katılımcı: Çalışmanızda su bilançosuyla ilgili vermiş olduğunuz grafikte Ocak ayından başlayıp Ocak ayında bitirirseniz tüm ayların verilerini vermiş olursunuz ve daha iyi ifade edilmiş olur. 6. Kaynakça AGHRAB A., vd., 2008, Drought Characterization Using Drought Indices in Two Areas of the Mediterranean Basin: Meknes, Marocco, and Cordoba, Spain. Options Mediter Ser A 80: COSUN, F. ve KARABULUT, M. 2009, Kahramanmaraş ta Ortalama, Minimum ve Maksimum Sıcaklıkların Trend Analizi, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 53: 41-50, İstanbul. DENİZ, D., 2009, Türkiye deki Kuraklığın Standart Yağış İndeksi (SPI) İle İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 18 Mart Üniv., Sosyal Bilimler Ens., Çanakkale. 249

9 DOĞAN, S., 2013, Konya Kapalı Havzası Kuraklık Karakterizasyonunun Zamansal konumsal Analizi Doktora Tezi, Selçuk Üniv. Fen Bilimler Ens., Konya. DÖNMEZ, Y., 1984, Umumi Klimatoloji ve İklim Çalışmaları İ.T.Ü. Yayın No: 2506, Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 102, İstanbul. ERİNÇ, S., Klimatoloji ve Metotları, İst. Üniv., Yayın No:276, Coğrafya Enstitüsü., İstanbul. EROL, O, Genel Klimatoloji Gazi Büro Kitapevi, 4. Baskı, Ankara. HASANIHA, H., İran ın Kuzeybatısında Kuraklık ve Verim İlişkisinin Analizi, Doktora Tezi, Ankara Üniv. Fen Bilimler Ens., Ankara. ILGAR, R., 2010, Çanakkale de Kuraklık Durumu ve Eğilimlerinin Standartlaştırılmış Yağış İndisi İle Belirlenmesi, Marmara Coğrafya Dergisi s.22, s , İstanbul. KARABULUT, M. ve COSUN, F., 2009, Kahramanmaraş İlinde Yağışların Trend Analizi Coğrafi Bilimler Dergisi, s.7, ss KARABULUT, M., 2012, Doğu Akdeniz de Ekstrem Maksimum ve Minimum Sıcaklıkların Trend Analizi, KSÜ Doğa Bilimler Dergisi, Özel Sayı, Kahramanmaraş. KARABULUT, M., 2015, Drought Analysis in Antakya-Kahramanmaraş Graben, Turkey, Journal of Arid Land, Volume 7, Issue 6, pp doi: /s KARAVITIS, C.A., vd., Application of the Standardized Precipitation Index (SPI) in Greece Water 2011, 3, KIZILELMA, Y., vd., 2015, İç Anadolu Bölgesinde Sıcaklık ve Yağışların Trend Analizi, Türk Coğrafya Dergisi, S. 64, s. 1-10, İstanbul. McKEE, T. B., vd., 1993, The Relationship of Drought Frequency and Duration of Time Scales. Eighth Conference on Applied Climatology, American Meteorological Society, Jan17-23, 1993, Anaheim CA, pp PAMUK, G., ve ark., 2004, Standart Yağış İndisi (SPI) ile Ege Bölgesinde Kuraklık Analizi, Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., İzmir. SALEHVAND, I., vd., 2015, Evaluation of Meteorological Drought Index for Drought Assessment and Mapping in Lorestan Province in Iran Journal of Geography, Environment and Earth Science International 2(1): 24-36, 2015; Article no.jgeesi SANUSI, W., vd., 2015, The Drought Characteristics Using the First-Order Homogeneous Markov Chain of Monthly Rainfall Data in Peninsular Malaysia Water Resour Manage (2015) 29: SIRDAŞ, S. ve ŞEN, Z., 2003, Meteorolojik Kuraklık Modellemesi ve Türkiye Uygulaması, itüdergisi/d mühendislik, 2, , İstanbul. ŞENSOY, S., 2016, İklim ları Meteoroloji Genel Müdürlüğü. iklim_siniflandirmalari.pdf (Erişim Tarihi: ) TÜRKEŞ, M., 1999, Vulnerability of Turkey to Desertification With Respect to Precipitation and Aridity Conditions, J. of Engineering and Environmental Science, 23,

10 TÜRKEŞ, M., 2005, Orta Kızılırmak Bölümü Güney Kesiminin (Kapadokya Yöresi) İklimi ve Çölleşmeden Etkilenebilirliği, Ege Coğrafya Dergisi, 14,73-97, İzmir. TÜRKEŞ, M BM Çölleşme İle Savaşım Sözleşmesi nin iklim, iklim Değişikliği ve kuraklık açısından çözümlenmesi ve Türkiye deki uygulamalar, Çölleşme İle Mücadele Sempozyumu Tebliğler Kitabı, ss T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Haziran 2010, Çorum. TÜRKEŞ, M Türkiye de Gözlenen ve Öngörülen İklim Değişikliği, Kuraklık ve Çölleşme, Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, s4(2), ss1-32. YEĞNİDEMİR, M.K., 2005, İç Anadolu Bölgesinin Standartlaştırılmış Yağış İndisi (SYİ) Metodu İle Kuraklık Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniv. Fen Bilimler Ens., Kırıkkale. YILDIZ, O., 2008, Standart Yağış İndisi (SYİ) Metodu ile Kırıkkale İlinde Kuraklık Analizi, 21. Yüzyıl Başında II. Kırıkkale Sempozyumu, Mart, Kırıkkale. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü 251