Yüzümüzü güneşe döndüğümüzde önümüz doğu,arkamız batıdır.sol kolumuz kuzey,sağ kolumuz

Transkript

1 TEMA 3 YAŞADIĞIMIZ YER Çevre: Çevre, insan ve diğer canlıların içinde yaşadığı ortamdır. Yönler: Yön, bir yerin başka bir yere göre bulunduğu konuma denir. Yönler güneşin doğuşu ve batışına göre belirlenir. Güneşin doğduğu taraf doğu, battığı taraf batıyı gösterir. Yönler günlük hayatta özellikle coğrafya ve denizcilikte kullanılır.haritaların üst tarafı kuzey alt tarafı güney yönüdür. ANA YÖNLER: Doğu,Batı,Kuzey Güney ARA YÖNLER:Kuzeydoğu-Kuzeybatı-Güneydoğu-Güneybatı Yüzümüzü güneşe döndüğümüzde önümüz doğu,arkamız batıdır.sol kolumuz kuzey,sağ kolumuz güney yönündedir.(resim 1) Ana yönleri yazar mısın?(yüz güneşe dönük) Kuzey ile doğu yönümüzün arasındaki ara yöne denir. Kuzey ile batı yönümüzün arasındaki ara yönümüze..denir. YÖN BULMA YÖNTEMLERİ 1. Pusula İle Yön Belirleme: Yön bulmanın en kolay ve en doğru şekli pusula kullanmaktır.pusula, saate benzer, ortasında hareketli bir ibre bulunur. Bu ibrenin renkli ucu daima kuzeyi gösterir. 2. Güneş ile Yön Bulma Yöntemi: Güneş ile yön bulma yönteminin bir çok yöntemi vardır. Bunlardan birkaçını şöyle açıklayabiliriz: Güneş in doğduğu yer doğuyu, battığı yer ise batıyı göstermektedir. Ayarı doğru bir saatle işe başlar. Önce saatimizin akrebinin güneşe doğru tutarız. 12 sayısı ile akrebin oluşturduğu açının açı ortası ile bize güneyi bildirir. Bu kural kuzey yarımküre için geçerlidir. 4. Kutup Yıldızı (Demir Kazık) İle Yön Bulma Kutup Yıldızı yada Kuzey Yıldızı dediğimiz yıldız sürekli kuzeyi yönünde bulunur. Gece gökyüzüne baktığımızda Küçükayı takım yıldızının sağ tarafında Kutup Yıldızı nı görürüz. 5. Karınca Yuvalarına Bakarak Yön Bulma: Yaz mevsiminde yönümüzü bulabileceğimiz bir yöntemdir. Karınca yuvalarının ağzı güney yönünde. toprak yığını kuzey yönündedir. 6. Ağaç ve Taşlardaki Yosunlara Bakarak Yön Bulma:

2 Taşların ve ağaçların yosun tutmuş yüzeyleri daima kuzeyi gösterir. 7. Minarelere Bakarak Yön Bulma Yöntemi: Camilerde minarenin karşısındaki giriş kapsı kuzeyi gösterir. Minarelerde şerefeye açılan kapılar güneye bakar. 8. Mezar Taşlarına Bakarak Yön Bulma Yöntemi: Müslüman mezar taşlarında baş taraf batıyı, ayaklar doğuyu gösterir. Kutup Yıldız daima gösterir. En doğru ve en kolay yön.. ile ölçülür. Bir yerin kuşbakışı görünüşünün, ana hatlarıyla, ölçmeden kabataslak çizimine.. denir. Öğle vakti ormanda yolunu kaybeden biri aşağıdaki yön bulma yöntemlerinin hangisinden yararlanamaz? A)Güneş B)Kutup Yıldızı C)Ağaç yosunları D) Karınca yuvaları KROKİ Kroki, bir yerin kuş bakışı görünüşünün kabataslak (göz kararı) küçültülerek kağıt üzerine çizilmesidir. Kroki çizilirken yönlere dikkat edilir.krokinin çizildiği kağıdın bir köşesine kuzey-güney doğrultusunu gösteren bir ok konulur. Krokide ölçek yoktur. Bir yerin kuşbakışı görünüşünün, ana hatlarıyla, ölçmeden kabataslak çizimine.. denir. HAVA OLAYLARI Rüzgar: Sıcak hava ile soğuk havanın yer değiştirmesi sonucu oluşan esintidir. Fırtına: Rüzgârın hızlı bir şekilde esmesine denir. Yağmur:Bulutlarda oluşan su buharının yeryüzüne su damlacıkları şeklinde düşmesi. Kar: Yoğunlaşan su damlalarının havanın soğuk tabaksında kristalleşerek yeryüzüne beyaz bir örtü biçimde düşen yağış biçimidir. Dolu: Yağmur damlarlının aniden soğuk bir hava tabakasıyla karşılaşmasıyla oluşan yağmur damlalarının donmasına dolu denir. Yel: Hafif esen rüzgâra yel denir. Nem: Havada bulunan su buharı miktarıdır. Hortum: Silindir şeklinde dönerek gezen bir rüzgâr türüdür. Sis: Yatay görüş mesafesini 1km nin altına düşüren meteorolojik bir olaydır. Çiy: Hava buğu durumunda iken sabaha karşı oluşan bitkilerin üzerindeki damlacıklara çiy denir. Kırağı: Su buğusunun soğuk havalarda, yerde, bitkiler, ağaçlar ve öteki nesneler üzerinde donmasıyla oluşan ince su damlacıklarına veya kristallerine kırağı denir. Gökkuşağı: Güneş ışınlarının yağmur damlalarında veya sis bulutlarında yansıması ve kırılmasıyla meydana gelen ışık tayfı renklerlinin bir yay biçiminde göründüğü meteorolojik bir olaydır. Gökkuşağında 7 renk bulunur. Bunlar; kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, turkuaz, mavi ve mordur. HARİTADA RENKLER Fiziki haritalarda deniz seviyesine yakın olan yerler yeşil ve yeşilin tonları ile yüksek dağlar kahverenginin tonlarıyla gösterilir. Haritalarda genellikle deniz ve göller, mavinin tonlarıyla gösterilmektedir.derinliği az olan yerler açık mavi ile daha derin yerler koyu mavi ile gösterilir. Akarsular haritalarda koyu mavi ile gösterilir. BÖLGELERİMİZ VE İKLİM TİPLERİ Termometre:Hava sıcaklığını ölçer Barometre:Havanın basıncını ölçer Higrometre:Havadaki nemi ölçer Plivüyometre:Yağış miktarını ölçer

3 Fiziki haritalarda deniz seviyesine yakın olan yerler hangi renkte gösterilir? A)Yeşil ve tonları B )mavi C)kahverengi D)Kırmızı Hava sıcaklığını ölçen alet aşağıdakilerden hangisidir? A) Barometre B)Termometre C)Anemometre C) Paratoner DOĞAL VE BEŞERİ UNSURLAR DOĞAL UNSURLAR: Çevrede kendiliğinden oluşmuş, var oluşunda insanların herhangi bir etkisinin olmadığı unsurlardır. Dağ, tepe, vadi, ova, plato, göl, körfez, koy, yarımada, akarsu, deniz, doğal unsurlardır. DAĞ: Yüksekliği çevresinden 500 m ve üzerinde olan yer şekilleridir. OVA: Akarsularla fazla yarılmamış, değişik yüksekliklerde olan az eğimli düzlüklerdir. TEPE: 500 m den küçük olan yüksekliklere tepe denir. KÖRFEZ: denizlerin karaların içine doğru uzanmasına körfez denir. KOY: Ağzı kapalı körfeze koy denir. DENİZ: Yer kabuğunun büyük çukurluklarını dolduran sulara denir. OKYANUS:Kıtaların arasındaki büyük, geniş denizlere okyanus denir. BURUN: Karaların denize doğru uzanmış kısımlarına burun denir. ADA: Dört tarafı denizlerle çevrili kara parçasına ada denir. YARIM ADA: Üç tarafı denizlerle çevrili olan kara parçasına denir. VADİ:Akarsuyun içinde aktığı, kaynaktan ağza doğru sürekli inişi bulunan uzun çukurluklardır. PLATO(YAYLA):Çevresine göre yüksekte kalmış, derin akarsu vadileriyle yarılmış düzlüklerdir. Yurdumuzun İç ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri geniş platolarla kaplıdır. Bunlar; İç Anadolu Bölgesi: Haymana, Bozok, Cihanbeyli, Obruk platoları Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır platoları Akdeniz Bölgesi: Taşeli Platosu, Teke Platosu Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum- Kars Platosu BEŞERİ UNSURLAR: İnsanların doğayı değiştirerek ortaya koyduğu ürünlere beşeri unsur denir.( Binalar, yollar, köprüler, şehirler, tarlalar, barajlar, alt ve üst geçitler, tüneller) beşeri unsurlara örnek olarak verilebilir. DOĞAL EFETLER: İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik veya insan yapısı olaylara afet denilir. Deprem,sel,çığ,toprak kayması, erozyon,hortum,tayfun, tsunami gibi insan yaşantısını etkileyen olaylardır. Deprem:Birbirlerini iten ya da diğerinin altına giren iki levha arasında, harekete engel olan bir sürtünme kuvveti vardır. Bir levhanın hareket edebilmesi için bu sürtünme kuvvetinin giderilmesi gerekir. İtilmekte olan bir levha ile bir diğer levha arasında sürtünme kuvveti aşıldığı zaman bir hareket oluşur. Bu hareket çok kısa bir zaman biriminde gerçekleşir ve şok niteliğindedir. Sonunda çok uzaklara kadar yayılabilen deprem (sarsıntı) dalgaları ortaya çıkar. Deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına Sismoloji denir. Yer sarsıntılarının büyüklüğünü, süresini, merkezini, ve saatini saptamaya yarayan aygıta sismograf denir.

4 DEPREM VE KORUNMA YOLLARI Depremden önce alınacak önlemler; Binalar az katlı ve depreme dayanıklı olmalı, Deprem sigortası yaygınlaştırılmalıdır. Yeni yerleşim yerleri deprem olasılığının en az olduğu yerlere yapılmalıdır. Meydana gelecek depremde enkaz kaldırma ve kurtarma çalışmaları için sivil savunma uzmanları yetiştirilmelidir. Evde ve iş yerinde devrilebilecek eşyaları birbirine ve duvara sabitlenmelidir. Bir deprem tatbikatı hazırlayıp, bu plana göre nasıl davranmamız gerektiğini öğrenmelidir. Acil durum çantası hazırlanmalıdır. Deprem sırasında alınacak önlemler; Depremi hissettiğimizde sakin olmalıyız. Merdiven, koridor ve balkon gibi yerlere gitmemeliyiz. Kesinlikle asansör kullanmamalıyız. Öncelikle başınızı ve ensenizi koruyacak şekilde eğilin. Ayaklarınızı karnınıza çekerek kapanın ve mümkünse bir yerlere tutunun. Bu pozisyona çök, kapan, tutun diyoruz Depremden sonra alınacak önlemler; Deprem sonrası çevrenizdeki kişilerin yaralı olup olmadığını kontrol ediniz. Binaların önlerinde beklemeyiz. Evden çıkarken gaz ve su vanalarını kapatmalıyız. Asansörü kullanmamalıyız. Deprem bittiğinde hemen evlere girmemeliyiz. Az hasarlı binalar bile, artçı depremler ile yıkılabilmektedir. Yetkililerden izin almadan kesinlikle evlere girilmemelidir. Acil durumlar dışında nedeni ne olursa olsun telefonlar kullanılmamalıdır. Levhaların hareketi sonucu olan depremler genellikle "TEKTONİK" depremlerdir. Büyük alanları etkiler ve şiddetleri yüksektir. Y er altındaki boşlukların (mağara), kömür ocaklarında galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluşan boşlukları tavan bloğunun çökmesi ile oluşan depremler ÇÖKÜNTÜ depremleridir. Volkanların püskürmesi sonucu oluşan depremler VOLKANİK depremleridir YAŞADIĞIMIZ YER ÜNİTESİ ÇALIŞMA ETKİNLİĞİ A. Aşağıda verilen kelimeleri uygun boşluklara yazınız. ( termometre--kızılay--kuzeyi --kroki - pusula -Kroki- kuş bakışı- kutup-sembol- kuzey- hava durumudoğal unsur- kuzeyi -beşeri unsur pusula-güneye- yağmur *Hava sıcaklığı...ile ölçülür. *Kutup yıldızı her zaman gösterir. *Doğal afetlerde insanların yardımına koşan kuruluş dır. *Herhangi bir yerde, bir günde meydana gelen hava olaylarına. denir. *Yüksek bir yerden ya da havadan aşağı doğru bütün bir çevreyi içine alacak şekilde bakılmasına..denir. *Doğada insan eli değmeden var olan her şeye. denir. *Yönümüzü bulmaya yarayan alete. denir. *Bulutsuz gecelerde, yönümüzü bulmak için yararlandığımız.. yıldızı, devamlı gösterir. *Bir yeri tarif ederken yaptığımız çizimlere. denir. *..bir hava olayıdır. *Karınca yuvalarının ağızları bakar,yuvadan çıkardıkları toprakları ise..yönünü gösterir. B-Aşağıdaki cümleleri verilen sözcüklerle uygun biçimde tamamlayınız. beşeri unsur -hava olayları- doğal unsur- meteoroloji- deprem- afet- plato- kuzey *Yağmur, kar, dolu, sis gibi olaylara. denir. *Sol kolunu güneşin doğduğu tarafa doğru uzatan birinin arkası yönünü gösterir. * Yıkıcı sonuçları olan olaylara denir. *İnsan etkisi olmadan kendiliğinden oluşmuş yeryüzü şekillerine ve varlıklara. denir. *Akarsular tarafından yarılmış geniş düzlüklere denir. *Ülkemizde en çok can ve mal kaybına neden olan doğal afet dir. *İnsanların yaşamlarını kolaylaştırmak, yaşamlarını sürdürmek için için yaptıkları yol, köprü vb. yapılara. denir. *Hava durumunun sıcaklık, yağış, rüzgar, basınç vb. özelliklerini gözleme ve yorumlama çalışmaları.biliminin konusudur. * nolu telefonları uygun bir şekilde eşleştiriniz. Jandarma (..)İtfaiye ( )Acil ambulans ( )Polis imdat ( )

5 C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara (D),yanlış olanlara (Y) yazınız. (.)Deprem sonrası acil deprem çantası hazırlamalıyız. (.)Akarsuların derinden akmadığı geniş düzlüklere ova denir. (.)Barajlar ve fabrikalar beşeri unsurlardandır. (.) Canlı ve cansız varlıkların içinde bulundukları ortama çevre denir. (.)Krokisini yapacağımız yerin ölçüsünü almalıyız. (.) Hava olaylarını bilmek çiftçilerin, balıkçıların, pilotların işlerini kolaylaştırır. (.) Doğal kaynakları istediğimiz kadar ve istediğimiz şekilde kullanabiliriz. (.) Gece kutup yıldızına bakarak yönümüzü kolaylıkla bulabiliriz. (.) Bir varlığın küçük bir resmine sembol denir. (.) Yönümüzü sadece pusula yardımıyla bulabiliriz. (.) Doğu, batı, kuzey ve güney ana yönlerdir. (.) Yüzümüzü kuzeye döndüğümüzde sağ kolumuz doğuyu gösterir. (.) Güneşin doğduğu tarafa batı denir. D) ev,- orman vadi okul dağ liman Yukarıdaki unsurları doğal ve beşeri olarak ayırınız. Doğal Unsurlar Beşeri Unsurlar E) Aşağıda verilen soruların doğru cevaplarını seçeneklerden bulup işaretleyiniz. 1- Pusulayı ilk olarak milattan sonra 3. yüzyılda kimler icat etmiştir ( bulmuştur)? A) Araplar B) Çinliler C) Türkler D) Yunanlılar 2-Havanın nem (rutubet) oranını ölçen alet hangisidir? A) Meteorolog B) Higrograf C) Plüviyometr D) Barometre 3- Deprem sırasında yapmamız gereken davranış hangisidir? A) Kıpırdamadan beklemek. B) Hızlıca dışarı çıkmak. C) Çök Kapan Tutun D) Alarm ziliyle yardım istemek. 4- Aşağıdakilerden hangisi deprem tahliye çantasında bulunması gereken malzemelerden biri değildir? A) radyo B) el feneri C) futbol topu D) düdük 5- Aşağıdakilerden hangisi deprem öncesi alınabilecek önlemler arasında yer almaz? A- Deprem çantası hazırlamak. B- Deprem tahliye planı hazırlamak C- Dolap, raf gibi eşyaları duvara sabitlemek. D- Pencere, merdiven gibi yerlerden uzak durmak 6- Aşağıdaki yönlerden hangisi ana yön değildir? A- batı B- doğu C- kuzeydoğu D- güney 7-Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A)Otoyol-Beşeri unsur B) Dağ- Doğal unsur C)Baraj-Beşeri unsur D) Nehir- Beşeri unsur 9) Aşağıdakilerden hangisi doğal afet değildir? A- Deprem B- Sel C- Yağmur D- Çığ 10) Hava durumu ile ilgili bizleri bilgilendiren uzmanlara ne ad verilir? A- Spiker B- meteoroloji mühendisi C- arkeolog D- jeolog 11) Aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? A- Hava durumunun nasıl olacağını önceden tahmin edemeyiz. B- Gün içinde yurdumuzun her yerinde hava durumu aynıdır. C- Gün içinde hava durumu değişmez. D- Hava olayları insanların yaşamlarını etkiler. 12. Aşağıdaki olaylardan hangisi hava olayları arasında yer alır? A) çığ B) deprem C) sel D) rüzgâr