ÜNİTE 10 Ağız Yolu İle İlaçlar Verilmesi

Transkript

1 ÜNİTE 10 Ağız Yolu İle İlaçlar Verilmesi Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Amaçlar İlaçların veriliş yollarını, kurallarını, ilkelerini, İlaçların etkilerini, İlaçların hazırlanması ve verilmesinde hemşirenin sorumluluklarını açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Tanım İlaçların Veriliş Yolları İlaçların Etkileri İlaç Şekilleri İlaçların Hazırlanma ve Verilmesinde Kullanılan Ölçü Sistemleri İlacın Veriliş Dozunu Etkileyen Faktörleri İlaçların Hazırlanması ve Verilmesinde Hemşirenin Sorumlulukları Özet Değerlendirme Soruları Sözlük Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Öneriler Ünite içindeki ve sonundaki soruları yardımsız cevaplamaya çalışınız.

2 1. GİRİŞ İlaçlar; hastalıklardan korunma, tanı ve tedavi etmede kullanılmasına karşın yetenekli ve profesyonel ellerde kullanılmadığı zaman tehlikeli olmaktadır. Ayrıca, ilaçların rastgele ve aşırı kullanımı günümüzdeki toplumlarda önemli bir sağlık sorununuda gündeme getirmektedir. Bu açıdan ilaçların gereken şekilde kullanımı, bağımlılığın önlenmesi için programların yapılıp kişilerin eğitilmesinde hemşirelere önemli rol düşmektedir. 2. İLACIN VERİLİŞ YOLLARI İlaç/drog; hastalıklardan korumak, tanı koymak, belirtileri gidermek ve tedavi etmek için kullanılan kimyasal maddelerdir. İlaçlar; ağız, inhalasyon, mukoz membran, deri ve enjeksiyonla olmak üzere beş yolla verilebilir. Yutma, dilaltı/sublingual ve diş ile yanak arasına sıkıştırma ağız yoluyla ilaç verme şekilleridir. Mukoz membran yoluyla ilacı vermede göz, kulak, burun, boğaz yolu ve nazogastrik tüpten yararlanılıp, genitoüriner ve rektal yolla da ilaç verilebilir. İntradermik (deriiçi-id-ic), subkütan/hipodremik (derialtı-sc), intramüsküler (kasiçi-im), intravenöz (Veniçi-IV), intraarteriyal (arter içi - IA), peritona (periton içi), spinal boşluğa ya da kemiğe ilaç vermede enjeksiyon kullanılır. İ laçlar hangi yollarla verilir 3. İLAÇLARIN ETKİLERİ 3.1. Tedavi Edici Etkileri İlaçların tedavi edici etkileri şu şekilde sınıflandırılabilir: Lokal etki: İlacın yalnızca belli bir alana etki etmesidir. Sistemik etki: İlacın kan dolaşımına geçtikten sonra organizmada yaptığı etkidir. Selektif etki: İlaçların dolaşıma geçtikten sonra belli bir organa daha fazla etki göstermesidir

3 İlaçların Vücuttaki Sistemlere Etkilerine Göre Sınıflandırılması Merkezi sinir sistemine etki eden ilaçlar: Örneğin; hipnotikler, anestezikler, sedatifler. Kalp ve damar sistemine etki eden ilaçlar: Digitalin vb. Sindirim sistemine etki eden ilaçlar: Antiasitler, antiemetikler. Solunum sistemine etki eden ilaçlar: Ekspektoranlar. Endokrin sistemine etki eden ilaçlar: Testesteron, östrojen. Bulaşıcı hastalıklara etki eden ilaçlar: Sulfanomidler, vb İlaçların Yan Etkileri Unutulmamalıdır ki tam olarak güvenli ve toksik etkisi olmayan ilaç yoktur. Tepkiler hemen görülebileceği gibi saatler, günler, haftalar ve aylar sonra ortaya çıkabilir. Dikkatle izlenmesi gereken ve en yaygın görülen belirtiler bulantı/kusma, diyare, deri döküntüleri, kaşıntı, astma, ödem, sarılık, boğaz ağrısı, kas kasılması, uyku hali, yaşam belirtilerindeki değişiklikler ve ilaç bağımlılığıdır. Bazı yan etkiler tehlikeli olmamasına karşın genelde tehlikeli olmaktadır. Genellikle görülen ilaç yan etkileri nelerdir 4. İLAÇ ŞEKİLLERİ İlaçlar katı ve sıvı olarak iki ana şekildedirler. Bu genel sınıflandırma dışında günümüzde kullanılan başlıca ilaç şekilleri şunlardır: Tablet (tabl): Toz ve granül halindeki ilaçların basınçla disk haline getirilmiş şekillerdir. Draje (drj): Tadı hoş olmayan tabletlerin tadlandırıcı ile kaplanmış şeklidir. Bazı ilaçlar mideyi tahriş edebilir, bulantı, kusma yapabilir veya mide asidiyle temas ettiğinde ilacın yapısını bozabilir. Bu nedenle bu tür ilaçların üzeri enterik bir maddeyle kaplanır. Enterik madde midede çözülmez ve ilaç ince barsaklara geçtiğinde alkali olan ortamda eriyip emilir. Ayrıca tabletlerin gastrointestinal sistem içinde yavaş ilerleyip emilimini ve etki süresini uzatan çeşitleri de vardır. Kapsül (caps): Jelatin bir maddeden yapılan kapsül toz, yağ ve sıvı halindeki ilaçları muhafaza eder, böylece ilacın hoş olmayan koku ve tadının hissedilmesini de önler. Enterik madde ile kaplanmış ilaçlar uygulanırken hastanın daha kolay yutması için ezi

4 lip, açılmamalıdır. Çünkü mide mukozasını tahrip eder. Pastil (past): Genellikle şeker ve yapıştırıcı bir maddeyle karıştırılmış disk veya benzer şekildeki ilaçlardır. Bunların erimesi ağızda tutularak sağlanır. Sublingual Pastiller (SL past): Küçük ilaçların dil altına konarak mukoz membran yolu ile emilimi sağlanan droglardır. Böylece kılcal damarlardan zengin olan bu bölgeden ilaç emilerek sistemik etki göstermektedir. Ayrıca ilaçların yanak ve diş eti arasında tutularak emilimin daha yavaş olarak sağlanmasını gerektiren pastiller de vardır. Toz ilaçlar: Genellikle tek dozluk kağıt paketler içinde bulunan toz ilaçlar kullanılmadan önce su içinde iyice eritilmelidir. Effervesant Tabletler (eff tabl): Effervesant ilaçlara asit ve alkali madde katılıp bunların suyun içinde kabarcıklar çıkararak erimesi sağlanmıştır. Suppozotuvar: Ana maddesi kakao yağı ve gliserinli jelatin olan suppozatuvar vücut boşluklarına veya girişlerine rahatça girebilecek şekilde yapılmış ilaçlardır. Merhem (pomat): Genellikle lanolin veya vazelin gibi ana maddeler içinde eritilmiş yarı katı ilaç şeklidir. Deri ve mukozaya dıştan uygulanırlar. Bu tür ilaçlar deride bir lezyon varsa çıplak elle sürülmemelidir. Göze uygulanan pomatlar ise steril olup göze sürülebilecek şekilde hazırlanmıştır. Süspansiyon (susp): Katı maddelerin sıvıda ince partiküller halinde erimeden kalmış biçimidir. Kullanılmadan hemen önce çalkalanmalıdır. Şurup (syr): Su ve şekerle yapılmış ilaçlardır. Alkollü ilaçlar: Alkol içinde eritilmiş ilaçlardır. Bu solüsyonlar enjekte edilmezler. Alkolün uçarak yoğunluğunun artmasını önlemek için ilaç şişeleri sıkıca kapatılmalı, dozlar kullanılmadan az önce hazırlanmalıdır. Kaç çeşit ilaç şekli vardır

5 5. İLAÇLARIN VERİLMESİNDE KULLANILAN BAZI ÖLÇÜ SİSTEMLERİ İlaçların metrik sistemle verilmesinde kullanılan bazı ölçü sistemleri şunlardır: 1 ml - 15 damla (gtts), 5 ml - 1 çay kaşığı, 15 ml - 1 çorba kaşığı, 200 / 250 ml - 1 su bardağı / çay fincanı, 1 ml - 1 cc - 1 cm 3-10 dizyem. 6. İLACIN VERİLİŞ DOZUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER İlaçların veriliş dozunu etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bunlar şu başlıklar altında toplanabilir: Yaş ve vücut ağırlığı Cinsiyet Hastanın eski alışkanlığı ve tolerans Duyarlılık Hastanın durumu İlacın atılım yolu ve birikimi İlacın yapısı ve şekli İlacın uygulama zamanı ve yolu İlaç kombinasyonu (ilaç bileşimi) Sinerjistik Etki (ilaç etkileşimi): Birbirine benzer etkileri olan iki veya daha fazla ilacın aynı anda birlikte verilmesiyle meydana gelir. Sonuçlar yararlı ya da zararlı olabilir. Örneğin, alkol ile uyku ilaçlarının birlikte verilmesiyle hayati tehliklere oluşabilir. Antagonistik (zıt) Etki: İlaçların bedende ters etki oluşturmasıdır. İlaç bileşimi etkileri neler olabilir 7. HEMŞİRENİN SORUMLULUKLARI İlaçları hazırlayıp uygulamak ve etkilerini gözlemek hemşirenin en önemli görevlerinden biridir. Hemşire ilaçların yapısını, lokal ve sistemik etkisini, ilacın veriliş nedenini,

6 beklenen etkinin ve aşırı doz veya toksik birikmenin belirtilerini, hastanın ilaca karşı olan özel durumunu, ilaçların etki ve dozunu değiştiren faktörleri, ayrıca ilaçların hazırlanmasında kullanılan ölçüm sistemlerini bilmelidir. Hemşire, hastanın kullandığı ilaçlarla ilgili anlattıklarını dinleyip yazılı ve sözel rapor etmeli ve hastasına; İlaçların ne şekilde hazırlanıp kullanılacağını, Bazı ilaçların hastada yapabileceği değişiklikleri, hekim istemi dışında ilaç kullanmanın tehlikelerini, hastaneden çıktıktan sonra, evde ilaç kullanılacaksa bu ilaçların nasıl kullanılacağını anlatmalıdır İlaç Uygulamasında Dikkat Edilecek İlkeler (5 doğru İlkesi) Doğru İlaç İlaç hastanın ilaç dolabındaki gözünden alınıp ilaç kartı ile kontrol edildikten sonra ilacın etiketi: İlacı yerinden almadan önce, İlacı kadehe koymadan önce, Şişeyi yerine koymadan önce, Eğer ilaç bittiyse, atmadan önce olmak üzere dört kez okunmalıdır. Etiketi okunamayan veya olmayan ilaç kullanılmamalı eczaneye geri gönderilmelidir. Doğru Hasta Doğru ilacın doğru hastaya verildiğinden emin olmak için ilacı vermeden önce hastanın kimliği kontrol edilmelidir (Ad, soyad sorularak). Doğru Doz Verilecek doz doğru olarak ölçülmelidir. Mililitreler (cm 3 ) için cam mezür, damlalar için damlalıklar kullanılmalıdır. Mezür kullanılırken, istenen miktarın çizgisi göz seviyesinde düz bir şekilde tutulmalıdır. Dozajın, veriliş yoluna uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Doğru Yol/Doğru Teknik Hemşire, ilacın doğru yol ve doğru teknikle verilip verilmediğine dikkat etmelidir

7 Doğru Zaman İlaçlar belirlenen zamanda verilmeli ve ilacın alımı hastaya bırakılmamalıdır. Örneğin, tetrasiklin gurubu ilaçlar besinlerin emilimini engelliyeceğinden dolayı yemeklerden sonraki 1-2 saat içinde verilmelidir. İlacın, olabileceği yan etkilerini ve toksik reaksiyonlarını gözlemek, hekime bildirmek hayati önem taşımaktadır. İlaç verilmesinde hemşirenin en önemli sorumluluklarından biri de ilaç hatalarının meydana gelmesini önlemektir. Yukarıdaki ilkelerin herhangi birinde farkedilen hatalarda durum derhal bildirilmeli ve düzeltilmelidir. Unutulmamalıdır ki, bildirilmeyen hatanın en ciddi sonucu hastanın hayatı olabilir. Hemşire yasal olarak kendi hareketlerinden sorumludur. Eğer hekim istemi açık değilse, sorularak açıklığa kavuşturulmalı ve gerekirse hemşire bu istemi red etmelidir. İlaçların hazırlanması ve verilmesinde dikkat edilecek ilkeler nelerdir 7.2. İlaç Direktifi / İstemi İlaç direktifi / istemi yanlızca hekimin sorumluluğunda olup, her bir direktif; hastanın kimliğini, tarihi, ilacın adını, günlük ve bir kerelik dozunu, verilme yolunu içermeli ve hekim tarafından imzalanmalıdır. Acil durumlar dışında telefonla direktif almaktan kaçınılmalıdır. Ancak acil servislerde ilaçlar tabelaya yazılmadan hastaya uygulanabilr. Sözle veya telefonla yerine getirilen direktifler ilk 24 saat içinde yazdırılıp hekime imzalattırılmalıdır. Hasta tabelasına veya direktif formuna yazılı olan direktifler sık sık kontrol edilmelidir. Direktif edilmeyen bir ilaç asla verilmemelidir. Direktifler hemşire tarafından ilaç kartlarına geçirilir. Birçok kurumlarda, hekim istemlerini ilaç tabelasına yazarken direktif verdiği ilaçları numaralar. Daha sonraki gün aynı ilaçları yazacaksa sadece Rp 1, 2, 3 diye tekrarlanacak ilaçların yazılış sırası ile sayılarını belirtir İlaç Kartı İlaç kartları genellikle beyaz ve 5-5/5,5-5,5 cm'lik kare karton kartlara yazılmalıdır. Her ilaç için ayrı bir kart çıkarılmalıdır

8 Her ilaç kartı şu bilgileri içermelidir. Hastanın yatak numarasını kimliğini, tarih, ilacın adını, cinsini, günlük ve bir kerelik dozunu, verilme saatlerini, veriliş yolunu ve kartı çıkaran hemşirenin isim ve soyad başharflerini içermelidir (bkz.:şekil 10.1). Kullanılan ilaç kartları, ya saatlere ya da hasta yatak numara sırasına göre bölümlere ayrılmış kutulara koyulmalıdır I Bn. Ayşe Gül Mucain süsp. 3 x 5 cc I Bn. Ayşe Gül Ampicina Caps. 4 x 250 mg T.A T.A I Bn. Ayşe Gül Peniciline Flak. 2 x l mil. İU IM 8-20 T.A Şekil 10.1: İlaç Kartı Örnekleri Bazı kuruluşlarda ilaç direktifleri hekim istem tabelasından günlük olarak tedavi defterine daha sonrada ilaç kartına geçirilir

9 7.4. Tedavi Defteri Olabilecek yanlışları önlemek için defter; iyi aydınlatılmış, sakin bir ortamda okunaklı bir şekilde yazılmalı, tedavi defterinin ortasına kırmızı kalemle tarih belirtilmeli, ilaç saatleri uygun bir şekilde ayarlanmalıdır Yatak Adı - Soyadı Tanı Oral Tedavi Saat Parenteral Tedavi Saat No: 1 Bn. Ayşe Bal Gastrit Mucain Süsp x 5 cc 2 Bn. Gül Acar Bronşit Ampicina Caps Peniciline Flak. 4 x 250 mg xl milyon lu 8-20 lm Şekil 10.2: Tedavi Defteri Örneği 7.5. İlaçların Korunması ve Bakımı Servisteki tüm ilaçlar sorumlu hemşire istasyonuna yakın bir oda veya dolapta, her hasta için ayrı ilaç gözlerinde saklanmalıdır. Zehirli ilaçlar, üzerine renkli "Zehirli" etiketi ile ayrı tutulmalıdır. Narkotik (uyuşturucu) ilaçlar, sorumlu hemşire tarafından kilitli bir yerde bulundurulmalıdır. Narkotik ilaçların alım ve kullanımı kaydedilmeli, sayımları sık sık yapılmalıdır. Aşı, serum, insulin ve suppozotuvar gibi bazı ilaçlar servise gelir gelmez soğutucuya konmalıdır. Bir ilaç kartı hangi bilgileri içermelidir 8. ORAL / AĞIZ YOLU İLE İLAÇ ALIMI Oral yol, ilaçları vermenin en kolay ve en ekonomik yoludur. Bu yolla alınan ilaçların bazıları ağız ve midede emilmesine karşın, çoğunluğu ince barsaklarda emilir. Oral yol ile verilen

10 ilaçların fazla sulandırılmış veya yoğun bir şekilde verilmesi ilacın etkisi yönünden önemlidir. İlacın uygulama zamanı istenen etkiye bağlıdır. Örneğin; Mide boş olduğundan emilim daha çabuk olacağından ilacın yemek arasında verilmesi istenebilir. İlaç verilirken şunlara dikkat edilmelidir. İlacın kimyasal yapısı göz önüne alınmalıdır. Örneğin; Demir, arsenik, salisilat, dijital içeren bir çok ilaçlar mide mukozasını irite edip ağrı, bulantı, kusmaya neden olacağından bu tür ilaçlar bol su ile ve genellikle yemeklerden sonra verilmelidir. Öksürük şurubu gibi bazı şuruplar dışındaki kötü tadlı ilaçlar sulandırılmalıdır. Hint yığı gibi içimi hoş olmayan ilaçlar limon, portakal vb. sıvılar ile karıştırılarak verilmelidir. Yutmakta zorluk çeken hastaya sakıncası yoksa ilaç ezilip toz haline getirilerek içirilebilir Oral / Ağız Yoluyla Verilen İlaçların Hazırlanması İlaç kartları hekim direktifi ve tedavi defteri ile kontrol edilmelidir. İlaç verilmeden önce hastanın allerjisi olup olmadığı, hasta kayıtlarından kontrol edilmelidir. İlaçlar hazırlanmadan önce eller yıkanmalıdır. İlaçlar sakin, iyi aydınlatılmış bir ortamda hazırlanmalıdır. Hemşire, ilaçları hazırlayacağı ya da vereceği zaman dinlenmiş bir durumda olmalıdır. Hazırlanmadan önce ilacın son kullanma tarihine bakılmalıdır. İlaçlar ellenmeden doğrudan ilaç kadehine konmalıdır. Diğer hastanın ilacını hazırlamağa geçmeden önce, elde bulunan ilaç kutusu yerine konmalıdır. Katı ve sıvı ilaçlar ayrı kadehlere konmalıdır. Sıvı ilaçların doz ayarlaması göz seviyesinde yapılmalıdır. İlaç şişelerinin kapağı iyice kapalı, etiketleri temiz ve okunaklı olmalıdır. Sıvı ilaçlar ilaç kadehine dökülürken etiketleri üste gelecek şekilde tutulmalı, gerekirse şişenin ağzı silinmelidir. İlaçları hazırlarken ve verirken 5 doğru ilkesi unutulmamalıdır. İlacı verdikten sonra, hastanın yanından hemen ayrılmamalı bir süre hasta yanında kalınmalıdır. İlaç verildikten hemen sonra, tedavi defteri veya hemşirelik notuna kayıt edilmelidir

11 Oral / Ağız yolu ile ilaçların hazırlanmasında hangi ilkelere dikkat edilmelidir Kullanılan Araç ve Gereçler Tepsi içinde-temiz ve kuru bir şekilde ilaç kadehleri, Su bardağı veya emzikli bardak, İçinde su bulunan kadehte damlalık, İlaç kartları, İlacı kadehe koymak için çay kaşığı veya ölçülü kaşık, Sıvı ilaçları ölçmek için mezür, Gerektiğinde şişeyi silmek için ıslak bir bez / gazlı bez, Böbrek küveti. İlaçların hazırlanması ve verilmesi için gerekli olan malzemeler nelerdir Yöntem Eller yıkandıktan sonra, daha önce belirtilen esaslar doğrultusunda tüm ilaçlar ve kartları yatak numarası sırası ile tepsiye dizildikten sonra ilacı hazırlayan hemşire dağıtmalıdır. Numara sırasına göre tepsi ile hasta yanına gidildikten sonra hastanın kimliği, ismi ile hitap edilerek kontrol edilmeli, verilecek ilaç hakkında bilgi verilmeli ve hasta oluru alınmalıdır. Acele etmeden ve zorlama duygusu vermeden, gerekirse hastanın başı hafifçe kaldırılarak içmesine yardım edilmelidir. Doğrulamayan hastalar için pipet ve emzikli bardaklar gibi yardımcı araçlar kullanılmalıdır. İlaç içildikten sonra, ilaç kartı ters çevrilmelidir. Hasta ilacı alamıyacak durumda ise, içmeyi red ediyorsa veya ilacın yan etkisi varsa hekimiyle görüşülmelidir. Red edilen ilaç, tedavi defterine / hasta dosyasına kırmızı kalemle hasta ilacı "red etti" şeklinde yazılmalıdır. Özellikle psikiyatrik hastaların ilaçları yutup yutmadığı kontrol edilmelidir

12 Şuuru bozuk olan ve yutma refleksi olmayan hastalara kesinlikle ağız yoluyla ilaç verilmemelidir. ilaçların hepsi verildikten sonra, servis odasına dönülerek ilaç kayıt işlemi tamamlanmalı ve imzalanmalıdır. Yeniden kullanılmak üzere araçlar temizlenip, yerine kaldırılmalıdır. Bulaşıcı hastalığı olanlarda özel önlemler alınmalıdır. Şekil 10.3: Oral İlaçların Araç / Gereçleri Oral ilaçları verirken dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir Özet İlaçların hazırlanması ve uygulanması kurumlar arasında bazı farklılıklar gösterse de temel ilke ve kuralların aynı olacağı ve değişmeyeceği unutulmamalıdır. Hemşire ilaçların yan etkilerini, bu durumda hemşirelik ve tıbbi girişimin ne olacağını bilmelidir. İlaçların rastgele kullanımı sonucu oluşan ilaç bağımlılığını önlemek için, ilaçların kullanımı sıkı bir şekilde kontrol altına alınmalıdır. İlaçların hazırlanması ve verilmesinde hemşirenin en önemli sorumluluğu doğru ilkelere uyularak ilaç hatalarının meydana gelmesini önlemektir

13 Değerlendirme Soruları 1. İlacın dolaşıma geçtikten sonra organizmada yaptığı etki aşağıdakilerden hangisidir A) Lokal etki B) Selektif etki C) Sistemik etki D) Antagonistik etki E) Bölgesel etki 2. Aşağıdakilerden hangisi süspansiyon şeklindeki ilaçların hastaya verilmesinde en önemli işlemdir A) Çalkalama B) Isıtma C) İlacı açıkta bırakma D) İlacı en az 1 saat önceden hazırlama E) İlacı yemek arasında verme 3. Bir çay kaşığı ilaç aşağıdaki ölçü birimlerinden hangisine eşittir A) 1 ml B) 5 ml C) 10 ml D) 15 ml E) 20 ml 4. Aşağıdakilerden hangisi, ilaçların hazırlanması ve verilmesinde dikkat edilecek temel ilkelerden değildir A) Doğru hasta B) Doğru yol C) Doğru malzeme D) Doğru zaman E) Doğru doz 5. Aşağıdaki faktörlerden hangisi ilacın dozunu etkiler A) Yaş B) Hastanın alışkanlığı C) Hastanın durumu D) İlacın yapısı E) Yukarıdakilerin hepsi 6. Toz ve granül halindeki ilaçların sıkıştırılmış şekline ne denir A) Süspansiyon B) Draje C) Tablet D) Pastil E) Kapsül 7. Sublingual / SL yolla verilen ilaçlar hangi şekilde verilir A) Yanak ile diş eti arasında tutulur B) Dil altına konur C) Yutturulur D) Ven içine verilir E) Yukarıdaki tüm yollarla verilir

14 8. Sözle veya telefonla verilen ilaç direktifi kaç saat içinde hekime yazdırılıp, imzalatılır A) 3 saat B) 6 saat C) 12 saat D) 24 saat E) Hiçbiri Sözlük Ekspektoran : Balgam çıkarılmasını kolaylaştırıcı özellikte olan ilaç. İlaç konsantrasyonu : Eriyen madde ile eritici madde arasındaki oran, eriyik içinde eriyen madde miktarı. Mukolitik : Mukusu sulandırarak atılmasını sağlayan ilaç. Toksisite : Herhangi bir maddenin zehir etkisi gösterme derecesi. Tolerans : Herhangi bir duruma/maddeye karşı vücudun gösterdiği dayanma gücü. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Babadağ, K., Sabuncu, N., Tandal, G., Hemşirelikte Temel İlke ve Uygulamalar, (yayınlanmamış ders notları), Bonevit, K., Clinical Procedures for Medical Assistants, W.B. Sounders Co., Philadelphia, Brunner, L., S., Suddarth, D., Textbook of Medical-Surgical Nursing, J.B. Lippincett Co., Philadelphia, Golub, S., Keegan, J., Nursing Fundamentals, Spring House Publishing Co., Pennsylvania, King, M., E., Wieck, L., Dyer, M., Hemşirelik Teknikleri El Kitabı, (Çev.: K. Babadağ, N. Sabuncu, G. Tandal), Redhouse Yayınevi, İstanbul, Kozier, B., Erb, G.L., Fundamentals of Nursing of Nursing Consepts and Procedures Addison - Wesley Pub., Co., California, Saperstein, A., B., Frazier, N., A., Introduction to Nursing Practice, F. A. Davis Co., Philadelphia.,