SAĞLIK MEVZUATI VE. HEMġIRELIK HAFTA Anayasası Kapsamında ÇalıĢanların Hakları. HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

Transkript

1 1982 Anayasası Kapsamında ÇalıĢanların Hakları SAĞLIK MEVZUATI VE HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; HEMġIRELIK 1982 Anayasasında düzenlenen çalışan haklarına ilişkin bilgi edinecek 1982 Anayasasındaki düzenlemeler çerçevesinde hemşirelerin hangi haklara sahip olduklarını öğreneceksiniz. ĠÇERĠK 1. Giriş Anayasası Kapsamında çalışanların Hakları HAFTA 9

2 GiriĢ En temel düzenlemeleri içeren 1982 Anayasasında çalışanlara ilişkin bir takım haklar düzenlenmiştir. Referandumla birlikte yapılan değişiklikler çalışan haklarında da bazı değişiklikler getirmiştir. Temel prensiplerin düzenlendiği Anayasaya bağlı kalınarak bir takım kanuni düzenlemeler de yapılmıştır. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, İş Kanunu düzenlemelerden bazılarıdır. Bu kanunlar ileriki haftalarda incelenecektir Anayasası Kapsamında ÇalıĢanların Hakları 1982 Anayasası çalışmayı bir hak ve ödev olarak düzenlemiştir. Hiç kimsenin zorla çalıştırılamayacağı düzenlenmiş ve ve zorla çalışma kapsamına girmeyen çalışmalar şu şekilde belirtilmiştir: Anayasanın 18. maddesine göre; hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmamaktadır. Zorla yaptırılan, genelde karşılığında para verilmeyen iş olarak tanımlanan angaryayı yasaklayan anayasa, ücretin emeğin karşılığı olduğunu ifade etmiştir. Bu düzenleme devlete ücrette adaletin sağlanmasında bir takım yükümlülükler getirmiştir. Anayasanın 55. maddesinde devlet çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri almakla yükümlendirilmiştir. Ayrıca maddenin devamında 2001 yılında yapılan değişiklikle eklenen ifade de asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumunun da göz önünde bulundurulacağı ifade edilmiştir. Anayasada çalışma ve sözleşme hürriyeti başlıklı 48. maddede herkesin dilediği alanda çalışabileceğini, herkesin çalışma ve sözleşme hürriyetine sahip olduğu belirtilmiştir. Çalışmayı hak ve aynı zamanda ödev olarak düzenleyen anayasa çalışma şartları ve dinlenme hakkını da düzenlemiştir. Anayasanın 50. maddesine göre; kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Bununla birlikte özel olarak korunması gerekenler de belirtilmiştir. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunmalıdırlar. Dinlenmeyi bir hak olarak düzenleyen anayasa ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartlarının kanunla düzenleneceğini belirtmiştir.

3 Devleti çalışma hakkı konusunda görevlendiren bir diğer hüküm de 49. maddedir yılındaki değişiklikle maddeye eklenen fıkrada devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri almakla görevlendirilmiştir. Maddeye göre; devlet çalışanların maruz kaldıkları hayat seviyesini yükseltmek için gerekli tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler maaş dengesi, maaş artışları, özlük hakları vs. olabilir. Aynı zamanda çalışma hayatını geliştirmek için de hem çalışanları hem de işsizleri korumak için gerekli tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler çalışanlara işsiz kalmaları halinde ödenecek tazminat, işsizlik maaşı vb.dir. Bununla birlikte işsizliği önlemeye çalışmak da devletin görevleri arasındadır. Bu kapsamda yeni istihdam alanları yaratmak, özel girişimleri desteklemek de alınacak tedbirler olarak değerlendirilebilir. Çalışan hakları kapsamında değerlendirilmesi gereken bir başka konuda sendika kurma hakkıdır. Madde çalışanların ve işverenlerin serbestçe sendika kurabileceklerini düzenlemiştir. Sendikaya üye olmak ise zorunlu değildir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz. Çalışanlar kendi istekleriyle bir sendikaya üye olabilir ya da üyelikten ayrılabilirler. Anayasanın 51. maddesinde düzenlenen bu hak, 2010 yılında yapılan değişiklikten önce aynı zamanda ve aynı işkolunda birden fazla sendikaya üye olunamayacağı şeklinde düzenlenmişti. Değişiklikle bu sınırlama kaldırılmıştır. Sendikaların kuruluş amacı üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmektir. Sendika kurabilmek için önceden izin alma şartı aranmamıştır. Ancak, sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz. Sendika kurma hakkı sınırlandırılabilir. Ancak bu sınırlandırma milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle olabilir. Sınırlandırma ancak kanunla yapılabilir. Yine kanunla sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller düzenlenmektedir. İşçi niteliğine sahip olmayan çalışanların sendika kurma hakkı da aynı maddede düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre; işçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin sendika kurma

4 hakkı kapsamındaki haklarının içeriği, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenecektir. Dernek kurma hürriyeti ve derneklere üye olma ve üyelikten çıkma hürriyeti de anayasada düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler vakıf kurma ve vakıflarla ilgili diğer konular içinde geçerlidir. Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına bu hakkın kullanılmasına ilişkin olarak kanunla sınırlamalar getirilebilir. Anayasada işçi ve işverenlere sendika kurma ve üye olma hakkı tanındığı gibi toplu iş sözleşmesi yapma ve grev hakkı da tanınmıştır. Anayasanın 53. maddesi toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme başlığı altında işçiler ve işverenlere ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkı tanımıştır. Anayasa sözleşmenin nasıl yapılacağına ilişkin hususların kanunla düzenleneceğini hükme bağlamıştır yılı eylül ayında yapılan referandumla birlikte madde bir takım değişikliklere uğramıştır. Önceki anayasa düzenlemesi sendika ve üst kuruluşların toplu görüşme yapabileceğini toplu görüşme sonunda anlaşma sağlanabilmesi halinde düzenlenecek mutabakat metninin taraflarca imzalanacağını düzenlemişti. Bu metin, idari veya kanuni düzenleme yapılabilmesi için Bakanlar Kurulunun takdirine sunulmaktaydı. Toplu görüşme sonunda mutabakat metni imzalanmamışsa anlaşma ve anlaşmazlık noktaları da taraflarca imzalanacak bir tutanakla Bakanlar Kurulunun takdirine sunulmaktaydı. Referandum sonrası maddede yapılan değişiklikle aşağıdaki metin maddeye eklenmiştir. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir. Önceki düzenlemede görüşme sonrasında idari ve kanuni değişiklik yapılması Bakanlar Kurulunun takdirine sunulmaktaydı. Değişiklikle toplu sözleşme yapılması sırasında taraflar anlaşamazlarsa Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvuracaklar ve kurulun vereceği karar toplu sözleşme hükmü niteliğinde olacaktır. Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun yapılamasına, çalışma usul ve esaslarına ilişkin hususlar kanunla düzenlenecektir. Kanunla düzenlenecek diğer konular; toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması ve diğer hususlar şeklindedir. İleriki haftalarda konulara ilişkin düzenlemelerin yer aldığı kanundan söz edilecektir.

5 İşçi ve işverenlere toplu sözleşme hakkını düzenleyen hüküm memurlar ve diğer kamu görevlilerine de toplu sözleşme yapma hakkını tanımıştır. Grev hakkı da anayasada düzenlenmiştir. Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler. Grev hakkının karşılığında kullanılabilecek bir hak olarak düşünülebilecek lokavt hakkı da anayasada düzenlenmiştir. Lokavt grev yapan işçilerin işveren tarafından işten uzaklaştırılmalarıdır. Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertelemenin sonunda, uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülmektedir. Uyuşmazlığın her safhasında taraflar anlaşarak Yüksek Hakem Kuruluna başvurabilir. Yüksek Hakem Kurulunun vereceği kararlar kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. Anayasanın 70. maddesinde kamu hizmetlerine girme hakkı düzenlenmiştir. Her Türkün kamu hizmetine girmeye hakkı olduğu düzenlenmiştir. Kamu hizmetine alınmada görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemeyecektir. Anayasa düzenlemeyle kamu hizmetine girmede eşitlik ilkesine uygun olarak hareket edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Anayasada kamu hizmetine girdikten sonra kazanılan kamu görevlisi sıfatına ilişkin de düzenlemeler mevcuttur. Buna göre; devletin yürütmekle yükümlü olduğu kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülmektedir. Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu bu hükme dayanılarak çıkarılmıştır. Memurlar ve diğer kamu görevlileri görevlerini yaparken Anayasa ve kanunlara uygun davranmalıdırlar. Anayasada memurların görev ve sorumlulukları düzenlendiği gibi memurlara tanınan güvenceler de düzenlenmiştir. Savunma hakkı verilmeden disiplin cezası verilemeyeceği de memurlar ve diğer kamu görevlilerine tanınan güvencelerdendir. Disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamayacağı da 2010 değişikliğiyle anayasaya girmiştir. Önceki düzenleme uyarma ve kınama cezalarıyla ilgili olanlar hariç, disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamayacağını düzenlemekteydi. Kanuni düzenlemelerle uyarma ve kınama cezaları yargı denetimi dışında bırakılmıştı. Uyarı cezası alan bir kamu görevlisi yargı yoluna başvuramıyordu. Değişiklikle birlikte uyarma ve kınama cezalarına karşı yargı mercilerine başvurulabilecektir. Uyarma ve kınama cezaları da dâhil olmak üzere disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılmamıştır.

6 Bir diğer konuda memurlar ve diğer kamu görevlilerinin görevlerini yaparken yol açtıkları zararların tazminine ilişkindir. Anayasa bu kapsamda da memurlara güvence getirmiştir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri yetkilerini kullanırken kusurlu olarak bir zararın doğmasına sebep olmuşlarsa tazminat davası öncelikle idare aleyhine açılacaktır. Dava sonucunda kusuruyla zarara sebep olan memura rücu edilecektir. İdare zarara uğrayanın zararını karşılayacak ardından memurdan kusuru oranında tazminat bedelini geri alacaktır. Bu güvence memur ve diğer kamu görevlilerine dava açılma korkusu taşımamaları, görevlerini rahatlıkla yapabilmeleri için getirilmiştir. Memurlar ve diğer kamu görevlilerine getirilen bir diğer güvence de ceza kovuşturması açısından getirilmiştir. Memurlar ve kamu görevlilerinin işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması kanunun gösterdiği idari merciin iznine bağlıdır. Bir kamu görevlisi hakkında kanunun gösterdiği istisnalar dışında ceza kavuşturması açılabilmesi için idari merciden izin alınması gerekmektedir. Devletin yürütmek zorunda olduğu hizmetlerin memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle yürütüldüğü açıklandı. Hemşireler de devletin yürütmek zorunda olduğu sağlık hizmetlerinde kamu görevlisi olarak çalışmaktadırlar. Bu nedenle Anayasada düzenlenen haklar hemşireler için de geçerlidir. Özet Bu haftaki derste 1982 Anayasasında düzenlenen çalışan haklarına ilişkin bilgiler anlatılarak Anayasada düzenlenen çalışma hak ve özgürlüğüne ilişkin düzenlemeler ve memurlar ve diğer kamu görevlilerine tanınan güvenceler incelenmiştir.

7 DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. AĢağıdakilerden hangisi çalıģma hakkı bakımından anayasaya göre yanlıģtır? A-Çalışma hak olduğu gibi aynı zamanda ödevdir B-Çalışanlar için dinlenme haktır C-Angarya yasaklanmamıştır D- Aynı zamanda ve aynı işkolunda birden fazla sendikaya üye olunabilir E-Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunmalıdırlar. 2. AĢağıdakilerden hangisi sendika kurma hakkına iliģkin olarak doğrudur? A-İşverenler sendika kuramaz B-İşçilerin sendikaya üye olmaları zorunludur C-Sendikaya üye olduktan sonra üyelikten çıkılamaz D-Sendika kurma izne bağlıdır E-1982 Anayasasında sendika kurma hakkı düzenlenmiştir 3. AĢağıdakilerden hangisi anayasada memura tanınan güvencelerden değildir? A-Savunma hakkı verilmeden disiplin cezası verilememesi B- Disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamaması C-Memurun kusurundan doğan zarar için tazminat davasının öncelikle idare aleyhine açılması D-Ceza kavuşturması açılabilmesi için idari merciden izin alınması E- Hiçbir halde disiplin cezası verilememesi CEVAPLAR 1. C 2. E 3. E

8 YARARLANILAN KAYNAKLAR Anayasası -Haluk Hadi Sümer, İş Hukuku, Mimoza Yayıncılık, Cevdet İlhan Günay, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Yetkin Yayınları,2010