HIV (AIDS) (Öğrenci sunumları)

Transkript

1 HIV (AIDS) (Öğrenci sunumları)

2 AIDS (Edinsel Bağışıklık Yetmezliği Sendromu)

3 HIV/AIDS EPİDEMİYOLOJİSİ * İlk olarak 1981 yılında ABD de ortaya çıkan bu hastalık, keşfinden hemen sonra hızla yayılarak; bir çok insanın ölümüne neden olmuştur. Ülkemizde 1985 yılından itibaren görülmeye başlanmıştır. * Tüm dünyada dakikada 11, günde "yeni vaka" ortaya çıkmaktadır. * HIV virüsü, tanımlandığı günden bugüne dünyada 60 milyondan fazla kişiye bulaşmıştır.

4 Bugüne dek yaklaşık 23,8 milyon kişinin hayatını kaybettiği hesaplanmaktadır. 16 Afrika ülkesinde erişkin nüfusun yüzde 10 undan fazlası HIV pozitiftir. Vakaların yaklaşık 3,2 milyonu 15 yaş altındadır. Afrika kıtasında 14 milyon çocuk AIDS yetimi olarak büyümektedir. DSÖ 2016 yılı verilerine göre dünyada 36.7 milyon HIV li bulunmaktadır. Ancak 20.9 milyon u antiretroviral tedaviye ulaşabilmektedir.

5 TÜRKIYE'DE HIV/AIDS 2012 HIV, diğer pek çok bulaşıcı hastalık gibi bildirimi zorunludur. Bu bildirimler tanıyı koyan merkez tarafından Sağlık Bakanlığı'na, tanı alan kişilerin kimlik bilgileri kesinlikle deşifre edilmeyecek şekilde özel bir kodlama sistemi uygulanarak hasta hekim mahremiyetini ifşa etmeden yapılır.

6 Sağlık Bakanlığı'nın açıklamış olduğu 2012 yılı istatistikleri YILLAR AIDS HIV (+) TOPLAM TOPLAM YAŞ GRUPLARI ERKEK KADIN TOPLAM Bilinmeyen TOPLAM TÜRKİYE DE BİLDİRİLEN AIDS VAKA VE TAŞIYICILARININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI

7 AIDS, HIV virüsünün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Virüs, Human Immunodeficieny Virus (İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü) kelimelerinin baş harfleri ile adlandırılmıştır.

8 HIV virüsü, girdiği vücudun bağışıklık sistemini baskılayıp, zamanla vücudu korumasız ve enfeksiyonlara açık hale getirir. Neticede bakteri, mantar, virüs ve bazı fırsatçı parazitler, solunum, sindirim ve merkezi sinir sistemindeki doku ve organlara yerleşip hastalığa neden olurlar. AIDS'in kesin tedavisi henüz bulunamamıştır, Ancak hastalığın baskılanması, yaşam süre ve kalitesinin arttırılması konusunda ilerleme kat edilmiştir.

9 AIDS; kronik bir infeksiyon hastalığıdır. Hastalığın etkeni olan virüs (HIV), lentivirus ailesine mensup bir retrovirüstür. Retrovirüsler, tek sarmallı RNA içeren zarflı viruslardır. Reverse transkriptaz enzimi aracılığı ile genetik materyellerini çift sarmallı DNA'ya çevirip konakçı kromozomuna integre etme özelliklerine sahiptir.

10 İnsan lenfositlerinin yüzeyinde, hücre aktivitesi ve fonksiyonunda rol alan spesifik glikoproteinler mevcuttur. CD4 hücre yüzey antijeni taşıyan lenfositler, immunolojik reaksiyonlara yardım eden hücrelerdir. CD4 + lenfositler ayni zamanda HIV infeksiyonunun primer hedefleridir. HIV infeksiyonun seyri boyunca CD4 +T hücre sayısı giderek azalır buna bağlı olarak da AIDS için karakteristik fırsatçı enfeksiyonlar ve kanserler ortaya çıkar.

11 HIV INFEKSİYONUNUN KLİNİK SEYRİ HIV infeksiyonunun doğal seyri yedi evreye ayrılarak incelenmektedir. 1. Virüsün bulaşması 2. Primer HIV enfeksiyonu ( Akut HIV enfeksiyonu ) 3. Serokonvesiyon (Antikor oluşması) 4. Asemptomatik Dönem 5. Erken Semptomatik Dönem 6. Geç Semptomatik Dönem ( AIDS ) 7. İleri Evre

12 1.Virüsün Bulaşması HIV/AIDS esas olarak üç önemli yolla bulaşır. a. Cinsel yolla bulaşma: HIV/AIDS her türlü cinsel temasla bulaşır. Bulaş için virüsü taşıyan kişiyle yapılacak tek bir cinsel temas bile yeterlidir. HIV ile infekte kişilerle yapılan cinsel temas sayısı arttıkça, bulaş olasılığı artmaktadır. Birden fazla cinsel eşi olanlar, sık eş değiştirenler, damar içi madde kullanma alışkanlığı olanlar, hemofili, diğer kanama bozukluğu, kronik böbrek hastalığı gibi hastalıkları nedeniyle sık kan verilmek zorunda olan kişilerle yapılan cinsel temasta bulaş riski daha yüksektir.

13 b. Kan ve kan ürünleri ile bulaşma: Virüsün kanda yoğun miktarda bulunması nedeni ile, virüsü taşıyan kişilerden alınan kan ve kan ürünlerinin başka bir kişide kullanılması ile hastalık bulaşabilir. Ancak 1985 yılında virüse karşı oluşan antikorların kanda tespit edilmeye başlanmasıyla, kan ve kan ürünlerinin hastaya verilmeden önce HIV yönünden test edilmesi yasal zorunluluk oldu. Bu nedenle sonraki yıllarda bu yolla bulaşın azaldığı belirtilmiştir. Ancak damar içi madde bağımlılığı olan kişilerin aynı iğne/enjektörü paylaşmaları ile bulaş giderek artan oranlarda görülmektedir.

14 c. Anneden bebeğe bulaşma: HIV, gebelik boyunca, doğum sırasında ve emzirme ile anneden bebeğe geçebilmektedir. Ancak %20-30 olan bu oran HIV pozitif anneye antiretroviral (virüsu baskılayan) ilaç başlanması, doğumdan sonra ise bebeğe aynı ilacın verilmesi ve elektif sezaryen uygulanması ile % 8-10'lara düşürülebilmektedir. Sütle geçebilme oranı fazla olmamakla birlikte enfekte annelere emzirme önerilmez.

15 2.Primer HIV infeksiyonu: ( Akut HIV infeksiyonu ) HIV, vücuda alındıktan 1-6 hafta içerisinde ilk çoğalma döneminde akut enfeksiyona neden olur. Bu dönemde klinik bulgular, HIV enfeksiyonuna özgü değildir ve değişkendir.

16 Semptomlar ve görülme sıklıkları şu şekilde belirtilmektedir: Ateş (%96), lenf bezlerinde büyüme (lenfadenopati) (%74), farenjit (%70), deri döküntüleri (%70), kas veya eklem ağrısı (%54), ishal (%32), baş ağrısı (%32), bulantı ve kusma (%27), karaciğer ve dalak büyümesi (%14), pamukçuk (%12).

17 Bir kısım vakada menenjit, ensefalit gibi sinir sistemi bulgularına rastlanır. Bütün bu bulgular 2-4 hafta içerisinde tedavi gerektirmeden geçer. Akut enfeksiyon döneminden itibaren kişi bulaştırıcıdır.

18 3. Serokonversiyon: Virüsün vücuda girişini takiben, % 95 vakada 6-12 hafta içerisinde HIV'e karşı antikorlar gelişir. Bu antikorların hastalığın ilerlemesini engelleyici etkileri yoktur, ancak hastalığın teşhisi açısından önem taşırlar. Bu döneme "serokonversiyon dönemi" denmektedir. Antikorlar gelişene kadar geçen sürede, kanda virüs mevcuttur ve hasta bulaştırıcıdır.

19 4. Asemptomatik Dönem: Serokonversiyon döneminden sonra infekte kişiler "Asemptomatik Dönem"e girerler. Bu dönemde kişilerde hiçbir belirti ve bulgu yoktur, ama bulaştırıcıdırlar. Asemptomatik dönem yıl (ortalama 8-10 yıl) sürer. Ancak vakaların %20-30'u ortalama yıl içerisinde bir sonraki döneme geçebilmektedir. Bu süreyi etkileyen faktörler virüsün alınma yolu, hastanın yaşı ve virüsün virülansıdır. Transfüzyon yolu ile alanlarda virüs yükü daha fazla olduğundan süre 6 yıl olmakta, virüsü cinsel temasla alan homoseksüel erkeklerde ise bu süre yıla uzamaktadır.

20 Fizik muayene bu dönemde genellikle normaldir. %40-50 vakada fizik muayenede yaygın lenfadenopati saptanabilir. Lenf bezi büyümeleri HIV enfeksiyonu dışında değişik hastalıklarda da görülebilmektedir. HIV enfeksiyonundan olduğunun belirlenebilmesi için lenf bezi büyümelerinin kasık dışında en az iki ayrı bölgede olması, büyüklüklerinin cm çapında olması ve 3 aydan daha uzun bir süre büyük kalması gerekmektedir. Klinik yönden bu dönem latent bir dönemdir. Ancak lenfatik dokularda virüs çoğalmaya devam etmekte ve CD4 hücre sayısı progresif olarak azalmaktadır.

21 5. Erken Semptomatik Dönem: Hastalarda ilk kez doktora başvurmalarına neden olan belirtilerin başladığı dönemdir. Halsizlik, baş ağrısı, vücut ağırlığının %10'undan fazla kilo kaybı nedeni bulunamayan ateş, bir aydan daha uzun süren ve tedavi edilemeyen ishal, deride pullanmalarla seyreden bir hastalık olan seboreik dermatit, yaygın ve sık herpes virüs enfeksiyonları, ağızda mantar enfeksiyonları en sık karşılaşılan belirti ve bulgulardır. CD4 hücre sayımı ile beraber kandaki virüs miktarını gösteren viral yük tayininin yapılması ve tedavinin bu parametrelere göre planlanması gerekmektedir.

22 6. Geç Semptomatik Dönem: ( AIDS ) Bu dönemde bağışıklık eksikliği iyice belirgin bir hale gelir, fırsatçı enfeksiyon veya kanserler ortaya çıkabilir. Yaygın kullanımında HIV ile ilgili tüm hastalıklar genel olarak AIDS adi ile anılmakta ise de aslında virüs vücuda alındıktan sonra geçirilen tüm dönemler HIV enfeksiyonu, bunun son basamağı da AIDS dönemidir.

23 AIDS'i belirleyen hastalıklar, bağışıklık sistemi sağlam kişilerde hastalık yapmayan ya da bazı özel durumlarda çok seyrek hastalık yapabilen, parazit, virüs ve mantarların neden olduğu bazı enfeksiyon hastalıkları ile, Kaposi sarkomu, beyin lenfomasi gibi bazı özel tür kanser hastalıklarıdır. Özellikle bu dönemde fırsatçı enfeksiyonların tanısı, tedavisi ve profilaksisi önem taşmaktadır.

24 7. İleri Evre Gözün retina tabakasının virüse bağlı enfeksiyonu olan sitomegalovirüs (CMV) retiniti görülebilir. Bu evreye gelmiş hastalarda, antiretroviral tedaviye rağmen ortalama 2 yıl içerisinde yeni bir AIDS göstergesi hastalığın ortaya çıkışı engellenememektedir.

25 KLİNİK BULGULAR 1) Deri bulguları Deri hastalıkları HIV enfeksiyonun sık karşılaşılan komplikasyonlarındandir. AIDS tablosu geliştiğinde ise enfeksiyonlar kronik hal alır ve deride firsatçı enfeksiyonlar görülebilir. Bakteriyel, viral, parazitik enfeksiyonların dışında Hipersensitivite reaksiyonları da görülebilir. ilaç reaksiyonu (ilaç kullanımı sonrası döküntü) Fotosensitivite Papulosküamöz hastalıklar

26 2) Oral Kavite (Ağiz içi) Bulguları HIV enfeksiyonunun seyri sırasında oral kavitede pek çok lezyon ortaya çıkabilir. En sık karşılaşılan pamukçuk diye de bilinen mantar enfeksiyonudur. En sık etkeni Candida türü mantarlardır. Yutma güçlüğü ve tat alma duyusunda bozukluğa neden olur.

27 3) Gastrointestinal sistem tutulumu A) Özefagus (Yemek borusu) hastalıkları: AIDS hastalarındaki en sık yakınma yutma güçlüğüdür. Sıklıkla nedeni yemek borusunun mantar enfeksiyonudur (özefajial kandidiasis). B) Mide, ince barsak bozuklukları: Bulantı, kusma ve karın ağrısı en sık karşılaşılan yakınmalardır. C) Enterokolit: Diyare (ishal), AIDS hastalarının yarısından fazlasında, hastalığın seyri sırasında herhangi bir zamanda ortaya çıkmaktadır ve önemli ölüm nedenlerinden biridir.

28 4) Solunum Sistemi Hastalıkları HIV enfeksiyonun seyri sırasında en sık karşılaşılan akciğer hastalığı, Pneumocystis carinii adı verilen bir tür mantara bağlı olarak gelişen zatürre (pnömoni)dir. Pneumocystis carinii Pnömonisi (PCP), ateş, gece terlemesi kilo kaybı, artan öksürük ve nefes darlığı yakınmalarının olduğu bir tablodur. Tedavisinde, trimethoprim-sulfamethoksazoll isimli antibiyotik kullanılır. Tedavi sonrasında da tekrarlamasını önlemek için aynı antibiyotik daha düşük dozlarda kullanılmalıdır..

29 5) Kalp tutulumu HIV enfeksiyonu seyri sırasında en sık tespit edilen kardiyovasküler problem kalp zarında sıvı toplanması(perikardiyal efüzyon)dır. 6) Hematolojik (kan ve kemik iliği) hastalıklar Anemi (kansızlık), AIDS hastalarındaki en sık kan hastalığıdır. Hastalığın kendine bağlı olarak görülebileceği gibi mide-barsak sisteminden kan kaybı nedeniyle de görülebilir. Virüsün ana hedefi olan CD4 + lenfositlerin sayısı giderek azalır.

30 7) Sinir sistemi bulguları HIV sinir sisteminde değişik klinik tablolara neden olabilen bir virustur. A) Firsatçı infeksiyonlar Toksoplazmoz: Toxoplasma gondii adinda bir parazitin neden olduğu infeksiyondur. Hastalarda, ateş, başağrısı, tıpkı felçte olduğu gibi kollarda, bacaklarda kuvvetsizlik yakınmaları olur. Tanı için beyin tomografisi kullanılır. Kriptokokkoz : Cryptococcus neoformans, adlı mantarın neden olduğu menenjit olan bu tablo AIDS'lu hastalarda toksoplazmozis ve lenfomadan sonra üçüncü en sık santral sinir sistemi hastalığıdır. Sitomegalovirus infeksiyonu: Cytomegalovirus (CMV) infeksiyonu AIDS'lu hastalarda çok sıktır. Retinada infeksiyon yapip körlüğe ve değişik nörolojik hastaliklara neden olabilmektedir.

31 B) Firsatçı kanserler Beyinde Lenfoma: AIDS hastalarinin % 5'inde görülür. Hastanin giderek nörolojik fonksiyonlarini kaybetmesine neden olur. C)AIDS-Demans Kompleksi (AIDS-Bunama Tablosu) Düşünme, motor ve davraniş bozukluklari ile giden bir tablodur. Genellikle HIV infeksiyonun geç evre komplikasyonlarindandir.

32 8) Kanserler A) Kaposi Sarkomu (KS) HIV ile enfekte hastalardaki en sık kanserdir. Patogenezinde "Human Herpes Virus 8" (HHV8) olarak tanımlanan bir virüsün rolü vardır. Mor, kırmızı renkli kanser dokusu yüzde, kol ve bacaklarda görülebilir. Tedavisinde kemoterapi ve radyoterapiden faydalanılır.

33 B) Lenfoma HIV ile ilişkili en sık ikinci kanser lenf hücrelerinden kaynaklanan bir tür kanser olan lenfomadır. Hastalar ateş, kilo kaybı ve büyümüş lenf bezlerinden yakınılır. C ) Anal (makat) kanser HIV ile enfekte hastalarda sıktır.

34 NASIL KORUNACAĞIZ?

35 Kontrolsüz kan nakline izin verilmemelidir. Kullanılmış ve dezenfekte edilmemiş şırınga, iğne, cerrahi aletler, jilet, makas, diş hekimliği aletleri, dövme aletleri, akupunktur iğnelerini kesinlikle kullanılmamalı. Böyle işlemlerde araç-gereç bir kez kullanılıp atılmalı ya da kullanılan aletler kesinlikle dezenfekte veya steril edilmelidir. HIV pozitif kişi, test sonucunu öğrendikten sonra kesinlikle kan vermemelidir.

36 HIV infekte ettiği vücutta, çeşitli hücre ve dokulara yerleşir. HIV enfiksiyonlu kişi yaşamının sonunda dek "HIV Taşıyıcısı" olarak kalır. HIV taşıyan kişiye "HIV Pozitif" veya "HIV İnfekte" denir. Bunu belirtmek için ANTİ-HIV (Elisa) testi yapılır. HIV'e karşı vücutta oluşan antikorlar kan serumunda ANTİ-HIV testi ile saptanır. Testin sonucu pozitif ise hastanın kanı il sağlık müdürlüğü aracılığıyla doğrulama testine (Western Bloot) gönderilir. Bu testte pozitif ise, kişinin HIV ile enfekte olduğu kabul edilir.

37 HIV TANISINDA KULLANILAN TESTLER 1-Elisa Testı ( Anti HIV Testi ) 2- P24 Antijen Testi 3-4.Nesil Antijen Ve Antikor Testleri 4-HIV Pcr Testi 5-Western Blot Testi 6-CD4 Testi

38 TEDAVİ Kesin tedavi henüz yoktur, ancak virüsün çoğalmasını kontrol eden ilaçlar vardır. Bu ilaçların genel adı "Antiretroviral ilaçlar", bu ilaçlarla yapılan tedavi de antiretroviral tedavidir. Tedavi ile HIV ile ilgili şikayetler başlayana kadar geçen sürenin uzadığı, CD4 + hücre sayısının yükseldiği, ve özellikle yoğun tedavi ile yaşam süresinin uzadığı tespit edildi. Tedaviye başlamada yol gösterecek laboratuvar testleri ise CD4 + T hücre sayısıve kanda ne kadar virüs olduğunu gösteren viral yük testidir.

39 Antiretroviral tedavide gündeme gelen ilk ilaçlar, "Reverse Transcriptaz"(RT) inhibitörleridir. RT enzimi, virus RNA'sından DNA sentezlenmesinde rol oynayan enzimdir. Bu enzimin inhibitörleri iki grupta toplanmaktadır. Nükleosid RT inhibitörleri (NRTI) Nükleosid olmayan RT inhibitörleri (NNRTI).

40 Nükleosid Revers Transkriptaz inhibitörleri * Zidovudin (AZT, ZDV)(Retrovir) * Didanosin(ddI) (Videx) * Zalcitabin(ddC) (HIVID) * Stavudin (d4t) (Zerit) * Lamivudin (3TC) (Epivir) * Abacavir (ABC) (Ziagen)

41 Nükleosid Olmayan Revers Transkriptaz inhibitörleri * Nevirapin (Viramune) * Delavirdin (Rescriptor) * Efavirenz (Sustiva)

42 Proteaz inhibitörleri Proteaz inhibitörü ilaçlar poliprotein yapinin parçalanmasına engel olarak, virüs partiküllerinin immatur kalmasını sağlamaktadır. Saquinavir İndinavir Ritonavir Nelfinavir Amprenavir Lopinavir+Ritonavir

43 HIV enfeksiyonunda tedavi, artan bilgi birikimi ve ilaç sayısı nedeniyle gittikçe daha karmaşık bir hale gelmektedir. Tedavide kullanılan ilaçların ciddi yan etkileri vardır. Uygulanan şemalar komplekstir ve en önemlisi tedavinin uygunsuz yapılması direnç gelişimine neden olmaktadır. Bu ilaçlar AIDS e sebep olan HIV virüsünün meydana getirdiği belirtilerin görünmesini engellemekte ve AIDS hastasının yaşamının uzamasını ve daha kaliteli bir yaşam sürmesini sağlamaktadır.

44 Bulaşmadığı durumlar nelerdir? Günlük yaşamda ve sosyal ilişkilerle bulaşmaz. Dokunma, sarılma, el sıkışmayla bulaşmaz. Herkese açık tuvalet, havuz, duştan bulaşmaz. Başkalarının eşyalarını kullanmakla bulaşmaz. Sinek, böcek sokması, hayvan ısırması ile bulaşmaz.

45 Referanslar Hacettepe Üniversitesi HIV/AIDS Tedavi ve Araştırma Merkezi (HATAM) HIV/ AIDS Tanı Tedavi Rehberi. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Kurumu CDC, HIV/AIDS WHO, HIV, Tıbbi Mikrobiyoloji( Murray s Medical Microbiology Seventh edition). Çeviri edt. A. Dürdal Us., Ahmet Başustaoğlu, Pelikan kitabevi, 2015.