Lisansüstü Eğitimde Danışmanlık

Transkript

1 Lisansüstü Eğitimde Danışmanlık Hakan S. Orer ORPHEUS Yönetim Kurulu Üyesi Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ, 5 Ocak 2018

2 Lisans: Heyecanlandır Eğitim düzeyi Çek Bilimler Akademisi İngilizce Jenerik beceriler I Kendini tanı Y. Lisans: Havaya sok Araştırma ortamına sok İngilizce Jenerik beceriler II Mesleğini tanı Doktora: Araştırma yaptır Araştırma yaptırt İngilizce (ileri) Jenerik beceriler III Bilime katkı yap 2

3 Eğitim (doktora eğitimi de), öğrenim çıktılarına odaklı olmalıdır! 1. Tez araştırma 2. Mezun kariyer Mezun olmak için araştırma yapılmaz! 3

4 Doktora nedir? Doktoranın özü, araştırma yoluyla eğitimdir (araştırma için eğitim değil!)-training by research for research Eurodoc 2005 Frascati yöntemine göre: yeni bilgi, ürün, işlem, yöntem ve sistemlerin yaratılması veya meydana getirilmesi işine girişen kişiye araştırıcı denir. Doktora eğitimi bağımsız araştırıcı yetiştirmeyi hedeflemektedir 4

5 Doktora öğrencisi Eğitim Araştırma 5

6 Bu değil! 6

7 Bu hiç değil.. 7

8 Standart bir doktoralı mezunda bulunması gereken özellikler Orijinal bir araştırma ile, keşfederek, yorumlayarak ya da ilişkilendirerek yayınlanabilir nitelikte yeni bilgi elde edebilmek, Kendi başına yeni fikirler üretebilmek, hipotezler kurmak ve bunları test edecek yöntemler tasarlayıp, geliştirerek uygulayabilmek, Yaptığı araştırmanın sonuçlarını bilimsel platformlarda sunabilmek ve savunabiliyor olmak, Kendi alanında sistematik ve geniş bir bilgiye sahip olmak, alanına ilişkin genel ve özel beceriler kazanmış olmak, Kendi alanındaki güncel konuları, sorunları ve yapılan/yapılmakta olan araştırmaları eleştirel ve inovatif biçimde değerlendirebiliyor olmak. Meslektaşlarıyla ilişki kurmak ve geliştirebilmek için inisiyatif alabilmek, 8

9 Eğitim hedefi: Ne yetiştirdiğimizi bilmiyorsak, bütün yetiştirdiklerimiz yetiştirmek istediklerimizdir.. Standart bir doktoralı özellikleri var mı? 9

10 Doktora Eğitimi: Danışmanın yeri Danışman, öğrenciyi alıp onu süreç içinde dönüştürerek kendi gibi bir bilim insanı yapacak olan yol gösterici, kılavuzdur. Tez izleme komitesi Ders dönemi danışmanı Tez danışmanı Ders dönemi Yeterlik sınavı Tez önerisi Tez önerisi sınavı Tez çalışması Tez savunması 10

11 Her zaman en iyi araştırıcılar, en iyi danışmanlar olmayabilir Ama iyi araştırıcılar, iyi danışman haline gelebilirler Danışmanlık becerileri geliştirilebilen, öğrenilebilen nitelikler arasındadır. 11

12 Danışman [ÇOĞUNLUKLA] İngiliz üniversitelerinde: supervisor [ÇOĞUNLUKLA] Amerikan üniversitelerinde: advisor 12

13 Supervisor/Advisor Supervisor: bir işin yapılmasına nezaret eden, bir anlamda kontrol eden (ustabaşı, amir, çavuş, vb.) kişi Advisor : bir konu hakkında danışılan kişi Supervisor öğrenciden daha üst Advisor ise eşit hatta daha alt bir konum 13

14 Danışmanın evrimi Başlangıçta, danışman buyurgan ve hakim öğrenci edilgen ve bağımlı Mezuniyet aşamasında öğrenci bağımsız, tez konusuna hakim, danışmanıyla eşit Bu dönüşüm süreci iyi yönetilmelidir; çünkü, bu sırada her türlü çatışmayla karşılaşılabilir 14

15 Klasik danışmanlık Danışman-öğrenci ilişkisi: usta-çırak ilişkisindeki gibi Danışman üstün konumda Hieronymus Jobs Sınavda (1840), Johann Peter Hasenclever, Neue Pinakothek, Münih 15

16 Öğrenci daha sonra o masada oturabilmek için sınava giriyor Johann Peter Hasenclever 16

17 Güncel danışmanlık Doktora danışmanlığı: hangi beceriler gereklidir? E J Wood School of Biochemistry & Microbiology University of Leeds Leeds, LS2 9JT, UK e.j.wood@leeds.ac.uk 17

18 Güncel danışmanlık Öğrencinin öğrenim hedeflerine ulaşmasında kolaylaştırıcı bir eş (partner) Aynı zamanda öğretmen, eğitmen, eleştirmen, yönlendirici ve hatta koç Danışman-öğrenci ilişkisi adeta evlilik gibi: kalıcı Açıklık ve dürüstlük gerekli 18

19 Asgari danışmanlık standartları neler olmalı? Temel standartlar Her doktora öğrencisinin bir esas danışmanı olmalı, gerektiğinde doktora eğitiminin tüm yönlerini kapsayacak şekilde -en az bir- ikinci danışman atanmalıdır Danışman başına düşen öğrenci sayısı, danışmanın iş yüküyle orantılı olmalıdır Danışmanlar kendi alanlarında yetkin ve aktif (iş yapan) kişiler arasından seçilmelidir Danışmanlar öğrencileriyle düzenli görüşmeler yapmalıdır Tüm danışman ve danışman-adayları için, Kurum içi alınması zorunlu bir eğiticilerin eğitimi programı olmalıdır Danışman-öğrenci ilişkisi doktora programının başarısı için anahtar öneme sahiptir. Karşılıklı saygı ve katılımın yanında planlı olma ve sorumlulukları paylaşma da elzemdir 19

20 Daha kaliteli bir danışmanlık müessesesi Danışman sorumlulukları kısa ve net biçimde belirtilmiş olmalıdır Danışmanlar, öğrencilerini içine katabilecekleri ulusal ve uluslararası bilim çevrelerine entegre olmalıdır Danışmanlar öğrencilerinin mesleki (kariyer) gelişimlerini desteklemelidir Esas danışmanın resmi bir danışmanlık eğitimi alması sağlanmalıdır Danışman, öğrenci ve enstitü yönetimi arasında danışmanlık sözleşmesi imzalamaları tavsiye edilmektedir Danışmanların, ulusal ve uluslararası seviyede, diğer kurumlardaki doktora öğrencilerine ikinci-danışman olmaları teşvik edilmelidir 20

21 Danışmanların niteliği Danışmanların bizzat doktora derecesine sahip olması ve aktif olarak hakemli dergilerde yayın yapması kuvvetle tercih edilir. Türkiye de bu bir zorunluluktur. Ancak, doktora eğitiminde istisnai durumların olabileceği kabul edilmelidir. Önemli olan, tez projesinin bilimsel içeriğidir. 21

22 Görüşmeler Esas danışmanın resmi bir danışmanlık eğitimi alması sağlanmalıdır Danışman, öğrencisiyle her ay birçok kere bir araya gelmelidir. Toplantı sıklığı öğrencinin ihtiyaçlarına olduğu kadar programın niteliğine de bağlıdır. Danışman-öğrenci toplantısında: Tez projesinin gelişimi, Genel bilimsel tavsiyeler, Proje yönetimi, Devam projeleri, fikirler, Tez yazımı, Yayına hazırlık gibi konular mutlaka ele alınmalıdır 22

23 Danışman-öğrenci ilişkisi kendi haline bırakılmayacak kadar önemlidir Danışman da kendini geliştirmeli Emek gerektiren, doğru kurgulandığı takdirde ortak fayda sağlayacak bir ilişki Her öğrenci-danışman ilişkisi özel ve farklıdır Danışmanlık doğal olarak edinilen bir yeti olmaktan çok, eğitim ve tecrübe ile şekillenen bir süreçtir. 23

24 İyi danışmanlık becerileri öğrenilebilir ve geliştirilebilir Danışmanın, öğrencisine ne ölçüde müdahale etmesi gerektiği ince bir ayar gerektirir Danışman tarafından yapılan eleştiriler tez çalışmasının standardını yükseltmeye yönelik olmalı, öğrencide yetersizlik duygusu uyandırmamalıdır Bazen katı bir eleştiri öğrencinin ilerlemesini durdurabilir. Hedef: Tez bittiğinde ortaya çıkan eser in gerçek sahibi öğrenci olmalıdır 24

25 Öğrenci danışmanından ne ister? 1 Birlikte geçirdikleri sürede almış olduğu mesafenin ve performansının gerçekçi olarak değerlendirilmesi 2 Danışmanın kendi bilimsel etkinliklerine her bakımdan dahil edilmesi ve birlikte çalışması 3 Bilimsel ve etik bakımdan örnek olması ve eğitmesi

26 Etik tutum Yüksek veri kalitesi Örnek öğretim üyesi davranışı Bilim etiği eğitimi ve uygulamaları Etik konulara titizlik göstermeyen biri iyi bir danışman olabilir mi? 26

27 Öğrencinin Danışmandan Beklentileri Öğrenciler, her ihtiyaç duyduklarında danışmanlarının yanlarında olmalarını beklerler. danışmanlarından çalışmalarını dikkatle okumalarını beklerler. danışmanlarının arkadaşça, açık ve destekleyici olmalarını beklerler. danışmanlarının geliştirici ve yapıcı olmalarını beklerler. danışmanlarından geribildirim ve değerlendirmeler beklerler. danışmanlarının alanlarında bilgi sahibi ve aktif olmalarını beklerler. 27

28 Danışman Hedefe ulaşılana kadar öğrenciye rehberlik etmeli, fikir ve görüş vermelidir, Öğrencinin geliştirilmesi gerekli yönlerini bulup, geribildirim vermelidir, Taslakları makul sürelerde okumalı, yorumlanmış olarak geri vermelidir, Öğrencinin başarısı ile yeterince ilgili olmalıdır, İhtiyaç duyulduğunda kolay ulaşılabilir olmalıdır, Arkadaşça, açık ve destekleyici olmalıdır, Araştırmanın gidişini yakından izlemelidir, Öğrencinin akademik (bilimsel) camiaya katılmasına destek ve yardımcı olmalıdır, Öğrencinin meslek yaşamına destek olmalı, kariyer hedeflerinde yol gösterici olmalıdır, Öğrencinin araştırmasında yeterli rehberlik yapabilmeli, tez konusunda gerekli bilgi birikimine sahip olmalıdır, Kendi danışmanlık becerilerini geliştirmeye çalışmalıdır. Güvenli çalışma koşulları (laboratuvarda, sahada...) sağlamalıdır, Etik bakımdan örnek (rol model) olmalı, öğrencisine ve yaptıklarına etik güvence sağlamalıdır, 28

29 Danışmanların beklentileri Danışmanlar öğrencilerden, çalışmalarını yazılı olarak sunmalarını, düzenli aralıklarla görüşmeler yapmalarını, gelişme raporlarını dürüstçe yazmalarını, yaptıkları araştırmalardan heyecan duymalarını beklerler. 29

30 Öğrencinin Yükümlülükleri Yönetmeliklere ve kurum kültürüne uygun davranılmalıdır, Kullanımına verilen araç ve gereçlere özen gösterilmelidir, Çalışma kurallarına (laboratuvarlar ve diğer ortamlarda) uyulmalıdır, Açık ve dürüst olunmalıdır, Bilim camiasına katkı yapacak şekilde profesyonel ve etik davranış gösterilmelidir, Plan ve takvime uyulmalıdır, Randevulara hazırlanarak gelinmelidir, Tez yazımına düzenli zaman ayrılmalıdır. 30

31 SCIENTISTS ARE NOT SO MUCH BORN AS MADE BY THOSE WHO TEACH THEM Sir Hans Krebs 1953, Fizyoloji ve Tıp Nobel Ödülü 31

32 20. YY Başı: Lewandowski & Langley adrenal bez ile sempatik etkinlik arasındaki benzerlikler Sempatik sinir stimülasyonu ile adrenal ekstrakt enjeksiyonu aynı etkilere yol açıyor Sinaptik transmisyon kavramı 1905: T. R. Elliot. Sempatik sinir stimulasyonu ile sinir ucundan küçük miktarda epinefrin benzeri madde salıveriliyor 1905: J. N. Langley. Dokuda yanıt oluşturan alıcı (reseptör) ler var 1907: Dixon. Vagal stimülasyon ile muskarin benzeri maddeler salıveriliyor 1914: H. Dale Asetil kolin ve esterleri, muskarinik-nikotik yanıt farklılıkları Parasempatomimetik 1921: W. B. Cannon. Sympathin sempatik sinir ucundan salıveriliyor 1921: O. Loewi. Kimyasal aşırım ilk defa doğrudan gösteriliyor.. kurbağa vagusundan Asetil kolin salıverildiğinin gösterilmesi The occurrence of acetylcholine matters in the blood of the cardiac veins of warmbloods with irritation from Nervi vagi. 1933: Feldberg ve Krayer: Memeli vagus undan salıverilen madde de asetil kolindir 32

33 Sir Henry Dale R e s e p t ö r t e o r i s i Langley Mentor Ehrlich Mentor? King s College Cambridge Barger Peer Trinity College Cambridge Noradrenalin Frankfurt Henry Dale Wellcome Research Lab UCL Starling Mentor Loewi Peer Parasempatik sistem ve a s e t i l k o l i n 33

34 Yetkin bir danışman: 1. Alanında neler olup bittiğine ve tekniklere dair sürekli güncellenen bilgiye sahiptir, 2. Etik tutumun farkındadır, bunu yaşamına geçirmiştir, 3. Konusunu akademik toplantılarda tartışabilecek ve uluslararası alana taşıyabilecek yetkinliktedir, 4. İlgili olduğu akademik toplulukla iletişim içindedir, 5. Yönetmeliklerden haberdardır, tez finansman kaynaklarını bilmektedir, 6. Örnek alınacak (rol model) özelliklere sahiptir, kendi içinde tutarlı ve adildir, 7. Gerektiğinde farklı roller üstlenebilmekte (sosyal destek vb), empati yapabilmektedir, 8. Düzenli geri bildirim vermektedir, 9. Cesaretlendirme, rehberlik etme, kolaylaştırma konularında başarılıdır, 10. Esnek fakat ilkeli davranmaktadır, 11. İhtiyaçlar, beklentiler ve sınırlamaları öğrenciyle açıkça paylaşmaktadır, 12. Geliştirilme gereksinimi olan danışmanlık becerileri ile yüzleşmekten kaçınmamaktadır. 34

35 Danışmanın dünyası ne kadar genişse, öğrencisine o kadar geniş bir bakış açısı kazandırır Kendi içine kapalı ortamlarda danışmanlık ne kadar iyi olabilir? 35

36 Öğrenci, Kendisine Artı Değer Katacak Faaliyetlere Yönlendirilmelidir Akademik kariyere devam edecek öğrenciler için öğretim deneyimi kazandıracak fırsatlar Lisans dersleri ve laboratuvar pratikleri Sunum teknikleri ve makale yazma ile ilgili kurslar, seminerler Kongre düzenleme 36

37 Geribildirim Kurumlar, danışmanlık sürecini kendi haline bırakmamalıdır. Mevcut öğrenciler ve mezunlar Danışmanlar, jüri üyeleri Araştırma yürütücüleri Dış paydaşlar sponsorlar, işverenler, işbirliği yapan kuruluşlar, dışarıdan davet edilen jüri üyeleri, sistematik olarak geribildirimde bulunmalı 37

38 ÖĞRENCİ-DANIŞMAN ANLAŞMAZLIKLARININ YÖNETİMİ 38

39 Güncel danışmanlık The only way to find out how to do a PhD is to do one. Therefore all advice is useless Richard Butterworth Öğrencinin öğrenim hedeflerine ulaşmasında kolaylaştırıcı bir eş (partner) Aynı zamanda öğretmen, eğitmen, eleştirmen, yönlendirici ve hatta koç Danışman-öğrenci ilişkisi adeta evlilik gibi: kalıcı Açıklık ve dürüstlük gerekli Aile kavgası sık! 39

40 Sorun çözümü Doktora eğitimi sırasında görülen başlıca çatışma alanları Danışman-öğrenci geçimsizliği Kişilik uyuşmazlığı Mobbing Etik sorunlar Bilimsel sorunlar Düşük verimlilik 40

41 Çatışma, ihtiyaç farklarından çıkar Çatışma fikir ayrılığından öte bir şeydir Bir tehdit algısı vardır. Çatışma, gözardı edildiğinde daha da şiddetlenir. Çatışma bir şekilde rahatı bozar, tehdit eder ve çözümlenmemesi durumunda, kendiliğinden ortadan kalkmaz. Yüzleşmek gerekir Çatışmaya verilen yanıt onu nasıl algıladığımızla ilgilidir Subjektif algı önemlidir. Algılarımız yaşam tecrübemize, kültüre, değerlere ve inançlara göre farklıdır Çatışma duygusal patlamalara sebep olur. Duygularını iyi kontrol edemeyenler çatışmaları sonlandırmakta güçlükle karşılaşırlar Çatışma ilerlemenin ve gelişmenin fırsatlarını da yaratır. Çatışmaları sonlandırabilmek güven tesis edebilmenin ön koşuludur. İlişkilerin çatışmaları aşarak devam etmesi onları daha güçlü kılar. 41

42 Öğrencilerin Danışmanlarından Beklentileri Öğrenciler danışmanlarının her ihtiyaç duyduklarında yanlarında olmalarını, çalışmalarını dikkatle okumalarını, arkadaşça, açık ve destekleyici olmalarını, geliştirici ve yapıcı olmalarını, geribildirim vermelerini, alanlarında bilgi sahibi ve aktif olmalarını beklerler. 42

43 Danışmanların öğrencilerden beklentileri Danışmanlar öğrencilerden, çalışmalarını yazılı olarak sunmalarını, düzenli aralıklarla görüşmeler yapmalarını, gelişme raporlarını dürüstçe yazmalarını, yaptıkları araştırmalardan heyecan duymalarını beklerler. 43

44 Öğrencinin Görev ve Sorumlulukları Yönetmeliklere ve kurum kültürüne uygun davranmak, Kullanımına verilen araç ve gereçlere özen göstermek, Çalışma kurallarına (laboratuvarlar ve diğer ortamlarda) uymak, Açık ve dürüst olmak, Bilim camiasına katkı yapacak şekilde profesyonel ve etik davranış göstermek, Plan ve takvime uymak, Randevulara hazırlanarak gelmek, Tez yazımına düzenli zaman ayırmak. 44

45 Kendini tanı Başkalarıyla empati yapabilme Kendinden beklenenleri doğru algılama Stres azaltma Öfke kontrolü Temel yaşamsal beceriler Temel iletişim becerileri İlişki kurma biçimi Kişilik özellikleri Kendini ne kadar iyi tanıyorsan, dünyanın geri kalanıyla ilişkilerin de o kadar iyi olur. Toni Collette 45

46 Danışmanlar hangi stratejileri kullanmalı Çatışma (sorun) yaşandığında hazırlıklı olmak önemli. Olası sorunlara karşı her danışmanın hazır (cepte) stratejilerinin olması gerek. Kişiselleştirmeden, ilkeler etrafında bir müzakere yürütebilmek gerek. 46

47 Olası sorunlar (çatışma konuları) Tükenme sendromu, Stres, İçine atma, Etik tavır, Sınırları bilmeme, Önyargı ve yan tutma, Oyalama, erteleme, Kıskançlık, Emir-komuta zincirinin kırılması Bu konu başlıklarına ait sorunlar ortaya çıktığında şaşırmadan, ve soğuk kanlılığı yitirmeden hazır stratejiler işleme konulmalı... 47

48 Strateji Hoca-tüketen öğrenci Danışman öğrencisi için bir cankurtaran olmamalıdır! Kıskanç öğrenci Mesafe konulmalı, öğrenme hedeflerine odaklanmalı, uygun bir çıkış stratejisi ile devam etmeli Dolanan öğrenci Odaklanma sorunu olan öğrenci. Odaklanmayı sağlamak önemli Manipülatif öğrenci Sınırları hatırlatmak gerek... İlgisiz öğrenci Kendini adamasını sağlamak gerek 48

49 Danışman-öğrenci arasına girilir mi? Özel bir ilişki Arada kalmak mümkün Anlaşmazlıkların çözümünde kurumsal bir yol haritası ve mekanizmalar olmalı 49

50 Kurumsal sorun çözme mekanizmaları Danışmanlık eğitimi Pozitif araştırma iklimi Etik sözleşme Danışmanlık sözleşmesi Sorun çözme basamakları Akademik kurul Yasal süreçler İtiraz makamı belirlenmiş olmalı Gerektiğinde öğrencinin avukatlığını yapacak bir öğretim üyesi atanmalı Arabuluculuk müessesesi çalıştırılmalı Anabilim dalı başkanı Enstitü müdürü Rektörlük 50

51 İyi danışmanlık alma hakkı Her zaman iyi araştırıcılar, iyi danışman olmayabilirler. Ama, danışmanlık becerileri geliştirilebilir! Kurum içi bir danışmanlık kültürü yerleştirilmelidir 51

52 Danışmanlık sözleşmesi Hem öğrenci hem de danışman daha işin başında neye angaje olduklarını bilmelidir Karşılıklı olarak hak ve sorumluluklar belirlenmelidir Kurum içi danışmanlık kültürü nün gelişmesine katkı yapabilir 52

53 Teşekkürler 53