KEMOTERAPÖTİK İLAÇ HAZIRLAMASINDA SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE İLAÇ HATALARI

Transkript

1 KEMOTERAPÖTİK İLAÇ HAZIRLAMASINDA SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE İLAÇ HATALARI Uzm. Ecz. Gamze KORUBÜK Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Onkoloji Hastane Eczanesi

2 Kanser tedavi yöntemlerinden biri olan kemoterapide, kanserin türüne ve evresine göre çok farklı dozlarda, çok farklı aralıklarla ve yan etkileri birbirinden farklı ilaç grupları kullanılmaktadır.

3 Ancak kemoterapide kullanılan ilaçlar, düşük dozda ya da tedavi edici dozda uygulandığında bile organ toksisitelerine, cilt irritasyonuna, göz, mukoz membran toksisitesine, bulantı-kusma, myelosüpresyon gibi ciddi toksisitelere yol açabilmektedir.

4 Ciddi toksisite meydana getirme özellikleri ve diğer ilaçların çoğuna göre güvenli doz aralıklarının dar olması nedeniyle kemoterapi ilaçlarına bağlı tıbbi hatalar ölümcül olabilmektedir.

5 Kemoterapi ilaçları, ISMP (İnstitute for Safe Medication Practices) nin yüksek riskli ilaçlar listesi içinde yer almaktadır. ISMP s List of High-Alert Medications, ISMP 2008

6 İlaç Hataları, ilaçların sağlık çalışanlarının, hasta ya da bireyin kontrolündeyken, uygun olmayan kullanımı ya da hastaya zarar vermesine yol açabilen önlenebilir herhangi bir olay olarak tanımlanmıştır (FDA, 2010).

7 İlaç Hatalarının Sınıflandırılması Yanlış hasta Yanlış ilaç Yanlış doz Yanlış formülasyon/sunum Yanlış yol, teknik Yanlış miktar Yanlış etiketleme/talimat Kontrendikasyon Yanlış depolama Dozu ya da ilacı atlama/ihmal etme Son kullanma tarihi geçen ilaç Adverse ilaç reaksiyonu WHO Hasta Güvenliği Sınıflama Sistemi

8 İlaç hataları, Hasta güvenliğini etkileyen en yaygın hata şekli olması ve En ölümcül hataların MSS ajanları, antineoplastikler ve kardiyovasküler ilaçlar ile ilgili olması nedeniyle önemlidir.

9 İlaç hataları, Yazılı istem Hazırlama Paketleme Dağıtım Uygulama aşamalarında ortaya çıkabilir.

10 İlaç hatalarının ortaya çıktığı aşamalar Yazılı İstem: Hastanın muayene olması-tetkik sonuçlarının kontrol edilmesi-hastanın kemoterapi alıp almayacağına karar verilmesi-kemoterapi istem formunun yazılması-istem formunun eczaneye gönderilmesi

11 İlaç hatalarının ortaya çıktığı aşamalar Hazırlama: Kemoterapi istem formunun ve protokolün kontrol edilmesi-uygun ilaç etiketlerinin yazılması-uygun enjektör ve serumların seçilerek ilaçların hazırlanması Paketleme: Hazırlanan ilaçların hasta bazlı paketlenmesi

12 İlaç hatalarının ortaya çıktığı aşamalar Dağıtım: İlaçların ilgili birimlere ulaştırılması ve imza karşılığı form ile teslim edilmesi Uygulama: Eczaneden gelen ilaçların kontrol edilmesi-ilaçların hastaya uygulanması

13 Bu süreçte, Kemoterapi ilaçlarına bağlı gelişen hataların büyük bölümünün yazılı istem aşamasında olduğu görülmektedir. Yazılı İstem Uygulama Hazırlama

14 KEMOTERAPÖTİKLERİN HAZIRLANMASINDA SIK KARŞILAŞILAN HATA TÜRLERİ-Yazılı İstem İlaç haftasının/gününün yanlış yazılması İlacın yanlış yazılması İlaç dozunun yanlış yazılması Vücut yüzey alanının yanlış hesaplanması/yazılması Kilonun yanlış yazılması

15 Hazırlanma şeklinin/taşıyıcının yanlış yazılması Uygulama şeklinin yanlış yazılması Uygulama süresinin yanlış yazılması Doktor kaşesinin/imzasının olmaması Doz değişikliklerinin belirtilmemesi Tarihin olmaması Hasta dosya numarasının olmaması/yanlış yazılması

16 HATA NEDENLERİ-Yazılı İstem Doktorun deneyimsiz, yorgun, dikkatinin dağınık olması Kısaltmaların kullanılması Okunamayan/kötü el yazısı Eğitim eksikliği Okunuşu benzer ilaçlar

17 HATA TÜRLERİ-Hazırlama İlacın yanlış sulandırılması Sulandırma öncesi ve sonrası uygun olmayan saklama şekli ve uygun koşullarının sağlanmaması Hesaplama hataları yapılması Yanlış ilaç hazırlama Etiketin yanlış yazılması

18 HATA NEDENLERİ-Hazırlama Eğitim eksikliği, yeterli ilaç bilgisine sahip olmama Yeni ilaç gelmesi Görünüşü benzer ilaçların bir arada bulundurulması Tek kişinin ilacı hazırlaması ve kontrol mekanizmasının olmaması

19 HATA-Uygulama Yanlış zaman Yanlış sıklık Yanlış hız Tekrar verilmesi Yanlış hasta Yanlış yol

20 İlaç Hatalarının Nedenleri, Yönetimsel/Kurumsal Bireysel olarak da sınıflandırılabilir

21 Yönetimsel/Kurumsal Nedenler Personelin çok hızlı değişimi Personel sayısındaki yetersizlik Yetersiz dinlenme Yetersiz denetim Bilgi aktarımında hata

22 Bireysel Faktörler Yetersiz eğitim Hastalık ya da ilaca aşina olmamak Deneyimsiz olmak Yorgunluk, uykusuzluk, Stres ve tükenmişlik

23 Bireysel Faktörler Sağlık ekibinin birlikte çalışmaması ya da ekip olarak iletişimlerinin olmaması Sağlık ekibinin kötü el yazısı Yeterli farmakoloji, hesaplama bilgisi ve becerisine sahip olmama ve İhmaldir

24 ÖRNEKLER Karboplatin dozunun sisplatin dozu gibi reçetelenmesi nedeniyle yüksek dozda uygulanması İntravenöz uygulanması gereken vinkristinin intratekal olarak reçetelenmesi İlk gün alınması gereken sisplatinin üç gün boyunca ve devam etmesi Vinkristin yerine vinblastin kullanılması

25 HATA TÜRLERİ - ÖRNEKLER

26

27 Yapılan çalışmaların sonuçlarına göre kemoterapi ilaç hatalarını azaltma ya da kontrol altına almada; Kemoterapi ilaçlarının reçetelenmesinden uygulanmasına kadar geçen bütün sürecin gözden geçirilmesi, Hata gelişmesine neden olabilecek riskli alanların değerlendirilip gerekli düzenlemelerin yapılması, Am J Health-Syst Pharm.,2002;59;

28 İlgili doktor, eczacı ve hemşirelere eğitim verilmesi, doktor ilaç istemlerinde standart oluşturulması, hataların fark edilmesine yönelik birbirinden bağımsız kontrol noktaları oluşturulması, hasta bilgilendirmenin ve sağlık çalışanları arasında multidisipliner şekilde çalışmanın güçlendirilmesi önerilmektedir Health-Syst Pharm.,2002;59;

29 HATALARIN ÖNLENMESİ American Society Hospital Pharmacy (ASHP) nin Antineoplastik Ajanlarla İlgili Tıbbi Hataların Önlenmesi Rehberi ve yapılan diğer çalışmalara göre hekim, eczacı, hemşire gibi kemoterapi ilaçlarını yazan, istemini veren, hazırlayan, uygulayan sağlık çalışanlarının gerekli eğitimi almış olmaları ve çalışanların kemoterapi ilaçlarının hazırlanma ve uygulanmasına yönelik sertifika almaya teşvik edilmiş olması gerekmektedir.

30 Eğitim içeriği: Kemoterapi ilaç isimleri Her bir ilacın endikasyonu Her bir ilacın uygulanma şekli Her bir ilacın tek başına ya da diğer ilaçlarla birlikte kullanılabilir maksimum doz miktarı Her bir ilacın olası yan etkileri ve olası ilaç-ilaç, ilaç-besin etkileşimleri

31 İlaçların isimleri ve uygulama yolunun kısaltma kullanmadan açık olarak yazılması (İT ya da İV yerine İNTRATEKAL ya da İNTRAVENÖZ yazılması gibi) İlaçların dozlarının miligram ya da ünite olarak açık belirtilmesine yönelik etiketleme kuralları, Her bir ilacın mevcut piyasada bulunan formları İlaçların hazırlanması ve uygulanmasında kullanılan tıbbi cihazların kullanımı

32 HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Erişkin Çocuk ve Onkoloji hastaneleri Eczacı kontrolü ile yazılı istemlerde hatalar tespit edildi. FMEA

33 HATALARIN ÖNLENMESİ Kemoterapi istemlerinin elektronik ortamda yazılması Eczacı tarafından hasta adı, dosya numarası, tarih, endikasyon, BSA, ilaçlar ve dozlarının kontrol edilmesi Eczacı tarafından İlaç-Besin, İlaç-İlaç etkileşimine bakılması, ilaçların kendi arasında ve hazırlanacağı serumlarla geçimlilik kontrolünün yapılması

34 HATALARIN ÖNLENMESİ Yeterli personelin istihdam edilmesi Eğitim ISMP s List of High-Alert Medications, ISMP 2008

35