TÝP II DÝABETES MELLÝTUS'LU HASTALARIN ERÝTROSÝT ÝÇÝ Cu,Zn- SOD, CAT ve GSH-Px ANTÝOKSÝDAN ENZÝM DÜZEYLERÝNÝN ARAÞTIRILMASI +

Transkript

1 Tip II Diabete Mellitus lu Hastalarýn Eritrosit Ýçi Cu, Zn-SOD, CAT ve GSH-Px Antioksidan...!"# $ $ %%! & ' ' (*)+,+ -./, : : ;<! "# $ $ % %! 239 TÝP II DÝABETES MELLÝTUS'LU HASTALARIN ERÝTROSÝT ÝÇÝ Cu,Zn- SOD, CAT ve GSH-Px ANTÝOKSÝDAN ENZÝM DÜZEYLERÝNÝN ARAÞTIRILMASI + Yýlmaz ÇÝÐREMÝÞ* Ýnonü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 44069, Malatya,TÜRKÝYE, ycigremis@inonu.edu.tr Mehmet KÖSE, Fikret ÖZUÐURLU, Yusuf TÜRKÖZ Ýnönü Üniversitesi Týp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalý, 44069, Malatya, TÜRKÝYE Mücahit EÐRÝ Ýnönü Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý Anabilim Dalý, 44069, Malatya, TÜRKÝYE ÖZET Bu araþtýrmada Tip II Diabetes Mellitus'lu hastalarýn eritrosit içi Süperoksit Dismutaz (Cu,Zn-SOD), Katalaz (CAT) ve Glutatyon Peroksidaz (GSH-Px) enzim aktiviteleri ölçüldü. Araþtýrma grubu, komplikasyonlarý bulunmayan Tip II Diyabetli 50 kiþi ve gönüllü saðlýklý 50 kiþiden oluþturuldu. Kontrol grubu eritrosit içi Cu,Zn-SOD, CAT ve GSH-Px aktiviteleri sýrasýyla 1071,7 ± 331,5 Ü/gHb, 175,4 ± 38,8 K/gHb, ve 1381,8 ± 690,6 Ü/gHb iken, Tip II Diabetes Mellitus'lu hastalarda ayný enzimlerin aktiviteleri sýrasýyla 653,2 ±215,5 Ü/gHb, 196,3 ±53,3 K/gHb, ve 1236 ±478,6 Ü/gHb bulundu. Kontrole göre hastalarýn SOD aktivitesi anlamlý þekilde düþmüþken, CAT aktivitesi ise anlamlý þekilde yüksek olarak tespit edildi (p<0,05). Kontrol ve hasta grubu GSH-Px enzim aktivitesi arasýnda anlamlý bir fark gözlenmedi. Bu verilerin ýþýðý altýnda, Tip II Diabetes Mellitus gibi glukoz toleransýnýn bozulduðu durumlarda serbest oksijen radikallerinin aþýrý üretilebileceði ve böylece eritrosit içi oksidan/antioksidan dengede bozulma olabileceði kanaatine varýldý. Anahtar kelimeler: Tip II diabetes mellitus, eritrosit, SOD, CAT, GSH-Px. THE INVESTIGATION OF ERYTHROCYTE Cu,Zn-SOD, CAT AND GSH-Px ANTIOXIDANT ENZYME LEVELS IN PATIENTS WITH TYPE II DIABETES MELLITUS ABSTRACT In this study, the activities of Superoxide Dismutase (Cu,Zn-SOD), Catalase (CAT) and Glutathione Peroxidase (GSH-Px) were measured in the erythrocyte of the patients with type II Diabetes Mellitus. The research group included 50 type II diabetic patients without complications and 50 healthy volunteers. The activities of erythrocyte enzymes Cu,Zn-SOD, CAT and GSH-Px from control group were determined as ± U/gHb, ± 38.8 K/gHb, and Bu çalýþma mayýs 1998 tarihinde, Kayseri Erciyes Üniversitesi'nde yapýlan Uluslararasý Katýlýmlý XVI. Gevher Nesibe Týp Günleri I. Deneysel ve Klinik Araþtýrma Kongresi ve Workshop'unda poster olarak sunulmuþtur.

2 240 G.Ü.-Fen Bil. Derg.,16(2): , 2003/Yýlmaz ÇÝÐREMÝÞ, Mehmet KÖSE, Fikret ÖZUÐURLU vd... ± Ü/gHb respectively. In the patient with type II Diabetes Mellitus activity of the same enzymes were ±215.5 U/gHb, ±53.3 K/gHb, 1236 ±478.6 U/gHb. While the SOD activity of patients was significantly lower, the CAT activity was determined to be significantly higher than that of control group (p<0.05). No significant difference between the GSH-Px enzyme activity of patients and control group was observed. Considering these results, we conclude that the conditions where the glucose tolerance impaired such as Type II Diabetes Mellitus may cause in excessive production of the oxygen radicals and the oxidant/antioxidant balance in erythrocytes may be disturbed. Key Words: Type II diabetes mellitus, erythrocyte, SOD, CAT, GSH-Px. 1.GÝRÝÞ Diabetes Mellitus; pankreasýn salgýladýðý iki hormondan biri olan insulinin salgýlanmamasý, yetersizliði veya etkisizliði sebebi ile kan þeker düzeyinin normalin üzerinde bulunmasý ve idrarda þeker çýkmasý sonucu teþhis edilen bir hastalýktýr. Juvenil; Tip I ve Adult; Tip II olmak üzere iki tipi vardýr (1-3). Her iki tip diyabette de hastalýðýn iyi kontrol edilmemesi ve ilerlemesi durumunda böbrek yetmezliði, körlük, koroner kalp hastalýðý ve iskemik beyin hasarý gibi önemli komplikasyonlar ortaya çýkabilmektedir (4). Diyabetli bir bireyin, normal bir bireye göre kör olma riski 25 kat, böbrek yetmezliðine yakalanma riski 20 kat, koroner kalp hastalýklarýna yakalanma riskide 2 ile 4 kat daha fazladýr (1, 5, 6). Tip II Diabetes Mellitus'taki hiperglisemik durum serbest radikal oluþumunu artýrmaktadýr. Glukozun otooksidasyonu sonucu, son yörüngelerinde bir veya daha fazla çiftlenmemiþ elektron içeren yüksek reaktif bileþikler olan serbest radikaller aþýrý miktarda oluþmakta ve oksidan/antioksidan denge bozulmakta, böylece oksidatif stres artmaktadýr (1,4, 5, 7). Hiperglisemideki aþýrý oksidatif stresin vasküler duvarlarda ve plazmada lipid peroksidasyonunu artýrmasýyla aterosklerozis oluþumu arasýnda iliþkiler bulunmuþtur (6). Ayrýca Tip II Diabetes Mellitus'ta vasküler ve diðer komplikasyonlarýn sebebi olarak sigara içimi, hipertansiyon ve dislipidemi gibi faktörler gösterilmektedir. Bazý araþtýrýcýlar bu risk faktörlerinin oksidatif stresi artýrarak diyabetin patofizyolojisine ve komplikasyonlarýn geliþimine katkýda bulunduðunu bildirmektedirler (8-10). Oksidatif stresin artmasý serbest radikal oluþumunda bir artýþý da beraberinde getirmektedir. Serbest radikallerin biyolojik etkileri vitamin A ve C, karetonoidler, glutatyon gibi antioksidanlar ve antioksidan enzimler tarafýndan kontrol edilmektedir. Bu enzimler arasýnda SOD; hidrojen peroksitin süperoksit anyonuna dismutasyonunu katalizlerken, GSH-Px ve CAT ise hidrojen peroksidin detoksifiye olmasýnda görevlidir (11, 12). Bu araþtýrmada; Tip II Diyabetli bireylerin eritrosit içi Cu,Zn-SOD, CAT ve GSH-Px enzim düzeyleri ölçülerek, diyabetin oksidan/antioksidan sistemi nasýl etkilediði incelenmeye çalýþýlmýþtýr. 2. MATERYAL ve METOT Materyal Araþtýrmamýza; Ýnönü Üniversitesi Týp Fakültesi Ýç Hastalýklarý Diyabet Kliniðine tedavi amacý ile gelen, yaþlarý yaþ arasýnda deðiþen (51,2±5,9 yýl), diyabetlilik süresi 2-4 yýl (2,9±0,71 yýl) arasýnda olan, klinik incelemeler ve laboratuvar test sonuçlarý neticesinde hiçbir komplikasyonu bulunmayan, HbA 1 C %'leri 8,24 ± 0,59, kan glukoz oraný 155,14±21,7 mg/dl, idrar mikrototal proteinleri 28,82±7,53 mg/dl arasýnda deðiþen deðerlere sahip ve ketoasidozisleri olmayan, herhangi bir antidiyabetik ilaç, sigara, alkol ve benzeri maddeleri kullanmayan 21'i erkek, 29'u kadýn toplam 50 Tip II Diabetes Mellitus'lu kiþi seçilmiþ ve hasta grubunu oluþturmuþtur. Kontrol grubunu ise dahiliye polikliniðine kontrol amacýyla gelen, yaþlarý arasýnda deðiþen (49,1±6,1 yýl), klinik incelemeler ve laboratuvar test sonuçlarýnda saðlýklý çýkan, HbA1C %'leri miktarý 5,30 ± 0,42 olan, kan glukoz oraný 89,74±7,14 mg/dl, idrar mikrototal proteinleri 27±6,74 mg/dl arasýnda deðiþen sigara, alkol ve benzeri maddeleri kullanmayan, 29'u kadýn, 21'i erkek toplam 50 kiþi oluþturmuþtur

3 Tip II Diabete Mellitus lu Hastalarýn Eritrosit Ýçi Cu, Zn-SOD, CAT ve GSH-Px Antioksidan (Çizelge 1). Çizelge 1. Hasta ve kontrol grubu biyokimyasal parametreleri AB> C D@ E F G H MN O PQ R IKJ L M IKJ L M S0T U V WX0YZ?[\ ]^ _ ` ab c d ec bfd fg g bfd e?h fb c i j0klm nkyo?_ gbp qe?q b d h ` b hd erq b g a i s ]tu t Zv V tww WwuT x tww yv z v YZ?[\ ]^ _ hc bq{e? b c d h ` b ` he c b g p *Kontrol grubu ile karþýlaþtýrýlmýþ ve istatistiki olarak anlamlý kabul edilmiþtir (p<0,05). Metot Hasta ve kontrol grubunu oluþturan kiþilerden alýnan ven kaný eritrosit hemolizatlarýnýn hazýrlanmasý için kullanýlmýþtýr. Alýnan ven kanlarý Na-EDTA'lý CBC tüplerine konmuþ ve +4 C'de 1500xg'de, 10 dakika santrifüj edilerek plazmalarý ayrýlmýþtýr. Daha sonra eritrositler % 0,9'luk NaCl ile 3 defa yýkanarak plazma artýklarý uzaklaþtýrýlmýþtýr. Enzim analizi için saf eritrosit paketinden bir miktar numune alýnmýþ, alýnan bu numune +4 C'de soðutulmuþ distile su ilavesi ile hemoliz edilmiþtir. Daha sonra +4 C'de, 1500xg'de, 15 dakika santrifüj edilerek hücre partikülleri çöktürülmüþtür. Elde edilen süpernatantlar, hemoglobin ve enzim analizinde kullanýlmýþtýr. Cu,Zn-SOD aktivitesi 560 nm'de Sun ve ark. (13), ksantin/ksantin oksidaz sistemi ile üretilen süperoksit anyonlarýnýn nitro blue tetrazolium'u (NBT) indirgemesi esasýna dayalý metodu ile ölçülmüþtür. Bir ünite SOD, %50'lik NBT inhibisyonu meydana getiren enzim miktarý olarak belirlenmiþtir. Sonuçlar hemoglobin baþýna ünite olarak verilmiþtir (Ü/gHb). GSH-Px aktivitesi Paglia ve Valentine (14) metoduna göre NADPH'ýn 340 nm'deki oksitlenmesinin takibiyle ölçülmüþtür. 1 Ünite enzim, dakikada okside olan mikromol cinsinden NADPH miktarý olarak tayin edilmiþtir. Sonuçlar hemoglobin baþýna ünite olarak verilmiþtir (Ü/gHb). CAT aktivitesi ise Aebi' nin (15) metoduna göre 240 nm'de, enzim tarafýndan yýkýlan hidrojen peroksidin izlenmesi esasýna göre ölçülmüþtür. Sonuçlar hemoglobin baþýna saniyede yýkýlan hidrojen peroksitin oraný olarak verilmiþtir (K/gHb). Sonuçlarýn istatistiki analizinde Student's t testi kullanýlmýþtýr. 3. BULGULAR Hasta ve kontrol grubunun eritrosit içi ortalama Cu, Zn-SOD, CAT ve GSH-Px enzim aktiviteleri Þekil 1'de ve Çizelge 2'de verilmiþtir. Bu araþtýrmada Tip II Diabetes Mellitus'lu hastalarýn eritrosit içi ortalama Cu, Zn-SOD aktivitesinde kontrol grubuna göre istatistiki olarak anlamlý bir azalma (p<0,05), CAT aktivitesinde ise anlamlý bir artýþ tespit edilmiþtir (p<0,05). GSH-Px aktivitesinde ise istatistiki açýdan anlamlý bir fark bulunamamýþtýr.

4 } 242 G.Ü.-Fen Bil. Derg.,16(2): , 2003/Yýlmaz ÇÝÐREMÝÞ, Mehmet KÖSE, Fikret ÖZUÐURLU vd... ƒ 0 0 } } ~} } }} } } } } } } } ~} } ˆ ŠKƒ Œ Ž? ˆ 0ƒ š š Þekil 1. Hasta ve kontrol grubu enzim aktiviteleri Çizelge 2. Hasta ve kontrol grubu eritrosit içi SOD, CAT ve GSH-Px enzim düzeyleri. œ ž Ÿ 0 0 ² ³ ª «{ ±?µ µ¹ º» ¼ ½¾ À¾ Á À  ÁÃÄ Ä À ½ ÀÁ ½  ÅÃÄ Æ Â Æ ÀÄ Æ À  ÆÃÇ È ¾ Â Ç ÉÊ Ë Ì ¹É *ÍKº» ¼ ½¾ Ç ½Ä  ÎÃÎ À ½ ½ Ï ÀÈ Ç Â ÄÃ?½Ä Â Ä Ï ÀÎ Ä ÇÐÃÅ Á Æ Â Ç *Kontrol grubu ile karþýlaþtýrýlmýþ ve istatistiki olarak anlamlý kabul edilmiþtir (p<0,05). 4. TARTIÞMA ve SONUÇ Tip II Diyabet'li hastalar vasküler ve diðer komplikasyonlarýn geliþiminde artan bir riske sahiptirler. Oksidatif stres bu komplikasyonlarýn oluþumunda önemli bir rol oynamaktadýr (8-12, 16-18). Artan oksidatif stres nedeniyle oluþan radikallerin zararlý etkileri antioksidan enzimler (SOD, CAT, GSH- Px) ile yok edilmektedir. Diabetes Mellitus'ta en önemli problem glukozun metabolize edilememesi sonucu kanda birikmesi, enerji üretiminde lipidlerin kullanýlmasý ile zararlý serbest radikallerin artmasýdýr. Bu hastalýkta, glukozun otooksidasyonu hýzlanmakta ve okside olan glukoz, glukoz asitlerine dönüþürken bir taraftan da serbest radikalleri oluþturmaktadýr (7, 19). Diyabette serbest radikallerin üretiminin artmasýna yol açan diðer önemli bir etkide, antioksidanlarýn miktarýnýn azalmasý sonucu oksidan/ antioksidan dengenin bozulmasýdýr. Poliol yolunda glukozun sorbitole metabolize edilmesi sonucu NADPH miktarýnýn azalmasý, okside glutatyonun redükte forma dönüþüm hýzýný yavaþlatarak antioksidan kapasiteyi negatif yönde etkilemektir (20, 21). Ayrýca sorbitolün fruktoza oksidasyonundaki artýþ, prostaglandin G 2 'nin H 2 'ye indirgenmesi aracýlýðý ile süperoksit anyon oluþumunu artýrmaktadýr. Her iki durumda da, yani serbest oksijen radikallerinin oluþumunun artmasý ve/veya antioksidan sistemin kesintiye uðramasý diyabetli hastalarda oksidatif stresin artmasýna yol açmaktadýr (7). Araþtýrmamýz neticesinde Tip II Diabetes Mellitus'lu hastalarýn eritrosit içi Cu,Zn-SOD aktivitesinde kontrole göre anlamlý bir azalma, CAT aktivitesinde ise anlamlý bir artma tespit edilmiþtir. GSH-Px aktivitesinde gruplar arasýnda anlamlý bir fark bulunamasa da diyabetli grupta, GSH-Px aktivitesinde bir azalma gözlenmiþtir. Diðer araþtýrmalar incelendiðinde bizim sonuçlarýmýzla benzerlik veya farklýklar göstermektedirler. Inuaki vd.(22) Tip II diyabetlilerin polimorfnuklear lokositlerinin SOD aktivitesinde bir azalma gözlemiþlerdir. Balcý vd. (23) alloksan vererek deneysel diyabet oluþturduklarý ratlarýn lenslerinde düþük SOD aktivitesi tespit etmiþlerdir. Þekeroðlu vd. (11), Sözmen vd. (24), diyabetlilerin serum SOD aktivitelerinin anlamlý þekilde kontrole göre azaldýðýný bildirmiþlerdir.

5 Tip II Diabete Mellitus lu Hastalarýn Eritrosit Ýçi Cu, Zn-SOD, CAT ve GSH-Px Antioksidan SOD enzim aktivitesindeki bu azalma artan oksidatif stres nedeniyle olabilir. Artan oksidatif stres oksidan/antioksidan dengeyi bozacaktýr. Bir çok çalýþmada diyabette oksidatif stresin aþýrý arttýðý bildirilmiþtir (5, 11, 19, 25). Artan oksidatif stres, Cu,Zn-SOD aktivitesindeki deðiþikliði beraberinde getirebilir. Araþtýrmamýzda Cu,Zn-SOD aktivitesinde görülen azalma, artan serbest oksijen radikallerinin bu enzimi oksitleyerek denatüre etmesinden veya uzun süreli hiperglisemide SOD'un glikolize edilerek inhibe olmasýndan kaynaklanmýþ olabilir (26). Ayrýca diyabette görülen hiperglisemiden dolayý baðýrsak çinko emiliminin bozulmasý ve idrarla aþýrý çinko atýlmasý, enzimi inaktive etmiþ olabilir (27). Bununla birlikte Cho vd. (19), streptozosin ile deneysel olarak diyabet oluþturduklarý ratlarýn hepatik SOD aktivitelerini artmýþ olarak bulmuþlardýr. Sözmen vd. (20) ise, diyabetli hastalarýn serum SOD aktivitesinde kontrole göre her hangi bir fark bulamamýþlardýr. Araþtýrmamýzla zýt gibi görünen bu sonuçlarýn nedeni diyabetin süresi ile ilgili olabilir. Kronik diyabette artan oksidatif stres nedeniyle oluþan serbest radikaller, SOD enzimini inaktive edebilirken akut dönemli oluþturulan diyabette bu durum görülmeyebilir. Nitekim Cho vd. (19), kýsa süreli deneysel bir diyabet oluþturmuþlardýr. Diyabetin baþlangýç safhalarýnda artmýþ SOD aktivitesi ile karþýlaþmak mümkün olabilir. Cho vd. ayný çalýþmada diyabetli grupta artan CAT aktivitesi ve azalan GSH-Px aktivitesi bulmuþlardýr. Sözmen vd. (20), diyabetlilerin serum CAT aktivitesinde bir artma olduðunu bildirmiþlerdir. Yine Þekeroðlu vd. (11), diyabetik hastalarýn serum ve eritrosit GSH-Px aktivitelerinde kontrole göre anlamlý olmayan bir azalma bildirmiþlerdir. Araþtýrmamýzda gözlediðimiz artan CAT aktivitesi; GSH-Px enzim aktivitesinin düþük olmasýna paralel bir kompenzasyon mekanizmasýndan kaynaklanabilir. GSH-Px aktivitesinin düþmesi, glukozun kullanýlamamasý sonucu yavaþlayan pentoz fosfat metabolik yolunun, daha az NADPH üretmesi nedeniyle olabilir (28). Bu durumda, oluþan hidrojen peroksit ortamdan GSH-Px yerine, CAT tarafýndan ayný hýzla uzaklaþtýrýlacaktýr ve böylece CAT enzimi aktivitesini artýrmak zorunda kalacaktýr. Sonuç olarak; Tip II Diabetes Mellitus gibi glukoz toleransýnýn bozulduðu durumlarda, serbest oksijen radikallerinin aþýrý oluþumuna cevap olarak eritrosit içi antioksidan kapasitede önemli deðiþiklikler meydana gelebilir. Ancak, diyabetli hastalarda kan glukoz düzeylerinin iyi kontrol edilemediði uzun süreli hiperglisemi durumlarýnda, SOD ve GSH-Px aktivitelerinin oldukça azalacaðý, serbest oksijen radikallerinin tam olarak detoksifiye edilemeyeceði ve bunun sonucunda da eritrosit membraný ve diðer hücresel yapýlarda ciddi hasarlanmalar meydana gelebileceði kanaatindeyiz. Bu durumun aþýrý ve kontrolsuz geliþimi ise vasküler ve diðer komplikasyonlarý da beraberinde getirebilir. Diyabette artan oksidatif stres ve buna baðlý olarak antioksidan kapasitenin azalmasý bu hastalýðýn tedavisinde antioksidan sistemin güçlendirilmesini gerektirmektedir. KAYNAKLAR 1. Wolff SP., "Diabetes mellitus and free radicals" Br. Med. Bulletin., 49(3): (1993). 2. Mercangöz A., "Þeker hastalýðýnýn (Diabetes Mellitus) fizyolojik mekanizmasý" Anadolu Üniv. Fen-Ed. Derg., 3 (2): (1991). 3. Kutlu Hm., Mercangöz A., "Tip I ve Tip II Diabetes Mellitus'ta bazý serum enzim aktivite düzeyleri" Anadolu Üniv. Fen Fak. Derg., 2: (1996). 4. Paolisso G., Giugliano D., "Oxidative stress and insulin action: is there a relationship?" Diabetologia, 39: (1996). 5. Vanizör B., Örem A., Karahan SC., and et al., "Decreased nitirc oxide end-products its relationship with high density lipoprotein and oxidative stress in people with type II diabetes without complications" Diabetes Res. Clin.Prac., 54: (2001). 6. Mezzetti A., Cipollane F., Cuccurullo F., "Oxidative stress and cardiovascular complications in diabetes: isoprostanes as new markers on an old paradigm" Cardiovascular Res., 47: (2000). 7. Giugliano D., Ceriello A., Paolissa G., "Diabetes mellitus, hypertension and cardiovasculer diseases. The role of oxidative stress" Metabolism, 44: (1995). 8. Pyorala K., Loakso M., Uusitupa M., "Diabetes and atherosclerosis: an epidemiological view" Diabetes, 3: (1987). 9. Kanell WB., Hjorland M., Castelli WP., "Role of diabetes in cardiac disease: conclusion from population

6 244 G.Ü.-Fen Bil. Derg.,16(2): , 2003/Yýlmaz ÇÝÐREMÝÞ, Mehmet KÖSE, Fikret ÖZUÐURLU vd... studies" Am. J. Cardiol., 34: (1974). 10. Uusitupa M., Niskanen LK., Sitonen O., and et al., "Five years incidance of atherosclerotic vascular disease in relation to general risk factors, insulin level, and abnormalities in lipoprotein composition in NIDDM and nondiabetic subjects" Circulation, 82: (1990). 11. Þekeroðlu MR., Þahin H., Dülger H., Algün E., "The effect of dietary treatment on erythrocyte lipid peroxidation, superoxide dismutase, glutathione peroxidase, and serum lipid peroxidation in patients type 2 diabetes mellitus" Clin. Biochem., 33(8): (2000). 12. Battal A., Baykal Y., Erikçi Y., ve diðerleri, "Serbest radikal temizleyici süperoksit dismutaz enziminin ve serum bakýr, çinko, selenyum düzeylerinin diabetes mellitus'un kronik komplikasyonlarý ile iliþkisi" Gülhane Askeri Týp Akademisi Bülteni, 37 (2): (1995). 13. Sun Y., Oberley LW., Li Y., "A simple method for clinical assay of superoxide dismutase" Clin. Chem. 34(3): (1988). 14. Paglia DE., Valentine WN., "Studies on the quantative and qualitative characterization of erythrocyte GSH-Px" J. Lab. Clin. Med., 70(1): (1967). 15. Aebi H., "Methods in enzymatic analysis" Weinheim,Verlag Chemie, 3: (1982). 16. Low PA., Nickander KK., "Oxygen free radical effects in sciatic nerve in experimental diabets" Diabetes, 40, (1991). 17. Bloomgarden ZT., "Antioxidants and diabets" Diabets Care, 20(4): (1997). 18. Zadeh JN., Rahimi A., Sarmadi JT., and et al., "Relationships between plasma measures of oxidative stress and metabolic control in NIDDM" Diabetologia, 40: (1997). 19. Cho SY., Park JY., Park EM., and et al., "Alternation of hepatic antioxidation enzyme activities and lipid profile in streptozotocin-induced diabetic rats by supplemantation of dandelion water extract" Clin. Chim. Acta., 317: (2002). 20. Sözmen EY., Sözmen B., Delen Y., Onat T., "Catalase/Superoxide dismutase (SOD) and Catalase/Paraoxonase (PON) ratios may implicate poor glycemic control" Arch. Med. Res. 32: (2001). 21. Sechi LA., Ceriello A., Griffin CA., et al., "Renal antioxidant enzyme mrna levels are increased in rats with experimental diabetes mellitus" Diabetologia, 40: (1997). 22. Inuaki T., Takanashi K., Toyama K., and et al., "High glucose concentrations abolish the superoxide dismutase response of leucocytes to ascorbic acid or troglitazone in type 2 diabetes mellitus" Life Sciences, 70: 1-11 (2002). 23. Balcý M., Akyol Ö., Zengin N., Kural G., "Antioxidant enzyme status in alloxan diabetic rat lenses" Türk J. Med. Res., 12(1): 1-4 (1994). 24. Sözmen B., Baram A., Sözmen EY., Aslan L., "Relationship between nitrite/nitrate levels and antioxidant enzyme activities in type 2 diabets mellitus" Medical Journal of Ege University, 10: (2000). 25. Konukoðlu D., Çelik Ç., Akçay T., ve diðerleri., "Streptozosin indüksiyonu ile diabet oluþturulmuþ sýçanlarda glikalizid'in eritrosit lipid perokisdasyonu, glutatyon ve glutatyon peroksidaz düzeylerine etkisi" Kilinik Geliþim, 8(3): (1995). 26. Hunt J., Wolff SP., "Oxidative glycation and free radical production: a causal mechanism of diabetic complications" Free Rad. Res. Commun., 12: (1991). 27. Golik A., Cohen N., Remot Y., and et al., "Type II diabetes mellitus, congestive heart failure, and zinc metabolism" Biol. Trac. Elem. Res. 39: (1993). 28. Hohman TC., Beg MA., "Diabetic complication: progress in the devolepment of treatments" Exp. Opin. Invest. Drugs, 3: (1994). Geliþ Tarihi: Kabul Tarihi: