DONDURULMUŞ GIDA Sektör Raporu

Transkript

1 İ S T A N B U L T İ C A R E T O D A S I ETÜT VE ARAŞTIRMA ŞUBESİ DONDURULMUŞ GIDA Sektör Raporu Hazõrlayan: Arzu Yurtman Nisan 2003

2 1. DONDURULMUŞ GIDA 1.1. Ürün Tanõmõ Dondurma işlemi, gõda maddelerinin yapõsõnda bulunan õsõ enerjisinin bir soğutucuya aktarõlarak uzaklaştõrõlmasõyla, suyun faz değiştirerek sõvõ halden buz haline geçmesi olarak tanõmlanmaktadõr. Donma işlemi, ürün sõcaklõğõnõn donma noktasõna kadar soğutulmasõ; ürünün donma noktasõnda buz kristalleri oluşturarak donmasõ; donmuş ürün sõcaklõğõnõn donmuş yapõda istenen depolama sõcaklõğõna kadar soğutulmasõ aşamalarõndan oluşmaktadõr. Dondurma işlemi gõdalarõn kalite, tat, koku ve besin değerinin en iyi korunduğu gõda saklama yöntemi olarak kabul edilmektedir. Dondurma işlemi sayesinde gõdalarõn içerdikleri su, buz kristallerine dönüşerek bozulmasõna yolaçan mikroorganizmalar yaşayamamakta, kimyasal ve biyokimyasal değişmeler asgariye indirilerek gõdalarõn en doğal haliyle korunmasõ sağlanmaktadõr. Dondurulmuş gõdalarõn diğer saklama türlerine nazaran bazõ avantajlarõ bulunmaktadõr. Örneğin; Dondurulmuş gõdalar katkõ maddesi içermemektedir. Uygun ortamlarda uzun süre saklanmalarõ mümkündür. Yõkanmõş, ayõklanmõş ve pişirmeye hazõr halde tüketime sunulduklarõndan özellikle çağõmõzõn hõz gerektiren yaşamõ için pratik bir gõda maddesidir Ürün Çeşitleri Dondurulmuş gõda sektöründe üç temel ürün grubu mevcuttur.! Sebze ve Meyveler! Su Ürünleri! Unlu Mamuller Sebze ve meyveler grubunda; dondurulmaya elverişli olan biber, fasulye, soğan, kabak, patlõcan, enginar, domates, brokoli, põrasa, õspanak, havuç, mantar, bezelye, bamya, brüksel lahanasõ; çilek, vişne, dağ çileği, üzüm, erik, incir, ahududu gibi sebze ve meyveler yeralmaktadõr. Su ürünleri grubunda; karides, balõk kroket, kalamar, mezgit fleto gibi su ürünleri yeralmaktadõr. Unlu mamuller grubundaki en önemli kalemi pizza oluştururken, milföy hamuru, kruvasan çeşitleri ve geleneksel Türk Mutfağõnõn vazgeçilmez yemeklerinden olan mantõ ve bazõ börek çeşitleri yeralmaktadõr. Sektörde temel olarak üç farklõ ürün grubunda üretim yapõlmasõna karşõn dondurulmuş gõda denildiğinde tüm dünyada ve ülkemizde akla dondurulmuş sebze 1

3 ve meyve gelmektedir. Dondurulmuş sebze ve meyve üretim ve tüketimi toplam dondurulmuş gõda sektörü içinde yaklaşõk % dolayõndadõr. Bu büyük yeri ve önemi yanõnda sektörde hammadde temini, üretim koşullarõ ve zorluklarõ, sorunlarõ, dõş ticareti gibi konularõn daha iyi irdelenebilmesi amacõyla çalõşmanõn bundan sonraki bölümlerinde dondurulmuş sebze ve meyve sektörü konu edilecektir Sebze ve Meyvelerin Dondurularak Saklanmasõ Gõdalarõn dondurulmasõ işlemi içlerinde bulunan suyun dondurulmasõ esasõna dayanõr. Gõdalar arasõnda en kolay ve hõzlõ bozulanlar meyve ve sebzelerdir. Bunun nedeni diğer gõdalara oranla bünyelerinde %98 e ulaşabilen miktarlarda su içermeleridir. Böylece gõdalarõmõza kolayca yerleşebilen ve bozulmalarõna neden olan mikroorganizmalar bol miktarda su içeren sebze ve meyvelerde yaşama ortamõ bulmaktadõrlar. Meyve ve sebzeler uygun õsõ derecelerinde dondurulmak suretiyle mikroorganizmalarõn yaşamasõ için elverişli olan ortam ortadan kaldõrõlarak, bozulmalarõ önlenmektedir. Tarladan toplandõktan sonra sadece yõkama, ayõklama, kesme, parçalama, çekirdek çõkarma, haşlama vb. gibi ön işlemlere tabi tutularak hiçbir katkõ maddesi kullanõlmadan dondurulma işleminden geçirilerek tüketime sunulmaktadõr Dondurulmuş Gõda Sektöründe Soğuk Zincirin Önemi Genel olarak, gõda maddelerinin tat, koku gibi karakteristik özelliklerinin tüketim aşamasõna kadar bozulmalarõnõ önleyecek soğuk ortamlarda korunmasõ Soğuk Zincir olarak tanõmlanmaktadõr. Dondurulmuş gõda sektöründe ise soğuk zincir hayati bir önem taşõmaktadõr. Gõdalarõn - 40 Cº de dondurulduktan tüketime kadar olan süreçte, - 18 Cº (bu sõcaklõk ürün çeşidine ve amaçlanan depolama süresine göre değişebilmektedir)'ye düşürülen õsõ ortamõnda depolanmasõ ve taşõnmasõ gerekmektedir. Zincirin halkalarõndan bir tanesinin kopmasõ ürünün niteliğini bozmakta ve kalitesini etkilemektedir. Dondurulmuş besinler kalitenin korunmasõ amacõyla, dondurulma işleminin ardõndan hemen paketlenerek fabrika deposuna alõnmaktadõrlar. Fabrika depo sõcaklõğõ Uluslararasõ Soğuk Tekniği Enstitüsü' nün önerisine göre -30 Cº ve depolama süresi 150 gün olmalõdõr. Dağõtõm ve perakendeci depolarõ ile süpermarket derin dondurucularõndaki sõcaklõğõn ise -18 Cº'de olmasõ zorunluluğu vardõr. Fabrikadan, dağõtõm depolarõna ve tüketime sunulan noktaya kadar taşõnmasõ işlemleri, dondurulmuş gõdalarõn õsõsõnõn -18 Cº'de korunduğu frigorifik araçlarla yapõlmaktadõr. Görüldüğü üzere yükleme, taşõma ve boşaltma işlemleri soğuk zincirin en hassas halkalarõdõr. 2

4 1.5. Dünyada ve Türkiye de Dondurulmuş Gõda Tüketimi Dünyada dondurulmuş sebze ve meyve tüketiminin yapõsõ incelendiğinde en fazla tüketen ülkelerin ABD, Kanada, Batõ Avrupa ülkeleri ve Japonya olduğu dikkati çekmektedir. Bunun en büyük nedeni iklim özellikleridir. Hava koşullarõnõn uygun olmamasõ nedeniyle her tür sebze ve meyve üretiminin mümkün olmadõğõ bu ülkeler dondurulmuş olarak bu ürünleri tüketirken Türkiye nin de içinde bulunduğu Güney Avrupa ülkelerinde sebze ve meyvelerin taze olarak tüketildiği görülmektedir. Bütün dünyada ise en fazla tüketilen dondurulmuş ürün patatestir. Dondurulmuş patates tüketimi toplam dondurulmuş sebze - meyve tüketiminden daha fazladõr. Gerek dünyada gerekse ülkemizde tüketicinin dondurulmuş gõda konusunda bilinçlenmesi, derin dondurucu kullanõmõnõn yaygõnlaşmasõ, büyük marketlerin sayõlarõnõn artmasõ dondurulmuş gõda tüketimini artõran etmenler olmuştur. Türkiye'de dondurulmuş gõda tüketiminin başta İstanbul olmak üzere Ankara, İzmir ve Bursa gibi büyük kentlerde ve batõ bölgelerinde yoğunlaştõğõ dikkati çekmektedir. Sektörde faaliyet gösteren firmalarla yapõlan görüşmelerde iç talebin artõrõlmasõnõ hedefledikleri, bunun gerçekleşmesi için halkõn dondurulmuş gõda konusunda bilgilendirilmesinin gerektiği konusunda birleştikleri görülmüştür. Türkiye'de ve bazõ ülkelerde 1998 yõlõ itibariyle kişi başõna dondurulmuş gõda tüketimi aşağõdaki gibidir: ABD İngiltere Fransa Almanya İtalya İsveç Türkiye 45 kg. 34 kg. 29 kg. 25 kg. 8 kg. 41,3 kg. 0,5 kg. 2. TÜRKİYE'DE DONDURULMUŞ GIDA SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ Dondurulmuş gõda sektörünün geçmişi ülkemiz açõsõndan oldukça yenidir. Son yirmi yõldõr sektör ekonomide yer almõş olmasõna rağmen yurtiçi piyasaya girmesi ve iç tüketimin artmasõ özellikle son beş yõlda gerçekleşmiştir. Bu oluşumda, kentleşmenin getirdiği hõzlõ yaşamõn, dondurulmuş gõdalar konusunda halkõn daha bilinçli olmasõnõn ve kadõnlarõn iş dünyasõndaki rolünün artmasõ önemli etkenler olarak göze çarpmaktadõr. Ancak iç tüketim istenilen düzeye erişmemiş olup halen üretimin büyük kõsmõ ihracata aktarõlmaktadõr. Sektörde faaliyet gösteren firmalarõn büyük kõsmõ dondurulmuş sebze ve meyve üretimi dõşõnda, et ürünleri, su ürünleri ve unlu mamulleri de dondurmak suretiyle 3

5 daha geniş bir ürün yelpazesiyle piyasada yeralõrken, konserve meyve ve sebze, meyve suyu, reçel, marmelat vb. gibi ürünler ile işlenmiş gõda ürünleri sektöründe faaliyet göstermektedirler. Ülkemizde yirmi yõllõk bir geçmişi olan dondurulmuş gõda sektörünün karakteristik özelliği ihracata dayalõ bir sektör olmasõdõr. Yurtdõşõ talebi giderek artmakta olan sektörde yõllõk ortalama büyüme hõzõnõn % 25 civarõnda olduğu tahmin edilmesine rağmen iç tüketim oldukça düşüktür Dondurulmuş Sebze Ve Meyve Sektörünün Yapõsõ 1970'li yõllarda üretimin başladõğõ sektördeki asõl gelişme 1985'den sonra yaşanmõştõr. Bugün sektörde faaliyet gösteren firmalarõn büyük çoğunluğu dünyadaki en yüksek teknoloji ile çalõşmakta ve uluslararasõ kalite güvence standardõ olan ISO 9000 belgesine sahip durumdadõrlar. Dondurulmuş sebze ve meyve üretimi yapan firmalarca yerleşim bölgesi olarak hammadde kaynaklarõnõn bulunduğu Marmara ve Ege Bölgeleri seçilmiştir. Sebze ve meyvelerin tarladan koparõldõktan 8-10 saat sonra dondurulmak üzere fabrikaya getirilmesi ve gerekli ön işlemlerden geçirilmesi gerektiğinden üretim tesisleri hammaddeye yakõn bölgelerde kurulmaktadõr. Sözkonusu tesisler Bursa, Balõkesir, Çanakkale ve İzmir illerinde yoğunlaşmõştõr. Sektörde hammaddenin tamamõna yakõnõ yurtiçinden karşõlanmaktadõr. Dondurma tekniği olarak şu anda dünyada son teknoloji olan ve en çok tercih edilen Individual Quick Freezing (IQF) Bireysel Hõzlõ Dondurma Tekniği kullanõlmaktadõr Türkiye'de Dondurulmuş Sebze Ve Meyve Üretimi Türkiye'de dondurulmuş sebze ve meyve sektöründe, halen 25 civarõnda küçüklü büyüklü firma faaliyet göstermektedir. Bu firmalarõn çoğunluğu dondurulmuş gõda sektörünün tüm ürün gruplarõnda üretim yapmaktadõrlar. 1980'li yõllardan sonra ihracat destekli büyüme gösteren sektörde, kapasite kullanõm oranõ % 70 civarõndadõr. Üretimde dondurulmaya elverişli hemen hemen tüm sebze ve meyve türleri dondurulmakta, yurtdõşõna gerek sanayi üretiminde kullanõlmak amacõyla gerekse perakende olarak pazarlanmak amacõyla ihracatõ yapõlõrken, yurtiçinde, üretimin büyük kõsmõ sanayide kullanmakta, kalan miktar ise iç talep doğrultusunda perakende olarak piyasaya sürülmektedir. 4

6 TABLO: 1 TÜRKİYE'NİN DONDURULMUŞ SEBZE VE MEYVE ÜRETİMİ Yõl Miktar (1000 ton ) * ** 105 *Tahmini gerçekleşme **Tahmin Kaynak: igeme, sektörel çalõşmalar Yõllar itibariyle dondurulmuş sebze ve meyve üretiminde meydana gelen değişmeler ağõrlõklõ olarak tarõmsal üretimde mevsim koşullarõnõn meydana getirdiği etkilerdir. Bu nedenle üretim miktarlarõ sektörün yõllõk büyüme oranõnõn ölçülmesinde her zaman sağlõklõ bir gösterge olmayabilir Sektörde Hammadde Temini Tüm sektörlerde olduğu gibi kaliteli bir ürün için üretimde kaliteli hammadde kullanõlmasõ önemli bir faktördür. Gõda işleme sanayinde, kullanõlan teknoloji yanõnda kaliteli hammadde de kaliteli ürün elde etmenin temel koşuludur. Çünkü kaliteli hammadde kullanõlmadõğõnda teknoloji ne kadar iyi olursa olsun iyi ürün elde etmek mümkün olamamaktadõr. Sektörde amaç sebze ve meyvelerin hasat anõndaki tazeliğini ve doğallõğõnõ korumak olduğundan, dondurulmuş sebze ve meyve üretiminde kullanõlacak sebze ve meyvelerin mevsiminde üretilmiş olmasõ koku ve tat olarak doğallõğõnõ korumasõ, bir diğer deyişle organik olarak üretilmiş olmasõ ve belli bir standartta olmasõ gerekmektedir. Ülkemizde çok uzun bir geçmişi olmamasõna rağmen, sektörde faaliyet gösteren firmalarõn teknoloji ve kalitede uluslararasõ standartlarõ yakaladõğõ, özellikle belli başlõ firmalarõn bu alanda oldukça başarõlõ olduklarõ gözlenmiştir. Kalitenin, başarõnõn temel taşõ olduğuna inanan firmalar hammadde temininde oldukça titiz davranarak, ihtiyaçlarõ olan sebze ve meyveleri sözleşmeli üretici yöntemiyle temin etmektedirler. Bu yöntemde üretilecek sebze ve meyveler için çiftçilerle anlaşõlarak hangi ürünün, hangi miktarda, hangi koşullarda üretileceği ve hangi fiyattan satõn alõnacağõ konularõnõ içeren bir kontrat imzalanmaktadõr. Ayrõca, firmalar tarafõndan çiftçilere tohum/fidan, gübre, temini, teknolojik ve bilimsel danõşmanlõk vb. gibi hizmetler de sağlanmaktadõr. 5

7 Özellikle, brokoli, brüksel lahanasõ, ve kõrmõzõ-sarõ-yeşil renklerde yetiştirilen dolmalõk biberler (paprika) gibi iç talebi olmadõğõ için üretilmeyen sebzeler için sözleşmeli ekim yöntemi en geçerli hammadde temin yolu olmaktadõr. Ancak ülkemizde yerleşik tarõm kültürünün bir sonucu olarak, tarõm köylüsü anlaşmalõ ekim yöntemini henüz çok benimsemiş durumda değildir. Üretici, pazarda en kolay satabileceği ürünü üretmek ve en yüksek fiyatõ verene satma eğiliminde olduğundan sadece sanayicinin kullanabileceği ürünü üretmek durumunda kalacağõ sözleşmeli ekim yöntemini cazip bulmamaktadõr. Sözleşmeli ekim yöntemi dõşõnda kalan hammadde ihtiyacõ, hasat mevsiminde serbest piyasadan temin edilmektedir. Sektörde sebze ve meyve üretimi Mayõs - Ekim aylarõnda gerçekleştirilirken, satõşlar ağõrlõklõ olarak Kasõm - Nisan döneminde gerçekleşmektedir. 3. TÜRKİYE'NİN DONDURULMUŞ SEBZE VE MEYVE DIŞ TİCARETİ 3.1. İhracat Türkiye'de dondurulmuş sebze ve meyve üretiminin yaklaşõk % 80'i ihraç edilmektedir. İhracatõmõzõn % 90'dan fazlasõ ise Avrupa Birliği ülkelerine yapõlmaktadõr. Sektör ihracat ağõrlõklõ bir yapõ göstermesine rağmen, henüz kendi markamõzla yurtdõşõnda perakende olarak piyasaya sürülmüş bir ürünümüz sözkonusu değildir. İhracat tamamen sanayiye dönük dökme ürün olarak gerçekleştirilmektedir. İhracatta, ürünler için veya 50 kilogramlõk ve dondurulmuş gõda için geliştirilmiş özel poşetler ile yapõlmaktadõr. Sektörün yaşadõğõ istikrarlõ büyümenin ihracat rakamlarõndan kolaylõkla izlenmesi mümkündür. TABLO: 2 YILLAR İTİBARİYLE DONDURULMUŞ MEYVE VE SEBZE İHRACATI MEYVELER SEBZELER YILLAR Miktar (TON) Değer (ABD Dolarõ Miktar (TON) Değer (ABDDolarõ) GENEL TOPLAM

8 Kaynak: DİE Yõllar itibariyle ihracatõmõz incelendiğinde, 1990'lõ yõllarda sektörde istikrarlõ bir gelişme gözlenmektedir. İşlenmiş gõda ürünleri sektörünün hõzlõ büyüyen alt grubunu oluşturan dondurulmuş sebze ve meyve ihracatõnda yõllar itibariyle yaşanan düzensiz artõş ve azalõşlar büyük ölçüde tarõmsal üretimdeki mevsimsel gelişmelere bağlõ istikrarsõzlõğõn bir yansõmasõdõr. TABLO: 3 ÜLKELER İTİBARİYLE DONDURULMUŞ MEYVE İHRACATI ÜLKE Fransa İngiltere Belçika Hollanda Almanya İtalya İsviçre İspanya İrlanda Macaristan İsrail S. Arabistan Rusya Fed Danimarka Finlandiya Avusturya KKTC Yunanistan Çek Cum Slovakya Hõrvatistan Slovenya Polonya Mõsõr ABD GENEL TOPLAM Kaynak: DİE *Lüksemburg dahil 7

9 TABLO: 4 ÜLKELER İTİBARİYLE DONDURULMUŞ SEBZE İHRACATI ÜLKE Fransa İngiltere Belçika Hollanda Almanya İtalya İsveç Norveç İsviçre İspanya İrlanda Rusya Fed Danimarka Finlandiya Avusturya KKTC Yunanistan Romanya Bulgaristan Gürcistan Azerbaycan Kazakistan Çek Cum Polonya S. Arabistan ABD Japonya GENEL TOPLAM Kaynak: DİE Dondurulmuş sebze grubunda en önemli ihraç ürünlerini; tatlõ biber, parmak patates, põrasa, soğan, domates ve çeşitli sebze karõşõmlarõ oluşturmaktadõr. Dondurulmuş meyve ihracatõnda ise, çilek, erik, kiraz, vişne ve kayõsõ başlõca ihraç ürünleri konumundadõr 8

10 TABLO: 5 TÜRLERİNE GÖRE DONDURULMUŞ MEYVE İHRACATI (Değer : ABD Dolarõ) Meyveler * Çilek Ahududu, Böğürtlen Dut Vişne Kiraz Erik Kayõsõ Şeftali Üzüm Diğer TOPLAM * ilk sekiz ay Kaynak: DİE TABLO: 6 TÜRLERİNE GÖRE DONDURULMUŞ SEBZE İHRACATI (Değer : ABD dolarõ) Sebzeler * Patates Bezelye Fasulye Ispanak Mõsõr Zeytin Tatlõ Biber Mantar Domates Soğan Põrasa Sebze Karõşõmlarõ ve diğer TOPLAM *ilk sekiz ay Kaynak: DİE 9

11 3.2. İthalat Türkiye, çok çeşitli sebze ve meyvelerin yetiştirilmesine elverişli zengin doğal kaynaklara sahip olmasõnõn etkisiyle dondurulmuş sebze ve meyve sektörü gelişme olanağõ bularak ihracat ağõrlõklõ bir yapõya sahip olmuştur. Ancak tarõma dayalõ bir sektör olmasõ dolayõsõyla, iklim koşullarõ zaman zaman hammadde temininde üretici firmalarõ güç durumda bõrakabilmektedir. Böyle durumlarda hammadde ihtiyacõ ithalat yoluyla karşõlanmaktadõr. Sektörde ithalat, ülkemizde dondurulmaya elverişli kalitede veya yeterli miktarlarda üretilmeyen birkaç ürün için sözkonusu olmaktadõr. TABLO: 7 YILLAR İTİBARİYLE DONDURULMUŞ MEYVE VE SEBZE İTHALATI MEYVELER YILLA Miktar R (Kg) Değer (ABD Dolarõ) SEBZELER Miktar (Kg) Değer (ABD Dolarõ) GENEL TOPLAM * *ilk sekiz ay Kaynak:DİE İthalatõ yapõlan başlõca sebzeler bezelye, tatlõ mõsõr, mantar; başlõca meyveler ise ahududu, dut, böğürtlen ile bazõ tropikal meyveler olarak göze çarpmaktadõr. Dondurulmuş gõda sanayiinde kullanõlan tatlõ mõsõr, ülkemizde istenen kalite ve miktarda yetiştirilemediğinden hammadde ihtiyacõ ithalat yoluyla karşõlanmaktadõr. Bezelyenin ise üretim maliyetinin yüksek olmasõ yanõnda dõş talebinin de olmamasõ nedeniyle iç talebin karşõlanmasõ için ithalat yoluna başvurulmaktadõr. 10

12 Meyvelerde ise iklim özellikleri nedeniyle ülkemizde üretilmeyen tropikal meyveler ve yeterli miktarlarda üretilemeyen meyve türleri ithal edilmektedir. Dondurulmuş meyve ve sebze ithalatõ, ihracatõnda olduğu gibi ağõrlõklõ olarak Avrupa Birliği ülkeleriyle gerçekleştirilmektedir Dondurulmuş Sebze Ve Meyve Sektöründe Başlõca İhraç Ürünlerimiz Ve Uluslararasõ Rekabet Durumu Dondurulmaya Elverişli Sebze - Meyve Türleri vetürkiye'nin İhracat Olanaklarõ Ülkemizde yetiştirilen ve dondurulmaya elverişli olan sebze ve meyve türleri aşağõdaki gibidir: Sebzeler Enginar Kuşkonmaz Fasulye Brokoli Brüksel lahanasõ Havuç Karnabahar Tatlõ Mõsõr Mantar Bamya Soğan Bezelye Biber Patates Ispanak Domates Põrasa Kereviz Patlõcan Kabak Meyveler Elma Kiraz Vişne Üzüm İncir Kavun Zeytin Şeftali Armut Trabzon Hurmasõ Erik Ahududu Çilek Dağ Çileği Mandalina Portakal Yukarõdaki listede yeralan sebzelerin bazõlarõ karõşõk halde dondurulduğu gibi, tekli olarak dondurulmaya elverişli olmayan kereviz, patlõcan, kabak vb. gibi sebzeler yemeklerin yanõnda sunulan sos ve garnitürlerde de kullanõlmaktadõr. Benzer şekilde muz, ayva gibi meyveler de pastalarda kullanõlmak veya meyve kokteylleri hazõrlamak amacõyla dondurulabilmektedir. Domates ise, bütün halde dondurulmaya uygun olmayõp yemeklerde kullanõlmak amacõyla veya sebze karõşõmlarõyla birlikte doğranmõş olarak dondurulmaktadõr. İhracat istatistiklerinden de izlendiği üzere Türkiye'nin uluslararasõ pazarlarda en çok tercih edilen dondurulmuş sebze türleri; çeşitli biberler, soğan, domates ve põrasadõr. En çok tercih edilen meyve türleri ise; çilek, erik ve vişnedir. 11

13 Aşağõda bazõ ihraç kalemlerimiz ve uluslararasõ rekabet durumumuz incelenmeye çalõşõlmõştõr. Biber (California Wonder cinsi yeşil, kapya cinsi kõrmõzõ biber) Türkiye güçlü bir üretici konumunda olup bu üründe İspanya ile rekabet edilmektedir. Soğan (dõş piyasada beyaz soğan tercih edilmekte) Polonya ile rekabet edilmektedir. Özellikle fiyat konusunda ciddi bir rekabet sözkonusu. Domates Domateste Türkiye büyük üretici konumundadõr. Rekabet sorunu yaşanmamaktadõr. Taze Fasulye İç piyasada çok üretilen ve tüketilen bir ürün olmasõna rağmen dõş piyasada yeterli talep görmemektedir. Avrupa'da yuvarlak bir tür olan orbit ülkemizde üretilmeyip yassõ türde yetişmektedir bu nedenle ihracat özel talep halinde olmaktadõr. Genellikle de damak tadõ açõsõndan yakõn ülkelere ihraç edilmektedir. Põrasa Türkiye güçlü üretici konumunda özellikle Kuzey ülkelerinden talep görmektedir. Belçika'da üretilen yarõsõ yeşil yarõsõ beyaz olan tür Avrupa'da rağbet gördüğünden Belçika ile rekabet sözkonusudur. Brokoli İhracat şansõ olan ürünlerimiz arasõnda olup Güney Amerika ve İspanya dünyada güçlü üretici konumundadõr. Karnabahar, havuç, patlõcan, kabak, õspanak gibi sebzeler fiyat açõsõndan oldukça ucuz olduğundan navlun giderlerini karşõlamakta zorlanõlmasõ nedeniyle ihracat düşük miktarlarda gerçekleştirilmektedir. Çilek Türkiye büyük üretici konumunda özellikle renk ve aroma açõsõndan Türk çileği çok makbul, Polonya ve Çin ile rekabet edilmektedir. Dağ Çileği Üretimi sadece doğal koşullara bõrakõlan dağ çileği, üretimi iklim koşullarõna en fazla bağlõ olan ürünlerdendir. Fas en güçlü rakibimiz olup özellikle Fransa piyasasõnda tek satõcõ konumundadõr. Vişne Özellikle morello cinsi ile avantajlõ konumda bulunmaktayõz. Polonya ile rekabet edilmektedir. Kiraz (black cherry ve dark cherry) Türkiye büyük üretici konumunda olup, Yunanistan ile rekabet edilmektedir. 12

14 Erik, İncir ve Kayõsõ Türkiye büyük üretici konumundadõr. Ahududu Son yõllarda ihracat potansiyeli hõzla artan ürünlerimizdendir. Hammadde temininin iklim koşullarõna bağlõ olduğu sektörde doğal olarak rekabet çoğu zaman iklim koşullarõnõn getirdiği sürprizlerle belirlenmektedir. Üretici konumundaki, daha doğru bir deyişle ihracatçõ konumdaki bir ülkede yaşanan sel, kuraklõk, vb. gibi doğal afet nedeniyle ürün alõnamadõğõnda en yakõn rakibi o yõl daha iyi bir ihracat performansõ göstermektedir. Bu durum sektörün en büyük dezavantajõdõr. 4. SEKTÖRE İLİŞKİN MEVZUAT Dondurulmuş gõda üreten işletmeleri ilgilendiren mevzuat listesi aşağõda verilmiştir.! Gõda Kodeksi! Gõdalarõn Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname! Gõda Üretim ve Satõş Yerleri Hakkõnda Yönetmelik! Türk Gõda Kodeksi, Hõzlõ Dondurulmuş ve Dondurulmuş Gõda Maddelerinin Depolanmasõ, Muhafazasõ ve Taşõnmasõ Esnasõndaki Sõcaklõklarõn İzlenmesi Hakkõnda Tebliğ (Bu Tebliğ 92/1 EEC sayõlõ Hõzlõ Dondurulmuş Gõda Maddelerinin Depolanmasõ, Muhafazasõ ve Taşõnmasõ Esnasõndaki Sõcaklõk Takibi ne ilişkin Komisyon Direktifi dikkate alõnarak Avrupa Birlği ne uyum çerçevesinde hazõrlanmõştõr.)! Türk Gõda Kodeksi Hõzlõ Dondurulmuş Gõdalarõn Sõcaklõk Kontrolü için Numune Alma ve Analiz Metodlarõ Tebliği ( Bu Tebliğ 92/2 sayõlõ EEC sayõlõ Hõzlõ Dondurulmuş Gõdalarõn Sõcaklõk Kontrolü İçin Numune Alma ve Analiz Metodlarõ Komisyon Direktifi dikkate alõnarak Avrupa Birliği ne uyum çerçevesinde hazõrlanmõştõr.) Dondurulmuş gõda üretemi yapacak işyerlerinin kuruluş aşamasõnda doğrudan Sağlõk Bakanlõğõ ile Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ ndan izin almalarõ gerekmektedir. Dondurulmuş gõdalarõn üretiminden tüketimine kadar olan aşamada en önemli faktör olan soğuk zincirin korunmasõ konusunu düzenleyen tebliğe göre hõzlõ dondurulmuş ve dondurulmuş gõda maddelerinin depolanmasõ, muhafazasõ ve taşõnmasõ sõrasõnda uyulmasõ gereken kurallar aşağõdaki gibi belirlenmiştir. Dondurulmuş ürünlerin üretim tesisinden depoya, depodan ana dağõtõm deposuna oradan da perakende satõş noktalarõna taşõnmasõ ve muhafazasõ esnasõnda soğuk zincirin kõrõlmamasõ ve her aşamanõn sõcaklõk kontrolünün yapõlmasõ zorunludur. İnsanlarõn tüketimine sunulan hõzlõ dondurulmuş gõda maddelerinin depolanmasõ, muhafazasõ ve taşõnmasõ sõrasõnda sõcaklõk takibinin yapõlmasõnda aşağõdaki hususlara dikkat edilir. 13

15 1. Hassasiyeti +0,5 olan, -30 ile +30 C 0 arasõnda ölçüm yapabilen uygun cihazlar ile sõk ve düzenli aralõklarla ortam sõcaklõğõnõn takibi yapõlmalõdõr. 2. Kayõtlõ taşõnõrlarda, ölçüm cihazlarõ yetkili otoriteler tarafõndan onaylanmalõdõr. 3. Sõcaklõk kayõtlarõ operatör tarafõndan günlük kayõt altõnda tutulmalõ ve bu kayõtlar, gõdanõn türüne göre en az bir yõl veya daha fazla süre ile saklanmalõdõr. 4. Bölgesel dağõtõm esnasõnda ve perakende satõş kabinlerindeki depolamalarda ortam sõcaklõğõ en az bir tane kolayca görülebilen termometre ile ölçülmelidir. Termometre, açõlan perakende satõş kabinlerinde hava akõmõ yönünde olmalõ ve maksimum yükleme çizgisi seviyesindeki sõcaklõğõ göstermelidir. 5. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ İhracat potansiyeli açõsõndan oldukça önemli olan sektör için ülkemizin elverişli iklim koşullarõnõn sağladõğõ avantajõ da kullanarak dünya piyasasõnda etkin bir yer edinebilme yönünde çalõşmalar yapõlmalõdõr. Bu avantajlar sektörün rekabet edebilirliğini de destekleyici faktörlerdir. Ancak sektörün sahip olduğu avantajlarla yetinilmekte özellikle firmalararasõ aşõrõ rekabet sektörün gelişmesi için yapõlabilecek çalõşmalarõ yavaşlatmaktadõr. Sektörde en dikkati çeken durum olan gösteren firmalar arasõnda yaşanan aşõrõ rekabet sektörle ilgili pekçok bilginin derlenmesini ve gerçek rakamlara ulaşõlmasõnõ zorlaştõrmakta dolayõsõyla yapõlan araştõrmalarda güçlük yaratmakta ve en önemlisi sektörün gelişmesi için gerekli olan üretim planlamasõnõ engellemektedir. Diğer yandan gerek dondurulmuş gõda sektörü gerekse tüm tarõma bağlõ sektörlerin istikrarõ için tarõm planlamasõna geçilmeli, ülkemizin ihtiyacõ olan tarõm reformu gerçekleştirilmelidir. Dondurulmuş gõda sektöründe en önemli sorunlardan biri olan hammadde temininde yaşanan güçlüklerin giderilmesine yardõmcõ olmak amacõyla sözleşmeli ekim yasal bir temele oturtulmalõ ve gerekli düzenlemeler yapõlmalõdõr. Sektörde üretim halen sebze ve meyvelerin mevsiminde hasatõ ile gerçekleşmekte ve bunun sonucu olarak kapasite kullanõmõ mevsimler olmaktadõr. Sektöre hammadde sağlamak amaçlõ seracõlõk teşvik edilmeli böylece ihracatõmõzõn artõşõ ve istikrarõ sağlanmalõdõr. İç piyasada firmalarca istenilen tüketim seviyelerine ulaşõlabilmesi için gerekli bilinçlendirme çalõşmalarõ yapõlmalõ ve teşvik edici önlemler alõnmalõdõr. Örneğin dondurulmuş gõdalarõn evlerde saklanmasõ için gerekli olan ev tipi derin dondurucularõn fiyatlarõndaki yükseklik caydõrõcõ etken olabilmektedir. 14

16 KAYNAKÇA Gõda Teknoloji Dergileri, muhtelif sayõlarõ Dünya Gõda Dergileri, muhtelif sayõlarõ Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Gõda Sanayii -Dondurulmuş Gõda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT, Ankara 2001 İgeme Sektör Raporlarõ Konuyla ilgili çeşitli web siteleri 15