OKSİJEN SATURASYONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİNDE PULSE OKSİMETRE KULLANIMI

Transkript

1 OKSİJEN SATURASYONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİNDE PULSE OKSİMETRE KULLANIMI Gülendam HAKVERDİOĞLU* ÖZET Geleneksel yaşam bulguları vücut ısısı, nabız, solunum hızı ve kan basıncını içermektedir. Son zamanlarda bu dört parametreye pulse oksimetrenin de eklendiği ileri sürülmektedir. Pulse oksimetre kullanılarak oksijen satürasyonunun sürekli olarak izlenmesi, acil birimlerde, yoğun bakım ünitelerinde, anestezi sonrası bakım ünitelerinde ve ameliyathanelerde standart bir uygulamadır. Pulse oksimetre, arteriyel kanda oksijenli hemoglobin saturasyonunun izleminde kullanılmakta olup işlem basit ve noninvaziv bir uygulamadır. Bu yolla hemşireler hastanın oksijen saturasyonunu ölçmekte ve hastanın bakım gereksinimlerine karar vermektedir. Bu nedenle hemşirelerin oksijen saturasyonunun ölçümünde dikkat etmesi gereken durumları ve hatalı ölçüme neden olabilecek durumları bilmesi gerekmektedir. Oksijen saturasyonunun doğru ölçülmesi kaliteli hemşirelik bakımının vazgeçilmez bir öğesidir. Anahtar Sözcükler: Pulse oksimetre, hemşirelik, oksijen saturasyonu ABSTRACT The Pulse Oxımetry Using In Assessment Of Oxygen Saturation Traditional vital signs have consisted of temperature, pulse respiratory rate and blood pressure. In recent times it has been suggested that these four parameters could be supplemented with pulse oximetry. Continuous monitoring of oxygen saturation via pulse oximetry is a standard of care for use in operating rooms, postanesthesia care units, intensive care units, emergency departments. Pulse oximetry is a simple non-invasive method of monitoring the saturation of haemoglobin with oxygen in arterial blood. Nurses are measuring the patient s oxygen saturation by this way and making decisions patient s care needs. For this reason nurses have to be careful about oxygen saturation measurement and know the situations about the wrong measurement. Accurate measuring of oxygen saturation is a necessary component of quality nursing care. Key Words: Pulse oximetry, nursing, oxygen saturation GİRİŞ Geleneksel yaşam bulguları vücut ısısı, nabız, solunum ve kan basıncından oluşmaktadır. Son zamanlarda bu dört parametreye oksijen saturasyonu da eklenmiştir (Simon ve Clark 2002). Son on yıldır acil tıbbi ortamlarda pulse oksimetrelerin kullanımı artmış ve sfingmomanometre kadar yaygın hale gelmiştir (Giuliano ve Higgins 2005; Nuhr, Hoerauf, Joldzo ve ark. 2004). Pulse oksimetre, ilk olarak 1970 lerin ortalarında Takuo Aoyagi tarafından geliştirilmiştir. Pulse oksimetre kullanılarak sürekli oksijen saturasyonunun izlenmesi ameliyathanelerde, anestezi sonrası bakım ünitelerinde, acil birimlerde, yoğun bakım ünitelerinde ve ev ortamlarında kullanılan standart bir uygulama olarak yer almaktadır (Giuliano ve Higgins 2005; Hakemi ve Bender 2005). Modern tıbbın ayrılmaz bir parçası olan pulse oksimetre, kandaki oksijen satürasyonunun noninvaziv bir şekilde ölçülmesine yarayan, kalibrasyon gerektirmeyen bir araçtır (Giuliano ve Higgins 2005; Pole 2002; Tucker, Canobbio, Paquette ve ark. 2000). Pulse oksimetre, arteriyel kanda oksijenlenmiş hemoglobin yüzdesini belirlemekte olup bu yolla elde edilen bulgu fonksiyonel oksijen saturasyonu olarak bilinmektedir (Grap 2002; Hinkelbein, Genzwuerker, Sogl ve ark. 2006; Pullen 2003; Sole, Lamborn, Hartshorn 2001; Stoheman, Saville, Wilson 1994). * Araş.Gör., Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, İzmir 45

2 Hakverdioğlu Pulse oksimetre ışık kaynağı ve mikroişlemci olmak üzere iki fonksiyonel bölümden oluşmaktadır ve nonpulsatil (venöz kan ve doku) ve pulsatil spektrumu (arteriyel kan) ayırma ve yaşayan dokular tarafından ışık absorbsiyonunun ölçülmesi yoluyla fonksiyon görür. Mikroişlemci, absorbe edilen dalgaların nonpulsatil komponentinde pulsatilin oranını temel alarak satürasyonu hesaplar (Giuliano ve Higgins 2005). Pulse oksimetreler teknik olarak 660 nm ve 940 nm olarak ışığın iki dalga boyunu kullanmaktadır ve ayrı ayrı iki dalga boyunda ışık absorbansının değişken komponentini ölçerek sonra bunu sabit komponente bölmektedir. Pulse oksimetre, bu değerlerden bir saturasyon yüzdesinin hesaplanmasını ve bu farklı ölçümlerin izlenmesini sağlamaktadır (Hakemi ve Bender 2005; Hinkelbein, Genzwuerker, Sogl ve ark. 2006; Rodden, Spicer, Diaz ve ark. 2006; Schutz 2001; Yetkin, Karahan, Gürbüz 2002). Pulse Oksimetre Cihazının Uygulanma Şekli Hastanın yaşamsal bulguları kadar önemli olan oksijenasyon durumunun hemşire tarafından sürekli izlenmesi ve kaydedilmesi gerekmektedir. Hastanın oksijen saturasyonu ile ilgili değerlendirmeler aynı zamanda hastanın tıbbi tedavisine de yön vermektedir. Yoğun bakım ünitelerinde hastaların oksijen saturasyonunu değerlendirmek amacıyla el parmağı, ayak parmağı, kulak, burun ve alın bölgeleri kullanılmaktadır. Hastanın oksijen saturasyonu el ve/veya ayak parmağından ölçüleceğinde pulse oksimetrenin ışık kaynağı bölümünün el ve/veya ayak tırnağı üzerine yerleştirilmesi gerekmektedir. Kulak probu; ışık kaynağı kulak memesi üstüne gelecek şekilde, burun probu ise ışık kaynağı burun kanadı üstüne gelecek şekilde yerleştirilmelidir. Alın probu ise ışık kaynağı iris ile ortalanacak şekilde sağ veya sol kaşın hemen üstüne yerleştirilmelidir. Pulse Oksimetre Kullanımının Yararları Kliniklerde pulse oksimetre kullanımının hasta ve sağlık ekibi açısından önemli yararları bulunmaktadır. Hastalarda hipoksemiyi gözlem yoluyla belirlemek oldukça zordur. Genellikle hastanın cilt renginde herhangi bir değişiklik olmadan ve oksijen saturasyonu %80-%85 in altına düşmeden önce hipoksi belirlenememektedir (Giuliano ve Higgins 2005; Jubran 1999). Hasta izlemi sırasında pulse oksimetre kullanımı; özellikle hipoksik durumların erken dönemde belirlenmesinde, müdahale edilmesinde, hasta izleminde tedaviye yanıtın değerlendirilmesinde ve hasta güvenliğini arttırmada çok önemlidir. (Hinkelbein, Genzwuerker, Sogl ve ark. 2006; Sun, Patel, Gangoo ve ark. 2003). Simon ve Clark (2002) çalışmasında, pulse oksimetrelerin kullanımının %37 oranında arteriyel kan gazı analizi gereksinimini azalttığını belirtmişlerdir. Oksijen saturasyonunun değerlendirilmesinde pulse oksimetrenin kullanılması, hastaya invaziv bir girişim yapılmadan saturasyon ve nabızın her ikisinin birden sürekli non-invaziv ölçümünü sağlamaktadır (Woodrow 1999). Çünkü arteriyel kanda hemoglobindeki oksijen saturasyonu kan örneği alınarak ölçülmektedir. Arteriyel kan gazı analizi için kan örneği alma hastaya ağrı veren, enfeksiyon, ciddi yaralanmalar, lokal hematom, arter yırtılmaları, hemoraji, anevrizma oluşumu ve embolizasyona neden olabilen bir işlemdir. Ayrıca Hepatit B, C ve HIV gibi kan yoluyla bulaşan hastalıklar açısından sağlık personeli de risk altındadır (Woodrow 1999; Dilber, Polat, Büyükşirin ve ark. 2005). Oksimetreler küçük, ucuz, kolay taşınabilir, invaziv işlem gerektirmeyen ve özellikle farklı servislere hasta transferi sırasında kullanışlı ve daha güvenilir aletlerdir (Hakemi ve Bender 2005; Simon ve Clark 2002). Aynı zamanda tıbbi tedavinin etkilerini ve oksijen tedavisi sonuçlarını izlemek için evde bakımda da kullanılabilmektedir (Hakemi ve Bender 2005). Pulse Oksimetre Kullanımının Endikasyonları Analjezikler, sedatifler, vazodilatatörler ve inotrop gibi ilaçlar yetişkin ve çocuklarda oksijenasyonda değişikliklere neden olabilmektedir. Bu değişiklikler diğer yöntemlere göre pulse oksimetre kullanılarak daha hızlı bir şekilde belirlenebilmektedir. Yoğun bakım gerektiren yetişkinler ve çocuklarda, özellikle oksijenasyonu dalgalı, düşük veya yüksek olan sedatize edilmiş hastalarda, pulse oksimetre kullanımı hipokseminin ciddi sonuçlarının azaltılmasını, düzeltilmesini ve erken belirlenmesini sağlamaktadır. Santral kateter yerleştirilmesi, bronkoskopi, endoskopi ve kardiyak kateterizasyon gibi invaziv işlemler sırasında (trendelenburg pozisyonu, yüzüstü posizyon, işlemin uzunluğu ve işlem sırasında analjezik ve sedatiflerin kullanılması) hastanın hipoksemi riski arttığı için oksijen saturasyonu pulse oksimetre kullanılarak daha iyi değerlendirilir (Woodrow 1999; Hakemi ve Bender 2005). 46

3 Pulse Oksimetre Kullanımının Kontrendikasyonları Bazı problar uzun süre kullanımda rahatsız edici olabilmektedir. Bu rahatsızlık parmak üzerine probun yaptığı basınçtan, ışık kaynağının sıcaklığından veya ısısından kaynaklanmaktadır. Sürekli ışıktan kaynaklanan ısı şiddetli hale gelince yanıklara neden olabilmektedir (Woodrow 1999). Pulse Oksimetre İle Oksijen Saturasyonunun Ölçülmesi Hastanın oksijen saturasyonunun değerlendirilmesi çoğunlukla hemşireler tarafından yapılmaktadır. Bu nedenle pulse oksimetre aracının hemşire tarafından doğru ölçüm yapılacak şekilde kullanılması ve kullanılan pulse oksimetre aracının güvenilir olması gerekmektedir. Hastanın oksijen saturasyonunu ölçmek için pulse oksimetre uygulamadan önce, Hemşire tarafından hastaya işlemin ne amaçla yapıldığı, neyi ölçtüğü açıklanmalı ve hastanın soruları cevaplandırılmalıdır. Hemşire probu önce kendi parmağına yerleştirerek acı ve ağrı vermediği konusunda hastayı bilgilendirmeli ve rahatlatmalıdır (Woodrow 1999). İşlemden önce hastanın yaşam bulguları, derisi, tırnak yatağı rengi, mental durumu, solunum sıkıntısı ve doku perfüzyonunu Hastanın yapışkan maddelere allerjisi olup olmadığını belirlemelidir. Problar hastanın ayak ve el parmaklarına yerleştirilecekse, hastada varsa, özellikle mavi, siyah, yeşil, kahverengi/ kırmızı tırnak cilası silinmeli, yapay tırnak çıkarılmalıdır (Woodrow 1999). Yerleştirilen probun ekstremitedeki kan akımına engel olmamasına dikkat edilmeli ve her 8 saatte (disposible prob kullanılıyorsa) veya her 4 saatte bir (nondisposible prob kullanılıyorsa) probun yerleştirildiği bölge hemşire tarafından Prob arteriyel bağlantıların ve invaziv olmayan kan basıncı izlem araçlarının karşısındaki ekstremite üzerine yerleştirilmelidir (Grap 2002). Probun altında kalan dokunun veya cildin kan akımında azalma veya cilt bütünlüğünde bozulma olup olmadığı tanımlanmalı ve cilt bütünlüğünü korumaya yönelik hemşirelik girişimleri planlanmalıdır (Schutz 2001). Gözlenen değişiklikler nedenleri ile birlikte hemşirelik kayıtlarında yer almalıdır. Prob paralizi olan eklemin üzerine yerleştirildiyse, hasta eklemdeki sıcaklığı hissedemeyeceği için, olası yanıklara karşı dikkatli olunmalı ve periferal perfüzyonu, deri turgoru ve probtan kaynaklanan sıcaklık değerlendirilmelidir (Woodrow 1999). Pulse oksimetre yerleştirilen ekstremite hareket yönünden izlenmelidir. Seçilen bölgenin aşırı hareketi doğru olmayan saturasyon değerine neden olabilmektedir. Bu nedenle prob fiziksel aktivitenin az olduğu bölgeye yerleştirilmelidir. Prob üzerinde kurumuş olan sıvı veya kan ışıkla absorbe olarak yanlış ölçümlere neden olabilmektedir. Bu nedenle problar kullanılmadan önce hemşire tarafından kontrol edilmeli ve gerekirse temizlenmelidir (Woodrow 1999). Hastada vazodilatasyonun, vazokonstrüksiyonun, hemoglobinopatinin, hipotansiyonun, kardiyak outputta azalma, hiperbilirubineminin olması, hastanın vazoaktif ilaç kullanması, bulunduğu ortamdaki floresan ışıklandırması, ısı lambaları ve tavandaki parlak ışıklar oksijen saturasyonunun hatalı okunmasına neden olabilmektedir (Alshehri 2000; Branson ve Mannheimer 2004; Hinkelbein, Genzwuerker, Fiedler 2005a; Hinkelbein, Genzwuerker, Sogl ve ark. 2006b; MacLeod, Cortinez, Keifer ve ark. 2005; Rodden, Spicer, Diaz ve ark. 2006; Sugino, Kanaya, Mizuuchi ve ark. 2004). Hastalar bu yönden Hemşire, elde edilen oksijen saturasyon sonucunu hasta dosyasına düzenli olarak kaydetmelidir. Bu kayıtlar aşağıdaki bilgileri içermelidir; - Oksijen saturasyonu ölçümü sırasında hastanın pozisyonu - Hastanın aktivite durumu - Prob tipi ve yerleştirilen bölge - Kullanılan pulse oksimetrenin modeli (eğer birden fazla model kullanılıyorsa) - Hastada siyanoz ve titreme olup olmadığı - Oksijen saturasyonunun ölçüm tarihi ve saati - Aynı anda hastadan alınan arteriyel kan gazı analiz sonuçları - Hastanın yaşam bulguları (Korkmaz 2000). Sonuç olarak hemşireler, hastanın sağlık durumunda meydana gelen değişiklikleri en kısa zamanda tespit edebilen sağlık personellerinden 47

4 Hakverdioğlu birisidir. Yaşam bulgusu kadar önemli olan oksijenasyon durumunun izlenmesi, hastanın tıbbi tedavisi ve hemşirelik bakımı açısından oldukça önemlidir. Hemşire hastanın oksijenasyon durumu ile ilgili ölçüm sonuçlarını diğer ekip üyeleri ile paylaşarak, hastanın oksijen ihtiyacını karşılayacak şekilde yeterli miktarda oksijenin hastaya uygun şekilde verilmesinden sorumludur. Hastayla 24 saat birlikte olan hemşirenin oksijen saturasyonunu doğru bir şekilde değerlendirmesi ve bu değerlendirmeler doğrultusunda ilgili soruna yönelik hemşirelik bakım planını hazırlaması kaliteli hemşirelik bakımının vazgeçilmez bir unsurudur. Grap (2002) çalışmasında, hemşirelerin % 87 sinin hastanın oksijen saturasyonunun değerlendirilmesinde pulse oksimetre aracını düzenli olarak kullandığını, fakat % 36 sının pulse oksimetre kullanımı ile ilgili yeterli deneyimlerinin olduğunu, ayrıca hastane personelinin % 68.5 inin pulse oksimetre aracının neyi ölçtüğü konusunda doğru yanıt verdiğini bulmuştur. Hemşirelerin hastanın durumundaki değişiklikleri hemen fark edebilmeleri için meslekle ve hastanın bakımı ile ilgili çok geniş bilgi birikimine sahip olmaları, yeni teknolojik ürünleri ve uygulamaları yakından takip etmeleri gerekir. KAYNAKLAR Alshehri M (2000) Pulse oximetry: are health personel aware of its clinical applications and limitations?. Annals of Saudi Medicine, 20 (1); Branson RD, Mannheimer PD (2004) Forehead oximetry in critically ill patient: the case for a new monitoring site. Respir Care Clin N Am, 10 (3). Dilber H, Polat G, Büyükşirin M, Karadağ Polat S, Tibet G (2005) Akut solunum yetmezliği olan KOAH lı olgularda arteriyel ve venöz kan gazı örneklerinin karşılaştırılması. İzmir Göğüs Hastanesi Dergisi, 1; Giuliano KK, Higgins TL (2005) New-generation pulse oximetry in the care of critically ill patients. American Journal of Critical Care, 14 (1); Grap MJ (2002) Pulse oximetry. Critical Care Nurse, 22 (3); Hakemi A, Bender JA (2005) Understanding pulse oximetry, advantages, and limitations. Home Health Care Management &Practice, 17 (5); Hinkelbein J, Genzwuerker HV, Fiedler F (2005a) Detection of a systolic pressure threshold for reliable readings in pulse oximetry. Resuscitation, 64; Hinkelbein J, Genzwuerker HV, Sogl R, Fiedler F (2006b) Effect of nail polish on oxygen saturation determined by pulse oximetry in critically ill patients. Resuscitation, RESUS-3034, 1-10, No. of Pages 10. Jubran A (1999) Pulse oximetry. Critical Care, 3 (2); Korkmaz S (2000) Açık Kalp Ameliyatı Olan Kişilerde, Ventilatörden Ayırma Dönemlerinde Arteriyel Kan Gazı Analizi İle Pulse Oksimetre Ölçümleri Arasındaki Uyumun Araştırılması. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Ege Üniversitesi. MacLeod DB, Cortinez LI, Keifer JC, Cameron D, Wright DR, White WD, Moretti EW, Radulescu LR, Somma J (2005) The desaturation response time of finger pulse oximeters during mild hypothermia. Anaesthhesia, 60; Nuhr M, Hoerauf K, Joldzo A, Frickey N, Barker R, Gorove L, Puskas T, Kober A (2004) Forehead spo 2 monitoring compared to finger spo 2 recording in emergency transport. Anaesthesia, 59, Pole Y (2002) Evolution of the pulse oximeter. International Congress Series, 1242; Pullen RL (2003) Caring for a patient on pulse oximetry. Nursing, 33 (9). Rodden AM, Spicer L, Diaz VA, Steyer TE (2006) Does fingernail polish affect pulse oximeter readings. Intensive and Critical Care Nursing, YICCN-1917, 1-5, No. of Pages 5. Schutz SL (2001) Oxygen saturation monitoting by pulse oximetry. AACN Procedure Manual for Critical Care. Fourth Edition, WB Saunders, Simon SB, Clark RA (2002) Using pulse oximetry: a review of pulse oximetry use in acute care medical wards. Clinical Effectiveness in Nursing, 6; Sole ML, Lamborn ML, Hartshorn JC (2001) Ventilatory assistance. Critical Care Nursing. Third Edition, W.B. Sounders Company, Printed in United States of America, Stohenam MD, Saville GM, Wilson IH (1994) Knowledge about pulse oximetry among medical and nursing staff. The Lancet, 344 (12); Sugino S, Kanaya N, Mizuuchi M, Nakayama M, Namiki A (2004) Forehead is as sensitive as finger pulse oximetry during general anesthesia. Can J Anesth, 51 (5); Sun SW, Patel B, Gangoo W, Carrey Z (2003) Reliability of forehead pulse oximetry in critically ill patients. Chest, 124 (4); 178. Tucker SM, Canobbio MM, Paquette EV, Wells MF (2000) Respiratory System, Patient Care Standards: Collaborative Planning & Nursing Interventions. Seventh Edition, A Harcourt Health Sciences Company, Printed in United States of America, Woodrow P (1999) Pulse oximetry. Nursing Standard, 13 (42); Yetkin U, Karahan N, Gürbüz A (2002) Klinik uygulamalarda pulse oksimetre. Van Tıp Dergisi, 9 (4);

5 49