COĞRAFĠ ĠġARETLEME DĠ LĠ NĠ N TAPU VE KADASTRO VERĠ LERĠ Ġ ÇĠ N SANAL DOKU ORTAMI NDA KULLANI LMASI. DOKTORA TEZĠ Y. Müh.

Transkript

1 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ COĞRAFĠ ĠġARETLEME DĠ LĠ NĠ N TAPU VE KADASTRO VERĠ LERĠ Ġ ÇĠ N SANAL DOKU ORTAMI NDA KULLANI LMASI DOKTORA TEZĠ Y. Müh. Bi rol ALAS Anabili m Dalı : JEODEZĠ VE FOTOGRAMETRĠ MÜHENDĠ SLĠ ĞĠ Progra mı : JEODEZĠ VE FOTOGRAMETRĠ MÜHENDĠ SLĠ ĞĠ TE MMUZ 2007

2 ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ COĞRAFĠ ĠġARETLEME DĠ LĠ NĠ N TAPU VE KADASTRO VERĠ LERĠ Ġ ÇĠ N SANAL DOKU ORTAMI NDA KULLANI LMASI DOKTORA TEZĠ Y. Müh. Bi rol ALAS ( ) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 22 Mayıs 2007 Tezi n Savunul duğu Tari h : 25 Te mmuz 2007 Tez DanıĢ manı : Di ğer Jüri Üyel eri Prof. Dr. Doğan UÇAR Prof. Dr. Hasan DAĞ(IġI K Ü.) Prof. Dr. Ergi n TARI (Ġ. T. Ü.) Prof. Dr. Zerri n DEMĠ REL ( Y. T. Ü.) Doç. Dr. Hül ya DEMĠ R ( Y. T. Ü.) TE MMUZ 2007

3 Ġ ÇĠ NDEKĠ LER KI SALT MALAR TABLO LĠ STESĠ ġekġ L LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY iii v vi vii ix 1. GĠ RĠ ġ Tez Çalış ması nı n Amacı ve Kapsa mı Tescile Esas Tapu ve Kadastro Verileri ni n GML ile İ ml enmesi ni n Öne mi 3 2. TAPU VE KADASTRO ÇALI ġ MALARI Tapu Çalış mal arı Kadastro Çalış maları Tapu ve Kadastro Çalış mal arı ndaki Sorunl ar ve Geliş mel er Tapu ve Kadastro Verileri nde Za mansal Analiz Yapıl ması TEKNOLOJĠ K GELĠġ MELER VE XML İnternet Teknol ojileri Sanal Doku Veritabanı Teknol ojileri Coğrafi Bil gi Siste ml eri Teknol ojileri XML XML ile İ ml enen Bel geleri n Gör ünt ülenmesi XML ile İlgili Teknol ojiler DTD XSD DOM XSLT, XPATH, XPoi nt er, XLi nk, Na mespaces, SVG, RDF ve UML UVDF VE GML UVDF GML GML Veri Şe mal arı UYGULAMA Uygul a manı n Amacı ve Kapsa mı Uygul a ma içi n Hazırlanan Ör nek Kadastro Pafta Böl üml eri Tapu ve Kadastro Verileri ni n GML ile İ ml en mesi ni n UML Di yagramı Tapu ve Kadastro Verileri ni n GML Uygul ama Şe ması Ör nek Kadastro Pafta Böl üml eri ni n ve İlgili Tapu Verileri ni n GML İ ml e mesi 94

4 5. 6. Yapılan İ ml e meyle Ul aşılabilecek Sorgul amal ar Ta ma ml ayı cı Di ğer İ ml e mel er ve Progra ml ar Kullanıcılara yöneli k hazırlanan sanal doku sayfası Uygul ayı cılara yöneli k hazırlanan belge düzenl e me bileşeni Uygul ayı cılara yöneli k hazırlanan sorgul a ma bileşeni Kullanı mda Ol an Bi r Sayısal Kadastro Paftası ve İlgili Tapu Verilerini n Hazırlanan Uygula maya Göre İ ml enmesi SONUÇLAR 106 KAYNAKLAR 109 EKLER 113 ÖZGEÇMĠ ġ 115 ii

5 KI SALT MALAR AB : Avr upa Birliği ADO : Acti ve X Dat a Obj ects API : Applicati on Progra mmi ng Interface (Progra ml anan Arayüz Uygul aması) ASP : Acti ve Server Pages ( Çalışan Sunucu Sayfaları) BHĠ KPK : Bakanlı klar Arası Harita İşleri ni Koor di nasyon ve Pl anl a ma Kur ul u BÖHHÜY : Büyük Öl çekli Harita ve Harita Bil gileri Üreti m Yönet meli ği BNF : Backus- Naur- For m BT : Bil gi Teknol ojileri (Informati on Technol ogy-i T) CBS : Coğrafi Bil gi Siste mi CDATA : Character Dat a Secti ons ( Karakt er Veri Böl üml eri) CGI : Co mmon Gat eway Interface CSS : Cascade St yle Sheet (Sıralı Bi çe m Sayfası) CSV : Co mma Separated Val ues DOM : Docu ment Obj ect Model ( Bel ge Nesne Modeli) DS O : Dat a Source Obj ect ( Veri Kaynağı Nesnesi) DTD : Docu ment Type Decl aration ( Bel ge Ti pi Tanı mı) EBNF : Ext ended Backus- Naur For m EPSG : Eur opean Petroleum Survey Gr oup ( Avr upa Petrol Araştır ma Gr ubu) FTP : File Transfer Prot ocol ( Dosya Transfer Prot okol ü) GML : Geography Mar kup Language ( Coğrafi İşaretle me Dili) HGK : Harita Genel Ko mut anlı ğı HT ML : Hypertext Mar kup Language ( Hi per Meti n İşaretleme Dili) HTTP : Hyper Text Transfer Protocol ( Hi per Meti n Transfer Prot okol ü) HTTPS : Hyper Text Transfer Protocol Secure ( Hi per Meti n Transfer Prot okol Güvenli ği) I NSPI RE : Infrastruct ure for Spatial Infor mati on i n Europe (Avr upa Coğrafi Bi l gi Altyapı Kur ucu Or gani zasyonu) I NTERNET : Internati onal Net wor ki ng ( Ul uslararası Ağ Kullanımı ) ISP : Internet Sevi ce Provi der (İnternet Servis Sağl ayı cılar) IT : Infor mati on Technol ogy ( Bil gi Teknol ojileri) ĠSTEMCĠ : Cli ent JSP : Java Server Pages KVP : Key wor d- Val ue Pairs OGC : Open GI S Consortium(Açı k Kaynaklı CBS Toplul uğu) ODBC : Open Dat abase Connectivit y ( Veri Tabanı Bağl antı Yönt e mi) OMG : Obj ect Manage ment Gr oup ORM : The OpenGI S Reference Model ( Açı k Kaynaklı CBS Referans Modeli) OSF : The OpenGI S Service Fra me wor k( Açı k Kaynaklı CBS Servis Al anı) iii

6 OSI : Open Syste ms Interconnecti on ( Açı k Siste ml er Bağl antısı) PDF : Portable Docu ment For mat PERL : Practical Extracti on and Report Language RDF : Resource Descri pti on Frame wor k ( Kaynak Tanı ml a ma Alt yapısı) SCL : Ser vice Contract Language SGML : St andart Generalized Markup Language (St andart Genelleştiril miş İşaretle me Dili) SHTTP : Secure Hyper Text Transfer Prot ocol ( Güvenli Hiper Meti n Transfer Prot okol ü) S MTP : Si mpl e Mail Transfer Prot ocol ( Basit Posta Transfer Prot okol ü) SNMP : Si mpl e Net wor k Managment Prot ocol ( Basit Ağ Yöneti m Prot okolü) SQL : Struct ured Query Language ( Veri Tabanı Yöneti mi Standart Dili) SUNUCU : Ser ver SVG : Scal eabl e Vekt or Graphic ( Öl çekl enebilir Vekt ör Gr afi ği) SVGB : SVG Basic ( Te mel Öl çekl enebilir Vekt ör Grafi ği) SVGT : SVG Ti ny ( Küçük Öl çeklenebilir Vekt ör Grafi ği) TAKBĠ S : Tapu Kadastro Bil gi Siste mi TARAYI CI : We b Br owser TCP/ I P : Tr ansfer Code Prot ocol / Internet Prot ocol (İleti mi ml e me Pr ot okol ü / Ul uslar arası Ağ Kullanı mı Prot okol ü) TKGM : Tapu Kadastro Genel Müdürl üğü TUCBS : Tür ki ye Ul usal Coğrafi Bil gi Siste mi UML : Unified Modelling Language ( Büt ünl eşi k Modelle me Dili) URL : Unifor m Resource Locator ( Tek Kaynak Yerleştiricisi) VC : Vali dit y Constrai nt ( Geçerlilik Kısıtları na) UVDF : Ul usal Veri Değişi mformatı WAN : Wi de Area Net wor k ( Geniş Al an Ağl arı) WF C : Well-for med Constrai nt (İyi Ol uşuml ul uk Kısıtlarına) WFS : We b Feat ure Server (Sanal Doku Varlı k Sunucusu) WFS : We b Feat ure Service (Sanal Doku Varlı k Servisi) WML : Wi r el ess Mar kup Language ( Kabl osuz Ci hazlar İşaretle me Dili) WMS : We b Map Servi ce (Sanal Doku Harita Servisi) W3 C : Worl d Wi de Consorti um( Dünya Sanal Doku İşbirliği Topl ul uğu) XDR : XML Dat a Reduce XLi nk : XML Li nki ng Language ( XML Köpr ü Dili) XML : Ext ensi ble Mar kup Language ( Genişletilebilir İşaretle me Dili) XML : XML Na mespaces ( Genişletilebilir İşaretle me Dili Ad Al anl arı) XPat h : XML Pat h ( XML Yol Dili) XPoi nter : XML Poi nter Language (XML İşaretle me Dili) XPat h : XML Pat h Language ( XML Yol Dili) XS QL : Co mbi ni ng XML and SQL ( XML ve SQL ile ol uştur ulan dil) XSD : XML Sche ma Defi nition Language ( XML Şe ma Tanı ml a ma Dili) XSL : Ext ensi ble St ylesheet Language ( Genişletilebilir Bi çe m Sayfa Dili) XSL- FO : XSL For matting Obj ects ( XSL For matlanmı ş Obj eler) XSLT : Ext ensi ble St ylesheet Language Transfor mati ons ( Genişletilebilir Bi çe m Sayfa Dili Dönüşü mü) X3 D : e Xt ensi ble 3D Graphi cs (Genişletilebilir 3 Boyutl u Grafi kler) iv

7 TABLO LĠ STESĠ Sayfa No Tabl o 4. 1 : Veri tabanı nda gösteri m 78 v

8 ġekġ L LĠSTESĠ Sayfa No ġekil 2. 1 : Geliştirilen WFS. 20 ġekil 3. 1 : Şe ma basit veri tipleri ġekil 4. 1 : GML ve veri tabanl arı modeli 77 ġekil 5. 1 : Ör nek kadastro pafta böl üml eri; ilk durum 86 ġekil 5. 2 : Değişi kli ğe uğrayan örnek kadastro pafta böl üml eri. 86 ġekil 5. 3 : İ mar uygul a ması kapsa mı.. 87 ġekil 5. 4 : İ mar uygul a ması sonucu ol uşan örnek kadastro pafta böl ümü. 87 ġekil 5. 5 : Tapu ve kadastro müdürl üğü sanal doku sayfası örneği ġekil 5. 6 : Biri nci pafta plani metrik geometri k bil gileri SVG gör ünt üsü ġekil 5. 7 : Plani metri k geometri k ol mayan bil gileri n HTML görünt üsü ġekil 5. 8 : XML bel ge hazırla ması ve kontrol ü yapan progra marayüzü ġekil 5. 9 : Çeşitli kayıt ve sorgula ma yapan progra marayüzü vi

9 COĞRAFĠ ĠġARETLEME DĠ LĠ NĠ N TAPU VE KADASTRO VERĠ LERĠ Ġ ÇĠ N SANAL DOKU ORTAMI NDA KULLANI LMASI ÖZET Coğrafi İşaretleme Dili (Geography Mar kup Language- GML), Açı k Kaynaklı CBS Topl ul uğu ( Open GI S Consorti um- OGC) t arafından geliştiril miştir. OGC, Dünya Sanal Doku İşbirliği Topl ul uğu nun ( Worl d Wi de Web Consortium- W3C) üretti ği Genişletilebilir İşaretle me Dili ( Ext ensi ble Mar kup Language- XML) t eknol ojisi ne dayalı ol arak t ari hi nde GML 3. 0 sür ümünü çı kar mı ştır. Tapu ve kadastro verileri ni n, OGC st andartları nı beni mseyen I NSPI RE (Infrastruct ure f or Spatial Infor mati on i n Eur ope) çalış mal arı nda bir kat man ol arak oluşt urul ması pl anlanmı ştır. 15 Te mmuz 2005 t ari hi ne yür ürl üğe giren Büyük Öl çekli Harita ve Harita Bil gileri Üreti m Yönet meli ği nde Ul usal Veri Değişi m For mat ı ( UVDF) tanı ml anmı ş ve üretilen haritaları n, bu f or mat a göre ol uşt urulacak XML şe ması na uygun arşi vlenmesi düzenl enmi ştir. Tescile esas güncel ve güncel ol mayan t ü m Tapu ve kadastro verileri ni n, istek sahi bi kur uml arı n za mansal analizleri ni doğru ve hı zlı yapabil mel eri veya bu verilere kol ay ul aşabil mel eri i çi n, sayısal orta ma aktarıl mal arı büyük bir i hti yaçtır. Bu nedenl erle t apu ve kadastro verileri ni n, za mansal analizleri n yapıl ması ve t escile esas kayıtları n sayısal orta ma akt arıl ması göz önünde t ut ul arak GML şe mal arı na dayalı XML il e i ml enmesi bir zorunl ul uk hali ne gelmi ştir. Bu i ml e meyl e t apu ve kadastro verileri ni n sanal doku orta mı nda kullanı cılara ul aştırıl ması yla beraber, he m UVDF ye uygun üretilen haritalar sayısal kadastro haritaları yla ilişkilendirilebilecek he m de 2005 yılı nda i 2010 ol arak güncellenen Li zbon Stratejisi çalış mal arı na paralel ol arak yapılan e- Dönüşüm Tür kiye Pr oj esi kapsa mı ndaki eyl e m pl anl arı nda bul unan Tapu ve Kadastro Bil gi Kat manı ol uşt urulacaktır. Bu çalış mada; açı k kaynaklı (opensource) ve ortak kullanılırlığı (i nteroperability) destekl eyen Bil gi Teknolojileri (Infor mati on Technol ogy-i T) araçl arı ndan ol an XML teknol ojisi ne dayalı ol arak geliştiril miş GML şemal arı kullanılarak hazırlanan bir uygul a ma şe ması na göre, sayısal kadastro paftal arı ile t escile esas t apu verileri, za mansal analizleri n yapılabil mesi de göz önünde tut ularak i ml enmi ştir. Çalış manı n uygul a ma böl ümünde önceli kle; ol ası t üm uygul amal ara yol gösterebilecek özellikte ol an ör nek i ki ko mşu kadastro pafta böl ümü ile tapu bil gisi hazırlanmı ştır. Hazırlanan ör nek kadastro pafta böl ümü ( pl ani metri k geometri k veri) ve t apu bil gisi ne ( pl ani metri k geo metri k ol mayan veri) göre t apu ve kadastro verileri ni n, Büt ünl eşi k Modelle me Dili ( Unified Modelling Language-UML) sı nıf di yagra mı ol uşt urul muş ve GML kök şe mal arı nı kullanan GML uygul ama şe ması hazırlanmı ştır. Ör nek paftaları n, hazırlanan GML uygul a ma şe ması na göre XML i ml e mel eri yapıl mış ve bu i ml e mel ere göre yapılabilecek sorgul a mal ar gösteril miştir. Daha sonra kullanı mda ol an bir sayısal kadastro paftası ve il gili t apu bil gisi ni n vii

10 i ml e mesi yapılarak, t ezde hazırlanan uygul amanı n kullanı mı nı n nasıl ol acağı gösteril miştir. Ayrı ca kullanıcılara yöneli k ol arak W3 C ni n; XML, Genişletilebilir Bi çe m Sayfa Dili Dönüşümü ( Ext ensible St ylesheet Language Transfor mati ons- XSLT), XML Şe ma Tanı ml a ma Dili (XML Sche ma Defi nition Language- XSD), Öl çekl enebilir Vekt ör Gr afi ği ( Scal eable Vekt or Gr aphi c- SVG) ve Hi per Meti n İşaretleme Dili ( Hypertext Mar kup Language- HTML) t eknol ojileri kullanılarak, bu t eknol ojilerdeki geliş mel ere göre geliştirilebilecek özellikte hazırlanan bir sanal doku sayfası nda da tapu ve kadastro verilerini n sunu m şekli örnekl endiril miştir. Uygul ayı cılara yöneli k ol arak da Visual Basic. Net progra mı kullanılarak, yeni bel ge hazırlanması, hazırlanan bel geleri n XML ol arak veri t abanı na kaydedilip / çağrıl ması ile veri tabanı ndaki verileri n sorgul anması nı gerçekl eştiren progra ml ar yazıl mıştır. viii

11 THE USE OF GEOGRAPY MARKUP LANGUAGE FOR THE PURPOSE OF LAND REGI STRY AND CADASTRAL DATA ON THE WEB SUMMARY Geography Mar kup Language- GML was devel oped by Open GI S Consorti um- OGC. OGC present ed GML Versi on 3. 0 on January 29, 2003 based upon t he t echnol ogy of Ext ensi ble Mar kup Language- XML devel oped by Worl d Wi de Web Consorti um- W3 C. It was pl anned t o constitute a l ayer f or land registry and cadastral dat a at st udi es of I NSPI RE (Infrastruct ure f or Spatial Infor mati on i n Eur ope) t hat adopt ed OGC st andards. Nati onal Dat a Exchange Format ( NDEF) was defi ned i n t he Regul ati on f or Pr oducti on of Lar ge Scal e Maps and Mappi ng I nfor mati on t hat ca me int o effect on Jul y 15, 2005, and t he maps pr oduced were desi gned t o be archi ved i n line wit h XML sche mas t o be f or med according t o t his f or mat. It is of great i mportance t o di gitize all current and out dated l and registry and cadastral dat a whi ch are subj ect t o registry, i n or der f or t he requesti ng or gani zati ons t o make accurat e and rapi d ti mel y anal ysis and t o access t o t hese dat a easil y. Consi deri ng t he conducti on of ti me-anal ysis and di gitizati on of dat a subj ect to registry, it beca me compul sor y t o mar k t he l and registry and cadastral registry dat a wit h XML based on GML sche mas. Havi ng t he title-deeds and registry dat a deli vered t o users t hrough web wit h t his mar ki ng, not onl y t he maps pr oduced accordi ng to NDEF can be related t o di gital cadastral maps but also Land Registry and Cadastre I nfor mati on Layer will be for med whi ch is i ncl uded i n acti on pl ans wit hi n the Pr oj ect e-transfor mation Tur key carried out in parallel to Li sbon Strategies St udi es updat ed as i2010 i n In t his st udy, for t he time anal ysis t o be made, di gital l and registry and cadastral sheets were mar ked accordi ng t o an application sche ma prepared using GML sche mas devel oped wit h XML t echnol ogy t hat is a mong t he i nfor mati on t echnol ogy tools supporting t he open source and i nteroperability. In t he application secti on of t he st udy, t wo exempl ary nei ghbori ng sheets and l and registry i nfor mati on t hat can enli ghten all possi ble applicati ons were prepared i n t he begi nni ng. Accor di ng t o t he sa mpl e cadastral sheets (spatial dat a) and registry dat a (non-spatial dat a), Unified Modeli ng Language-UML cl ass di agra ms of t he l and registry and cadastral data were f or med and GML applicati on sche ma t hat utilized GML basi c sche mas was prepared. Sa mpl e sheets were mar ked according t o t he prepared GML application sche mas and queries t hat coul d be made accor di ng t o these mar ki ngs were shown. Then mar ki ng of a di gital cadastral sheet i n use and related l and registry i nfor mati on was conduct ed, and how t he applicati on prepared for the thesis woul d be used was shown. ix

12 Additi onall y, utilizi ng XML, Ext ensi bl e St yl esheet Language Tr ansfor mati ons- XSLT, XML Sche ma Defi niti on Language- XSD, Scal eabl e Vekt or Gr aphi c- SVG and Hypertext Mar kup Language- HTML t echnologi es of W3 C, present ation of l and registry and cadastral data was exe mplified on a We b site whi ch was prepared as t o be i mpr oved accor di ng to t he devel opments i n t hese t echnol ogi es. As f or the users, application codes t hat enabl e preparati on of new docu ment, recordi ng the prepared docu ment i n t he dat a base and retrievi ng it and queryi ng t he dat a from t he dat a base were devel oped usi ng Visual Basic. Net. x

13 1. GĠ RĠ ġ 1. 1 Tez ÇalıĢ ması nı n Amacı ve Kapsa mı Teknol oji deki geliş mel er sonucu t arı m ve sanayi topl uml arı yeni bir aşa maya gel mi ş, uzaya yol cul uk, j et mot or u, nükl eer enerji, cep t elefonu, t elevizyon ve bil gisayar ortaya çı kmı ştır. Bilgi devri mi di ye adl andırılan bu t eknol oji k gelişi mde, i nt erneti n kullanıl ması yla bil gi, kuvveti n ve serveti n aksi ne, zayıfları n ve yoksulların da sahi p ol abileceği bir met a haline gel mi ştir. Bil gi devrimi ile birlikte bil gi ni n topl anması, işlenmesi ve dağıtıl ması süreçleri, t üm üreti m biçi ml eri ni, ilişkileri ni ve bunl ara ek ol arak yaşa m t arzları nı tü mü ile değiştir mekt edir. Değişi k disi pli nler ol arak ort aya çı kan bil gisayar ve iletişi m t eknol ojileri, Bilgi Teknol ojileri- BT (Inf or mati on Technol ogy-i T) adı ile t ek bir çatı altında toplanmakt adır. Geç mi şte strateji teknol oji yi belirlerken, günü müzde teknol oji ni n stratejiyi belirledi ği tartışılmakt adır. Bu çalış manı n a macı; sayısal kadastro paftaları ile t escile esas t apu verilerinin, açı k kaynaklı (opensource) ve ortak kullanılırlığı (interoperability) dest ekl eyen BT araçl arı ndan ol an Geni şletilebilir İşaretl e me Dili ( Ext ensi bl e Mar kup Language- XML) t eknol ojisi ne dayalı ol arak geliştiril miş Coğrafi İşaretle me Dili (Geography Mar kup Language- GML) uygul a ma şe ması na göre, güncel ol mayan bilgileri de kapsayacak şekil de i ml enmesi dir. Böyl ece he m 15 Te mmuz 2005 res mî gazet e t ari hli Büyük Öl çekli Harita ve Harita Bil gileri Üreti m Yönet meli ği ne ( BÖHHÜY) göre Ul usal Veri Değişi m For matı na ( UVDF) uygun üretilen haritaları n sayısal kadastro haritaları yla ilişkilendirilebil mesi ni sağl ayabilecek he m de 2005 yılında i 2010 ol arak güncell enen Li zbon Strat ejisi çalış mal arı na paral el ol arak yapıl an e-dönüşü m Tür ki ye Pr oj esi kapsa mı ndaki eyl e m pl anl arı nda bul unan Tapu ve Kadastro Bil gi Kat manı nı ol uşt urabilecek ör nek bir yönt e me ul aşıl ması hedeflenmi ştir. Ayrıca, tescile esas güncel ve güncel ol mayan t apu ve kadastro verileri ni n, istek sahi bi kur uml arı n za mansal analizleri ni doğr u ve hı zlı yapabil mel eri veya bu verilere kol ay ul aşabil mel eri içi n, sayısal orta ma aktarıl mal arı da sağl anmı ş olacaktır. 1

14 Bu a maçl a t ezi n biri nci böl ümünde; t escile esas tapu ve kadastro verilerini n sanal doku orta mı nda kullanılabilir hale getiril mesi ile günü müzde karşılaşılan verileri n depol anması, iletil mesi, di ğer verilerle ilişkilendirilebil mesi i çi n XML il e i ml enmesi ni n öne mi ortaya kon muşt ur. İki nci bölü mde; t apu ve kadastro çalış mal arı ve yurt i çi ve yurt dışındaki geliş mel er ile t apu ve kadastro verileri nde yapılan sorgul a mal ar anl atıl mıştır. Üçüncü böl ümde; i nternet, sanal doku veri tabanı ile coğrafi bil gi siste ml eri teknol ojileri ve bunl arı nın XML t eknol ojisi yle et kileşi mi açı klandı ktan sonra, XML t eknol ojisi ve il gili di ğer t eknol ojiler ayrı ntılarıyl a beraber ortaya kon muşt ur. Dör düncü böl ümde; Tür ki ye de büyük öl çekli ve t escile konu harita ve harita bil gileri nin üreti m alt yapısı XML kullanılarak geliştiril miş UVDF il e e- Dönüşüm Tür ki ye Pr oj esi i ncelenerek UVDF ni n geliştiril mesiyl e il gili düşüncel ere yer verilmi ştir. Dör düncü bölü mde ayrıca; XML kullanılarak geliştiril miş GML dili, GML veri şe mal arı, XML t eknol ojisi ne bağlı di ğer araçl ar çalış manı n a macı di kkate alınarak öz olarak açı klan maya çalışıl mıştır. Tezi n uygul a ma parçası nı ol uşt uran beşi nci böl ümünde i se; hazırlanan GML uygul a ma şe ması nı n, zamansal analizleri ni n yapılabil mesi ni de göz önünde t ut arak, gerçek verilere t a m uygulanabilirliği ni sağl a mak a macı yla, önceli kle yapılacak ol ası tüm uygul a mal ara yol gösterebilecek özellikte olan ör nek i ki ko mşu kadastro pafta böl ümü ile t apu bil gisi hazırlanmı ştır. Hazırlanan ör nek kadastro pafta böl ümü (plani metri k geo metri k veri) ve t apu bil gisi ne ( plani metri k geo metri k ol mayan veri) göre t apu ve kadastro verileri ni n, Büt ünl eşi k Modelle me Dili ( Unified Modelli ng Language- UML) sı nıf diyagra mı ol uşt urul muş ve GML kök şe mal arı nı kullanan GML uygul a ma şe ması hazırlanmı ştır. Ör nek paftaları n, hazırlanan GML uygul a ma şe ması na göre XML i ml e mel eri yapıl mış ve bu i ml e mel ere göre yapılabilecek sorgul a mal ar gösteril miştir. Daha sonra kullanı mda ol an bir sayısal kadastro paftası ve il gili t apu verisi ni n iml en mesi yapılarak, t ezde hazırlanan uygul a manı n prati ğe hangi zengi nli ği kazandıracağı gösteril miştir. Ayrı ca t eknol oji deki geliş mel ere uygun esnekli k gösterebilecek özelli kte kullanıcılara yöneli k hazırlanan bir sanal doku sayfası nda da, t apu ve kadastro verileri ni n mevcut açı k kaynaklı ve ortak kullanılabilir t eknol ojiler vasıtası yla nasıl payl aşılabileceği ni göster mek a macı yla; t apu ve kadastro verileri ni n XML bel geleri ile bu bel geleri n koordi nat t anı ml a mal arı nı n yapıl dı ğı XML bel gesi, kadastro paftaları nı n pl ani metri k geo metri k gösteri mi içi n Öl çekl enebilir Vektör Gr afi ği 2

15 (Scalable Vect or Gr aphi cs- SVG) bel gesi ile bu bel geni n koor di nat t anı mı nı n yapıl dı ğı Kaynak Tanıml a ma Alt yapısı ( Resource Descri pti on Fra mewor k- RDF) i ml e mesi, tapu verileri nin Hi per Meti n İşaretle me Dili ( Hypertext Mar kup Language- HT ML) sayfası na dönüşü münü yapan Genişletilebilir Bi çe m Sayfa Dili Dönüşü mü ( Ext ensi ble St yl esheet Language Transfor mati ons- XSLT) bel geleri ve di ğer bel gel er hazırlanarak bu sayfaya bağl anmı ştır. Uygul ayıcılara yöneli k ol arak da Visual Basi c. Net progra mı kullanılarak, yeni bel ge hazırlanması, hazırlanan bel gel eri n XML ol arak veri t abanına kaydedili p / çağrılması ile veri t abanı ndaki verileri n sorgul anması nı gerçekl eştiren progra ml ar yazıl mıştır. Hazırlanan t üm XML bel geleri ni n i yi ol uşuml ul uk ve geçerlilik deneti ml eri de yapıl mıştır. Sonuçl ar böl ümünde, t ez çalış ması ndan ve uygula ması ndan el de edilen sonuçl ar ile uygul a ma konusuna ilişkin önerilere yer veril miştir Tescile Esas Tapu ve Kadastro Verileri ni n GML ile i ml enmesi ni n Önemi Tür ki ye deki tapu ve kadastro verileri ni n kullanı mıyla ilgili duruma bakıl dığı nda; Me vcut büyük öl çekli haritaları n ( kadastral, hâli hazır, i mar, t opl ulaştır ma, or man ve di ğer mühendislik uygul a mal arı i çi n hazırlanan paftalar), aynı öl çek, koor di nat siste mi ve yönt e ml e yapıl madı kları ve bunl arı n ilişkilendirilerek veri mli biçi mde kullanılmal arı nda probl e ml eri n bul unduğu, Tapu ve kadastro verileri i çi n kur uml arı n i hti yacı ol an za mansal analizleri n, he m mevcut he m de yeni üretilen sayısal kadastro paftaları ve bunl ara ait t apu verileri içi n tescile esas arşi v belgel eri üzeri nden klasi k olarak yapıl dı ğı, BÖHHÜY ye göre üretilen ve UVDF ye göre arşi vlenen haritalarla t apu ve kadastro verileri ni n zamansal analizleri n yapılması nı da göz önünde tutarak ilişkilendirilebilecek şekilde arşi vlenmesi ni sağlayacak bir GML uygul a ma şe ması nı n bul unmadı ğı, 3

16 Me vcut t apu ve kadastro verileri nin, za mansal analizleri n yapıl ması nı da göz önünde t ut arak sayısal orta mda arşi vlenmesi ile int ernet orta mı nda kullanı mı nı n ve dağıtı mı nı n bul unmadığı, Tapu ve kadastro verilerini n e- Dönüşüm Tür ki ye Pr oj esi kapsa mı ndaki eyl e m pl anları ndaki çalış mal ar ile Coğrafi Bil gi Siste ml eri ( CBS) uygul a maları nı n içerisi ne, ortak kullanılabilirliği destekleyen açı k kaynaklı bir formatt a bul unma mal arı ndan dolayı konul a madı ğı, bu nedenl e CBS çalış mal arı nı n tama ml an ması nda aksaklıkları n bul unduğu, gör ül mekt edir. Dünyadaki geliş mel ere bakıl dı ğı nda; İnternet orta mı nda bil gileri n kullanılabil mesi içi n açı k kaynaklı ve ort ak kullanılabilirliği destekl eyen çeşitli işaretle me dilleri ni n geliştirildi ği, İşaretle me dilleri yle hazırlanan verileri n i nternet orta mı nda kullanıl ması il e he m bu verilere dayanarak kendi uygul a mal arı nı geliştiren kişileri n kullanı mı na sunul ması nı n, he m de aynı t ür verileri hazırlayan di ğer uygul a ma geliştiricileri n bu verilerle kendi verilerini ilişkilendirebil mesi ni n sağlandı ğı, Geliştirilen pr ogra ml arın; açı k kaynaklı ol ması, birçok t arayıcı t arafı ndan destekl enmesi, genişletilebilir ol ması, her t ür bil gi sevi yesi ndeki kullanı cı ya ul aşabil mesi vb. gi bi nedenl erle çok daha fazla kişi ni n i nternet orta mındaki verilere eriş mesi ni sağladığı, İnternet orta mı ndaki geliş mel eri n her t ür i hti yaca cevap verebilecek şekilde gün geçti kçe yenilendi ği, gelecek yıllarda birçok uygul a manı n sanal doku t abanlı ol acağı ve internet teknolojisi ni n buna bağlı olarak gelişeceği, Sanal doku t abanlı uygul a mal arda kişiler, siste ml er arası veri aktarı mı nı zorlaştıran engelleri n ortadan kal kacağı, İnternet orta mı nda harita kullanıl ması yla il gili çeşitli uygul a mal arı n bul unduğu, bu uygul a mal arı n vekt ör t abanlı veri modeli ni n int ernet orta mı nda kullanılır hal e getiril mesi yle kapsa ml arını n daha da artacağı, 4

17 Bunl arı n sonucu ol arak, coğrafi ya da mekânsal veri yi i nternet üzeri nden el de eden ve i yileştiren WMS ( Web Map Ser vi ces), WCS ( Web Coverage Services), WFS ( Web Fut ure Services) teknol ojileri ni n geliştirildi ği, gör ül mekt edir. Tapu ve sayısal kadastro verileri ni n; BÖHHÜY de t anı ml anan UVDF ye göre üretilen paftalarla ilişkilendiril me zorunl ul uğu bul unması ve UVDF ni n de I NSPIRE çalış mal arı di kkate alı narak geliştiril mesi gerekti ği, I NSPI RE çalış mal arı nda bir kat man ol arak ol uşt urul maya başlanması ve I NSPI RE ı n Açı k Kaynaklı CBS Topl ul uğu ( Open GI S Consorti um- OGC) standartları nı beni mse mesi, e- Dönüşüm Tür ki ye Projesi ndeki eyl e m pl anları nda hazırlanması gereken verilerden ol ması ve eylem pl anl arı nda bu verileri n OGC st andartları na göre belirlenmesi gerekti ği düşüncesi ni n ortaya çı kması, Coğrafi bilgi siste mi ni n öne mli bir bileşeni ol ması, İnsanl arı n kanunl arla kor unmuş mül ki yet hakkı yla doğr udan il gili ol ması nedeni yle biran önce hi zmet sunu munun hı zlı, kolay ul aşılabilir şekil de yapıl ması gerekti ği, gi bi nedenl erle herkes tarafı ndan ul aşılabilir ve kullanılabilir şekil de düzenl enmesi günü müzde vazgeçil mez bir zorunl ul ukt ur. GML şe mal arı kullanılarak yapılacak bir düzenl e meyl e, he m i nt erneti n t üm ol anakl arı ndan faydal anılacak, he m de yukarı da sıralanan gereksi ni ml er karşılanmı ş olacaktır. Tapu ve sayısal kadastro verileri ni n; kl asi k paftalarda ol an eksi kleri ni n de mü mkün ol duğu kadar t a ma ml anarak sayısal orta ma aktarıl ması ndan sonra, yeni gelişen teknol ojileri n kull anıl ması yl a bir bil gi sist emi şekli nde düzenl enmesi öne m taşı makt adır. Bu sayede günü müzde t apu ve kadastro verileri ni n kullanım kol aylı ğı sağlanacağı gi bi gel ecekt e kur ul ması i çi n çalış mal arı yapılan ül ke coğrafi bil gi siste ml eri ni n öne mli bir bileşeni ni n de önceden hazırlanmı ş ol acağı gör ül mekt edir. 5

18 Bunun da ül ke kal kı nması nda t e mel basa makl ardan birisi ol acağı değerlendiril mekt edir. Hazırlanacak bil gi siste mi aşağı daki şekil de planlanabilir. Kadastral parseller ve ilişkili tapu verileri i çi n GML kök uygul a ma şemal arı nı kullanan, t escile esas t üm verileri n sayısal ortama akt arıl ması na ve bu verilerde za mansal analizleri n yapıl ması na ol anak veren bir uygul a ma şe ması nı n hazırlanması, Bil gi siste mi nde yer alacak sayısal verileri n, hazırlanan uygul a ma şeması na uygun şekil de düzenl enen XML bel gesi ni n hazırlanması. 6

19 2. TAPU VE KADASTRO ÇALI ġ MALARI 2. 1 Tapu ÇalıĢ mal arı Tapu ve Kadastro Genel Müdürl üğü ( TKGM); 26 Eyl ül 1984 t ari hli ve 3045 sayılı Tapu ve Kadastro Genel Müdürl üğü Kur ul uşu ve Görevl eri Hakkı nda Kanun Hük münde Kararna menin Değiştirilerek Kabul ü Hakkı nda Kanun hüküml eri gereği, 21 Böl ge Müdürl üğü, 1003 Tapu Si cil Müdürl üğü ve 424 Kadastro Müdürl üğü ile görevi ni yürüt mekt edir. Tapu işle ml eri ise, Tapu Si cil Tüzüğü ne uygun olarak; Akitsiz işle ml er, Akitli işle ml er, Res mî yazı ile yapılan işle ml er, ol arak yürüt ül mekt edir. Gayri menkul, di ğer adı yla t aşı nmaz; bir yerden bir yere t aşı nması ol anaksız ol an, durağan malları ifade etmekt edir t ari hli T. C. Anayasası nı n 35. maddesi nde mül ki yet hakkı ndan bahsedil miştir. Buna göre; Herkes, mül ki yet ve mi ras hakl arı na sahi ptir. Bu hakl ar, ancak ka mu yararı a macı yla kanunl a sı nırlanabilir. Mül ki yet hakkı nı n kullanıl ması t opl um yararı na aykırı ol a maz. Anayasa da yapılan bu düzenl e me, mül ki yet hakkı nı n öne mi ni vur gulayan en öne mli göstergelerden biri ol makt adır. Anayasa mı zı n yanı sıra Tür k Medeni Kanunu nun 683. maddesi nde de mül ki yet hakkı nı n i çeri ği nden bahsedil mekt edir. Adı geçen madde gereği nce; Bir şeye mali k ol an ki mse, hukuk düzeni ni n sı nırları i çi nde, o şey üzeri nde diledi ği gi bi kullanma, yararlanma ve t asarrufta bul unma yet kisi ne sahiptir. Mali k, malı nı haksız ol arak eli nde bul unduran ki mseye karşı istihkak davası açabileceği gi bi, her t ürlü haksız el at manı n önl enmesi ni de dava edebilir [1]. 7

20 Tür k Medeni Kanunu nun 704. maddesi ne göre gayri menkul mül ki yeti ni n konusunu aşağı da sıralanan hususlar ol uşt ur makt adır [1]. Ar azi, Tapu küt üğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağı msı z ve sürekli haklar, Kat mül ki yeti küt üğüne kayıtlı bağı msı z böl üml er. Kat mül ki yeti, arsa payı ve ana gayri menkul deki ortak yerlere bağl antılı özel bir mül ki yettir. Tür k Medeni Kanunu nun 704. maddesi nde, gayri menkul mül ki yeti nin konusu ol arak sayılan müst akil ve dai mi hakl ar, gayri menkul değil dir. Sosyal ve ekono mi k koşulları n gerekli kıl dığı ve t apu si cil hukukunun düzenl edi ği hükü ml erle, gayri menkul mül ki yeti nin konusu sayılan bu hakl ar, sürekli ve bağı msız niteli k taşı yan irtifak hakl arı ndandır. Tür k Medeni Kanunu nun 704. maddesi arazi yi gayri menkul ol arak saymı ştır. Ar azi de t apu si ciline kaydedil mekt edir. Sı nırları, yüzöl çümü ve niteliği yet erli bi çi mde belli edil miş arazi parçası na parsel adı verilmekt edir. Kadastro ve tapul a ma tespitine dayanan her parsel, tapu küt üğünde ayrı bir sayfaya tescil edil mekt edir. Tür k Medeni Kanunu nun gayri menkul niteliği nde saydı ğı ve t apu küt üğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağımsı z ve sürekli hakl ar, gerçekt e irtifak hakl arı nın belli bir türü ol makl a birlikte, üst hakkı ve kaynak hakkı ndan ol uş makt adır. Kat mül ki yeti küt üğüne kayıtlı bağı msı z böl üml er de gayri menkul ol arak sayıl mıştır. Tür k Medeni Kanunu nun 718. maddesi nde de bu dur um açı kça ifade edil miştir. Arazi üzeri ndeki mül kiyet, kullanıl ması nda yarar ol duğu öl çüde, üst ündeki hava ve altındaki arz kat manl arı nı kapsar. Bu mül ki yeti n kapsa mı na, yasal sı nırlamal ar saklı kal mak üzere yapılar, bitkiler ve kaynakl ar da girer [1]. Tapu si cili, Tapu Si cili Tüzüğü nün dör düncü maddesi ne göre; t aşınmaz ile üzeri ndeki hakl arı n dur uml arı nı göster mek üzere devl et soruml ul uğu altında t escil ve açı klı k ilkeleri ne göre tutul an sicildir. Tapu sicili aleni dir; yani herkese açı ktır. 8

21 Hukuken bir menfaatini n ol duğunu ispatlayan her kes t apu si cili kayıtları nı inceleyebil mekt edir. Türk Medeni Kanunu nun Tapu Si cili Açı klı ğı başlıklı maddesi ne göre; Tapu si cili herkese açı ktır. İlgisi ni i nanılır kılan her kes, t apu küt üğündeki il gili sayfanı n ve bel geleri n, t apu me mur u önünde, kendisi ne gösteril mesi ni veya bunl arı n ör nekl eri ni n veril mesi ni isteyebilir. Ki ms e, t apu sicilindeki bir kaydı bil medi ği ni ileri süre mez [1]. Tapu siciline hâki molan ilkeler aşağı da sıralanmı ştır. Aynili k ilkesi, Tescil ilkesi, Sebebe bağlılık ilkesi, Tal ep ilkesi, Açı klı k ilkesi, Güven ilkesi, Devl eti n soruml ul uğu. Tapu siciline yazıl ması gereken taşı nmaz ve hakl ar; Ar azi, Bağı msı z böl üml er, Müst akil ve dai mi hakl ardır. Tapu siciline yazıl ması gerekmeyen taşı nmaz ve hakl ar; Mer a, yayl ak, kışlak, otlak, har man ve panayır gi bi ka mu orta malları, Yollar, mezarlıklar, meydanl ar, boşl ukl ar, köprüler, Devl eti n hükü m ve t asarrufu altında bul unan kayal ar, t epeler, dağlar ve bunl ardan çı kan kaynaklar, 9

22 Tarı ma el verişli ol mayan ve ekono mi k ol arak yararlanıl ması mü mkün ol mayan sahi psiz yerler, Deni z, göl, nehir, dere gibi genel sular, Taşı nmazl a ilgisi bul unmayan ayni ve şahsi hakl ar. Bu sayılanlardan bir kısmı kendi özel sicilinde gösteril mekt edir. Kural ol arak, t apu siciline yazıl mayan bu t aşı nmazl ar üzeri nde, t escili gerektiren bir ayni hak kur ul acağı za man yazıl mal arı mü mkündür [1] Kadastro ÇalıĢ mal arı Ül ke mi zde 1925 yılından iti baren 80 yıl dır sür dürül en kadastro çalış mal arı nda yakl aşı k adet kadastro haritası üretil miştir. Kadastro çalış mal arı nda, 1/ 200 ile 1/ aralı ğı nda 10 farklı öl çek ve 5 ayrı üreti m t ekni ği ( grafi k, kut upsal, priz mati k, fot ogra metri k, sayısal yönt e m) kullanılmı ştır. Söz konusu haritalar 9 farklı altlığa çizil miştir [2]. Kadastro işle ml eri; Kadastro (afet, tesis ve yenile me kadastrosu), Tal ebe bağlı değişi klik işleml eri, Tescile konu harita ve planl ar, Mer a Kanunu uygul a maları, 2/ B uygul a mal arı, ol arak yürüt ül mekt edir. Devl et Pl anl a ma Teşkilatı Müst eşarlığı nca; t escil dışı al anları n ekonomi k değer kazanması ile yeri nde yapılan t espitler sonucu, t opl a m t ahmi ni kadastrosu yapılacak al an k m 2 ol arak belirlenmi ştir. Al an bazı nda köy ve mahalle kadastrosu biten alan km 2 dir. Tür ki ye de harita üreti mini düzenl eyen kanunl ar ve üreti m yapan kur ul uşlar aşağı da özet olarak veril miştir [3-7]. 10

23 22 Ni san 1925 t ari hli ve 657 sayılı Harita Genel Ko mut anlı ğı ( HGK) Kanunu il e bu kanunun bazı maddeleri nde değişi kli k yapan 2 Ocak 1961 t ari hli ve 203, 7 Mart 1990 tari hli ve 3615 sayılı kanunl ar, 30 Mayıs 1973 tari hli ve 1738 sayılı Seyir ve Hi drografi Hi z metleri Kanunu, 26 Eyl ül 1984 t ari hli ve 3045 sayılı TKGM Kur ul uşu ve Görevl eri Hakkı nda Kanun Hük münde Kararna meni n Değiştirilerek Kabul ü Hakkı nda Kanun, 21 Haziran 1987 tari hli ve 3402 sayılı Kadastro Kanunu, 3 Mayıs 1985 tari hli ve 3194 sayılı İ mar Kanunu, gereği bu kanunl arla yet ki veril miş il gili kur uml arca kullanılan haritalar üretil mekt edir. Kadastrosu yapıl ma mı ş böl gelerde 5304 sayılı yasa ile değişi k 3402 sayılı Kadastro Kanununa göre, kadastro eki pleri nce ül keni n kadastral t opoğrafi k haritası na dayalı ol arak t aşı nmazı n sı nırları arazi ve harita üzeri nde belirterek hukuki duru m t espit edilir ve bu suretle Türk Me deni Kanununun öngördüğü tapu si cili kurul ur. Yukarı da anl atılan il gili mevzuat a göre; yur dun savun ması i çi n gerekli haritalar ile TKGM ve di ğer res mî daireleri n gereksi ni mi ol an küçük öl çekli haritaları yap mak HGK nı n görevi dir. Deni zlerde, kı yılarda ve ge mi seyri ne uygun göller ile suyolları ndaki haritalar Seyir, Hi drografi ve Oşi nografi Dairesi Başkanlı ğı nca yapıl makt adır. Taşı nmazın sı nırları nı arazi ve harita üzeri nde belirle mek a macı yl a büyük öl çekli kadastro haritaları TKGM t arafı ndan yapıl makt a veya yaptırıl makt adır. Hâli hazır harita ve i mar pl anları da il gili beledi ye ve valiliklerce yapılı p veya yaptırıl makt adır. İhti yacı ol an bakanlı klar veya ka mu kur um ve kur uluşları ise mesl eki ve t ekni k i hti yaçl arı nı n gerektirdi ği 1/ 5000 ve daha büyük öl çekli haritaları BÖHHÜY esasları na göre yapabil mekt e veya yerli gerçek ve t üzel kişilere yaptırabil mekt edir. Ül ke mi zde kullanılan mevcut haritalar aşağı da sıral anmı ştır. HGK ile TKGMt arafı ndan üretilen t opoğrafi k haritalar, 11

24 Seyir, Hi drografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı t arafı ndan üretil en deniz, göl ve suyolları ile ilgili harital ar, TKGMt arafı ndan üretilen tescile esas kadastro haritaları, Or man kadastro komi syonl arı tarafı ndan yapılan or man haritaları, Bel edi ye veya valiliklerce yapılan veya yaptırılan hâli hazır haritalar, İlgili kurum ve kur ul uşlar t arafı ndan yapılan veya yaptırılan t escile konu ol an harita ve planlar, Ayır ma haritaları, Yol a terk ve yol dan i hdas haritaları, Sı nırlandır ma haritaları, Parselasyon haritaları (imar planl arı), Ka mul aştır ma haritaları, Köy yerleşi myeri haritaları, İlgili kurum ve kur ul uşlar t arafı ndan yapılan veya yaptırılan t escile konu ol an harita ve pl anl ardan, Ar azi Topl ulaştırma Tüzüğü, Gecekondu Kanunu Uygul a ma Yönet meli ği, Sul a ma Al anl arında Ar azi Düzenl e me Yönet meli ği hükü ml eri ne göre düzenl enen pl anl ar. Yukarı daki dur um değerlendirildi ği nde, Tür ki ye de aynı nitelikteki haritaları n yapı m yet kisi birden fazla kuru m ve kur ul uşa veril mi ş, fakat yapılan haritaların t ek bir standartta üretil me mi ş ol dukl arı gör ül ür. Uygulamada bu haritaları n birbirleri yl e ilişkilendirilerek kullanıml arı zorunl ul uğu ortaya çı kmakt adır. İlişkilendirile me me nedeni yle bazı i hti yaçlar hi ç karşılana ma makt a, bazıları geci kmekt e bazıları da yanlış uygul a mal ar nedeni yle eksi k ol arak gi derilmekt edir. Haritaları n aynı j eodezi k ve kart ografi k öl çütlere göre t asarlanması, basıl ması ve belli bir f or matta sayısallaştırıl ması, bu tür sorunl arla karşılaşıl ma ması içi n vazgeçil mez koşul dur. 12

25 Ör neği n; İstanbul böl gesinde üç ilçeye ait kadastro paftaları ile i ki ayrı orman böl ge müdürl üğüne ait or man paftaları nı kapsayan bir ka mul aştır ma haritası nı n ol uşt urul ması nda bazı zorl ukl arla karşılaşıl mıştır. Aynı ilçeye ait ol an Kadastro haritaları farklı öl çekte ol duğundan bunl ar aynı öl çeğe getiril mek zor unda kalı nmı ştır. Farklı ilçelere ait paftalarda da kenarlaş ma probl e ml eri yle karşılaşıl mıştır. Or man haritaları nı n ise; aynı or man böl ge müdürlüğüne ait ol mal arı na rağmen farklı öl çekli veya öl çeksiz ( kroki) ol dukl arı gör ül müşt ür. Bunl arda da ci ddi kenarlaş ma pr obl e ml eri yle karşılaşıl mıştır. Or man ve kadastro paftaları nı n kenarlaş ması da or man kadastro sı nırları yla kadastral parsel sınırları nı n tamçakış ma ması ndan dolayı ancak çok kısıtlı bir kesi mde gerçekl eşebil mi ştir [8]. Tapu ve kadastro mekânsal bil gi siste mi ni n alt yapısı ol uşt urularak bu t ür aksaklı kları n gi deril mesini n mü mkün ol abilecektir. Bu nedenl e 3402 sayılı Kadastro Kanunu 5304 sayılı kanunl a yapılan değişi klik ile Bu kanunun amacı, ül ke koor di nat siste mi ne göre me ml eketi n kadastral veya t opoğrafi k kadastral haritası na dayalı ol arak t aşı nmazın sı nırları nı arazi ve harita üzeri nde belirterek hukuki dur uml arı nı t espit et mek sureti yle 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun öngör düğü tapu si cilini kur mak, mekânsal bil gi siste mi ni n alt yapısı nı ol uşt ur maktır ( madde: 1) şekli nde düzenl enmi ştir [6]. Harita üreti mi ndeki koor di nasyon i çi n, Harita ve Harita Bil gileri ni Te mi n ve Kullanma Yönet meli ği ile [9]: Harita ve harita bil gileri ni n üretil mesi, gi zlilik dereceleri ni n belirlen mesi, dağıtı mı, arşi vlenmesi ve kullanı mı ndaki esasları belirleyerek, bu ürünl eri n taşı dı ğı gizlilik derecelerini n gerektirdi ği koşullara uyul ması nı sağla mak, Harita ve harita bil gileri ni n üreti mi nde ve çoğaltıl ması nda koor di nasyonu sağlayarak gereksiz tekrarları ve masrafları önle mek, Ül keni n savun ma ve kalkı nma a maçl arı na yönelik ol arak üretil miş ve üretilecek harita ve harita bil gilerini n bu yönet meli k ile yet kili kılınan kur uluşl arda arşi vlenmesi ni sağla mak, 13

26 Söz konusu arşi vlerden yararlanmayı kol aylaştırıcı, yaygı nlaştırıcı ve hı zlandırıcı düzenl e mel er getir mek sureti yle harita ve harita bil gileri nden ül ke kal kı nması ve bili msel araştır mal arda yaygı n ve kol ay yararlanmayı sağl a mak, hedefleri ne varıl mak isten mi ştir. BÖHHÜY il e UVDF t anı ml anmı ş ve bu f or matın XML şe ması na dönüşt ürül mesi yl e üretilen haritaları n standardı belirlenmi ştir [10]. Kadastral haritaları n farklı koor di nat siste mleri nde, farklı altlıklarda, farklı öl çekl erde, farklı üreti m yönt e ml eri ile üretil mesi ve bu haritaları n öne mli mi kt arı nı n ül ke nirengi j eodezi k alt yapısı standartları nda olma ması şüphesiz Ül ke mizde Tapu ve Kadastro Bil gi Siste mi ni n ol uşt urul masında t ekni k ve hukuksal al anda darboğazl ar ol uşt ur makt adır. Ül kedeki t üm kadastral haritaları n parsel sı nırları nı n ve yüzöl çüml eri ni n koor dinatlarla bul unması ve kadastro parselleri ni n hukuksal geçerliğe sahi p köşe nokt aları nı n t ek dat um i çinde el de edil mesi ile beraber il gili kadastral parseli n medeni kanunun öngör düğü şekil de mal sahi pleri nin hak ve mükellefi yetleri yle birlikt e t apu si ciline doğr u ol arak kayıt edil mesi il e Tapu Kadastro Bil gi Siste mi nin ol uşt urul ması esastır. Tapu Kadastro Bil gi Si ste mi ni n ol uşt urul ması nda kur umun önceli kli hedefi; sayısal kadastro haritaları, orijinal öl çüleri ol an kadastro haritaları nı n sayısallaştırılması ile bu haritalara ilişki n t apu sicil bil gileri ni n bil gi siste mi mantı ğı nda bil gisayar orta mı na akt arıl ması, böyl ece bilişi m t eknol ojileri ni n i mkânl arı ndan yararlanarak bu verileri n ilişkilendiril mesi sonucunda gayri menkul dökü münün çı karıl ması ile kur umsal karar mekani z mal arı nı n ol uştur ul ması, verilerdeki eksi kli kleri n belirlenmesi, verileri n bil gi ye dönüşt ürül mesi ve bil gisayar orta mı ndaki bu veri / bil gileri n işlem bazı nda veritabanı nda güncel bilgi olarak yaşatılabil mesi dir [2] Tapu ve Kadastro ÇalıĢmal arı ndaki Sorunl ar ve GeliĢ mel er Tür ki ye deki t apu ve kadastro al anı ndaki genel sorunl ar aşağı da özet olarak ifade edil meye çalışıl mıştır. Me vcut kadastro paftaları ile ze mi ndeki durumunun uyuş mazlı ğı, 14

27 Tapu si cil siste mi ve bir kadastro siste mi ni n sayısal orta mda büt ünleş mi ş ol ma ması. Bu t ür sorunl arı çöz mek a macı yla, kadastro kanunun 22 nci madde, i kinci fı kra a bendi ne göre gerekli çalış mal arı n yapılabil mesi i çi n i ki adet yönet meli k çı kartıl mıştır. Bu yönet meli klere uygun ol arak yapılan di ğer düzenl e mel erle beraber, gerekli çalış mal ar TKGM bünyesi nde başlatıl mış ve i hal e yol uyla bunl arı n tama ml anması hedeflenmi ştir. Çı kartılan yönet meli klerden birisi 04 Ar alı k 2006 Tari hli Kadastro Haritaları nı n Yeni den Düzenl enmesi ve Tapu Si cilinde Gerekli Düzet mel eri n Yapıl ması nda Uygul anacak Usul ve Esaslara İlişki n Yönetmeli k tir. Bu Yönet meliği n a macı, kadastrosu veya t apul aması yapıl mış yerlerde 3402 sayılı Kadastro Kanununun 22 nci maddesi ni n i ki nci fı krası nı n a bendi ni n uygul anması na ilişki n usul ve esasları belirle mektir. Di ğer yönet meli k ise, 20 Ni san 2006 t ari hli Kadastro Sırası nda veya Sonrası nda Yapılan İşle ml ere Geometri k Dur uml arı Kesinl eş mi ş Ol an Taşı nmazlarda Öl çü Sı nırlandır ma, Tersi mat ve Hesapl a mal ardan Doğan Hat aları n Düzeltil mesine İlişki n Yönet meli k tir. Bu Yönet meli ği n a macı; 21 Haziran 1987 t ari hli ve 5304 Sayılı Kanunl a Değişi k 3402 sayılı Kadastro Kanununun 41 i nci maddesi uyarı nca hat aları n düzeltil mesi ne ilişki n usul ve esasları düzenl e mektir. TKGM Bil gi Topl umu Stratejisi ve ek i eyl e m pl anı ndaki çalış mal arı n harici nde; Tarı m Ref or mu Uygul ama Pr oj esi ( ARİ P), Tapu Arşi v Ot omasyonu ( TARBİ S), Mar mara Depre mi Acil Yeni den Yapılandır ma Pr oj esi ( MEER) ve Tapu Kadastro Bil gi Siste mi Pr oj esi ni ( TAKBİ S) yür üt mektedir. Bu pr oj elerle de, t apu ve kadastronun genel sorunl arı nı n bir kıs mı nı n çözül mesi yle beraber il gili al anl arda bunl arı n kullanıl ması hedeflenmi ştir. TAKBİ S pr oj esi ni n t e mel hedefi; mekânsal harita bil gileri ne dayalı olarak t apu sicilindeki mül ki yet ve kadastro bil gileri ni ol uşt ur maktır. Pr oj enin t asarı m çalış mal arı na 2001 yılı nda başlanmı ş ol up, pil ot pr oj edeki Çankaya 1. Böl ge Tapu Si cil Müdürl üğünde ve Çankaya Kadastro Müdürlüğünde 2002, Göl başı Tapu Si cil Müdürl üğü nde 2003 yılında uygul a maya geçil miştir. TAKBİ S siste mi ni n geliştiril mesi ve t üm il mer kezleri ile büyük ilçe mer kezleri ni kapsayan TAKBİ S-II 15

28 Pr oj esi Mali ye Bakanlı ğı t arafı ndan t arihi nde vi ze edil miş ve proje fiilen başlatıl mıştır. Proje kapsa mı nda; Genel Müdürl ük mer kez biri ml eri ni n ot omasyon çalış mal arı, Uygul a maya geçilecek biri ml erdeki verilerin TAKBİ S bil gi siste mi ne akt arıl ması, Bi ri ml erde görevli personeli n uygul a mal ar ile eğiti ml eri, TAKBİ S Yar dı m Masası hiz metleri, Harita bilgi bankası ol uştur ul ması, Kur umun elektroni k i mza altyapısı nı n ol uşt urul ması, Tekni k ve dokü man arşi v siste mi ot omasyonu, Di ğer kur uml arla ol an veri iletişi mi ni n sanal doku servisleri aracılığı yl a sağlanması, Sanal doku posta siste mi ni n ol uşt urul ması, çalış mal arı nı n yapıl ması pl anlanmı ştır. TAKBİ S pil ot proje kapsa mı nda; Me vcut kadastro verilerini n mekânsal bil gi siste ml eri ne t e mel altlık olacak nitelik ve niceli klere sahip ol madı ğı, Kadastro verileri ni n sağla mbir jeodezi k referans siste mi ne ot ur madı ğı, TAKBİ S Pr oj esi nde kadastro veri t abanı nı n referans siste mi ED- 50 sistemi nde, başka bir pr oje ol an MERLİ S te ( Depre m Böl gesi Arazi Bil gi Siste mi) referans siste mi ni n I TRF sistemi nde t anı ml anması, böyl ece birden fazla coğrafi veritabanı nı n kullanıl ması, Bi rçok kadastro parselini n kenarlaş madı ğı, parseller arası nda açı klı klar ve bi ndir mel eri n ol duğu, 16

29 Bi rçok kadastro parseli ile i mar parseli ni n bi ndir meli ol duğu, Yasal bi na ol arak nitelendirilen bi naları n bazıları nı n başka parsel sı nırları na girdi ği, Tapu si cili ile kadastro parselleri ni n büt ünl eş mesinde verileri n yet ersiz ve eksi k ol ması ndan dol ayı eşleşme probl e ml eri ni n yaşandı ğı, Özellikle kadastro verileri ni n mekânsal bil gi siste ml eri nde altlık ol arak kullanıl ması i çi n veritabanı nda kur ul ması gerekli ol an t opol oji kuralları nı n tanı ml ana ma ması ( örneğin parselleri n kenarlaş ması kuralı, bi ndir me ol ma ması kuralı, açı klık ol ma ması vb. gi bi), gi bi bazı tekni k probl e ml er göz ardı edile mez [2]. TAKBİ S Pr oj esi ni n t a maml anan pil ot böl ge uygula ması nda Çankaya ilçesi sı nırları içi nde ol an Tür ki ye Büyük Millet Meclisi ni n TAKBİ S deki koor di natları nı verir mi si niz? O koor di natların yasal geçerliliği var mıdır? soruları na cevap verecek bir aşa maya ulaşa madı ğı görül mekt edir [11]. TKGM t arafı ndan, belirli standartlarda TAKBİS veritabanı nda t ut ulan verileri n ul aşılabilir ve kullanılabilir hal e getiril mesi gerekmekt edir. Ayrıca, Tür ki ye de t apu ve kadastro siste mi ni n mevcut dur umu di kkate alı ndı ğı nda t apu kadastro bil gi siste mi ni n ol uşt urul masına yardı mcı ol acak kısa, orta vadede yapılacak t ekni k ve hukuksal çalış mal ar çok öne mli dir [2]. Yurt dışı ndaki bazı uygul a mal ara baktı ğı mı zda, bir veritabanı nda t ut ul an t apu ve kadastro verileri ni n gelişen t eknol ojiler kullanılarak işlendi ği ve hi z met e sunul duğu gör ül mekt edir. OGC ni n WFS l eri kullanılarak kadastro verileri ni n düzenlenmesi ve sunul ması çalış mal arı yapıl makt adır. WFS l er iste mci / sunucu mi marisi ne göre çalış makt adır. İşle msel WFS l er de; XML, Java ve Java Ser ver Pages (JSP) ve SVG ile geliştirilebil mekt edir. Ör neği n; Hollanda da t apu işle ml eri not erler kanalı yla yapıl makt adır. Tapu i şle mi yaptır mak isteyen kişiler il gili not ere git mekt e ve not erler t arafı ndan t apu senedi düzenl enmekt edir. Düzenl enen senetler Hollanda Kadastro Dairesi ne gönderil mekt e ve buradaki kayıtlarda gerekli düzenl e mel er yapıl makt adır. Not erler aracılığı ile 17

30 yapılan gayri menkul sahi bi ni n değişi kli ği işleml eri; t ek bir parseli n sahi bi ni n değiş mesi, i ki parseli n birleştiril mesi, bir parselin i ki veya daha fazla parçaya böl ünmesi ni kapsa makt adır. Bu i şle ml eri n WFS aracılığı ile yapılabil mesi a macı yla, WFS l erde mevcut ve yeni ol uşan parselleri n sı nırları na ait grafi ksel gösteri ml eri ni n i ml enmesi yle ilgili çalışmal ar deva met mekt edir [12]. Hollanda da yapılan bu çalış ma şu şekil de geliştiril miştir. Hollanda da, bir t apu bil gileri i çi n bir de kadastro bil gileri i çi n i ki ayrı veritabanı kullanıl makt adır. İki veri tabanı arası ndaki ilişki nesne nu marası yl a sağl anmakt adır. Not erler istek sahi pl eri ni n talepl eri ne karşı yaptı kları t apu değişi klikleri ni il gili res mi kur uma bildir mektir. Öl ç me gerektiren bir değişi klik ol duğunda, noterleri n yaptı ğı bil diri mden sonra öl ç me işle mi ni yapacak kişi ni n öl çüyü yap ması ve bunu kayıtlara geçir mesi i çi n bir süre geç mekt edir. İşle m ancak bu öl çünün yapıl ması, kontrol edil mesi, onayl anması ndan sona ta ma ml anmakt adır. Bu süre zarfı nda yapılan değişikli kleri n taslak ol arak gör ül mesi, not erler, bireyl er, bel edi yeler vb. i çi n bi r i hti yaç ol uşt ur makt adır. Bu i htiyaçl arı n WFS, GeoServer, XML, GML, XSLT t eknol ojileri kullanılarak karşılanması içi n bir model ol uşt urul muşt ur. Bu siste mi n genel yapısı iste mci / sunucu mi marisine dayanmakt adır. Öl ç me i şle mi t a ma ml anana kadar t aslak ol arak son dur umun gör ül ebil mesi a macı yl a ol uşt urulan modeli n adıml arı aşağı da sıralanmı ştır. Not eri n siste me gir mesi, Not eri n parsel numarası nı gir mesi, Ser visi n haritayı ekrana getir mesi ( Mevcut kadastral haritalarda; cadde isiml eri, evl eri n nu maraları bi nalar bul unmakt adır. Servisin yükünü azalt mak a macı yl a bunl arı n servis tarafı ndan gösteril mesi planlanmamı ştır.), Kadastral veri tabanı ndan sı nırları n ekrana getirilmesi (hatlar), Kadastral veri tabanı ndan parselleri n ekrana getiril mesi (etiketler), Tasl ak sı nırları n ekrana getiril mesi ( mevcutsa), Tasl ak parselleri n ekrana getiril mesi ( mevcutsa), 18

31 Not erleri n; açı kla ma koymak ve ekl e mek i çi n nokt a ve eti ketlerle, eski parseli n hangi kıs mı nı n ki me ait ol duğunu t apu kayıtları nda gösterecek şekil de, sınırları n taslağı nı ekrana gir mesi, İşle mi n gerçekl eş mesi içi n isteği n sunucuya gönderil mesi ile eti ketlerin t ek anl a mlı, varlıkları n doğru al anda ol ması vb. gi bi hususları n kontrol edilmesi ve doğr ula ması sonucu işlemi n kaydedil mesi, Sunucunun işle msonucunu gönder mesi. Kadastro veri t abanı ndaki veri ni n arka pl anda gösteril mesi de pl anlanmı ştır. Ayrı ca istenil di ği nde ar ka pl anda ort ofot o veya t opoğrafik veri ni n gösteril mesi de mü mkün ol abil mekt edir. Fakat bu çalış mada bunl ara ve tapu veri t abanı ndaki bilgilere yer veril me mi ştir. Bu çalış mada sadece kadastro veri t abanı ndaki parsel ve sı nırlar tabl oları kullanıl mıştır. XSQL ( Co mbi ni ng XML and SQL) ile bir WFS geliştir mek çok za man alacağı ndan, Geoserver ile servis geliştiril miştir. Geoserver her varlı k ti pi i çin işle msel operasyonl arı destekleyen işle msel bir WFS ol arak düzenl enebil mekt edir. Geoser ver esası nda, açı k kaynaklı mekânsal veritabanı t eknol ojisi ve nesneye yönelik ilişkisel veritabanı ol an Post gresql içi n OpenGI Sst yle coğrafi nesnelerine dest ek sağlayan Post GI S içi n geliştiril miştir. Fakat di ğer veri t abanları yl a da kullanılabil mekt edir. Geoserver Fitler Encodi ng in t üm filtreleri ni destekl e mekt edir. XSQL kullanılarak Or acle veri t abanı ndan XML üretilebilinir ve XSQL sayfası nda da XSLT kullanılarak GML el de edilebilir. XSQL il e sanal doku sayfası nda SQL ko mutları kullanılarak veri girişi (i nsert), güncelleme ( updat e) ve sil me ( delete) işle ml eri yapılabil mekt edir. Bu çalış mada; kadastro veri t abanı ndaki veriler mili metre ol arak t utul duğu ve Hollanda koor di nat sistemi nde metre kullanıl dı ğından, kadastro verileri nin metreye çevril mesi işle mi de yapıl mıştır. Ayrı ca mevcut WFS i ste mcileri ni n gelişen t eknol oji yle t a m bir uyu m içerisi nde ol ma ması ndan ve buna uy mal arı i çi n çok zaman i hti yacı ol duğundan dol ayı bu 19

32 çalış mada bir WFS i stemci si geliştiril miştir. Geliştirilen iste mci de görselleştiril me içi n SVG il e standart bir t arayıcı ve Java Ser ver Page (JSP) kullanmaktadır. JSP işle ml eri düzenl e mekt e ve istekleri gönder mekt edir. Böyl ece iste mci ni n tarayı cı yl a bağl antısı en az sevi yede ol makt adır. Sonuçt a; Geoserver ile geliştirilen WFS kadastro veri t abanı ( Oracle) ile i şleyecek şekil de düzenl enmi ştir. Internet bağl antısı nı sağl a mak i çi n de, Java pr ogra mı nı barı ndıran bir sanal doku sunucusuna Geoserver yükl enmi ştir. Siste m t asarı mı şekil 2. 1 de gösteril miştir [12]. Internet Sanal Doku Sunucusu WFS ( Geoserver) SUNUCU Kadastro Veri Tabanı ( Oracle) ġekil 2. 1: Geliştirilen WFS Burada anlatılan t ümteknol ojiler taki p eden böl üml erde açı klanmı ştır Tapu ve Kadastro Verileri nde Za mansal Analiz Yapıl ması Tapu ve kadastro verileri; harita kullanı mı nda gerekli ol an mül ki yet bil gisi i hti yaçları ile geç mi şe yöneli k za mansal analize i hti yaç duyan kur uml arı n bil gi i hti yaçl arı nda da 20

33 kullanıl makt adır. Tapu Si cil Tüzüğüne göre t apu si cili aşağı da belirtilen ana ve yardı mcı sicillerden ol uşur. Ana siciller: Tapu küt üğü, Kat mül ki yeti küt üğü, Yev mi ye defteri, Res mî bel geler (res mî senet, plan, mahke me kararı ve di ğerleri). Yar dı mcı siciller: Mal sahi pleri sicili bilgileri, Aziller sicili bilgileri, Düzelt mel er sicili bilgileri, Ka mu orta malları sicili bil gileri. Tapu ve kat mül ki yeti küt ükl eri nde her bir t aşı nmaz i çi n ayrı sayfa açılır. Küt ükl erdeki eski sayfa nu marası il gili t aşı nmazı n bir önceki dur umuna ul aş mak, yeni sayfa nu marası ise bir sonraki dur umuna ulaş mak i çi n kullanıl maktadır. Eğer sayfa dol muşsa mabat sayfa açılarak bu sayfaya bil giler yazılır. Mabat sayfa nu marası verilir. Üzeri nde bi na yapılan parselleri n t apu küt ükl erindeki sayfaları kapatılır ve kat mül ki yeti küt üğüne ol uşan bağı msı z böl ümsayısı adedi nce sayfa açılır. Satış, bağış ve i pot ek gi bi işle ml er yal nızca t apu bilgileri ni n değişi mi ni gerektirirken; ifraz, t evhit, parselasyon gi bi işle ml er he m kadastro he m de t apu bil gileri ni n değişi mi ni gerektir mekt edir. İfraz işle mi nde eski nu maranı n üst ü çi zilir, yeni ol uşan t aşı nmaz paftası na işlenerek yeni nu maraları verilir. Ancak parselasyon, imar uygul a mal arı gi bi i şl e ml erde karışı klı ğa neden ol ma mak a macı yla uygul a maya giren böl ge kır mı zı kal eml e t aranır 21

34 ve yeni pafta açılarak yeni t aşı nmazl ar bu paftaya işlenir. Daha sonra ifraz edilen taşı nmazı n t apu küt üğündeki sayfası kapatılır, yeni sayfa açılır. İrtibat yeni ve eski sayfa numaraları ile kurulur. Me vcut t apu ve kadastro siste mi nde za mansal analizleri n yapıl ması he m za man alıcı he m de hat a yap ma olasılığı yüksek işle ml erdir. Bu nedenl e, bazı kur u ml ar kullanacağı verileri kendileri alarak araştır ma yol una git mekt edirler. Kur uml arı n, kendi i hti yaçları nı karşıla mak a macı yla kullanacakl arı verileri kendileri ni n düzenl e mel eri he m TKGM ni n he m de di ğer kur um ve kur ul uşları n kaynakl arı nı n boşa harcanması na neden olarak büyük oranl arda ekono mi k kayba yol aç makt adır. Taşı nmazl arı n t apu ve kadastro verileri za man i çerisi nde sürekli değişir. Birçok kur umun za mansal analiz ihtiyacı vardır. Bu analizler: Belirli tari hteki analizler; Mi ras davaları: Öl en kişini n öl düğü za manki tümtaşı nmazl arı, Eml ak vergileri: Çeşitli za manl arda vergi verecekleri n tespiti, Kadastro mahke mel eri: Kadastrosu yapıl mış ve t apuya t escil edilen al anl ardaki itiraz daval arında t aşı nmazı n t apuya t escil tari hi ndeki t apu ve kadastro verileri ne ihtiyaç vardır. Belirli bir süreçteki analizl er; İzale-i şüyu daval arı nda murisi n öl düğü t ari h, saat ve daki kadan günü müze kadar murise ait ol an t aşı nmazl arı n bil gileri ne ilgili mahke mel er t arafı ndan ihtiyaç duyul ması sonucu yapılan analizler, Bazı kişileri n belirli zaman i çerisi ndeki t aşı nmaz bil gileri (belli makaml ara at anacakl ar) içi n ihti yaç duyul an analizler, Kült ür Bakanlı ğı i hti yaçları (örneği n: son 30 yıl da usulsüz ol arak kullanılanları n taki bi) için i htiyaç duyul an analizler, Yabancılara ait mül k takibi içi n ihtiyaç duyul an analizler. 22

35 Tür ki ye de yargı ya i nti kal et mi ş daval arı n büyük çoğunl uğu t aşı nmaz mülki yeti ile ilgilidir. TAKBİ S çalış mal arı nda t apu ve kadastro verileri ne yöneli k za mansal boyut düşünül me mi ş ve pr oj enin gereksi ni m analizi aşa ması nda bu yönde bir çalış ma da yapıl ma mı ştır [13]. Tapu ve kadastro verilerini n za mansal analiz yapılabil mesi de göz önünde t ut ul arak sayısal orta ma akt arıl ması yla, he m mevcut t escile esas güncel verilerin sayısal orta mda arşi vlenmesi, he m de güncelliği ni kaybet mi ş verileri n arşi vlenmesi sağlanmı ş ol acaktır. Bu kayıtları n, i nternet orta mı nda açı k kaynak t eknol ojiler kullanılarak depol anması ve il gilileri ne dağıtıl ması da yapılan çalış mal ara büyük hı z kazandır makl a beraber ekono mi ve e mek t asarrufu sağl ayacaktır. Güncelliği ni kaybet mi ş verilere i hti yaç duyan il gili kuruml ar da bu verileri kullanılabilecekl erdir. Yukarı da ifade edilen ihti yacı karşılayacak şekilde t a ma ml anmı ş bir çalış ma da bul unma makt adır. Tezi n uygul a ma aşa ması nı n anl aşılabil mesi a macı yla önce t ezi n büt ünl üğü bakı mı ndan XML ve onunl a il gili di ğer gerekli bil gi t eknol ojisi araçları nın belli bir düzeyde tanıtıl ması zorunl u gözük mekt edir. 23

36 3. TEKNOLOJĠ K GELĠ ġmeler VE XML 3. 1 Ġnternet Teknol ojileri Ameri ka Savun ma Bakanlı ğı nı n 1969 yılı nda başlattığı özel iletişi mden bu yana özellikle 1990 lı yıllarda, bil gisayar kullanı mı nı n yaygı nlaş ması sonucu belli başlı büt ün yazılı m ve donanı m üreticileri, İleti m İ mleme Pr ot okol ü / Ul usl ararası Ağ Kullanı mı Pr ot okol ünü ( Transfer Code Pr ot ocol / Internet Pr ot ocol- TCP/I P) bir standart ol arak beni msemi şl erdir. Bunun sonucunda, iletişi m kur mak isteyenl er Geniş Al an Ağl arı ( Wi de Ar ea Net wor k- WAN) ile birbirleri ne bağl anmı ş ve böyl ece ağ bağl antıları (net wor king) dünya geneli nde ol uşmaya başla mı ştır. Dünya çapı ndaki iletişi me ol an t alebi n art ması büyük bir hı zla gerçekl eş miş ve buna da i nternet (internati onal net wor ki ng) is mi veril mi ştir [14]. İletişi mi n gerçekl eşebil mesi i çi n bil gisayarları n aynı dili kullanı yor ol ması ve fizi ksel alt yapı nı n ( bil gisayarların fi zi ksel ol arak bağl anması) ol uşt urul ması gerek mekt edir. Ci haz ve t eçhi zatla ağ oluşt urul ması nda da bazı sınırla mal ar, kurallar ve standartlar mevcutt ur. TCP/I P ile yazılı m ve fizi ksel t eçhi zatı n t ümü, bir bil gisayar ağı nı ol uşt ur makt adır. TCP/I P sözl eş mel er kümesi ni t anı ml ar. Bu sözleş mel er İnternet orta mı nda sağlı klı iletişi mkur ma mı zı sağlayan kurallar büt ünüdür. Amaçl arı aşağı da sıralanmı ştır [14]: Ağl ar arası nda hi çbir fir ma, kur um ve kur ul uşa bağı mlı ol mayan evrensel bir iletişi mdili kur mak, Donanı mve yazılı ma bağı mlı ol ma mak. Kat manl ar modeli Açı k Siste ml er Bağl antısı ( Open Syste ms I nt erconnecti on- OSI); bil gisayar haberleş mesinde mevcut yapıları kat manl ar hali nde t anı mlayan bir 24

37 model dir. Bu model, iletişi m süreci ni yedi kat mana ayır mı ştır ve di key ol arak çalışır (uygul a ma, sunum, ot urum, ileti m, ağ, veri bağl antı, fizi ksel). Dört Kat manlı Özel Model ( TCP/I P Referans Modeli); OSI ni n, dört kat manlı bir model sunan; uygul a ma, ileti m, i nternet ve ağ ara biri ml eri nden ol uşan özel bir hali dir. Her kat man birbirinden bağı msı z sözleş mel erden ol uşur. Ör neği n el ektroni k posta (e- mail) progra mı uygul a ma kat manı nda çalış makt adır. Ayrıca; Dosya Transfer Pr ot okol ü ( File Transfer Pr ot ocol- FTP), Hi per Metin Transfer Pr ot okol ü ( Hyper Text Tr ansfer Pr ot ocol- HTTP), Basit Posta Transfer Pr ot okol ü ( Si mpl e Mail Tr ansfer Pr ot ocol- SMTP), Basit Ağ Yöneti m Pr ot okolü ( Si mpl e Net wor k Ma nag ment Pr ot ocol- SNMP) uygul ama kat manı nda çalış maktadır [14]. İnternet Servis Sağl ayıcılar (Internet Service Provi ders-isp), t e mel ol arak kişisel kullanıcıları İnternete bağlı yan siste ml erdir. I SP, birçok t elefonla bağl antı ol uşt urul muş bir ağdan ibarettir. HTTP, sanal doku sayfası isteği ve sunu munu TCP/I P üzeri nden gerçekleştiren bir sözleş medir. Sunucu ile iste mci arası nda sanal doku sayfaları nı n düzgün bir şekil de iletil mesi ni sağl ar. HTTP ile başlayan bir istek olduğunda sunucu bunun sanal doku sayfaları ile il gili ol duğunu anl ar ve bu sözl eş meye göre sanal doku sayfasını bul arak istek sahi bi ne gönderir. HTTP kendi başı na güvenli bir sözleş me değil dir. Bunun i çi n Güvenli Hi per Meti n Transfer Pr ot okol ü ( Secure Hyper Text Tr ansfer Pr ot ocol- SHTTP) ve Hi per Meti n Tr ansfer Pr ot okol Güvenliği ( Hyper Text Transfer Pr ot ocol Secure- HTTPS) gi bi i ki t ürü daha vardır. HTTP de işle m sırası aşağı daki gi bi dir [14]: Bağl antı (connecti on): İste mci (client) sanal doku sunucusuna bağl anır. İstek (request): İste mci sunucuya bir istek mesajı gönderir. Cevap (response): Sunucu (server) iste mci ye i steği ni (sanal doku sayfası) ul aştırır. Bağl antı nı n kesil mesi (close): İste mci ile sunucu arası ndaki bağl antı kesilir. Sanal doku t arayı cıları (We b Br owser), HT ML i le i ml enmi ş sanal doku sayfaları nı yor uml ayan pr ogra ml ardır. En yaygı n ol arak kullanılanl arı Mi crosoft Internet 25

38 Expl orer, Netscape Navi gat or ve Firefox tur. Her t arayıcı nı n; adres yazıl ması nı sağlayan adres kut usu, sayfayı yeni den yükl e me düğ mesi, dur (st op) düğmesi, ilerigeri düğ mel eri gi bi t e mel el a manl arı yanı nda, üreticisi ne ve bi çi ml e mesi ne göre farklılıklar gösteren di ğer el e manl arı da bul unmakt adır. Ancak bunl arın yanı sıra tarayıcılar sayfayı gör ünt üle mede ve bazı t eknol ojileri kullanmada farklılıklar gösterir. Ör neği n Mi crosoft Int ernet Expl orer he m VBScri pt he m de JavaScri pt i ml eri ni çalıştırabilirken, Net scape sadece JavaScript i ml eri ni çalıştırabilir. Tarayı cıları n geliştiril mesi nde W3 C çalış ma gr ubunun belirledi ği araçlar te mel alı nır. W3 C, birçok üretici fir manı n t e msilcileri nden ol uşur ve her üretici t anı ml arı n ol uşumunda söz sahi bi dir. Ancak bunun yanı nda geliştirici fir mal ar, bir standart ol masa bile kendileri ne ait bileşenleri tarayıcılarda kullanırlar. İnternet adresi URL ( Unifor m Resource Locat or) sanal doku orta mı nda, t arayı cı tarafı ndan bir servise ulaş mak içi n adres kut usunda yapılan tanı ml a madır. İnternet orta mı sunucu ve iste mci mi marisi ne dayanır. Sunucu t arafı nda çalışan pr ogra m ve ko mut dosyaları nı n (scri pt) sonuçl arı iste mci ye iletilir. Sunucu, iste mci den gel en verileri i şleyerek sonuçl arı HTML boyut unda iste mci ye gönderir. CGI ( Co mmon Gat eway I nt erface), C, C ++, PERL ( Practical Extracti on and Report Language), J AVA, Vi sual Basic, ASP ( Acti ve Ser ver Pages) sunucuda çalışan dillerdir [14]. Aktif sunucu sayfaları ASP bir pr ogra ml a ma dili ol makt an çok, Mi crosoft un sunucu t araflı teknol ojileri ni n kullanıl ması na i mkân sağl a makt adır. ASP, i ml eri yl e yazılan ifadeler veya yor da ml arı sunucuda çalıştırdı ktan sonra iste mciye HT ML boyut unda gönderir. ASP uygul a mal arı herhangi bir ko mut dosyası dili ile yazılabilir. ASP ni n standart nesnel eri mevcutt ur. Bu nesnel er, örneği n bir veri t abanı bağl antısı nı kol ayca yapma mı zı sağl ayan hazır uygul a mal ardır. Bunun harici nde, ASP pr ogra mcıları n herhangi bir dille ( C, J AVA vb.) geliştirdi kleri kendi nesnel eri ni de kullanmal arı na i mkân t anır. Sunucu t araflı bir dil ol ması nedeniyle ASP tarayıcı dan bağı msı z bir dil dir. ASP, HTTP ni n bağl antısız yapısı ndaki proble ml eri aşacak birtakı m nesneler geliştir miştir. Bu sayede kullanı cılar ile yöre sahi pl eri ve sayfa geçişleri arası ndaki ilişki sürekli kılınabil mekt edir. El ektronik ticareti n vazgeçil mez öğel eri ol an bu t arz bir ilişki ent eraktif sanal doku kavramı nı n hı zl a 26

39 geliş mesi ni sağl a mı ştır. ASP sanal doku ortamı nı n, iste mci, sunucu ve di ğer öğel eri ni, bir uygul a ma progra mı nı n öğeleri gi bi gör ür. İste mci t araflı ko mut dosyaları, sadece iste mcide çalışan ko mut dosyaları dır. En bilineni ve yaygı n ol arak kullanılanı JavaScri pt tir. Bunun harici nde VBScri pt ve Jscri pt adı nda i ki bilinen ko mut dosyası dili daha vardır. Ko mut dosyal arı HT ML ni n yet ersiz kal dı ğı dur uml arda kullanılırlar. Genellikl e şekilsel (yeni pencere açıl ması, kullanıcı nı n sayfa renk ve boyutları nı ayarlayabil mesi vb.) ve i ste mci de halledilebilecek birtakı m pr ogra msal benzeri yorda ml ar ( hesap maki nesi, birtakı m hesapl arı n yapıl ması vb.) içi n hazırlanırlar. Bi r pr ogra ml a ma dilinden herhangi bir veritabanı na erişi m, bir yazılı m ara yüzü gerektirir. Veri t abanı bağl antı nesnesi ADO ( ActiveX Dat a Obj ects) Mi crosoft sanal doku sunucusunun veritabanl arı na erişi miçi n sunduğu bir ara yüzdür [14]. HT ML sanal doku sayfaları nı n gör ünt ülenmesi ile il gili ol an ve tek başı na çalış mayan bir dil dir. HT ML il e yazılan sayfa i ml eri t arayıcı t arafı ndan yor uml anarak kullanıcı ya gösterilir. HT ML ifadel eri meti n ol arak yazılır ve dosya uzantısı.ht ml olacak şekil de kaydedil di ği nde sanal doku sayfası ol uşur. XML i nt ernet orta mı nda bil gi depol a ma ve dağıtma konusunda geliş me kaydeden bir dil dir. Günü müzde sanal doku sayfaları yarat mak i çi n bil gi depol a ma sı ğası ol dukça düşük ol an HT ML yaygı n ol arak kullanıl makt adır. Fakat XML, basit bir t ariften kar maşı k bir veritabanı na kadar ( bu nedenl e genişletilebilir) sanal ol arak herhangi bir türdeki bil gi yi tanı ml ayabilen, ol dukça esnek bir yapı ya sahi ptir [15, 16]. Bi r XML bel gesi ndeki bilgi ni n et ki n ol arak yapılandırıl mış ve eti ketlenmi ş ol ması dur umunda, t arayı cı çok esnek bir bi çi mde bu bilgi yi bul abilir, çı karabilir, süzebilir, or gani ze edebilir ve dağıtabilir. Önceden t anı ml anmı ş HT ML öğel eri, HT ML ni n başlangı cı ndan bu yana çok art mışsa da HT ML hal a birçok bel ge t ürünü t anıml a mak i çi n uygun değildir. Aşağı da HT ML ile tanı ml ana mayan bel gelere örnekl er veril mekt edir. Ti pi k bileşenlerden ( başlık, paragraf, liste, t ablo vb.) ol uş mayan bir bel ge: Ör neği n; HT ML müzi kteki ayrı sesleri ya da mat e mati k denkl e mi ni işaretle mek içi n gereken öğelere sahip değil dir. 27

40 Bi r dökü m veri t abanı: Ör neği n; kitaplarla il gili t anıtı ml arı n yer al dı ğı bir liste gi bi, HT ML sayfası nı kullanarak durağan bir veri t abanı bil gisi depolanı p, gör ünt ülenebilir. Ancak bil gi i çi nde sırala ma, süz me, bul ma gi bi işle ml er yapılacaksa bil gi ni n her bağı msı z böl ümü eti ketlenmeli dir ( Mi crosoft Access gi bi bir veri t abanı pr ogra mı nda ol duğu gi bi). HTML bunu yapabilecek araçl ar sunmaz. Hi yerarşi k yapı da ( örneği n, ağaç yapısı) düzenlenen bir bel ge: Ör neği n; yeni yazılan bir kitabı n, böl üml er, kısı ml ar şekli nde bi çi ml endirilerek, bu yapılandırıl mış bel geden içi ndekiler t abl osu üret mek, farklı düzeyl erde ayrıntılar içeren özetler çı kar mak, belirli böl üml eri at mak i çi n HT ML öğel eri yokt ur. HT ML başlı k öğesi yal nızca başlı k met ni ni işaretler. İşaretle me ile ilgili bir örnek aşağı da veril miştir. <H2>sanal doku yöresi içeri ği </ H2> Met ni n kendisi ve bel geni n çeşitli böl üml eri nde geçen öğel eri bu başlık i çi nde yuval andırılamadı ğı ndan bu öğel er bel geni n hi yerarşi k yapısı nı açı k ol arak göstere mezl er. Bu sı nırla mal arı n çözümü XML dir. XML t anı mı yal nızca basit söz di zi mi nden ol uşur. XML bel gesi hazırlayıcısı, önceden t anıml an mı ş öğel er kullanmak yeri ne, kendi öğel eri ni yaratır ve bunl ara istedi ği adl arı verebilir. Genişletilebilir i şaretle me dili adı nda geçen genişletilebilir sözcüğü bu nedenl e vardır. XML kullanarak müzi kteki farklı seslerden veritabanl arı na kadar herhangi t ürdeki bir bel geni n sanal ol arak tanı ml anması mümkündür. İnternetteki trafi ği n i ki ye katlanması, 1998 i n ortal arı nda 100 güne i nmi ştir. HT ML kullanarak sanal doku yöreleri ne gönderilen her istek, İnt ernet orta mı nda bir trafi ği n ol uş ması na neden ol ur. XML kullanıl dı ğı nda; t üm i şle ml eri n istek sahi bi ni n bil gisayarı nda yapıl masını sağl ayan ko mut dosyası t abanlı CBS pr ogra mı yl a bil giler gönderilebilir ve böyl ece siste mi n hı zlı çalış ması ile mi ni mu m i nt ernet kullanı mı sağlanmı ş ol ur. 28

41 Uygul a mal arı n maki ne ya da ci haz bağı mlı olmakt an kurt ul up, birer sanal doku servisi ol arak i nternet üzeri nde yaşayan uygul amal ar ol ması nı sağl a mak a macı yl a Microsoft 2001 yılı nda. NET uzak gör üşlül üğünü ortaya koy muştur.. NET Fra me wor k çalış ma al anı nda, t erci he göre, çabuk ve hat asız uygul a ma geliştirilebilen herhangi bir dille kod yazıl dı ğı nda, t üm kodl ar derleni p t ek bir koda dönüşt ürül mekt edir. Teoride sı nırsız dil desteği ver mek üzere t asarlanan. NET Fra me wor k, hal en 20 civarı nda dile destek ver mekt edir.. NET Fra me work yapısı, uygul a ma ve sanal doku servisleri ni n ol uşt urul ması ve çalıştırıl ması nı sağla makt adır. Pr ogra ml anabilir sanal doku orta mı nı sağl ayan. NET ile pr ogra ml arı n uyuş ması kol aylaş makt adır. Bu ortamda bul unan sanal doku servisleri de, belirli standartlar üzeri nde ortak bir pl atfor mu kullanan ve birbirleri ile konuşabilen, anl aşabilen uygul a mal ardır. Her hangi bir progra ml a ma dili kullanılarak ol uşt urul abilen XML sanal doku servisleri, int ernet üzeri nden uygulamal ara doğr udan ul aşmak i çi n tasarlanırlar. St andart sanal doku pr ot okolleri yanı nda, XML t abanlı SCL ( Ser vi ce Contract Language), DI SCO ( discovery) gi bi pr otokolleri kullanır. Microsoft. NET teknol ojisi, VB. NET ve yeni sanal doku t eknol ojileri; genel ol arak uygul amal ar arası anl aş ma i çi n ortak bir ze mi n ol uşt ur ma fi krine dayanan XML i t aban al arak geliş meye deva met mektedirler [17-19] Sanal Doku Veritabanı Teknol ojileri Her şey i çi n t ek t ek sanal doku sayf aları yaratmak ve bakı mı nı yap mak yeri ne, değişken kıs mı n bir veritabanı na konul up, istenileni gör ünt üle mek i çi n t ek bir sanal doku sayfası i ml e mek çok daha anl a mlı dır. Sanal doku da sunul an veri ni n mi kt arı ve yapısı, veritabanl arı i çi nde depol anı p düzenl enmel eri ni ve sonra bu veritabanl arı na dayanarak sanal doku sayfaları nı n ol uşt urul ması nı gerektir mekt edir. Benzer öğe topl ul uğu ile il gili bil gi sunan değişi k t ürdeki birçok sanal doku yöresini n ( ya da yöreni n bir böl ümünün), bir sanal doku veritabanı kullanması kaçı nıl mazdır [20]. Genel yakl aşı m, bir veritabanı t anı ml a mak, her öğe i çi n bir kayıt ekl e mek ve sanal doku sayfaları nı ol uşt urmak i çi n veritabanı nı sorgula maktır. En yaygı n sanal doku veritabanı t ürü, bir veritabanı ndan bil gi al an ve bu bil gi yi sanal doku ziyaretçisi ni n tarayıcısı nda gör ünt ülenmesi i çi n iletendir. Sıradan bir HT ML deki başl angı ç sayfası, çok kayıtlı bir veritabanı sorgusuna dönüşür. Bir alt sayfa ise, 29

42 veritabanı ndaki bir kaydın ayrı ntılı görünt ülenmesi ni sağl ar. Bu yakl aşımı n di ğer faydaları da aşağı daki gibi sıralanabilir. Veritabanı nı n sürekliliğini sağl a mak, t ek t ek sanal doku sayfaları nı n sürekliliği ni sağla makt an çok daha kolaydır. Bi r veritabanı kullanmak, istenen öğel eri ara mayı kol aylaştırır. Bi r veritabanı, aynı veri yi farklı yollarla, örneği n kat egori ye, t anı ma, yaşa ya da veritabanı ndaki herhangi bir alana göre sunmayı kol aylaştırır. Bi r veritabanı nı okuyup sonucunda bir sanal doku sayfası üreten sanal doku veritabanı görünt üsü yarat mak aşağı daki te mel adıml arı içerir. Yeni bir ASP dosyası yarat mak, Veritabanı nı okumak içi n kod ekl e mek ve ilgili HT ML` yi yaz mak, ASP dosyaları nı ve veritabanı nı sanal doku sunucusuna kopyal a mak, Sayfayı çalıştır mak ve sonuçl arı izle mek. Sanal doku sunucusunda çalışan ko mut dosyaları (kısa, yüksek düzeyli pr ogra ml a ma kod bl okl arı) geliştir mek, t arayı cı da çalışan komut dosyal arı geliştir mekt en biraz farklı dır. Tarayı cı yanı ko mut dosyal arı nı n hâki m dili Java Scri pt tir. Sunucu yanı ko mut dosyaları na geli nce, Mi crosoft sanal doku sunucul arı i çi n VBScri pt, çoğu di ğer sunucu içi n ise Perl, Cya da Java kullanıl makt adır. Çoğu t arayıcı yanı ko mut dosyası, görsel sunum s or unl arı yla il gilenir. Sanal doku zi yaretçisi siste mi nin gör ünt ü dışı ndaki hi çbir böl ümüne erişe mez. Sunucu yanı pr ogra m i ml eri, sunucu yöneticisi ni n i zni yle sunucunun kendisi ndeki ve sunucu ağı ndaki her kaynağa erişebilir. Bu kaynakl ar arası nda, dosyalar, veritabanl arı, posta sisteml eri, yazıcılar ve bel gegeçer sunucul ar sayılabilir. Basit sanal doku sayfaları ver mekl e kı yaslandı ğı nda, sunucu yanı ko mut dosyası çalıştır mak, sunucu kaynakl arı nı daha çok kullanır ve daha büyük güvenlik riski 30

43 ol uşt urur. Bu nedenl e, hiz met sağl ayıcısı nda sunucu yanı ko mut dosyası kaynağı alı nması, ko mut dosyası i çer meyen sanal doku al anı alı nması ndan daha zor, daha pahalı ya da daha sınırlayıcı dır. Sanal doku sayfaları yal nızca HT ML ve t arayıcı ko mut dosyal arı ndan ol uşuyorsa, diskteki dosyal ar t arayı cı da açarak denenebilir. Sunucu yanı bir ko mut dosyası nı sı na mak i çi n, onun üzeri nde çalışabileceği bir sanal doku sunucusu ol malı dır. Başka bir sı na ma siste mi yoksa kullanılan bil gisayara bir sanal doku sunucusu yüklenmeli dir. He m t arayıcı da, he m de sunucuda XML kullanıl ması mü mkündür. Bir sanal doku sunucusu bil gileri veritabanı ndan el de edi p XML bi çi mi nde dağıtabilir ve bu bil giler tarayıcı t arafı ndan görünt ülenebilir. Yapılandırıl mış verileri n depol an ması ve iletil mesi ni sağl ayan XML yal nı zca düz meti n içerdi ği nden, bil gisayar pr ogra ml arı basitçe XML bel geleri yaratabilir. Ör neği n bir veri t abanı bağl antısı yaratan, sor gu çalıştıran ve sonuçl arı XML ol arak bi çi ml endiren bir ASP sayfası mü mkündür. Gel ecekt eki veri t abanı siste ml eri ni n doğr udan ağ orta mı nda SQL ifadeleri ni kabul edi p XML sonuç kümel eri veren olanakl ara sahi p ol mal arı bekl enmekt edir. Ta ma men farklı kaynaklardan veri t opl a mak, birleştir mek ve işle mek XML i n ana hedefleri nden biri dir. Ancak değişi k veri sağl ayı cılar değişi k veri t ürleri ni tanı ml a mak i çi n aynı adları kullandı kları nda bu olası değil dir. Her kur ul uş, geliştirici ya da uygul a ma i çi n en açı k çözü m, t üm adl arın başı na benzersiz bir tanı ml ayı cı önek ilave et mektir. Verilen bir önek i çi nde t anı mlanmı ş t üm öğe adl arı nı n bu öneki n ad boşl uğunda yerleştiği söyl enebilir. Bi r ad boşl uğunun kritik özelliği benzersiz ol ması dır; özel i çeri ği öne msizdir. Ad boşl uğu t anı ml ayı cıları, bir al gorit ma t arafı ndan yaratıl mış yarı rasgele sayılar ya da bir yet kiliden el de edilmi ş bazı i ml er ol abilir. Ancak XML st andardı, bir URI ( Uni versal Resource I dentifier) kullanmaktır. Pek çok dur umda bu, bir sanal doku yöresi ni n URL i ni kullanmakl a eş anla mlı dır. XML verileri ni işle mek, bir XML bel ge nesnesi yaratı p yükl e meyi gerektirir. Bunu Mi cr osoft yol uyl a yapmak i çi n Mi crosoft.xmldom adlı bir Acti ve X deneti mi ne i hti yaç vardır. 31

44 Tarayı cı da XSL bi çe m sayfaları kullanılabilir. Tarayıcı, XSL i n yal nı zca dönüşü m kıs mı nı gerçekl eştirir ve dönüşüm XML bel gesi ni okuyup şabl ondaki değerleri n yeri ne yenileri ni koyar. Bunu yönet en sanal doku sayfası nda bir XMLDOM nesnesi yaratılır ve veritabanı ndan istenen t üm öğe kayıtları yükl enir. XSL bi çe m sayfası nı n kendisi de bir XML bel gesi ol duğundan, XSL bi çe m sayfası da aynı yolla yaratılabilir. XML, verileri n görsel sunu mu dışı nda; depol anması, t anı ml an ması ve değiştiril mesi yle il gilendiği nden, t arayıcı da XML i n kullanıl ması nda, XML ol arak alı nan veri ni n gör ünt ülenmesi HT ML il e mümkün ol makt adır. Çeşitli XML pr ogra ml a ma nesnel eri, bil gisayarı n gör ünt ü sisteml eri ni kullanmadı ğı i çin, onl ar bir sunucuda da ( örneği n sanal doku sunucusu), bir iste mci de (sanal doku t arayı cısı) ol duğu kadar basitçe çalıştırılabilir. Bir ASP sayfası herhangi bir karışımda XML verileri ni yaratı p, yükl eyi p, gönderi p al abilir ve gel eneksel veritabanl arı na erişi m sağlayabilir. Bu, sanal doku zi yaretçisi ni n gereksini ml eri ni en i yi bi çi mde karşılayan uygul a mal ar geliştir mede çok fazla esnekli k sağl ar. XML verisi ni n sunucuda i şlenme nedenl eri ise aşağı da veril miştir. Bazı zi yaretçileri n XML desteği ol mayan tarayı cılar kullanması, Uygun bir sürede XML ile iste mci ye gönderilecek veri mi kt arı nı n çok f azl a ol ması, XML il e gönderilen veri ni n sanal doku sayfal arı nda kullanılabilir dur uma getiril mesi yle, di ğer yörelerdeki sayfaları n da bunu kullanabil mesi. Sanal doku sunucul arı nda XML i n biri nci ve en öne mli kullanı m al anı, istemcileri n kullanması i çi n XML verisi sağl a maktır. Mi crosoft, XMLDOM nesnesi ni bir sanal doku t arayıcısı nda çalışmak üzere t asarladı ysa da, bu nesne bir sunucuda da çalış makt adır. Uygun bir ASP ko mut koduyl a, XML dosyası bu nesneye yükl enerek bu veri ni n sorgul anması ve sonucunun da HT ML t abl osu şekli nde t arayı cı ya iletil mesi mü mkündür. Sunucuda da XSL kullanılabilir. XMLDOM nesnesi ni n transfor mnode yönt e mi ni, bir sunucuda da bir t arayı cı da ol duğu kadar kol ay kullanılabilir. Bunu yap mak açı k bir şekil de sunucu kaynakl arı nı t üketse de, t arayı cı da XML dest eği gerektir mez. 32

45 Tarayı cı ya gönderilecek çok fazla veri ol duğunda sunucuda XSL çalıştır mak avant ajlıdır. XMLDOM nesnesi ni n, düğü ml eri ni sırala mak (ya da yeni den düzen ver mek i çi n) yerleşi k bir yönt e mi bulun ma makt adır. Ancak, XSL bu t ür bir dönüşümü kol ayca gerçekl eştirir. Böyl ece, XSL sıralanma mı ş bir XML bel gesi ni yeni, sıralanmı ş bir XML bel gesi ne dönüşt ürebilir. Sonuç ol arak, t üm dur umlarda ne iste mci t abanlı, ne de sunucu t abanlı XML i şle mesi terci h edilir. Yal nızca, her i ki yakl aşı mı da bilerek ve anl ayarak doğru za manda doğr u tekni kleri n seçil mesi durumunda veri mlilik artacaktır Coğrafi Bil gi Siste ml eri Teknol ojileri Coğrafya; yeryüzünde herhangi bir böl geni n, fi zi ksel ve beşeri özellikleri ni n büt ünüdür. Topoğrafya; yer yüzeyi ve yeraltında ol an doğal ve yapay det ayl arı n öl çülerek belli bir referans ve i zdüşümü siste mi nde t e msil edilen bil gilerdir (fizi ksel coğrafyanı n bir alt dalıdır). Siste m; belli bir işlevi yeri ne getir meyi a maçl ayan bileşenleri n büt ünüdür. Bil gi, obj ektif gerçekli ğin belli bir kıs mı na ait ifadelerdir. Varlı k, aynı ci nste daha küçük alt böl üml ere ayrılamayan bir gerçek dünya ol ayı dır. Veri, bil gi ni n t e msil bi çi mi dir. Veri ve bil gi üç boyutl u ol arak değerlendirilebilir. Bunl ar; konu, za man ve konu mdur. Coğrafi bil gi, bir coğrafi varlığa ilişkin her t ürde bil gi dir. Coğrafi varlık, doğada belli bir konu mu ve bi çi mi ol an somut veya soyut, basit ya da değişi k derecede kar maşı k nesnedir. Coğrafi veri, coğrafi bil gi ni n bil gisayar orta mı nda t emsil ediliş bi çi mi dir. CBS; coğrafi veri ni n, toplandı ğı, depol andı ğı, arandı ğı, analiz edil di ği ve gör üntülendi ği, bil gisayar destekli bir siste mdir. Coğrafi Bil gi Siste ml eri ( CBS) bugün i nsan yaşa mı ndaki her al ana girmekt edir. İnsanl ar t arafı ndan kullanılan bil gi ni n yakl aşı k %75 i coğrafi konu ma bağlı dır. CBS` ye yöneli k kur ul ması t asarlanan bir siste m i çi n harcanacak za man ve mali yeti n yakl aşı k %50 den fazlası veri t opl a maya ayrılmakt adır. Mevcut verileri n CBS uygul a mal arı i çi ne konul ması nda da, bu verilerin sayısal orta mda ol maması ndan veya verileri n aynı standartta bul unma ması ndan dol ayı zorl ukl arla karşılaşıl makt a, bu da büyük za man ve e mek israfı na yol aç makt adır. Özellikle t apu ve kadastro 33

46 verileri ni n yapılan CBS çalış mal arı i çi ne entegre edile me mesi nden dol ayı bu çalış mal ar tama ml ana mamakt adır [11]. CBS ni n bileşenl eri ni aşağı daki gi bi sıral ayabiliriz; Coğrafya, Jeodezi, Kart ografya, Veri tabanı, Bil gisayar grafi ği teknolojileri. CBS ile il gili di ğer t anı ml a mal ar da şu şekilde yapılabilir: Topol oji, mekânsal det ayl ar arası ndaki ko mşul uk bağl antıları nı ve sürekliliği t e msil et mek a macı yl a kullanılan ilişkilerdir. Det ayl arı n birbirleri ne göre bağıl konu ml arı na ilişkin t opol oji bil gil eri ni n depol an ması sayesi nde coğrafi anali zl er yapılırken mutlak konu m verileri ne gerek kal ma makt adır. Met a veri, veri hakkı nda veri şekli nde tanı ml anmakt adır [21]. Veri t abanl arı nı n bileşenl eri nden biri ol an veri sözl üğü içerisi nde muhafaza edilir. Gerçek dünyadaki her bir varlık i çi n nor mal ol arak bir met a veri seti ol uşt urulur. Bir met a veri seti nde yer al anl ar ör nek bir met a veri taslağı yla aşağı da gösteril miştir. Met a veri ni n tipi: PARSEL, Met a veri ni n adı: PARSEL-İ ST, Öznitelikler ve kayıt uzunl ukl arı: PARSEL- NO: 7 karakter (7 bytes), PARSEL- ALANI: Uzun tamsayı (4 byt es), PARSEL- SAHİ Bİ: 20 karakter (20 byt es), Bi ri ncil anaht ar: PARSEL- NO, İki ncil anaht ar: PARSEL-SAHİ Bİ. 34

47 Bili msel verilere ait ortak kullanı ma ol an i hti yacın art ması yla, ortak kullanılabilirlik ile il gili yeni gör üşlere bağlı ol arak geliştirilen internet t eknol ojileri ve met a veri kat al ogl arı günde me gel mekt edir. Met a veriler, coğrafi verileri n kullanı ml arı nı n anaht arları dır. Coğrafi verileri n i nternet yol uyl a iletilebil mesi i çi n, XML gi bi yeni internet teknol ojileri ni n kullanı ml arı söz konusudur. Coğrafi Bil gi Siste ml eri Bilişi m Günl eri sonuç bil dirgesi nde aşağı daki hususl ar vur gul anmı ştır [22]. Kur uml arda, di ğer bilişiml e il gili biri ml erle koordi neli çalışacak bir CBS mer kezi kur ul malı ve kazanıl mı ş t üm veriler bu merkezde t opl anmalı dır. Böyl ece, siste ml er arası nda merkezi koor di nasyon sağlanmı ş ve her biri mi n kendi siste mi ni kur up aynı veriyi yeni den işle me ve çalışanları nı n aynı işi t ekrarla ması gi bi sorunl ar ortadan kalk mı ş olacaktır. Siste ml er arası nda veri akt arı mı nı zorlaştıran engeller ortadan kal dırıl malı, verileri n ortak kullanı mı sağlanmalı dır. CBS ni n ül ke mi zde kullanı m al anları nı n genişletil mesi açısı ndan çağı mı zı n en öne mli bil gi mer kezi ol an i nternetten de aza mi ölçüde faydal anmak gerek mekt edir. Bu konuda yurt dışı nda ol duğu gi bi Tür ki ye de de CBS ile il gili zengi n bil gilerle donatıl mış ve sı k sı k güncelle mesi yapılan i nt ernet yöreleri ni n artırıl ması gerekmekt edir. Özellikle CBS yi kullanan üni versite, araştır ma mer kezleri ve çeşitli ka mu kur um ve kur ul uşları nı n i nternet sayfaları nda CBS ile il gili yapılan çalış mal ar hakkı nda ayrı ntılı bil gilerin bul unması CBS ni n daha f onksi yonel ol arak kullanıl ması açısı ndan öne mli dir. CBS kullanıcıları arası nda int ernet yol u ile sı kı bir haberleş me ağı nı n kur ul ması bu açı dan el e al dı ğı mı zda büyük öne m t aşı makt adır. XML ve il gili teknol ojiler i nternete ol uşt urulacak bir haberleş me ağı nı n t e mel unsurlarından ol an verileri n depol anması ve iletil mesi içi n geliştiril meye deva met mekt edir XML XML, W3 C un XML çalış ma gr ubu t arafı ndan ol uşt urul muşt ur. HTML gi bi, Yapılandırıl mış Genelleştiril miş İşaretle me Dili nin ( Struct ured Generalized Mar kup Language- SGML) bir alt kü mesi dir. Amaç SGML bel geleri ni n sanal dokuda HT ML 35

48 bel geleri gi bi sunul ması, alı nması ve işlenebil mesi dir. XML, uygul a ma kol aylı ğı nedeni yle he m SGML hem de HTML ile ortak çalış ma içi n tasarlan mı ştır. W3 C Şubat 1988 de XML 1. 0 ve daha sonra XML 1. 1 (bl ueberry) sürüml eri ni çı kar mı ştır. W3 C ni n resmî SGML t anı ml a ması 400 sayfa i ken, XML i n 26 sayfadır [16]. XML dokü manl arı, Microsoft Not epad gi bi basit meti n edit örleri nde yaratılabileceği gi bi, XML Spy, XML Wr it er, Macr omedi a Dr ea mweaver benzeri araçl ar da XML dokü manl arı yarat mak ve düzenl e mek içi n kullanılabilir. XML dokü manl arı ndaki el e manl ar, geliştiriciler t arafı ndan belirlendi ği nden, Internet Expl orer tarafından sadece karakter veri olarak al gılanırlar. Bil gi ni n gör ünt ülenmesini denetle mek i çi n t asarlanan HT ML ni n aksine XML, tümüyl e ve özel ol arak bir bil gisayardan di ğeri ne ya da bir uygul a madan di ğeri ne yapılandırıl mış veri akt arı mı i çi n t asarlan mı ştır. XML bil gi nin grafi k görselleştiril mesi ni sağlamaz ve sunu m yetenekl eri yokt ur. XML il e veri; yapı, bil gi t ürü ve depol a ma bi çi mi gi bi öz nitelikleri ne göre i ml enir. Veri XML bi çi mi nde i ml endi kten sonra, bir bi çi mlendir me pr ogra mı bunu okunabilir bir bel geye çevirir. Sanal doku sayfası, üst üne bir sunu m kat manı yapıştırılan yapılandırıl mış bir veri deposudur. Sonuç olarak; XML, yapılandırıl mış verileri n depol anması ve iletil mesi içi ndir. Veri tabanı nda yönetilen veri yapılandırıl mış bir veri dir. İnternet teknol ojisi veri yönetil mesi ve iletil mesi içi n uygun bir yol dur. XML bel gesi, bir ilişkisel veri t abanı t abl o ve al anl arı harici nde, veri t abanı nda depol anmayan meti nlerdeki doğal dille yazıl mış bel geleri de i çerebilir. Bu nedenl e XML geliştiricileri, genellikle, özel ol arak veri tabanı öğel eri nden bahset mekt ense genel olarak düğüml erden bahsederler. Her hangi t ürdeki bir veriye ( hatta soyut veri kavra ml arı na bile) f or m ya da yapı verebilen bir met a dil ol an XML, bil gi yi bi çi ml endir mek i çi n kullanılan fakat bil gi yi 36

49 tanı ml a mada çok yararı bul unmayan HT ML nin yeri ni al mak yeri ne, HT ML il e birlikte kullanılarak sanal doku sayfaları nı n yetenekl eri ni; Sanal olarak herhangi bir bel ge türünü ilet me, Bil gi yi başka yönt e ml erle sırala ma, süz me, yeni den düzenl e me, bul ma, değiştir me, Bil gi yi çok i yi yapılandırarak sunma yönünde artırmakt adır. W3 C sanal doku yöresinde yayı nl anan res mî XML bil dirisi nde açı kl anan XML tasarı mhedefleri şunl ardır. XML i nternette kolayca kullanılabilir ol malı dır. XML çok çeşitli uygul amal arı destekle meli dir. XML, SGML ile uyuml u ol malı dır. XML bel geleri ni işleyecek progra ml arı yaz mak kolay ol malı dır. XML de bul unan seç meli özellikleri n sayısı olabil di ği nce az ol malı, i deal dur umda sıfır ol malı dır. XML bel geleri okunabilir ve açı k ol malı dır. XML t asarı mı hızla hazırlanabil meli dir. XML t asarı mı res mî ve kısa ol malı dır. XML bel geleri ni yarat mak kol ay ol malı dır. Bi r bel ge yaratırken st andart bir XML uygul a masını kullanmanı n faydası; bel geni n, uygul a manı n di ğer kullanı cıları yla payl aşılabil mesi ile bu uygul a ma i çin önceden geliştiril miş yazılı mda işlenebil mesi ve gör ünt ülenebil mesi dir. Her or ganizasyon ve sekt ör kendi ne has XML veri standartları nı ol uşt urmakt adır. Aşağı da XML in gerçek yaşa mdaki kullanı ml arı yla ilgili bazı örnekl er verilmi ştir. 37

50 Veritabanl arı nı depol a mak: Veritabanı bi çi ml eri gi bi XML her bir veri tabanı kaydı ndaki bil gi alanı nı etiketle mek içi n kullanılabilir. Bel geleri yapılandır mak: XML bel geleri ni n ağaca benzeyen yapısı romanl ar, kitaplar ve oyunl ar gi bi bel geleri yapılandır mak için uygundur. Sanal doku orta mı nda uygul a mal ar arası nda XML t abanlı iletileri kullanarak açı k ve genişletilebilir bir yönt e ml e haberleş mek: Bu iletiler, işleti m sisteml eri, nesne modelleri ve kullanılan bil gisayar dilleri nden bağı msı zdır. Mali bil gi alışverişi nde bul unmak: Mali progra mlar ve mali kur ul uşlar arası nda bil gi açı k ve okunabilir biçi mi nde iletilir. Sanal dokudaki mat e mati k f or mülleri ni ve bili msel i çeri ği bi çi ml endir mek ( Mat h ML). Astrono mi verisi ni ilet mek ( AML ya da astronomik işaretleme dili). Tel efon üzeri nden iletim i çi n ses ko mut dosyal arı nı depol a mak: Ses ko mut dosyaları, sesli posta yönergeleri, borsa bil gisi ya da hava dur umu vb. üret mek içi n kullanılabilir ( VoXML). Gayri menkul işle mbil gisini ilet mek ( RETS ya da gayri menkul işle mstandardı). Açı k sanal doku standartları nı kullanarak haber ve bil gi ilet mek ( XMLNe ws ). XML 1. 0 sürümü; 89 adet EBNF ( Ext ended Backus- Naur For m) kuralı ndan ol uş makt adır. EBNF grameri, BNF ( Backus- Naur-For m) nun bir sonraki sür ümüdür. Tekni k ol arak gel eneksel derleyi ci t abanlı BNF gra meri nde bul unmayan özellikler taşır. BNF gra meri, derleyi ci t eorileri ni n doğal bir sonucu ol arak ortaya çı kmı ştır; bir pr ogra mı n ya da dokü manı n sözdi zi msel (synt acticall y) ol arak doğr u ya da yanlış ol duğunu belirler. XML dokü manl arı nı BNF grameri ile karşılaştır mak ve gra meri n tanı ml arı na kesi n ol arak uyup uy madı kl arı nı kontrol et mek mü mkündür. BNF gra meri yor uma açı k değil dir. Bir dokü man söz di zi mi ne uyar ya da uymaz, başka alternatif yokt ur [16]. 38

51 XML dokü manı, W3 C nin yayı nladı ğı kurallara ve i yi ol uşuml ul uk kısıtlarına ( Wellfor med Constrai nt- WFC) uyuyorsa, veri nesnesi (data obj ect) ol arak adl andırılır. Dokü manı n ayrıştırılabil mesi (parsi ng), i yi oluşuml u ( well-for med docu ment) ol ması na bağlı dır. İyi oluşuml u bir XML dokümanı geçerli bir dokü man ( vali d docu ment) ol mayabilir. XML dokü manl arı nı n geçerli ol abil mel eri i çi n geçerlilik kısıtları na ( Vali dit y Constrai nt- VC) uymal arı gerek mekt edir. İyi ol uşuml u bir XML bel gesi, bir t arayıcı ya da başka bir pr ogra m t arafı ndan gör ünt ülenebil mek i çi n gerekli koşullara uyan bir dokü mandır. XML belgesi ni n i yi ol uşuml u olabil mesi içi n aşağı da sıralanan kurallara uyması gerekmekt edir. Bel gede mutlaka bir en üst düzey öğe bul unmalı dır (bel ge öğesi, ya da kök öğe). Öğel er doğru olarak yuval andırıl malı dır. Her öğe bir başlangı ç ve bitiş etiketi içer meli dir. Bi r başlangı ç etiketi ndeki öğe t ürü adı, bitiş etiketindeki adla aynı ol malı dır. Öğe t ürü adları, büyük / küçük harf duyarlı ol malıdır. Öznitelik değerleri tek ya da çift tırnak işaretleri içine alınmalı dır. Öğel er içi ndeki öznitelik adl arı benzersiz ol malı dır. Özel karakt erler kullanarak atlatıl ma mı ş < ve & işaretleri bir öğeni n içeri ği ni n ya da öznitelik değeri ni n bir parçası olarak kullanıl ma malı dır. Eti ketler içerisi nde açı klamal ar ve işle me yönergeleri yer al ma malı dır. Bi r XML bel gesi, HT ML sanal doku sayfası nı n açıl dı ğı gi bi, Internet Expl orer 5 (ve daha üst ü) t arayı cısında doğr udan açılabilir. XML bel gesi bir bi çem sayfası na bağl antı i çer mi yorsa, Int ernet Expl orer 5 (ve daha üst ü) yal nızca bel gedeki işaretle mel er ve karakt er verisi nden ol uşan met ni gösterir. XML bel gesi bir bi çe m sayfası na bağl antı i çerirse, Internet Expl orer 5 (ve daha üst ü) yal nızca bel ge öğel eri ndeki karakt er verisini gör ünt üler ve veri yi bi çe m sayfası nda verilen kurallara göre biçi ml endirir [23]. 39

52 İyi ol uşuml u bir XML bel gesi ni n hangi yapı da ol ması gerekti ği kadastro al anı ndan kavra ml arla aşağı da açı klanmı ştır. Gi riş Böl ümü: XML Bil diri mi, <?x ml versi on="1. 0" encodi ng="utf-8"?> Yor um, <!--1 nol u kadastro paftası--> XML işle mcisi bu böl ümü atlayacaktır. Boş Al an, Bi r ya da daha çok boşl uk, sekme, satır başı ya da satır besle me karakt erinden ol uşur. Boş alanlar kullanılarak XML bel gesi daha kol ay okunur hale gelir. İşle m Yönergesi, <?x ml-st ylesheet type="text/ xsl" href ="tapu_xslt.xsl"?> Bu bel geni n tapu_xslt. xsl bel gesi ne göre dönüştür üleceği belirtil mekt edir. Boş Al an, Bel ge Öğesi: Kök Öğe, <pafta>di ğer öğel er ve yuval anmı ş öğel er </ pafta> Di ğer Öğel er ( Öğel er Düzgün Yuval anmalı dır), <pafta> <parsel guncel ="h"> </ parsel guncel ="h"> <parsel _ust u> </ parsel _ust u> <tescil_disi > 40

53 </tescil _disi > </ pafta> Yuval anmı ş Öğel er, <pafta> <parsel guncel ="h"> <surfacepr operty> <Pol ygon srs Na me="epsg. xml #4326"> <ext eri or > <Li near Ri ng> <coor di nates>100. 0, , , , , </coordi nates> </ Li near Ri ng> </ ext eri or > </ Pol ygon> </surfacepr opert y> <parsel _bil gi guncel ="h"> </ parsel _bil gi > <mali k_bil gi > </ mali k_bil gi > </ parsel > <parsel _ust u> </ parsel _ust u> <tescil_disi > </tescil _disi > </ pafta> Boş öğeler, <gel ciltno></ gelciltno> Parseli n gel di ği cilt numarası ol madı ğı ndan boş öğe kullanıl mıştır. Genel Varlık Başvur ul arı ya da Karakt er Başvuruları, <i si m> tapu & kadastro</isi m> veya <i si m> tapu &a mp; kadastro</isi m> 41

54 Eşdeğer karakt er başvur usu &#38 veya önceden t anı ml anmı ş varlı k başvur usu &a mp ile öğeni n meti ni içerisi ne & karakteri eklenmekt edir. Karakter verisi <bi nadurumu>must akil </bi nadurumu> Başl angı ç eti keti i çerisindeki bi nadur umu t ürü ile bitiş eti keti i çerisindeki binadurumu türü arası nda kalan içeri k olan mustakil karakter verisi dir. Karakt er Veri Böl üml eri ( Character Dat a Secti ons- CDATA), <![ CDATA[ <P><CENTER><B><FONT SI ZE="+3" COLOR="#0000AF">Tapu ve Kadastro Bil gileri <BR>GML/ HT ML/ SVG sunumu </ FONT></ B></ CENTER></ P> ]]> XML i şle mcisi, karakt er veri böl ümü i çerisi nde kal an böl ümü i şle meyecektir. Bu böl üm HT ML i ml e mesi olarak kullanılacaktır. İşle m Yönergel eri, Yor uml ar, Öğel ere Akt arılan Öz Niteli kler. <git parsel gitparsel ="v"> gitparsel öğesi ne gitparsel özniteliği atanmı ştır. <git parsel gitparsel ="v"> Bel ge Öğesi ni İzleyen Öğel er: Boş Al an, Yor um, Boş Al an, 42

55 İşle m Yönergesi. Yor uml ar, bel geni n okunduğunda daha anl aşılır olması nı sağl arlar. Yor uml ar, <!-- karakt erleri ile başlayı p --> karakterleri ile biterler. Bir yor um di ğer işaretle mel eri n dışı nda herhangi bir yere ekl enebilir. İşle m yönergel eri kullanılarak, bir uygul a manı n bel geyi gör ünt üle me ya da i şle me bi çi mi değiştirilebilir. Belgeyi okuyacak işle mci ye bağlı ol arak kullanılabilinen i şle m yönergeleri vasıtası yla; işle mci ye bel geyi nasıl işleyi p gör ünt üleyeceği ni bil dir mek içi n standart, özel işle m yönergeleri kullanılabilir. Ayrıca, XML bel gesi ni işle mek ve gör ünt üle mek i çi n bir sanal doku sayfası ko mut dosyası yazıl dı ğı dur umda, bel geye istenilen, özel dur um i çin ayrıl ma mı ş ol an işle m yönergel eri ekl enebilir ve ko mut dosyası bu yönergeleri okuyarak uygun işle mi gerçekl eştirir. Bir işle m yönergesi di ğer işaretle mel eri n dışında herhangi bir yere eklenebil mekt edir. Karakt er veri böl üml eri ( CDATA) kullanılarak, bir öğeni n karakt er verisi i çi ne istenilen karakt er verisi kü mesi ekl enebilir. Bi r CDATA böl ümü <![CDATA[ karakt erleri ile başlar ve ]]> karakt erleri yle biter. Bir CDATA böl ümü, karakt er verisi ni n bul unduğu herhangi bir yere yerleştirilebilir. İyi ol uşuml u bir XML bel gesi geçerli de ol abilir. İyi ol uşuml ul uk sı nırlamal arı na uyul ma ması öl ümcül hat a, geçerlilik öl çütleri ne uy ma mak yal nızca hata ol arak adl andırılır. Geçerli XML bel gesi i yi ol uşuml u ol manı n dışı nda aşağı daki koşulları da sağl ar. Bel geni n giriş böl ümü, bel geni n yapısı nı t anıml ayan Bel ge Tür ü Tanı mı nı ( Docu ment Type Defi nition- DTD veya XSche ma) i çeren doğr u bir bel ge t ür ü açı kla ması içer meli dir. Bel geni n kalanı DTD de açı klanan yapı ya uygun ol malı dır. XML varlı k mekani z ması, çok farklı t ürdeki verileri XML bel geleri ne akt ar manı n bir yol udur ve za man kazandırıcı bir araçtır. Bir XML bel gesi nde, sı k kullanılan bir XML met ni bl oğu varlık ol arak t anı ml anabilir. Böyl ece, istenilen yere bu meti n kol ayca ekl enebilir. Bu veri XML met ni, başka bir meti n ya da meti n olmayan veri ol abilir. XML beş varlık türüne sahi ptir. 43

56 Genel i ç çözü ml enmi ş: İ ç DTD yi i çeren bir XML bel ge parçası yla aşağı da ör nekl endiril miştir. <! DOCTYPE PARSEL [ <! ELE MENT PARSEL ( SURFACEPROPERTY, PARSEL_BI LGI, MALI K_BI LGI) <! ELE MENT SURFACEPROPERTY (#PCDATA POLYGON <! ENTI TY bil gi Burada i ml enen parseller kadastro müdürl üğünce pl ani metri k geo metri k ol arak t espit edil miş mekânsal referansları alansal ol an varlı klardır. Tapu küt üğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağı msı z ve sürekli hakl arı n pl ani metri k geo metri k bil gileri parsel_üst ü öğesi içerisi nde i mlenmi ştir. > ] >. < SURFACEPROPERTY> Bil gi: &bil gi; İrtifak hakkı nı n pl ani metri k geo metri k ol mayan bil gileri mali k_bil gi öğesi içerisi nde i ml enmi ştir. <POLYGON> < / SURFACEPROPERTY> DTD de t anı ml anan bilgi isi mli bir varlık karakt er verisi i çer mekt edir. XML işle mcisi varlık başvur usunu ( &bil gi) varlık i çeriği ile değiştirecek ve i çeriği, bel gedeki başvur u yerine ekl enmi ş gi bi işleyecektir. Aşağı da XML işle mcisi ni n işledi ği bel ge gözük mekt edir. < SURFACEPROPERTY> Bil gi: Burada i ml enen parseller kadastro müdürlüğünce pl ani metri k geometri k ol arak t espit edil miş mekânsal referansları alansal ol an varlı klardır. Tapu küt üğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağı msı z ve sürekli hakl arı n pl ani metri k geo metri k bil gileri parsel_üst ü öğesi içerisi nde i mlenmi ştir. İrtifak hakkı nı n pl ani metri k geo metri k ol mayan bil gileri mali k_bil gi öğesi içerisi nde i ml enmi ştir. <POLYGON> < / SURFACEPROPERTY> Genel dış çözüml enmi ş: DTD i ml e mesi ayrı bir dosya şekli nde düzenlenerek yapılan varlık ata mal arı dır. Genel dış çözüml enme mi ş:.xml uzantısı harici ndeki bel gelere yapılan atıflardır. Aşağı daki iml e me, başka yerdeki resi m. gif dosyası na yapılan başvur uyu göster mekt edir. 44

57 <! ENTI TYresi msyste M resi m. gif NDATA GI F> Para metre i ç çözü ml en mi ş: Bu para metreleri kullanarak DTD i çerisi nde tekrarlanan i ml e mel eri önl e me mi z mü mkün ol makt adır. Varlı ğı n i çeri kleri ( yani, yer değiştirdi ği meti n) DTD ni n sonuna, para metre varlık başvurusu aracılığı ile ekl enir. Genel biçi maşağıdaki gi bi dir. <! ENTI TY %varlıkadı varlıkdeğeri > Para metre dış çözü ml enmi ş: Dı ş DTD alt kü mesine benzer şekil de çalışır. Genel bi çi maşağı daki gi bi dir. <! ENTI TY %varlıkadı SYSTE M Syst e mliteral > Syste mliteral, varlık verisi ni i çeren dosyanı n yeri ni açı klayan bir siste m hazır bil gisi dir. Varsayılan dur umda, t üm XML değerleri di zedir. Varsayılan dur um para metreleri ni değiştir mek i çi n, önce datat ypes ad boşl uğu i çi n bir kısalt ma t anıml an ması gerekmekt edir. Bu, en uygun ol arak, aşağı daki kod satırını XML bel gesi ndeki biri nci düğü mden önce ekl eyerek mü mkün olabilir. <?x ml: na mespace ns= urn:sche mas- mi crosoft-com: dat at ypes prefi x= dt?> Daha sonra, açılış eti ketinde dt:dt = <dat at ype> i ml eyerek herhangi bir düğü m i çi n bir veri t ürü belirlenebilir. Buradaki <datat ype> Mi crosoft işle mcisi tarafı ndan destekl enen zengi n XML veri t ürleri listesi nden veya W3C XML 1. 0 öneri listesi nden alı nan bir değerdir. Veri t ürleri daha sı k olarak XML kodunda değil, DTD l erde ya da şe mal arda bul unur. Veri t ürleri DTD i çi nde i ml endi ği nde, çözücüye, değerleri belirli t ürlere uy mayan bir ya da daha fazla alan içeren herhangi bir bel geyi reddet mesi ni bil dirir XML ile Ġ ml enen Bel geleri n Görünt ül enmesi Genişletilebilir işaretleme diliyle i ml enen belgel eri n gör ünt ülenmesi nde aşağı da sıralanan yönt e ml er kullanılır [23]. 45

58 Bel geleri Basa maklı Bi çe m Sayfası ( Cascade St yl e Sheet- CSS) kullanarak gör ünt üle mek, Bel geleri veri bağl a ma ve Veri Kaynağı Nesnesi ( Dat a Source Obj ect-ds O) yönt e mi kullanarak görünt üle mek, Bel geleri, Bel ge Nesne Modeli ( Docu ment Obj ect Model- DOM) ko mut dosyaları kullanarak görünt üle mek, Bel geleri, Genişletilebilir Bi çe m Sayfası ( Ext ensibl e St yl esheet Language-XSL) kullanarak görünt üle mek. W3 C kur umu t arafı ndan geliştirilen ve i ki uyarla ması ol an CSS hem HT ML sayfaları ndaki el e manları for matla makt a, he m de XML dokü manı nı n gör ünt ülenmesi ni sağl a makt adır. Biri nci düzey basa maklı bi çe m sayfaları CSS1 ve iki nci düzey basa maklı biçe msayfaları CSS2 olarak bilinmekt edir. Basa maklı bi çe m sayfasını yaratı p XML bel gesi ne bağl a mak, bel geni n öğel eri nasıl göster mesi gerekti ği ni tarayıcı ya anl at manı n bir yol udur. Bir basa maklı bi çe m sayfası ol uşt ur manı n te mel adı ml arı şunl ardır. Bi çe msayfası dosyası oluşt ur mak, Bi çe msayfası nı XML belgeleri ne bağl a mak. CSS ile özelliklere farklı birçok düzeyde değer at anabilir. CSS ile yönetilebilen para metreler şunl ardır. Gör ünt ü özellikleri, Yazı tipi özellikleri, Ar ka alan özellikleri, Meti n başlı ğı ve doğrult u özellikleri, Kut u özellikleri. Bi r basa maklı biçe msayfası aşağı daki şekil de örnekl endirilebilir. 46

59 /* File Na me: Invent ory01. css */ BOOK {display: bl ock; mar gi n-t op: 12pt; font-size: 10pt } TI TLE {font-st yle:italic} AUTHOR {font- wei ght: bol d} Veri bağl a ma, HT ML sayfası i çi nden bir XML bel gesi ni gör ünt üleyen t ekni ktir. HT ML sayfası na bir XML bel gesi bağl adı ktan sonra, span ya da tabl e gi bi standart HT ML öğel eri tek t ek XML öğel eri ne bağl anır. Ar dı ndan, HT ML öğel eri bağl andı kları XML öğel erini n içeri ği ni ot omati k olarak görünt üler. Internet Expl orer 5 de (ve daha üst ü) HT ML sayfası açıl dı ğı nda, yerleşi k XML işle mcisi XML bel gesi ni okuyup çözü ml er. Ayrıca Internet Expl orer 5 ( ve daha üst ü), DSO ol arak bilinen ve XML verisi ni depol ayan ya da önbellekleyen bir pr ogra ml a ma nesnesi de yaratır (kayıt ve alanlar topl ul uğu olarak depol ar). Veri bağl a mayl a birlikte bir DTD kullanıl ması; bel geyi geçerli yapmakla beraber, DSO nun önbelleklenen kayıt kü mesi ni, belgedeki öğel erden uygun şekil de ol uşt urduğuna e mi n ol unması nı da sağl ar. Te mel adı ml ar aşağı daki gi bi sıral anabilir. Sayfaya veri adası olarak bilinen XML adlı bir HT ML öğesi ekle mek, XML HT ML öğesi ni boş bırakı p yal nızca XML bel gesi ni n URL ni ekle mek, HT ML öğel eri ni XML öğel eri ne bağl a mak, Tabl o biçi mi nde düzenl en mi ş verileri bağl a ma, Tek kayıt verisi bağla ma. DSO, XML verisi ni bir kayıt kü mesi ol arak depol adı ğı ndan yal nızca si metri k kayıt kü mel eri olarak yapılandırıl mış XML bel geleri ni gör ünt üle mek içi n kullanışlıdır. 47

60 3. 6 XML ile Ġl gili Teknol ojiler DTD Bel geni n belirli bir yapıya ya da st andart kü mesine uygun ol duğundan emi n ol mak içi n, yapı yı t anı ml ayan bir DTD hazırlanarak, XML i şle mcisi ni n ( Mi crosoft İnternet Expl orer 5 ve daha üst ündeki işle mci gi bi) bel geni n yapı ya uygun ol up ol madı ğı nı denetle mesi sağl anır. Bir DTD yarat mak ve bunu t üm bel gelere ekle mek; bu bel geleri n istenilen yapı ya uy ması nı, kullananl arı n gelişi güzel yeni öğel er ekl e me mesi ni, bil gi yi hatalı sırada yerleştir me mesi ni, özniteliklere hat alı veri t ürleri at a ma ması nı sağlar [23]. DTD l er; XML, HT ML, CSS ya da di ğerleri nden değişi k bir sözdi zi mi ne sahi ptir. DTD mekani z ması, XML t eknol ojisi yerine, EBNF kuralları kullanılarak tanı ml an mı ştır. XSL, XPATH ve XML Şe ma Tanı mı ( XML Sche ma Defi niti on- XSD) t eknol ojileri ni n aksi ne EBNF kuralları yla tanı ml anan DTD mekaniz ması, i yi ol uşuml u ol an XML belgesi ndeki işaretle me biriml eri ni n t anı ml arı nı n yapıl ması nı sağlar. Bir kişi ya da grubun he m XML bel geleri, he m de onl arı kullanan büt ün pr ogra ml arı yarattığı yerel uygul a mal arda, sıkça DTD l er hazırla mak sor un çı kart maz. Ancak, uygula manı n kapsa mı genişledi kçe, DTD kullanı mı nın değeri de belirgi nleşir. Bel geni n yapısı nı t anıml ayan, bel geni n öğeleri ni n öznitelikleri ni n ve di ğer özellikleri ni n bil diri ml erini i çeren DTD, bel genin giriş böl ümüne ekl enebil di ği gi bi (iç DTD), ayrı bir dosya ol arak da düzenl enebilir (dış DTD). Bi r DTD aşağı daki işaretleme bil diri mt ürleri ni içerebilir: Öğe t ürü bil diri mi: Belgeni n i çerdi ği öğe t ürleri ni, öğel eri n sıralanışını ve öğel eri n içeri k belirle meleri ni belirtir. Aşağı daki genel biçi me sahi ptir. <! ELE MENT öğeadı öğeiçeri ği > <! ELE MENT Bİ NADURUMU ( #PCDATA) > Öznitelik listesi bil diri mi: Belirli bir öğeyl e ilişkili t üm öznitelikleri t anı ml ar. Aşağı daki genel biçi me sahi ptir. 48

61 <! ATTLI ST öğeadı özniteli ktanı mı > <! ATTLI ST parsel _bil gi yeni CDATA #REQUI RED> Varlı k bil diri ml eri: Sı k kullanılan meti n bl okl arını depol a mak ya da belgedeki XML il e il gili ol mayan veri yi birlikte çalıştır mak i çi n kullanılır. Böl üm 2. 4 de ör nekl endiril miştir. Se mboli k gösteri m bil diri ml eri: Veri bi çi mi ni t anıml a mak ya da belirli bir bi çi mi işle mek i çi n kullanılacak pr ogra mı belirtir. Aşağıdaki ör nekt e DTD de bildirilen ENTI TY, kaynak öznitelik değeri ni n çözüml en me mi ş bir varlığı n adı yl a eşleş mesi gerekti ği ni bildirir. <! ELE MENT resi m EMPTY> <! ATTLI ST resi mkaynak ENTI TY #REQUI RED> <resi mkaynak= Logo /> İşle myönergeleri: Böl üm 2. 4 de örnekl endiril miştir. Yor uml ar: Böl üm2. 4 de ör nekl endiril miştir. Para metre varlık başvuruları: Böl üm2. 4 de örneklendiril miştir. Ayrı ca, bir dış DTD alt kü mesi veya he m dış he m de i ç DTD alt kü mesi kullanılabilir. Bir dış DTD alt kü mesi kullanmak, bir grup bel geni n ortak DTD yi kullandı ğı dur uml arda avant ajlıdır. Bir i ç DTD ör neği aşağı da veril diği şekil de ol abilir. <?xml versi on= 1. 0?> <! DOCTYPE SI MPLE [ <! ELEMENT SI MPLE ANY> ] > <SI MPLE> bu basit bir xml bel gesi dir. </ SI MPLE> Bi r dış DTD örneği de aşağı da verildi ği gi bi olabilir. <?xml versi on= 1. 0?> <! DOCTYPE SI MPLE SYSTE M Si mpl e. dt d > <SI MPLE> bu basit bir xml bel gesi dir. </ SI MPLE> 49

62 Si mpl e. dt d dosyası içeriği ise aşağı da verildi ği gi bi dir. <! ELEMENT SI MPLE ANY> DTD i çerisi nde kullanılabilen XML biri ml eri nde aşağı daki tanı ml ar kullanılır. El e man Ti p Tanı ml arı ( ELE MENT): El e manl arı n sıraları nı, içeri kleri ni ve i çeri k türleri ni tanı ml ar. Özellik Listesi Tanı mı (ATTLI ST): Özellikleri n adl arı nı, t ürleri ni, hangi el e man içerisi nde kullanılacakl arını ve varsayılan değerlerini tanı ml ar. Varlı k Tanı mı ( ENTI TY): Farklı t ürdeki verileri n ve değerleri n XML dokü manl arı i çerisi nde, kısa ve hı zlı şekil de kullanılabil mel eri ni sağl ayan yer tut ucul arı yani varlıkları tanı ml ar. Not asyon Tanı mı ( NOTATI ON): Ayrıştırıl ma mı ş ses, resi m, vi deo gi bi harici içeri kleri n tipleri ni tanı mlar. İşle msel Ko mutlar: XML bildiri mi ve özel a maçl ar içi n kullanılırlar. Yor um Satırları: DTD biri ml eri hakkı nda bilgi ver mek a macı yla yazılan, hatırlat ma veya not niteliği ndeki açı klayıcı satırlardır. El e man tip tanı ml arı aşağı da sıralanan tiplerde içeri ğe sahi p olabilirler. Bunl ar: Nor mal içeri ğe sahi p, Sadece karakter veri ye sahi p, Karışı k içeri ğe sahi p, Her hangi bir içeri k türüne sahi p, Hi çbir içeri k türüne sahip ol mayan. El e man sıra ve sayı belirteçleri de şunl ardır. : Veya anla mı na gelir ve sıra belirt mez (seçenek belirtir). 50

63 , : Ve anl a mı na gelir ve sıra belirtir (seçenek belirt mez). () : Ele manl arı n grupl an ması nı sağlar. Ör neği n; A* : Sıfır veya daha fazla Aiçerir (opsi yonel A). A+ : Bir veya daha fazla Aiçerir (en az bir tane A) A? : Sıfır veya bir tane A i çerir (en fazla bir tane A). A, B : Adan sonra B gelir. A B : Aveya B den birisi ni içerir. Özellikler, başlangı ç eti ketleri nde veya boş el e man eti ketleri nde kullanılan, el e manı n veri yapısı nı genişleten i si m değer çiftleri dir. Özellik varsayılan bildiri ml eri, özellikleri n gerekli ol up ol madı kları nı ve gerekli ol madı kları t aktirde al acakl arı sabit değerleri belirle me mi zi sağl arlar. El e man özellikleri ne ait 4 ti p varsayılan bil diri mi vardır. #I MPLI ED : Özelliğe varsayılan değer atanabilir. #REQUI RED : Özelliğe varsayılan değer atanamaz. #FI XED : Bil diri mt ürüne göre özelliğe varsayılan değer atanmak zorundadır. : Varsayılan olarak belirtilen değer atanır. Özellik isi ml eri t anı ml andı ktan sonra, özellik değerleri ni kısıtlayacak özellik t ürleri belirtilir. Özellik türleri şunl ardır. CDATA : Karakt er veri içerir. ENTI TY : Bir tane ayrıştırıl mış varlık adı içerir. ENTI TI ES : Birden çok ayrıştırıl mış varlık adı içerir. ID : Eşsiz tek anla mlı bir tanı ml ayı cı olan XML adı içerir. 51

64 IDREF : Eşsiz bir tanıml ayı cı olan referans bilgisi içerir. IDREFS : Eşsiz bir tanıml ayı cı listesi ne olan referans bil gisi ni içerir. NMTOKEN : Bir tane XML isi msi mgesi içerir. NMTOKENS : Bir tane XML isi msi mgesi listesi içerir. NOTATI ON : DTD de bil dirilen bir notasyonun adı nı içerir. ENUMERATI ON : Bir özelliği n alabileceği değerleri n listesi ni içerir XSD XSD, W3 C t arafı ndan t anı ml anan XML şe ma dilidir. XML şe ma dili nde yazılan bir XML şe ması, ta ma men XML dili ni n kendi i çi nde t anı ml anır. XSD; 1999 yılı nda W3 C t arafı ndan geliştiril meye başlanmı ştır. Bi r önceki şe ma t eknol ojisi ol an XDR ni n ( XML Dat a Reduce) bir üst sürümüdür [16]. DTD ni n aynı a maçl a geliştiril miş ol an XSD t eknol ojisi ni n alt yapısı n büt ünüyl e XML t eknol ojisi kullanılarak ol uşt urul ması sayesinde; el e man, özellik, i çerik t ürü ve içeri k sırası nı n yanı sıra, kar maşı k veri ti pleri üzeri nde ve sıraları nda da tanı ml a ma yapıl ması na i mkân vardır. DTD mekani z masında ol mayan genişleyebilirlik ve ayrıştırılabilirlik avant ajına da sahi ptir. DTD mekani z ması nda basit ol arak el e man ve özellik t ürleri t anı ml anabilirken, şe mal arla çok daha kar maşı k yapılar t anıml anabilir. DTD mekani z ması sadece genel t anı ml a mal ara i mkân verirken, şe mal arda he m genel he m de yerel t anı ml a mal ar mü mkündür. Genel bir şe ma t anı mı t üm bel ge i çi n geçerlidir. Yerel bir şema t anı mı, bel geni n bir kıs mı i çi nde belirli bir bağl a mda geçerlidir. Bu, benzer adlı öğel eri n farklı bağl a ml arda kullanıl ması nı mü mkün kılar. XML şe mal arı yla bir öğeni n i çeri ği ni n nasıl kullanıl dı ğı üzeri nde t a m bi r deneti m sağlanabilir. XML Spy veya. NET şe ma edit örü benzeri geliştir me pr ogra ml arı kullanmak, şe ma yarat ma süresi ni kısalttığı gi bi şe mal arı n yöneti ml eri ni de kol aylaştırır. Te mel bir şe ma yarat mak ve kullanmak içi n gerekli adı mlar aşağı da listelenmi ştir. Bi r şe ma bel gesi yaratmak: Aşağı daki ör nek iml e mede bir şe ma bel gesi ni n başlı k kıs mı gözükmekt edir. 52

65 <?x ml versi on="1. 0" encodi ng=" UTF- 8"?> <xsd:sche ma xml ns: xsd="htt p:// www. w3. or g/ 2001/ XMLSche ma" target Na mespace="htt p:// apu_kadastro. gov/t kgml " xml ns:t k="htt p:// www. t apu_kadastro. gov/t kg ml " xml ns: gml ="htt p://www. opengis. net/ gml " xml ns: xli nk="htt p://www. w3. org/ 1999/ xli nk" versi on="3. 0"> Yaratılan şe mayı bir XML bel gesi yle birleştir mek: Aşağı daki ör nek i ml e mede bir XML bel gesi ni n ilgili şe maya bağl antısı gözükmekt edir. <?x ml versi on="1. 0" encodi ng=" UTF- 8"?> <pafta xml ns="htt p:// www. opengis. net/ gml " xml ns: gml ="htt p://www. opengis. net/ gml " xml ns: xli nk="htt p:// www. w3. org/ 1999/ xli nk" xml ns: xsi ="htt p:// www. w3. org/ 2001/ XMLSche ma-i nstance" xsi:nona mespacesche malocati on="t apukadastrose ma. xsd"> Şe maya bel gelendir me niteliği nde açı kla mal ar ekl e mek: Aşağı daki ör nek i ml e mede bir şe ma bel gesi ndeki bel gelendir me bilgileri gözük mekt edir. <xsd: annot ati on> <xsd: appi nfo>t apukadastro. xsd </ xsd: appi nfo> <xsd: document ati on xml :lang="tr"> Tapu ve Kadastro ici n GML Se masi </ xsd: document ati on> </ xsd: annot ati on> <!-- Tani ml a mal ari n GML Varli k se masi ndan alinmasi --> <!-- ===================================================== Genel ele man tani ml a malari ===================================================== --> Şe ma dili ni n, XML belgel eri nde birden çok şema kullanılabil mesi i çi n sunduğu tekni kler aşağı da sıralanmı ştır [24]. Bi rden çok şe ma dosyası nı ekl e me t ekni ği (incl ude): Aşağı daki örnekt e, kadastro ve tapu şe mal arını n eklendi ği gözük mektedir. <?x ml versi on="1. 0" encodi ng=" UTF- 8"?> <xsd:sche ma xml ns: xsd="htt p:// www. w3. org/ 2001/ XMLSche ma" target Na mespace=" apu_kadastro.gov/t kgml " xml ns:t k="htt p:// www. t apu_kadastro. gov/t kgml " 53

66 xml ns: gml ="htt p:// www. opengis. net/ gml " xml ns: xli nk="htt p://www. w3. org/ 1999/ xli nk" versi on="3. 0"> <i ncl ude Sche mal ocati on=" apu_kadastro. gov/t kgml/ kadastro. xsd"/> <i ncl ude Sche mal ocati on=" apu_kadastro. gov/t kgml/tapu. xsd"/ > Bi rden çok şe ma dosyasını al ma t ekni ği (i mport): Aşağı daki ör nekt e, GML i n varlık şe ması nı n alındı ğı gözük mekt edir. <xsd:i mport na mespace="htt p:// www. opengis. net/g ml " sche malocati on="../../base/feat ure. xsd"/ > Ekl e me t ekni ği (şe ma dosyaları nı ekl e mek); t ek bir XML bel gesi ni n birkaç dosyaya böl ünmüş geniş bir şe manı n parçaları nı birleştirmesi istendi ği nde kol aylaştırıcı ve yararlı bir yönt e mdir. Al ma t ekni ği (birden çok şe ma dosyası al mak); çok sayı da şe madaki şe ma t anı ml arı yeni den kullanıl mak istendi ği nde yararlıdır. Şemal ar, bir bel geye alı nı p, birden çok hedef ad al anı ndaki şema t anı ml arı birleştirilerek t ek bir bel ge i çi nde kullanılabilirler. XML şe mal arı nın kısıtladı ğı işaretle me biri ml eri şunl ardır. El e manl ar: Şe mal ar, el emanl arı n basit ya da karmaşı k t ürde ol up ol madıkl arı nı belirleyi p, el e manl arı n bu kısıt a uygun ti pte, sayıda ve sırada i çeri k bul undur up bul undur madı kları nı kontrol ederler. Özellikler: Şe mal ar, özellikleri n t ürleri ni belirler ve t ürleri ne uygun i çeri ğe sahi p ol up ol madı kları nı kontrol ederler. Şe ma t eknol ojisi nde, 19 u basit ol mak üzere t opla m 44 t ane veri ti pi bul un makt adır [16]. Progra ml a ma dillerinde sı kça kullanılan te mel türler olan basit türlerden, Kı sıtlama tekni ği, Li ste kullanma tekni ği, Bi rleştir me tekni ği. kullanılarak di ğer türler yaratılır. Şekil 3.1 de basit şe ma veri türleri gösteril miştir. 54

67 Basit t ürler üzeri nde uygul anabilecek 12 t ane kısıt vardır. Di kkat edil mesi gereken nokt a, her kısıtın her basit t ür üzeri nde uygul ana mayacağı dır. Şe mal arda t anı mlı tipler üzeri nde uygul anabilecek kısıtlamal ar ise şöyl e sıralanabilir. enumerati on : Belirli bir değer kü mesi ni t anı ml ar ve el e man değeri ni n sadece o kü medeki değerlerden seçil mesi ne i zi n verir. fracti ondi gits : Ondalı k ti plerden türeyecek basit t ürleri n, al abileceği en fazla ondalı k basa mak sayısı nı kısıtlar. Sayısal olarak 0 veya daha büyük değer içerir. <xsd:si mpl etype na me="bi nadurumuti pi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: enumerati on val ue="yok"/ > <xsd: enumerati on val ue=" must akil"/ > <xsd: enumerati on val ue="kat mul ki yeti"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> maxexcl usi ve : Sayısal veri ti pleri nden birisi nden t üreyecek basit t ür değerleri ni n üst sı nırından küçük olan değerleri belirtir. <xsd:si mpl etype na me="paftanoti pi"> <xsd:restriction base="xsd:i nteger"> <xsd: mi nexcl usi ve value="1"/ > <xsd: maxexcl usi ve value="200"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> maxincl usi ve : Sayısal veri ti pleri nden birisinden t üreyecek basit t ür değerleri ni n üst sı nırından küçük veya ona eşit olan değerleri belirtir. <xsd:si mpl etype na me="adanoti pi"> <xsd:restriction base="xsd:i nteger"> <xsd: mi nincl usi ve value="1"/ > <xsd: maxi ncl usi ve value="500"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> 55

68 Şe ma Basit Veri Tipleri ġekil 3. 1: Şe ma Basit Veri Ti pleri 56

69 maxlengt h : Karakt er veri ti pleri nden birisi nden t üreyecek ol an basit tipl eri n al abileceği en fazla karakter sayısı nı belirtir. <xsd:si mpl etype na me="babaaditipi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: mi nlengt h val ue="1"/ > <xsd: maxlengt h val ue="20"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> mi nexcl usi ve : Sayısal veri ti pleri nden birisi nden t üreyecek basit t ür değerleri ni n alt sınırından büyük olan değerleri belirtir. mi nincl usi ve : Sayısal veri ti pleri nden birisi nden t üreyecek basit t ür değerleri ni n alt sınırından büyük veya ona eşit olan değerleri belirtir. mi nlengt h : Karakt er veri ti pleri nden birisi nden t üreyecek ol an basit türleri n al abileceği en az karakt er sayısı nı belirtir. Pattern : Karakt er veri ti pleri nden birisi nden t üreyecek ol an basit türleri n içer mesi gereken karakterleri n uy ması gereken deseni belirtir. For matlı veri kontrolleri nde kullanılır. <xsd:si mpl etype na me="parsel noti pi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: pattern val ue="([0-9]{1, 2})-([0-9]{1, 3})-([0-9]{1, 3}) "/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> Total Di gits : Ondalı k ti plerden t üreyecek basit t ürleri n, alabileceği basa makl arı n t opl a m sayısı nı kısıtlar. Sayısal olarak 0 veya daha büyük bir değer içerir. <xsd:si mpl etype na me="hissetipi"> <xsd:restriction base="xsd: deci mal"> <xsd:t otal Di gits val ue="5"/ > <xsd:fracti ondi gits value="4"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> 57

70 whitespace : Türeyecek basit ti pleri n i çerdi kleri değerleri n i çerisi nde yer al an boşl uk karakt erleri ni n (#x9, #Xa, #Xd, #X20) yönetil mesi ni sağl ar. Üç değer al abilir (preserve, replace, collapse). <xsd:si mpl etype na me="bosl ukti pi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: whitespace val ue"collapse"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> XML şe mal arı nda, başka alt el e manl arı ve özellikleri içerebilen el e manl ar, kar maşı k üst düzey el e man ol arak adl andırılırlar. Üst düzey el e manl arı n t anı ml anabil mesi, dokü man yöneti mi ni kol aylaştırır. Basit t ürlerde ol duğu gi bi kar maşık t ürleri kullanmanı n çeşitli yolları vardır. Bunl ar şu şekil de sıralanabilir. Nor mal kar maşı k t ürler: Tanı ml anan bu t ürler başka bir el e man t anımı nda kullanıla mazl ar. Modül er yapı daki kar maşı k t ürler: Tanı ml anan bu t ürler başka bir ele man tanı mı nda kullanılabilirler. Kar maşı k t ürlerle genişletil miş kar maşı k t ürler: Başka kar maşı k t ürleri te mel al arak t üretilirler. Genişletil me tekni ği üzeri ne kurul muşt ur. Kar maşı k t ürlerle kısıtlanan kar maşı k t ürler: Başka kar maşı k t ürleri t e mel al arak türetilirler. Kısıtlama tekni ği üzeri ne kurul muşt ur. Basit i çeri k kullanılarak ol uşt urulan kar maşı k t ürler: si mpl econt ent şe ma el e manı kullanılarak ol uşturul urlar. Genişletil miş ve kısıtlanmı ş t ürde olabilirler. İçeri ği ol mayan kar maşı k t ürler: İçeri ği ol mayan ( boş) kar maşı k türleri ol uşt ur mak a macı yla anytype ele manı kullanılır. XML şe mal arı nda kullanılan özel kar maşı k t ür elemanl arı aşağı da gösterilmi ştir. mi noccurs : Şe ma el emanı nı n XML dokü manı ndaki ol ması gereken en az sayı yı ifade eder. 58

71 maxoccurs : Şe ma el emanı nı n XML dokü manındaki ol ması gereken en f azl a sayı yı ifade eder. Any : Şe ma el e manl arını n herhangi bir sırada yer al abileceği ni fakat her el e manı n bir kere kullanıl ması gerekti ği ni ifade eder. All : Şe ma el e manl arını n herhangi bir sırada yer al abileceği ni fakat her el e manı n mutlaka ve sadece bir kere kullanıl ması gerekti ği ni ifade eder. Choice : Şe ma ele manları ndan biri ni n ya da di ğeri ni n yer alabileceği ni belirtir. Sequence : Şe ma ele manl arı nı n ta mbir sırada olması gerekti ği ni ifade eder. Group Na me : Şe ma kar maşı k t ürleri nden veya şe ma gr upl arı ndan atıf yapılan, şe ma grupl arı nı n tanı ml an ması nı sağlar. Group reference : Şema kar maşı k t ürleri nden şe ma gr upl arı na referans veril mesi ni sağlar. XSD t eknol ojisi yle beraber birçok al andaki disipli nler, kendileri ne özgü bir şe ma ol uşt ur ma ve XML t abanlı ol arak ol uşt urdukl arı modellere göre verilerini i ml e me çalış ması başlat mıştır DOM DOM, bir XML bel gesi ni n farklı bileşenleri ne karşılık gel en bir progra ml a ma nesnel eri kü mesi nden oluşur. DOM, XML verisini XML bel gesi ni n hi yerarşi k yapısı nı yansıtacak şekilde öğe t üründe bir hi yerarşi i çi nde depol ar. Bu nedenl e herhangi t ürde bir XML bel gesi ni (bir kayıt kü mesi ol arak yapılandırıl mış ol an ya da ol mayan) gör ünt üle mek ve öğel er, öznitelikler, işle m yönergel eri, yoruml ar, varlı k ve si mgesel gösteri m bil diriml eri dâhil bir XML belgesi ni n t üm bileşenleri ne eriş mek içi n DOM l ar kullanılabilir. DOM kullanarak bir XML bel gesi ne eriş mek içi n, XML bel gesi ni n bir HT ML sayfası na bağl anması gerekir. DOM da XML bel gesi ni t e msil eden pr ogra ml a ma nesnel eri ne düğü ml er denir. Bir HT ML sayfasında veri adası yarat mak, Internet Expl orer 5 in ( ve daha üst ü) he m DSO ( doğr udan veri adası nı n ki mli ği t arafı ndan 59

72 temsil edilir) he m de DOM ( DSO nun XML docu ment üyesi aracılığı yla erişilir) yarat ması na neden ol ur. XML gör ünt ülerken XSL kullanmak bir CSS kullanı mı na göre daha güçl ü ve esnektir. CSS yal nızca XML öğel eri ni n bi çi ml endiril mesi ni sağl arken, XSL bi çe m sayfası çı ktı üzeri nde t am bir deneti m verir. Özellikle XSL gör ünt üle mek i stenen XML verisi ni herhangi bir düzen ya da sırada sun mak ve özgürce bil gi ekl e mek ya da bil gi yi değiştir mek içi n veri yi t a m ol arak seçebil meyi sağl ar. XSL, XML bileşenleri ne ( öğel er, öznitelikler, yoruml ar ve işle m yönergeleri gi bi) erişi m hakkı verir. XML verisi ni kolaylı kla sıraya sokup süz meyi ve bi çe m sayfasına ko mut dosyaları ekl e meye i mkân ver mesi ni n yanı sıra, bil gi ye ul aş mak i çi n çağırabilecek kullanışlı yönt e ml er sunar. XSL bi çe m sayfası, CSS deki gi bi kurallar ekl e mek yeri ne, her biri XML belgesi ndeki belirli bir dalı gör ünt üle mek i çi n bil gi içeren bir ya da daha çok şabl on içerir. Te mel adı ml ar aşağıdaki gi bi sıralanabilir. XSL bi çe msayfası dosyası yarat mak. XSL bi çe msayfası nı XML bel gesi ne bağl a mak. XSL; filtrele me, hesapl a ma, birleştir me ve sırala ma gi bi işle ml erle, XML dokü manl arı nı for matlayıp başka t ürdeki dokü manl ara dönüşt ür mekt edir. Bi r XML bel gesi nden bil gi ni n çıkarılabil mesi ve gör üntül enebil mesi ni sağl ayan kuralları tanı ml ayan XSL aşağı da sıralanan teknol ojileri içerir [25]. XSL Dönüşt ürücül eri ( XSL Transfor mati ons- XSLT), XML Pat h ( Xpat h), XSL For matting Obj ects ( XSL- FO) XSLT, XPat h, XPoi nter, XLi nk, Na mespaces, SVG, RDF ve UML XSLT ve XML Yol Dili ( XML Pat h Language-XPat h), XSL i n alt bölü ml eri dir. XSLT dili; XML dokümanl arı nı n, başka XML dokü manl arı na, HT ML sayfaları na, XML t eknol ojisi kullanılarak yazılan WML ( Wi reless Mar kup Language) sayfaları na, PDF ( Portable Docu ment For mat), CSV ( Co mma Separated Val ues) vb. 60

73 for mattaki dokü manl ara veya Del phi, Java vb. dilleri n kaynak kodl arını i çeren dosyalara dönüşt ürül mesini sağlar [25]. Haritaları n üreti m esnasındaki kart ografi k öt eleme genelleştir mesi değişi k XSLT dönüşüml eri yle yapılabilmekt edir. Yapılacak son bir dönüşüml e de, el deki GML il e i ml enmi ş harita verilerini n SVG ko mutları na çevril mesi mü mkün ol abil mekt edir [26]. XPat h; erişi mi ve konu m yolları nı kullanarak XML bel gesi ndeki ağaç düğü ml eri nde gezi nmeyi sağl ayan t eknol oji dir. XPat h; XML gi bi hi yerarşi k bir yapı ya sahi p ol mayı p, karakt er t abanlı sor gul a ma dilidir. Yedi tane düğü m ti pi ile çalışan XPat h teknol ojisi, dokü man el emanl arı na erişirken kendisine özel birçok karakt er ve eksen kullanır. W3 C kur umunun belirlemi ş ol duğu i ki t ane XSLT sür ümü var dır. XSLT ve XPath 16 Kası m1999 da kesi n öneri hali ne gel mi ştir. XSLT; XML i n kol ay anl aşılır sözdi zi mi ni, güçlü bir ko mut yaz ma mekani z ması nı ve bel gede navi gasyon i çi n basit bir yol ol uşt urma yakl aşı mı nı bir araya getirerek pr ogra mcı ol mayanl ar içi n bir köpr ü işlevi gör ür. XSLT; XML bel geleri ni dönüşt ür mek i çi n kullanılan bir yardı mcı dil dir. Dönüşüm i şle mi ni n çı ktıları aşağı da listelenenl erden herhangi biri olabilir. XML Bel gesi, HT ML Bel gesi (yaygı n olan uygul a madır), Meti n dosyası ( Uni code), PDF dosyası, Java komut dili ile yazılmı ş progra mkodunu içeren bir dosya, ASP dosyası, Başka bir progra ml a ma dili veya başka bir dosya tür ü. Aşağı daki XSLT i ml e me parçası XML bel gesi ni HT ML bel gesi ne çevir mekt edir. 61

74 <?x ml versi on="1. 0" encodi ng=" UTF- 8"?> <xsl:st ylesheet xml ns: xsl="htt p:// www. w3. org/ 1999/ XSL/ Transfor m" versi on="1. 0"> <xsl: out put met hod="html "/ > <xsl:templ ate mat ch="/ "> <TABLE wi dt h="80%" cellspaci ng="1" align="cent er"> <TR bgcol or ="dodgerblue"> <TH COLSPAN="7">PARSEL BI LGI SI (guncel)</ TH></ TR> <TR bgcol or ="dodgerblue"><th>parsel</ TH><TH>PAFTA</ TH> <TH>ADA</ TH><TH>ALAN ( m2) </ TH><TH>VASFI </ TH> <TH>I KTI SABI </ TH><TH>E ML- VRG- NO</ TH></ TR> <xsl:for-each select ="pafta/ parsel/ parsel _bil gi"> <xsl:if test =' e' "> <TR bgcol or ="li ghtsteel bl ue"> <TD><xsl: val ue-of select ="parsel no"/ ></ TD> <TD><xsl: val ue-of select ="paftano"/ ></ TD> <TD><xsl: val ue-of select ="adano"/ ></ TD> <TD><xsl: val ue-of select ="for mat-number(yuzol cumu,' ######' )"/ ></ TD> <TD><xsl: val ue-of select ="vasfi"/ ></ TD> <TD><xsl: val ue-of select ="i ktisabi"/ ></ TD> <TD><xsl: val ue-of select ="e ml kvrghesapno"/></ TD> </ TR> </ xsl:if> </ xsl:for-each> </ xsl:te mpl ate> </ xsl:st ylesheet > XSLT bir di zi operasyon ve yönetici yi, XPat h ise seçi m ve başvuru kesi nliği sağl ar. XPat h, XML bel geleri nin belirli parçaları na ul aşmak i çi n kullanılan XML ol mayan bir dil dir. XPat h kullanılarak bir bel gede belirli yapılara başvuran deyi ml er yazılabilir. Bu deyi ml er, bir girdi bel gesi nde öğeleri eşleştir mek ve seç mek, onu bir çı ktı bel gesi ne kopyal amak ya da öğel eri daha ileri bir bi çi mde işlemek i çi n kullanılabilir. XPoi nter ( XML Poi nter Language), bir XLi nk in ( XML Li nki ng Language) bağl andı ğı konu mu t anı ml a mak i çin bir bel geni n belirli kısı ml arı nı tanı ml arken XPat h ı kullanma i şlevi ni kullanır. XPat h ayrıca, basit aritmeti k, di ze yöneti mi ve Bool e deyi ml eri ni de destekler. HT ML de t anı ml anan basit tek yönl ü bağl antılardan farklı ol arak, XML bağl antıları çok fazla geliş mi ştir. XLi nk ve XPoi nt er birbiri yle ilişkilidir. XLi nk nesnel er arası ndaki ilişki yi t anı mlar ( Ör neği n; köpr ü met ni başvurusu). XPoi nter, bir bel ge içi nde belirli yapılara nasıl başvurulacağı nı gösterir ( Ör neği n; sayfa i çleri ndeki i ç bağl antılar) [24]. 62

75 XML Na mespaces bel ge yapıları na kol ay erişi m sağl ar ve aynı adlı yapılar kullanabilen bel ge i çi ndeki ad al anı çakış mal arını önl er. Her yapı ya evrensel bir ad vererek, bir bel ge, birden çok ad al anı nda t anı mlanan işaretlemeyi kullanabilir. Ad al anı önekl eri, geçerli XML adl arı içi n olan kurallara uyar. SVG; grafi k kullanmaya i hti yacı ol an değişi k ad al anlı söz di zi ml eri içi n genel a maçlı bir t a ma ml ayı cı unsur ve öl çekl enebilir grafi kler i çi n XML söz di zi mi dir. SVG ni n içeri ği nde bul unanl arı aşağı daki gi bi sıral ayabiliriz [27]. Gr afi k objeler, İşaretler (Se mboller), Rast er et kile mel er, Fontlar, Ani masyonl ar. Sanal doku sayfaları nda SVG ni n kullanma şekilleri de aşağı da sıralandı ğı gi bi dir. Tek başı na SVG sayfaları olarak, Bi r sanal doku sayfası nı n içi nde bileşen olarak, Bi r sanal doku sayfası yla beraber kullanılarak, HT ML yi bir ele man olarak kullanan dış bağl anmal arla, CSS2 ve XSL ile beraber. SVG ni n yeni sürümünde ayrıca; koor di nat sisteml eri, dönüşüml eri, biriml er, bağl ar, ko mut dilleri, te mel bi çiml er, yazılar, filtrele me, renkl er, kullanıcı katılıml arı, met a veri, fontlar ve di ğer hususlar geliştiril miştir. Aşağı da SVG bel gesi ne ait bir i ml e me parçası örneği veril miştir. <?x ml versi on="1. 0"?> <! DOCTYPE svg PUBLI C"-// W3C// DTD SVG 1. 1// EN" " www. w3. org/ Graphi cs/ SVG/ 1. 1/ DTD/ svg11. dt d"> <svg wi dt h="750" hei ght="1000" viewbox=" " versi on="1. 1" 63

76 xml ns="htt p:// www. w3. org/ 2000/svg"> <! Harita içeri ği bu böl ümde i ml enir --> <desc>exa mpl e pol ygon01 - star and hexagon</ desc> <text x="200" y="35" font-fa mil y=" Ver dana" font-size="30" fill ="bl ue" > 1 nci Kadastral Pafta </text > <!-- Show outline of canvas usi ng 'rect ele ment --> <rect x="5" y="40" wi dth="750" hei ght ="850" fill ="none" stroke="red" stroke- wi dt h="1" / > <g transfor m="translate(5, 885)"> <g transfor m="r otate(-90)"> <a xlink: href ="1_pafta. doc"> <pol ygon fill ="li ght blue" stroke="darkbl ue" stroke- wi dt h="1" poi nts="5, 645 5, , , 645" / > </a> </ svg> SVG sadece sanal doku sayfaları i çi n grafi k f or matı değil, aynı za manda mobil araçlarda grafi kleri n görselleştiril mesi i çi n de uygundur. Mobil uygul amal ar i çi n, ot omati k genelleştir me adı ml arı nı da kapsayan SVG Basi c ( SVGB) VE SVG Ti ny (SVGT) ol mak üzere iki t ür SVG mevcutt ur. Veri t abanl arı nda bul unan GML bel geleri nden XSLT kullanılarak harita benzeri görselleştir me sağlayan SVG bel geleri el de et mek mümkündür. Buna bir alternatif de sanal doku servisleri dir [28]. RDF t eknol ojisi, sanal doku orta mı ndaki kaynakl arı t anı ml a mak, onl ara bir anl a msallık kazandır mak a macı yla geliştiril miş bir XML uygul a ması dır. RDF ye sanal doku orta mı nı n büyük bir böl ümünde kullanılan HT ML dili ni n, kaynakl arı n içeri ği nden çok gör ünt üsü ile il gilenmesi, sanal doku orta mı nı anl a msız bir veri a mbarı na çevirdi ği nden dol ayı ihtiyaç duyul muşt ur [16]. RDF t eknol ojisi, bir işaretleme veya f or matla ma dilinden daha çok, bir API dir ( Aplication Pr ogra mmi ng I nt erface). XML t eknol ojisi nde DOM kullanılarak dokü manl arı n işlenmesi, dokü manı n fizi ksel ağaç yapısı ile il gili dir. Fakat RDF teknol ojisi dokü manı n fizi ksel yapısı ile il gili değil, mantı ksal yapısı ile il gilenir. RDF kullanılarak, sanal doku sayfaları nda mantı ksal ara ma, filtrel e me ve kişiselleştir me işle ml eri gerçekl eştirilebilir. Ayrıca RDF il e bir sanal doku sayfası ndaki her t ürl ü kaynağı n ve i çeri ği n, dışarı dan yazılı ml ar t arafı ndan erişilir ol ması sağlanır. 64

77 RDF el e manl arı, kaynakl arla il gili çeşitli ifadel er belirtirler. Bu ifadel erde, her kaynak, bir ya da daha f azla özelliğe sahi ptir. Her özellik, bir özellik i s mi ni ve özelliği n değeri ni içerir. Dol ayısı yla bir RDF ifadesi üç kısı mdan ol uşur. Kaynak ( Subj ect), kaynak tanıtı miçi n ana açı klamadır, Özellik (Predicate), kaynağı detaylı tanıt mak içi n kullanılan biri mdir, Özellik değeri ( Obj ect). RDF; SVG bel gelerini n koor di nat met a verileri ni t anı ml a mak i çi n de kullanıl makt adır [29]. Aşağı daki ör nekt e koor dinat met a verisi ni i çeren bir SVG bel ge parçası nı n i ml e mesi görül mekt edir. <?x ml versi on="1. 0"?> <! DOCTYPE svg PUBLI C"-// W3C// DTD SVG 1. 1// EN" " www. w3. org/gr aphi cs/ SVG/ 1. 1/ DTD/ svg11. dt d"> <svg wi dt h="100" hei ght="100" viewbox=" " versi on="1. 1" xml ns="htt p:// www. w3. org/ 2000/svg"> <met adata> <rdf: RDF xml ns:rdf = " www. w3. org/ 1999/ 02/ 22-rdf-synt ax-ns#" xml ns:crs = "htt p:// www. ogc. org/crs" xml ns:svg="htt p://wwww. w3. org/ 2000/svg"> <rdf: Descri ption> <-- Koor di nat siste mi URI ile tanı ml anır --> <crs: Coor di natereferencesyste msvg:transfor m="r ot ate(-90)" rdf:resource=""htt p:// www. exa mpl e. org/srs/epsg. xml #4326"/ > </rdf: Descri pti on> </rdf: RDF> </ met adata> <! Harita içeri ği bu böl ümde i ml enir --> </ svg> UML, özellikle nesne yöneli mli di yagra ml ar çi z meye yarayan bir modelleme dili dir. OMG ( Obj ect Management Gr oup) standar dı ol an UML ni n 1999 yılında 1. 3 sürümü çı kmı ştır. UML kullanmanı n t e mel gerekçeleri nden biri iletişimdi r. UML süreçten bağı msı zdır. Yapılacak pr oj eni n t ürüne uygun bir süreç seçil mesi gerekir. Hangi süreç kullanılırsa kullanılsı n, ni hai analiz ve t asarı m kararları nı kaydet mek içi n UML kullanılabilir. UML di yagra ml arı aşağıda sıralanmı ştır [30]. Uygul a ma durumu di yagra ml arı, 65

78 Et kileşi mdi yagra ml arı, Paket di yagra ml arı, Dur um di yagra ml arı, Et ki nli k di yagra ml arı, Fi zi ksel di yagra ml ar, Sı nıf di yagra ml arı. Uygul a ma dur umu di yagra mı; ortak bir kullanıcı a macı ile bağl anmı ş bir senaryol ar kü mesi dir. Et kileşi m di yagra ml arı; nesne gr upl arını n belirli bir t ut um i çinde nasıl birlikte çalıştıkl arı nı açı klayan modellerdir. Paket di yagra ml arı; sınıflar ve araları ndaki bağı mlılıkları gösteren di yagra ml ardır. Dur um di yagra ml arı; belirli bir nesneni n i çi nde bul unabileceği ol ası t üm duru ml arı ve nesneye ul aşan ol ayl ar sonucunda nesneni n dur umunun nasıl değiştiği ni açı klar. Et ki nli k di yagra mı; koşull u ve paralel t ut uml ar içi n destekle et ki nli klerin sırala ması nı açı klar. Fi zi ksel di yagra ml ar; yazılı m ile t esli m edilen siste mdeki donanı mı n bileşenl eri ar ası ndaki fizi ksel ilişkiler ile bir siste mdeki muht elif bileşenlerle bu bileşenl eri n bağı mlılıkları nı gösterir. Sı nıf di yagra mı; siste mdeki nesne t ürleri ni ve araları ndaki çeşitli t ürden st ati k ilişkileri açı klar. Sı nıf di yagra mı kavra ml arı nı n açı kla ması Ek- A da verilen sı nıf di yagra mı nda bul unan gösteri ml erle örnekl endirilerek aşağı da sıralanmı ştır. Sı nıf: Üç böl ümden oluşan bir kut u şekli nde gösterilir ( pafta tanımı nı n yapıl dı ğı üç böl üml ü kutu). Nit eli kler: Sı nıf kut usunun ortası ndaki böl üme yazılan bil gilerdir ( parsel_bil gi sı nıfı içersi nde bul unan Paftano: paftanoti pi vb. gi bi). Operasyonl ar: Sı nıf kut usunun alt böl ümüne yazılan bil gilerdir. Genelle me: Üçgen şeklinde gösterilir ( pafta sı nıfı nı Feat urecollecti on sı nıfı na bağl ayan ok). 66

79 İşbirliği: Düz çi zgi şeklinde göst erilir ( pafta sınıfı nı parsel sı nıfına bağl ayan çi zgiler). Ni celi k: Mecburi ni celi k ( 1), seçi mli k ni celi k ( 0..1) veya çok değerli ni celik ( *) ol arak şekil de göst erilir ( parsel sı nıfını n i çerisi nde parsel _bil gi sı nıfı bir t ane me cburi vardır. parsel_bil gi sı nıfı i çersi nde ise gel parsel sı nıfı nı n ol up ol ma ması dur uma göre değişi klik gösterir. pafta sı nıfı nı nı n i çerisi nde birden fazla parsel sınıfı bul un makt adır). Rol adı: Sı nıfı n i çi nde bul unduğu gr ubun adı dır ( parsel _bil gi sı nıfı feat ure me mber üyesi dir). 67

80 4. UVDF VE GML 4. 1 UVDF BÖHHÜY de; sayısal paftalarda bul unacak detay ve öznitelikler ile bunl ara ait şekiller, detay ve öznitelik kat al oğu ( det ay t ablosu, öznitelik t abl osu, özniteli kler değer t abl osu vb.) ve işaret üreti m t abl osu ile t anı ml anmı ştır. St ereo model den yapılacak değerlendir meni n de, det ay ve öznitelik kat ol oğuna göre yapılacak sayısallaştır madan olacağı düzenl enmi ştir. Yönet meli kte; sayısallaştır ma sonucu el de edilen paftaları n arşi vl enmesi nin de XML şe ması yla t anı ml anmı ş UVDF ye göre yapılacağı düzenl enmi ştir. Tanı ml anan şe maya uygun olarak; St ereo sayısallaştır ma sonunda el de edilen verilerin dosyalanması ( madde 67), Det ay ve öznitelik kat aloğuna göre gereken det ay ve öznitelik öl çü kayıtları nı n tut ul ması ( madde 93), Harita yapan veya yaptıran kur ul uşları n, haritanı n yapı mı na ilişki n sayısal ol arak üretilen bil gi ve bel gelerini n arşi vlenmesi ( madde 100- b), Kur uml arı n, bu yönet meli k kapsa mı nda üretilen harita bil gi ve bel geleri ni n el ektroni k orta mda bir kopyası nı n Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğüne veril mesi ( madde 100-c), yönet meli kte yer al makt adır. UVDF ni n XML şe ması, GML uygul a ma şe ması veya GML şe ması değil dir. UVDF ol arak t anı ml anan XML şe ması nda, t apu ve kadastro verileri ni n, za mansal analizleri de göz önünde t utan t escile esas verilerini i ml e meyl e il gili bir husus bul unma makt adır. UVDF; GML i n sunduğu, topol oji, koor di nat sisteml eri, öl çü biri ml eri, za man vb. hususları kapsa ma makt adır. UVDF ni n; GML uygul ama şe ması 68

81 şekli nde veya doğr udan GML şe mal arı nı kull anacak şekil de düzenl enmesi he m GML i n sunduğu geo metri k ve geo metri k ol mayan t anı ml a mal arı n kullanıl ması nı sağlayacak he m de verilerin AB kapsa mı nda yür ütülen pr oj elerde kullanılabil mesi ne i mkân verecektir. Avr upa da, coğrafi bil gi alt yapısı kur ul ması a macı yla Avr upa Coğrafi Bilgi Alt yapı Kur ucu Or gani zasyonu (Infrastruct ure f or Spatial I nf or mati on i n Eur ope-inspi RE) 2001 yılı nda kur ul muşt ur. I NSPI RE Direktifi (I NSPI RE 2004), I NSPI RE tarafı ndan 3 yıl boyunca sürdürülen çalış mal arı n sonucu olarak hazırlanmı ş ve Avrupa Birli ği Parla ment osu t arafı ndan 23 Te mmuz 2004 t arihi nde kabul edil miştir. Si ste mi n çatısı nı üye ül keler t arafı ndan kur ul an ve uygul anan mekânsal veri alt yapıları ol uşt ur makt adır. I NSPIRE mekânsal veri kat manl arı ndan bir t anesi de Tapu ve Kadastro Bil gileri dir. INSPI RE ı n, mekânsal veri alt yapı uygul a mal arı nda st andart yapı nı n ol uşt urul ması içi n hedef alı nması nı belirledi ği çalış ma gr upları ndan bir tanesi de OGC dir. Avr upa mekânsal veri alt yapı yol haritası nı belirleyen I NSPI RE direktifi, gereksi ni ml er ve uygul a ma adı ml arı nın belirlenmesi nde TUCBS hedef politikası nı n te meli ni ol uşt urabilir [31]. Avr upa Birliği ni n 2010 yılı nda dünyanı n en rekabet çi ve di na mi k bilgi t abanlı ekono mi si hali ne gelmesi ni a maçl ayan Li zbon Stratejisi 2005 yılı nda güncellenmi ştir. Tür ki ye de bil gi t opl umuna dönüşüm çalış mal arı da bu geliş mel ere paralel ol arak 200 li yılları n başı ndan iti baren yoğunl uk kazanmaya başla mı ş ve e- Dönüşüm Tür ki ye Pr oj esi 2003 yılı nda başl atıl mıştır. Bu kapsa mda il ki döne mi ni, i kincisi de 2005 yılı nı kapsayan eyl e m pl anl arı hazırlanmı ştır yılı nda ayrıca, Türki ye ni n bil gi ve iletişi m t eknol ojileri nden et kin ol arak yararlanması ve bil gi t opl umuna dönüşümün gerçekleştiril mesi ne yönelik ort a ve uzun vadeli strateji ve hedefleri belirle mek üzere, döne mi ni kapsayacak ol an Bil gi Topl umu Stratejisi hazırlık süreci başlatıl mıştır. Bil gi Topl umu Stratejisi ni n, 7 t e mel stratejik önceli k ekseni nde yür üt ül mesi ve ana t e malar altı nda yer al an eyl e ml erle hayata geçiril mesi pl anl anmı ştır. Eyl e m pl anl arı nda yer al an CBS ile ilgili eyle ml er aşağı da sıralanmı ştır [32, 33]: Eyl e m49: Adres Kayıt Siste mi, Eyl e m53: Tapu ve Kadastro Bil gi Siste mi, 69

82 Eyl e m55: Tarı m Bil gi Siste mi ni n Geliştiril mesi, Eyl e m59: Ul usal Ul aştırma Portalı, Eyl e m66: Yerel Hi z metlerde e- Dönüşüm, Eyl e m71: e- Devl et Kapısı Hi z metleri ni n Yaygı nlaştırıl ması, Eyl e m78: Birlikte Çalışabilirlik Standartları ve Veri Payl aşı mı Alt yapısı, Eyl e m47, 36, 75: Ul usal CBS Alt yapısı Kur ul ması. Eyl e m 36 kapsa mı nda yapılan çalış mal ar sonucunda hazırlanan TUCBS Politi ka ve Strateji Dokü manı nda [34], Tür ki ye Ul usal Coğrafi Bil gi Siste mi ( TUCBS) vi zyonu ( Böl üm 3-1); Ül ke mi zde coğrafi bil gi kullanıcıları nı n konu ma dayalı karar ver me süreçleri nde / pr oj eleri nde / uygul a mal arı nda i htiyaç duydukl arı doğr u ve güncel coğrafi bil gi ni n ul usal standartlarda çevri mi çi (onli ne) erişi mi ne ol anak tanı maktır şekli nde belirtil miştir. Ayrıca; aynı raporun, t ekni k alt yapı politikaları böl ümünde ( Böl üm 3-3: veri erişimi / değişi mi / güvenliği / sunu mu); veri değişi mi nde mü mkün ol duğu öl çüde BÖHHÜY eki nde yer al an UVDF ni n esas alı nması, ihtiyaçlar doğr ult usunda ISO di kkate alınarak UVDF ni n geliştiril mesi ve yaygı n kullanı mı nı n sağlanması vurgul anmı ştır. Bakanlı klar Arası Harita İşleri ni Koor di nasyon ve Pl anl a ma Kur ul u nun (BHİ KPK) Bili msel Ar aştır ma ve Koor di nasyon Ko mi syonu, 27 Mart 2007 t ari hindeki Genel Kur ul toplantısı nda sunduğu çalış ması nda [35]; TUCBS konusundaki yet ki ve soruml ul ukl arı n t anı ml anması aşa ması nda; 22 Kası m 2006 t ari hi nde Avr upa Parla ment osunca onayl anan ve böyl ece Avr upa Bi rliği Mükt esebatı na giren ve bu iti barla ül ke ol arak yeri ne getir me yükü ml üğünde ol acağı mızı n değerlendirildi ği Avr upa Coğrafi Bil gi Altyapısı Di rektifini n (I NSPI RE direktifi) di kkate alınması nda yarar görül düğü, Res mî Gazet e de 2005 yılında yayı nlanan UVDF ni n günün koşulları doğr ult usunda güncellenmesi ne i hti yaç duyul duğu, belirtil miştir. 70

83 Ül ke geneli nde t esis edilecek t e mel mekânsal bil gi siste ml eri i çi n işi n daha pl anlanması nda t ek veri modeli yakl aşı mı nı n vazgeçil mez öne mli üst ünl ükl eri gör ülecektir. Bunl arı n tek el den kur ul ması ve güncelle mel eri ni n yapılması büyük öl çüde za man ve e mek mali yeti ni azaltacağı gi bi kalitesi ni de artıracaktır. Aşağı da sıralanan i ki temel mekânsal bil gi siste ml eri alt yapısı nı n kur ul ması gerekmekt edir [36]. Ül ke kadastro ya da ül ke taşı nmaz bil gi siste mi, Ül ke t opografi k bil gi siste mi. He m ul uslar arası büt ünl eş me, he m de kur umlar arası büt ünl eş meni n yanı sıra özellikle siste mi n genel kalitesi bakı mı ndan yararlanılacak st andartlar var dır. Bu standartlar ana başlı klarıyl a şunl ardır [36]. Avr upa St andartlar Kur umunun ( 287 nol u Tekni k Ko mit e, CEN/ TC 287) (CEN: Co mit e Europen de Normalisati on), Ul uslar arası St andartlar Kur umunun ( 211 nol u Tekni k Ko mit e, I SO/ TC 211) (ISO: I NTERNATİ ONAL Or gani zati on for Standardizati on), OpenGI S Konsorsi yumu ( OGC- OpenGI S Consortium), Ül ke standartları ve Di ğerleri. Sonuç ol arak; üretilen harita ve harita bil gilerini n BÖHHÜY ye uygun ol arak üretil mesi, UVDF ye göre yapılandırılan XML şe ması na göre sayısal ort a ma akt arıl ması gerekmekt edir. UVDF ni n, mevcut t eknol oji deki gelişmel er ile kullanı mda ortaya çı kan pr obl e ml eri n çözü mü de göz önüne alı narak, AB ne katıl mayı hedefledi ği mi zden dol ayı I NSPI RE direktifine uygun geliştiril mesi i hti yacı doğ makt adır. Üretilen harita ve harita bil gileri nin kullanı m al anı nı n he men he men hepsi nde t apu ve kadastro verisi de gerekmektedir. Tapu ve kadastro bil gileri, üretilen haritalar üzeri ne t aşı narak bu işle m gerçekl eş mekt edir. XML il e i ml en mi ş harita ve harita bil gilerini n üzeri ne konacak t apu ve kadastro verileri nin de aynı for matta ol ması gerekliliği kaçı nıl mazdır. 71

84 I NSPI RE ı n OGC st andartları nı kabul et mi ş ol ması ve OGC ni n de GML i geliştir mesi nden dol ayı, UVDF ni n GML t anı ml a mal arı na göre geliştirilmesi veya doğr udan GML t anı ml arı na göre ol uşt urul ması, değerlendiril mesi gereken bir konudur GML OGC ( Open GI S Consortium) t arafı ndan geliştirilen GML; XML şe ma t anı mı na göre coğrafi varlıkları n, geometri k ve geo metri k olmayan özellikleri ne ait bil gileri n modellenmesi, depol anması ve iletil mesi ni sağl ayan bir XML i ml e mesi dir. Mekânı modelle mek i çi n kullanılan GML, OGC ni n ve I SO serisi ni n standartları nı temel al makt adır. GML mekânı t anı ml a mak i çi n obj e t ürleri nden; varlıklar, koor di nat referans siste ml eri, geometri, t opol oji, öl çü biri ml eri ve genelleştiril miş değerler gi bi değişi k t ürleri kullanmakt adır. GML aşağı daki hususları sağl ayan XML şe ması sözdi zi mi ni, mekani z masını ve standartları nı tarif et mekt edir [37-41]. Me kânsal kullanı m modelleri ni n üretici bağı msız t anı ml anması i çi n bir çerçeve model sağla mak (opensource), Far klı siste ml er arası sor unsuz işbirliği ve kullanabilirlik sağla mak (interoperability), Özel grupl ar içi n, coğrafi uygul a ma şe mal arı nı n tanı ml anması nı destekle mek, Bağl anılan coğrafi uygula ma şe mal arı ve veri grupl arı nı n bakı mı ve yaratılması nı sağla mak, Uygul a ma şe mal arı ve veri grupl arı nı n depol anması ve iletil mesi ni desteklemek, Tanı ml adı kları coğrafi uygul a ma şe mal arı ve bil gileri payl aşan or gani zasyonl arı n kabiliyetleri ni artır mak. GML i n hedefleri nden bazıları aşağı da ifade edilmi ştir. Özellikle geniş al an ağı İnt ernet te, verileri n depol anması ve iletil mesi i çi n coğrafi bilgi i ml e mesi ni n bir şekli ni sağla mak, 72

85 Tanı ml a makt an analiz yap maya kadar t üm mekânsal işle ml eri n geniş bir kıs mı nı destekl eyebilecek kadar yet erli esnekli kte ol mak, Deva mlı gelişen İnternet CBS i içi n te melleri kurmak, Coğrafi obj eleri n geometrileri ni n yeterli i ml e mesine olanak sağla mak, OGC t arafı ndan t anı ml an mı ş basit varlık modeliyl e, coğrafi bil gi ve ilişkileri n i ml e mesi ni n kol ay anlaşıl ması nı sağla mak, Veri gösteri mi nden ( geo metri k veya di ğer t ürler), geo metri k ve geometri k ol mayan özü ayırabil mek, Özellikle, XML il e i ml en mi ş geo metri k ol mayan veriler söz konusu ol duğunda, geo metri k ve geometri k ol mayan verileri n birleştiril mesi ni sağla mak, Geo metri k el e mentleri n, di ğer geo metri k ve geo metri k ol mayan el e mentlere bağl anması nı sağla mak, Bağı msı z ve gelişen uygul a mal arı n beraber işleyebil mesi ni mü mkün kıl mak i çi n tümcoğrafi model objelerini n ortak bir grubunu sağl a mak. Coğrafi bil gileri n modellenmesi, depol anması ve iletil mesi i çi n XML şemal arı nda yazıl mış XML gra meri olan GML; varlı kları kapsayan coğrafyanı n t anı ml an ması i çi n nesne t ürleri ni, koor di nat referans siste ml eri ni, geometri yi, t opol oji yi, zamanı, öl çü biri ml eri ni ve genel değerleri tanı ml a makt adır. Uygul a macılar, coğrafi uygul a ma şe mal arı ve bil gileri ni GML i çi nde depolayabilirler veya istekleri ne göre di ğer depol anmı ş boyutlardan dönüşüm yapabilirler ve böyl eli kle GML i yal nızca şe ma ve veri ilet mede kullanırlar. GML kullanıl dı ğı nda, verileri n görselleştiril mesi i çi n bir CBS aracına i hti yaç kal ma makt adır. GML i n; SVG veya X3 D ( e Xt ensi ble 3D Gr aphi cs) gibi XML tabanlı bir başka i ml e meye, günü müzde birçok platfor mun kullandı ğı her yer den el de edilebilir dönüşüm araçları ve GML varlı kları nın nasıl te msil edileceği ni t arif eden bazı komut dosyal arı ile XSL dosyaları sayesi nde basitçe dönüşümü mü mkündür. 73

86 GML 2.0 (ve OGC t arafı ndan yeni onayl anan GML 3.0 ); bir GML dosyası ndaki varlıkları n di ğer bir XML dosyası na bağl anması nı mü mkün kılan XLi nk ve XPoi nt er mekani z mal arı nı kullanabil mekt edir. GML; gerçek dünya varlıkları ve öznitelikleri ni n t anı ml anması harici nde, coğrafi işleml eri n t anı ml anması ve ti pi k sı nır uzunl ukl arı veya di ğer geo metriler gi bi işle ml er i çi n özel dur uml ar ve özniteli k sorgul a ması nda kullanılabil mekt edir. İnternet CBS i çi n i deal bir i ml e me olduğundan dol ayı, coğrafi sanal doku orta mı nda yer al mak i stendi ği za man GML kullanıl mak zorundadır. GML, CBS den coğrafi bilgi altyapıları na geçiş adı mı nı sağlayacaktır. GML 2. 0 ; sadece coğrafi varlıklar, varlık t opl ulukları, 0, 1, 2 boyutl u geometriler ile bunl arı n öznitelikleri ve koor di nat referans sisteml eri ni t anı ml arken, GML 3. 0 ; 2,3 boyutl u geo metriler, t opol oji, za mansal ifadeler, yerleşi k sitil, koor di nat işle ml eri, biri ml er, öl çüler, değerler, gözl e ml er, yönl er gi bi hususları t opl am 27 adet şe mayl a t anı ml a makt adır [39]. Böyl eli kle, coğrafi varlıkları n, geometri k ve geo metri k ol mayan özellikleri ne ait bil gileri n modellenmesi yle il gili ihti yaçl arı n art ması sonucu GML geliştiril miştir. GML 3. 0 sürümünde I SO st andartları na uygunl uk ile beraber eski sür üml ere göre daha fazla basit varlık t anı ml a maları vardır. GML 3. 0 sürümü t e mel şe ma t anı ml a mal arı ol arak, GML 2. 0 sürümünden seki z kat üzeri nde daha fazla ihti yacı karşılayacak şekilde şe ma tanı mı yapmakt adır [40]. Aşağı daki ör nekt e, mevcut GML uygul a ma şeması na göre hazırlanmı ş kıs mi bir GML bel gesi veril miştir. <?x ml versi on="1. 0" encodi ng=" UTF- 8"?> <pafta xml ns="htt p:// www. opengis. net/ gml " xml ns: gml =" www. opengis. net/ gml " xml ns: xli nk=" www. w3. org/ 1999/ xlink" xml ns: xsi ="htt p:// www. w3. org/ 2001/ XMLSche ma-i nstance" xsi:nona mespacesche malocati on="t apukadastrose ma. xsd"> <descri pti on>pafta no: 1 in i ml enmesi </ descri pti on> <na me>istanbul _sari yer_masl ak_pafta_1</ na me> <boundedby> <Envel ope srs Na me="epsg. x ml #4326"> <pos>0 0</ pos> <pos> </ pos> </ Envel ope> </ boundedby> <feat ure Me mber > <parsel gml:i d="1-1-1" guncel ="e"> <surfacepr opert y> <Pol ygon srs Na me="epsg. x ml #4326"> 74

87 <ext eri or > <Li near Ri ng> <coordi nates>100. 0, , , , , </ coordi nates> </ Li near Ri ng> </ exteri or > </ Pol ygon> </ surfacepr opert y> <parsel _bil gi yeni ="h"> <sicilbol gesi >sari yer</ sicilbol gesi > ORM ( The OpenGI S Referance Model), OGC de yapılan işler i çi n bir çalış ma çerçevesi sağl arken; OSF ( The OpenGI S Ser vi ce Fra me wor k); servisleri, ara yüzl eri ve değişi m pr ot okollerini t anı ml a makt adır. Coğrafi veri yi i nternet üzerinden el de eden ve i yileştiren t eknol ojiler ise; WMS ( Web Map Ser vi ces), WCS ( Web Coverage Ser vi ces), WFS ( Web Feat ure Services) dir. Bu t eknol ojileri n hepsi, sanal doku teknol ojisi olan HTTP ve XML teknol ojilerini kullanmakt adır [12]. WFS; değişi k WFS l er tarafı ndan GML ol arak iml en mi ş coğrafi vekt ör veri ni n istek sahi bi t arafı ndan el de edil mesi ni sağl a makt adır ve aşağı da sıralanan t ürlere sahi ptir [42, 43]. Basit WFS ( READ- ONLY), İşle msel WFS dir ( READ- WRİ TE). Basit WFS de; Get Capabilities, Descri beut uretype ve Get Fut ure işle ml eri yapılabil mekt edir. İşlemsel WFS de ise; ilavet en, I NSERT, UPDATE, DELETE işle ml eri gerçekl eştirilebil mekt edir. İste mci ve sunucu arası ndaki WFS i stekleri, HTTP pr ot okol ünün destekledi ği GET ve POST met otları yla gönderilir. HTTP pr ot okol ü istek / cevap pr ot okol üdür ve kaynakl arı t anı ml a mak i çi n URL i kullanır. WFS i stekleri ni i ml e mek i çin i ki met ot vardır. Bunl ardan HTTP POST XML i, HTTP GET KVP i ( keywor d- val ue pairs) kullanır. İşle msel WFS deki insert ve updat e işle ml eri nde sadece XML kullanılabil mekt edir. Ara yüzl er arası ndaki işleml erde varlı klar GML ile kodl anmalı dır. Sanal doku varlı k sunucul arı di ğer çı ktı for matları nı da destekl e mekt edir. KVP i stekleri kısa ol ması na rağ men kullanı mı kısıtlıdır. KVP ve 75

88 XML il e i ml enmi ş istekleri n her i kisi nde de filtrele me kullanılabilir. Aşağı da il k ol arak KVP ile i ki nci ol arak XML il e i ml enmi ş bir filtrele meni n kullanışı gösteril miştir [12, 44]. htt p:// www. someserver. co m/ servlet/ wfs?request =Get Feat ure &FEATUREI D=PARSEL <?x ml versi on="1. 0"?> <Get Feat ure versi on=" " service= WFS xml ns="htt p:// www. opengis. net/ wfs" xml ns: ogc="htt p:// www. opengis. net/ ogc" xml ns:cad="htt p:// www. someserver. com/ cad" xml ns: xsi ="htt p:// www. w3. org/ 2001/ XMLSche ma-instance" xsi:sche malocati on="htt p:// www. opengis. net/wf s../ wfs/ / WFS- basic. xsd"> <Quer y t ype Na me="parsel"> <ogc: Filter > <ogc: Feat ureid fid="parsel. 1000"/ > </ ogc: Filter > </ Quer y> </ Get Feat ure> WFS ( Web Feat ure Server), GML verileri ni elde et mek i çi n kullanı cıları n, OGC sanal doku servis ara yüzü ile sorgul adı kları, sanal doku sunucusudur. OGC ara yüzü vasıtası yla; böl gesel veya i nt ernet orta mı nda, varlık deposuna erişebil mek, ekl e me yap mak, yenileştir mek, geri al mak gi bi işleml er gerçekl eştirilebil mekt edir. Kullanıcılar; ESRI, Or acle veya I BM gi bi herhangi bir veri deposunu kullanabilirler ( GML girdi ve çı ktısı nı dest ekl e mekt edirler). Birçok sanal doku harita sunucusu, değişi k sevi yelerde GML desteği ne sahi ptir. WMS ( Web Map Ser ver), uz man sevi yede ol mayanl arı n harita üreti mi i çi n kullandı kları bir sanal doku sunucusudur. WMS bir haritayı; di ğer GML l er arası nda, resi m t abanlı veya t ekrar geri ye özniteli k tabanlı ol arak önceden tanı ml anmı ş bir i ml e meye dönüşt ürebilir. Büyük veri kütlesi ne sahi p uygul a mal arda veriler bir veri t abanı nda t utul makt a ve veri t abanı yöneti m siste mi vasıtası yla sorgul ama ile di ğer işle ml er yapıl makt adır. XML bu aşa mada büyük öne m kazanmakt adır. İlişkisel veri modeli ne sahip bir veri tabanı ndan verileri n sorgula ma sonucu alı nması ve iletil mesi nde, ilişkisel veri modeli ne uygun XML kol aylı kla kullanılabil mekt edir. Veri t abanı ndaki entity, 76

89 Varlık-İlişkiVeriModeli GMLVeriModeli E 3 O 3 E 1 O 1 GerçekDünya E n O n E 2 O 2 e 3 o 3 e 1 o 1 e 2 e n o 2 o n KavramsalModel o b j ec c t e a t ri i bu u te r e bt e n it t y i r e l at t io o ns a s hi i p nh p r o pe e rt t y pr a s oc c ia a ti i on n to <Colection><member1>.</member1> <mproperty1>.</mproperty1> <Colection> <member2xlink:href= <mproperty2>.</mproperty2> #m5 /> MantıksalModel XML de object veya el e man; attribute, pr opert y veya alt el eman veya özellikler; relationship, key ise associ ati on veya özellik ol arak dönüşt ürülebil mekt edir. Bu ilişki şekil 4.1 de gösteril miştir. KAVRAMSAL ŞEMA MODELLEME R e l t a t t a t i r i b r i b o n 1 u t e u t e 1 2 MANTI KSAL ŞEMA MODELLEME a t t r i b u t e 3 ġekil 4.1: GML ve Veri Tabanl arı Modeli Bu ilşki, tez uygul a ması nda kullanılan aşağı daki iml e meyl e de örnekl enebilir. <parsel > <git parsel > <mvcprsno>1-1-1</mvcprsno> <gt parsel >1-1-3</ gt parsel > <gt mi kt ar > </ gt mi kt ar > </ git parsel > <git parsel > <mvcprsno>1-1-2</mvcprsno> <gt parsel >1-1-3</ gt parsel > <gt mi kt ar > </ gt mi kt ar > </ git parsel > </ parsel > Yukarı daki i ml e meni n Access veri t abanı nda git parsel tabl osundaki dur umu i se Tabl o 4.1 de gösteril mekt edir. XML bel gesi ndeki i ml e mede bul unan en alt 77

90 sevi yedeki el e manı n değeri, veri t abanı ndaki t abl o hücrede gözük mekt edir. Tabl o hücre isi ml eri ise ele man isi ml eri ol makt adır. Tabl o 4. 1: Veri Tabanı nda Göst eri m mvcprsno gt parsel gt mi kt ar WFS t anı ml a mal arı na uyan bir sanal doku sunucusu ( örneği n Geoserver [ 45]) ile di ğer işle ml er i çi n geliştirilen bir sanal doku sunucusuyl a beraber WFS kapsa mı ndaki işle ml er yapılabil mekt edir. Ayrıca WFS kullanmadan; hazırlanan sorgu modelleri ne göre pl ani metri k geo metri k ve pl ani metri k geo metri k ol mayan bil gileri n el de edil mesi şekli de kullanılabil mekt edir [46]. OGC ni n sanal doku t eknol ojileri yle il gilenen bir endüstri t opl ul uğu ol an W3 C il e doğr udan bir ilişkisi bulunma makt adır. Fakat her 6 ayda bir, her i ki topl ul uğun üyel eri arası nda yoğun bir bil gi alışverişi yapıl makt adır. OGC ni n çalış ması, birçok W3 C bel gelendir mesi ne dayan makt adır (örneği n; SVG, XML, XSLT, RDF vb.) [47] GML Veri ġe mal arı Bil gi ile uğraşan birçok kur um kendi uygul a ma şe mal arı nı oluşt urarak işlevsellikleri ni artır mayı a maçl a makt adırlar. Genel ol arak şe ma, obj el eri n sı nıfları nı n karakt eristikleri ni t anı ml ar. XML deki bir şe ma da, verileri n nasıl işaretleneceği ni t anı ml amakt adır. Veritabanı uygul a mal arı, varlık şe ması nda bul unan tanı ml ardan çı karılan ve onl arı n destekledi ği coğrafi varlıklar i çi n şe ma açıkla mal arı tanı ml ayan bir uygul a ma şe ması nı n ol ması nı gerektirir. XML şe ması, zengi n bir basit veri ti pi seti sağl ar; yapılandırılan ve kullanı cı t arafı ndan t anı ml anan veri ti pi yaratıl ması nı ol anakl aştırır. XML şe ması, GML i ml e mesi i hti yaçları söz konusu ol duğunda birçok i mkânlar sun makt adır. GML de bir XML uygul a ması olduğundan dol ayı, vekt ör, raster geometri k, meti n, ses t ürlerini kapsayan çok değişi k boyutları n sunu mu gerçekl eştirilebilir. GML 2.0 aşağı da sıralanan t e mel şe mal arı tanı ml a makt adır [37]. 78

91 GML 1. 0 daki DTDile yer değiştiren geometri şe ması geometry. xsd, Genel varlık özellik modelleri ni tanı ml ayan varlık şe ması feat ure. xsd, Bağl antı fonksi yonelliğini destekle mek a macı yla bağl antı öznitelikleri sağl ayan bağl antı şe ması xlinks. xsd. GML 3. 0 da ise şe ma t anı ml arı geliştiril miştir. Bu şe mal ar aşağı da sıralanmı ştır [39]. gml. xsd : En üst sevi ye bir şe madır. incl ude özelliği ile dyna mi cfut ure. xsd, topol ogy. xsd, coverage. xsd, coor di natereferencesyst ems. xsd, obsevati on. xsd, defaultst yl e. xsd i kullanır. gml Base. xsd : GML 3. 0 i çi n t e mel şemadır. GML i ml e me modeli ni destekl eyen bileşenleri sunar. incl ude özelliği ile basictyps. xsd, import özelliği ile xli mks. xsd i kullanır. basictyps. xsd : GML in kullanı mı i çi n basit tür bileşenleri ni t anı ml ayan bir şe madır. dictionary. xsd : GML 3. 0 i çi n t anı ml arı n listesi ni destekleyen bileşenleri sunar. incl ude özelliği ile gml Base. xsd i kullanır. units. xsd : gml Base. xsd üzeri nde; bazı t anıml a mal arı n sözl üğünü ve öl çü biri ml eri ni n t anı ml a maları nı i çererek, öl çü biri ml eri ni n i ml enmesi nin bir modeli ni sunar. incl ude özelliği ile dictionary.xsd i kullanır. measures. xsd : Özellikle, koor di nat işle ml eri ve koor di nat referans siste ml eri kullanan biri m ve öl çül er i çi n, biri ml eri n özel tipl eri ni kullanan öl çülerin kayıt tipleri yle units. xsd ve basictyps. xsd şe mal arını genişletir. incl ude özelliği ile units. xsd i kullanır. temporal. xsd : Za mansal değişi mi ol an konu m verileri ni n i ml enmesi i çi n gerekli yapıları sunar. incl ude özelliği ile units. xsd i kullanır. geometrybasic0d1d. xsd : Te mel geo metri ti plerini t anı ml ar. incl ude özelli ği ile measures. xsd i kullanır. 79

92 geometrybasic2d. xsd : Te mel geo metri ti pleri yle ol uşt urulan geometrileri tanı ml ar. incl ude özelliği ile geometrybasic0d1d. xsd i kullanır. geometrypri miti ves. xsd : Eğri geo metrileri t anı ml ar. incl ude özelliği ile geometrybasic2d. xsd i kullanır. geometryaggregat es. xsd : Geometrileri birleştir me işle mi ni yapar. incl ude özelliği ile geometryprimiti ves. xsd i kullanır. geometryco mpl exes. xsd : Karışı k geometrilerin i ml enmesi ni sunar. incl ude özelliği ile geometryaggregates. xsd i kullanır. grids. xsd : Gri d ti plerini n i ml enmesi ni modeller. incl ude özelliği ile geometrybasic0d1d. xsd i kullanır. topol ogy. xsd : Geo metriler arası ndaki t opoloji ni n i ml enmesi ni modeller. incl ude özelliği ile geo metryco mpl exes. xsd i kullanır. directi on. xsd : Bu şe ma yön ele man ve ti plerini t anı ml ar. incl ude özelliği ile geometrybasic0d1d.xsd i kullanır. feat ure. xsd : Geo metri ve t opl ul ukl arı yla il gili çeşitli tanı ml a mal arı yapar. incl ude özelliği ile; geometrybasic2d. xsd i ve temporal. xsd i kullanır. dyna mi cfeat ure. xsd : Değişken dur uml u ve hareket eden obj elerle il gili çeşitli tanı ml a mal arı yapar. incl ude özelliği ile; feat ure. xsd i ve direction. xsd i kullanır. observati on. xsd : Gözle ml erle il gili çeşitli tanı ml a mal ar yapar. incl ude özelliği ile feat ure. xsd i ve directi on. xsd i kullanır. val ueobj ects. xsd : Çeşitli el e manl ara verilen değerleri n listesi ni sunar. incl ude özelliği ile geo metrybasic0d1d. xsd i ve temporal. xsd i kullanır. coverage. xsd : Sı nır pozisyonuyl a ilişkili öznitelik değerleri ni n listesi ni sunar. ISO e uyan bir fonksi yonu kullanır. include özelliği ile feat ure. xsd, val ueobj ects. xsd, grids. xsd ve geometryaggregates. xsd i kullanır. 80

93 default St yle. xsd : GML verileri ne sitil tanı mlamal arı nı n yapıl ması nı sağl ar. incl ude özelliği ile measures. xsd i ve i mport özelli ği ile s mil20. xsd i kullanır. dataquality. xsd : Koordi nat referans siste mi (Coor di nates Reference Syst e m / CRS) şe ması dır. Öl çül erin i ml enmesi nde gerekli ol an koor di nat işle mleri ni n pozisyon doğr ul uğunun i ml enmesi ni sağl ar. incl ude özelliği ile; unit. xsd i kullanır. referencesyste ms. xsd : Koor di nat referans sistemi şe ması dır. gml Base.xsd de, koor di nat referans sistemi ne i hti yaç duyan veri nin i ml enmesi ni sağl ar. incl ude özelliği ile geometrybasic2d. xsd i ve temporal.xsd i kullanır. dat ums. xsd : Koor di nat referans siste mi şe masıdır. referencesyst e ms. xsd de, dat umun özel alt t ürleri ni de kapsayacak şekil de, dat um t anı mı na i hti yaç duyan verileri n i ml enmesi ni sağl ar. incl ude özelliği ile referencesyste ms. xsd i kullanır. coordi nat Syste ms. xsd : Koor di nat referans siste mi şeması dır. referencesyste ms. xsd de, koor di nat siste ml erini n özel alt t ürlerini de kapsayacak şekil de, koor di nat siste mi t anımı na i hti yaç duyan verileri n i ml enmesi ni sağlar. include özelliği ile referencesyste ms. xsd i kullanır. coordi nat Operati ons. xsd : Koor di nat referans siste mi şeması dır. referencesyste ms. xsd de, dönüşüm ve di ğer özel alt t ürleri ni de kapsayacak şekil de, koor di nat operasyonl arı t anı mı na i hti yaç duyan verileri n i ml enmesi ni sağlar. incl ude özelliği ile referencesystems. xsd i ve dataquality. xsd i kullanır. coordi nat ReferenceSyste ms. xsd : Koor di nat r eferans siste mi şe ması dır. referencesyste ms. xsd de, koor di nat referans sisteml eri ni n özel alt t ürlerini de kapsayacak şekil de, koordi nat referans siste ml eri tanı mı na i hti yaç duyan verileri n i ml enmesi ni sağl ar. include özelliği ile coordinat Syste ms. xsd, dat ums. xsd ve coordi nat Operati ons. xsd i kullanır. 81

94 GML; varlık, geo metri, topol oji vb. çeşitli ifadel eri, GML obj eleri düzeni içerisi nde i ml e mekt edir. Kullanıcılar kendi uygul a ma şe maları nı, GML şe mal arı ndan t üreterek yaparlar. XML şe ması, özel bir dokü man ti pi ne ait XML dokü manı i çeriği yapısı nı tanı ml ayan bir dil dir. XML şe ması nı n, DTD i ml e mesi ni n yeri ni al dı ğı görül mekt edir. XML şe ması, DTD de el de edile meyen; güçlü veri ti pi, modül erlik ve t ekrar kullanılabilirlik mekaniz ması nı sağl a makt adır [ 16]. GML uygul a ma şe mal arı, taşı nabilir t arzda coğrafi veri ni n kullanılabil mesi i çi n t e mel yapıları sağla makt adır. Büt ün uygul a ma şe mal arını n uyması gereken te mel hususlar ise şunl ardır. Det aylı şe ma geliştir me kuralları na uymalı dır. İsi ml eri, tanı ml arı veya gerekli GML ele manl arı nın veri tipi ni değiştir me meli dir. Öz t ür tanı ml a mal arı serbestçe genişletilebilir veya sı nırlanabilir ol malı dır. Uygul a ma şe ması na göre verisi ni ol uşt uracak birisi tarafı ndan el de edilebil meli dir. İlişkili şe mal ar, özel bir al an adı na ( na mespace) sahi p ol malı dır. Bu ad www. opengis. net/g ml (the gml na mespace) ol ma malı dır. Uygul a ma şe mal arı ol uşt uran kişileri n, il gili GML ti pleri ne uy mak koşul u ile yapabilecekl eri hususlar şunl ardır. Kendi varlık veya varlık tipleri ni yarat mak, Kendi geometri tipleri ni yarat mak, Kendi geometri özelliklerini yarat mak, Kendi şe mal arı nı n hedef ad boşl ukl arı nı isi ml endir mek, Başka al anl ardaki şe maları i mport mekani z masıyla, kendi al anı ndaki şemal arı incl ude mekani z ması yla kullanmak, İka me gr upl arı t anı ml ayan evrensel ele mentleri, GML uygul a ma şe mal arı nda tanı ml anan sı nıflar ve özellikler içi n kullanmak, GML geometri k özellik isi ml endir mel eri ni değiştir mek, 82

95 Kendi varlık topl ul ukl arını tanı ml a mak. Aşağı daki örnekt e GML şe mal arı nı n kullanan kısmi bir uygul a ma şe ması veril miştir. <?x ml versi on="1. 0" encodi ng=" UTF- 8"?> <xsd:sche ma xml ns: xsd="htt p:// www. w3. org/ 2001/ XMLSche ma" target Na mespace=" apu_kadastro. gov/t kgml " xml ns:t k="htt p:// www. t apu_kadastro. gov/t kgml " xml ns: gml ="htt p:// www. opengis. net/ gml " xml ns: xli nk="htt p:// www. w3. org/ 1999/ xli nk" versi on="3. 0"> <xsd: annot ati on> <xsd: appi nfo>t apukadastro. xsd </ xsd: appi nfo> <xsd: document ati on xml :lang="tr"> Tapu ve Kadastro ici n GML Se masi </ xsd: document ati on> </ xsd: annot ati on> <!-- Tani ml a mal ari n GML Varli k se masi ndan alinmasi --> <xsd:i mport na mespace="htt p:// www. opengis. net/g ml " sche malocati on="../../base/feat ure. xsd"/ > <!-- ======================================================== Genel ele man tani ml a malari ========================================================= --> <xsd: ele ment na me="pafta" type="t k: paftatipi" substitutiongr oup="gml:_feat urecollecti on"/ > <xsd: ele ment na me="parsel" type="t k: parseltipi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > 83

96 5. UYGULAMA 5. 1 Uygul a manı n Amacı ve Kapsa mı Sayısal kadastro paftaları ile t escile esas t apu verileri ni n; açı k kaynaklı ve ort ak kullanılırlığı destekl eyen GML kök şe mal arı na göre, güncel ol mayan bilgileri de kapsayacak şekil de (zamansal analizleri n yapılabil mesi ni de göz önünde t ut arak) i ml enmesi ve ayrıca mevcut t eknol oji ye göre bu i ml e meni n yapı m şekli ile kullanı m şekli ni n nasıl olabileceğini n gösteril mesi a maçl anmı ştır. Bu a maca ul aşabil mek i çi n t apu ve kadastronun pl ani metri k geometri k ve pl ani metri k geo metri k olmayan verileri, büt ünl eşmi ş bir şekil de GML 3. 0 sür ümü kullanılarak i ml enmi ştir [ 39]. Kullanı mdaki ol ası dur uml arı n göz ar dı edil meden i ml enebil mesi ne ol anak verecek bir yönt e me ul aşabil mek a macı yla, ol ası dur uml arı kapsayan bir model t asarlanmı ş ve uygul a ma bu model üzeri nde geliştiril mi ştir. Bu model, i ki ko mşu pafta böl ümünün üç değişi k duru munu gösteren (il k t esis, za mana göre ol uşan değişi kli kler ve i mar dur umu) kadastro pafta böl üml eri nden ol uş makt adır. Ayrıca, kullanı mda ol an bir sayısal kadastro paftası ve ilgili t apu verisi ni n ( Ek- B) i ml enmesi yle de hazırlanan yönt e m gerçek verilere uygul anarak kontrol edil miştir. Hazırlanan model kullanılarak uygul a manı n Bütünleşi k Modelle me Dili ( Unified Modelli ng Language- UML) sı nıf di yagra mı ol uşturul muşt ur [ 30]. Ol uşt urulan UML sı nıf di yagra mı na göre GML kök şe mal arı nı kullanan GML uygul ama şe ması hazırlanmıştır. Hazırlanan modeli n GML uygul ama şe ması na göre XML i ml e mel eri yapıl mıştır. Uygul ayı cılara yöneli k ol arak Vi sual Basic. Net Pr ogra mı kullanarak; yeni bel ge ol uşt urul ması nı ve hazırlanan uygul a ma şe ması na göre bu bel geleri n geçerlilikleri ni n kontrol edil mesi ni sağlayan bir arayüz hazırlanmı ştır. Ayrıca hazırlanan di ğer arayüzl er vasıtası yla; XML bel geleri nde ekl e me / sil me / değiştir me yapılabil mesi ve 84

97 düzeltilen bel geleri n Vi sual St udi o. Net 2003 ün XML küt üphanesi kullanılarak değişi k bi çi ml erde ( normal, şe ma bil gileri ni i çeren, yapılan değişi kli kleri i çeren) XML veri t abanı na kaydedil mel eri ve t ekrar çağrılıp işlenmel eri ile para metreli veya SQL kullanılarak çeşitli sor gul a mal arı n yapılabil mesi sağl anmı ştır [17-19; 49-53]. Ayrı ca kullanı cılara yöneli k ol arak hazırlanan t apu ve kadastro müdürl ükl eri sanal doku sayfası nda da [ 48]; her müdürl üğün kendi soruml ul uk al anı nda bul unan t apu ve kadastro verisi ni n, t ezde t anı ml anan GML şe ması na uygun GML bel geleri ol arak i ml eni p, il gili kullanıcılara sunul ma şekli yle il gili bir yönt e m gösteril miştir. Bu sanal doku sayfası nda; t apu ve kadastro verileri ni n XML i ml e mel eri harici nde, plani metri k geo metri k verileri ni n XSLT ile dönüşt ürül müş HT ML göst eri ml eri ve pl ani metri k geo metri k ol mayan verileri ni n SVG göst eri ml eri ile bu i ml e mel ere ait koor di nat tanı ml a ma i ml e mel eri de bul unmakt adır. Böyl eli kle; kullanı cıları n elleri nde bul unan UVDF ye uygun ol arak XML şekli nde üretilen / t ut ulan harita ve harita bil gileri ile t apu ve kadastro verileri ni ilişkilendirebilecekl eri, uygul ayıcıları n da bu verileri n kullanıl ması ve sunul ması yl a ilgili ol arak t eknol oji nin ilerle mesi ne göre geliştirebilecekl eri bir yönte m ort aya konul muşt ur Uygul a ma içi n Hazı rl anan Örnek Kadastro Pafta Böl üml eri Uygul a ma i çi n, ol ası duru ml arı kapsayan ve i ki ko mşu pafta böl ümünün üç değişi k dur umunu gösteren kadastro pafta böl ümü sanal ol arak ol uşt urul muşt ur. Şekil 5. 1 de iki ko mşu kadastro pafta böl ümü gözük mekt edir. Bu paftalar il k t esis kadastrosu paftaları dır. Biri nci paftada dört parsel ve i ki ev iki nci paftada da altı parsel ile t escili yapıl ma mı ş bir al an gözük mekt edir. Biri nci paftadaki evl erden bir t anesi müst akil di ğeri ise i ki bağı msı z böl ümden ol uşan ve üzeri nde kat mül ki yeti kurul muş bir yapı yı t e msil et mekt edir. Tescil dışı al anı n gösteril me nedeni Tapu Si cil Tüzüğüne [54] göre Mevzuat çerçevesi nde t escilleri zorunlu hal e gel medi kçe Devl etin hükü m ve t asarrufu altında bul unan yerlerle, ka munun ortak kullanı mı na ayrıl mı ş taşı nmazl ar küt üğe yazılamaz hük mü gereğince t escili zorunl u hale geli nce yazılacak yerleri göster mekt edir. 85

98 ġekil 5.1: Ör nek Kadastro Pafta Böl üml eri; İlk Durum Şekil 5.2 de bu paftalarda za mana göre ol an değişi klikler gösterilmi ştir. Bu değişi klikler mevcut paftaları n kapanı p yeni paftalar açıl ması nı gerekli kılan değişi klikler değillerdir. Biri nci paftada ifraz ve kat mül ki yeti değişi kliği, i ki nci paftada t evhit ve irtifak hakkı değişi kli ği ile mevzuat çerçevesi nde t escili zor unl u hal e gelen parseli n değişikli ği görül mekt edir. ġekil 5.2: Değişi kli ğe Uğrayan Ör nek Kadastro Pafta Böl üml eri 86

99 Şekil 5. 3 de; i ki kadastro paftası nı n i mar uygul aması na gir mesi ve şekil 5. 4 de; bu paftaları n i mar paftası olarak yeni bir pafta ol uşt ur ması görül mekt edir. ġekil 5.3: İ mar Uygul a ması Kapsa mı ġekil 5.4: İ mar Uygul a ması Sonucu Ol uşan Ör nek Kadastro Pafta Böl ümü Uygul a mada t apu ve kadastro verileri ni n kadastro paftaları göz önünde t ut ul arak pafta bazı nda i ml e mel eri yapıl mıştır. Her pafta ilgili tapu bil gisi yle bir GML bel gesi ol arak i ml enmi ştir. İfraz, tevhit vb. bil gileri nden dol ayı değişi kli ğe uğra mı ş ol an 87

100 kadastral paftaları n değişi kli k bil gileri aynı bel ge üzeri nde yapıl mış ve böyl eli kle bil gi kaybı ol madan büt ün bil gileri n i ml e meleri kor unmuşt ur. Kadastro paftası kapatıldı ğı nda yeni bir pafta açıl dı ğı düşünül erek yeni bir GML bel gesi i ml e mesi yapıl mıştır (i mar paftası). Kapatılan kadastro paftal arı i çi n il gili GML belgesi ndeki tüm parseller ile değişi kliğe uğrayan GML bel gesindeki il gili parselleri n öznitelikleri eski olarak i ml e me planl anmı ştır. Sonuçt a yeni açılan paft a i çi n yeni bir GML bel gesi, değişi kliğe uğrayan parsel i çi n aynı bel gede yeni bir parsel ele manı i ml enmi ştir Tapu ve Kadastro Verileri ni n GML ile Ġ ml enmesi ni n UML Di yagra mı Tapu ve kadastro verilerini n GML il e i ml enmesini n UML sı nıf di yagra mı Ek- A da veril miştir. Her bel gede kök el e man pafta olarak i ml enmi ştir. Bu el e man GML Feat urecollecti on a dayan makt adır. pafta kök elemanı i çerisi nde; bir adetten fazl a ol abilecek şekil de feat ure me mber ol arak t anı mlanan parsel ele manı var dır. Bu el e manı n geo metri k t anı mı Pol ygonpropert ytype ti pi nde GML i n SurfacePr opert y ele manı na dayan makt adır. Bu el e manı n geo metrik ol mayan tanı ml a mal arı, içi nde bul unan; parsel _bil gi, mali k_bil gi, parselust u ve tescildisi ol mak üzere dört t ane alt el e man ile yapıl mıştır. Bu el e manl ar bir adetten fazla ol abil mekt eler ve uygul a ma şe ması nda; parsel bil gitipi, malikbil gitipi, parsel ust uti pi ve tescildisitipi olarak t anı ml anmı şl ardır. parsel _bil gi içerisi nde, her biri uygul a ma şe ması nda kendi ti pi nde t anı ml anmı ş ol an paftano, adano, parsel no vb. t apu bilgileri ele manl arı ile guncel ile var öznitelikleri bul unmakt adır. Ayrıca; birden fazla ol abilecek şekil de, gel parsel ve gitparsel ol arak t anı ml anan alt elemanl ar bul unmakt adır. Bu el e manl arı n i çi nde de; kendi alt el e manl arı bul unmakt adır. mali k_bil gi ele manı i çerisi nde, birden fazla ol abilecek şekil de, uygul a ma şe masında mali kti pi şekli nde t anı ml anmı ş, mali k alt el e manı bul unmakt adır. mali k alt ele manı i çerisi nde, birer t ane, her biri XML şema dili nde tanı ml anmı ş ol an ti plere veya uygul a ma şe ması nda t anı ml anan ti plere dayanan, ad_soyadi, baba_adi, tc_no, vergi _no, alis_tari hi, satis_tari hi vb. alt el e manl arı bul unmakt adır. Bu t anı ml anan el e manları n hepsi GML Abstract Feat ure tipi ne dayan makt adır. Yapılan i ml e me, sayısal orta ma akt arıl ması gereken kayıtlar ve XSLT il e veri t abanı uygul a mal arı düşünülerek ol abil di ği nce geniş kapsa mlı pl anlanmı ştır. Bu a maçla her al anda verileri n kullanılabil mesi i çi n; alt el e manl ar, 88

101 öznitelikler gerekti ği nde tekrarlı ol arak i ml enmi ştir. Tescile esas verilerde her veri ye ilişki n bir ele man veya öznitelik bul unması hedeflenmi ştir Tapu ve Kadastro Verileri ni n GML Uygul a ma ġe ması Tapu ve kadastro verilerini n GML uygul a ma şeması Vi sual Basi c. Net progra mı yl a yapıl mıştır. Hazırlanan şe ma Ek- C deki CD i çerisi nde bel ge_duzenl eme isi mli Vi sual Basi c. Net pr oje dosyası i çerisi nde bel ge_duzenl e me. xsd is mi yl e bul unmakt adır. Hazırlanan bel geler çevri miçi kullanı ma göre düzenl enmi ştir. Pol ygonpr opert ytype tipi nde GML i n SurfacePr opert y ele manı na dayanan t apu ve kadastro plani metri k geometri k verileri ni n i ml emesi aşağı da veril miştir. <surfacepr opert y> <Pol ygon srs Na me="epsg. xml #4326"> <ext eri or > <Li near Ri ng> <coor di nates>100. 0, , , , , </ coordi nates> </ Li near Ri ng> </ ext eri or > </ Pol ygon> </ surfacepr opert y> Yukarı daki i ml e mede bulunan surfacepr opert y (yüzey özelliği) t anı mı çeşitliliği n değişi k sevi yeleri ni destekl e mek i çi n yapıl mıştır. Yüzey, bir pl anı n dai ma deva mlılı k gösteren bir böl gesi ni gösterir. Al an değeri yle beraber bir yüzeye sahi p özellik ya uygun bir geo metri el e manı nı kapsar ya da başka yerdeki bir geometri ele manı na bağl antı kurar. Pol ygon (poli gon), basit bir yüzey parçası yla t anı ml anan özel bir yüzeydir. Bu yüzey parçası nı n sı nırları aynı düzl e mde bul unmakt adır ve poli gon i çi nde iki boyutl u ent erpol asyon kullanmaktadır. GML 2. 0 daki poligon tanı mı yl a uyuml udur. Poli gondaki herhangi nokt a çiftleri, bir yolla başkası yla bağl antılı ol abilir. Poli gonun sı nırları nı Li near Ri ng (çi zgisel kapalı sınır) setleri ol uşt urur. Poli gon sı nırları exteri or (dış) ve interi or (iç) ol arak i ki şekil de t anıml an mı ştır. İç sı nırlar ol arak t anıml anan çi zgisel kapalı sı nırlar birbiri ni kesmezl er ve 89

102 birbirleri ni n i çi nde ol mazl ar. Poli gon i çerisi nde en fazl a bir t ane dış sı nır el e manı ve sıfır veya daha fazla i ç sı nır ele manı bul unabilir. GML 2. 0 daki outerboundary (dış sı nır) GML 3. 0 da exteri or (dış) ele manı ol muşt ur. Çi zgisel kapalı sı nır; koor di nat listesi yle t anı ml anan, basit parça t üründe doğr usal kapalı bir yol dur. Çi zgisel kapalı sı nırı n sırası saat yönü veya t ersi ol abilir. En az dört koor di nat çiftinden ol uşur ve son koor di nat çifti il k koor di nat çifti ile uyu ml u ol malı dır. Poli gonun yapısı nı n ol uş ması nda kullanıl dı ğı ndan, srs Na me özniteli ği ihtiyacı duymaz. GML çi zgisel kapalı sınırın kontrol nokt alarını belirt mek i çi n i ki farklı yol u destekl e mekt edir. pos veya poi nt property : pos ele manl arı, sadece bu kapalı al anı n parçası ol an kontrol nokt aları dır. poi nt propert y ele manları, di ğer geo metri el e manl arı tarafı ndan referans gösterilebilen veya bu kapalı sınırın dışı nda t anı ml anan di ğer nokt aları referans gösteren nokt aları kapsar. postlist : Tü m kontrol nokt aları aynı koor di nat siste mi nde ve sadece bu kapalı sı nıra aitse, kontrol noktal arı nı n koor di natları nı tanı ml a mak i çi n öz bi r yönt e me i mkân verir. GML 2. 0 daki coordinat es ele manı GML 3. 0 da postlist ele manı, coord el e manı ise pos ele manı ol muşt ur. Bu el e manlar GML 3. 0 da, GML 2. 0 ile uyu msağl a ması açısı ndan destekl enmekt edir. Aşağı da verilen şe ma parçası nda ise, hazırlanan şe manı n daha i yi anl aşılır ol ması içi n yapılan düzenl e meyle el de edil miş hali mevcutt ur. Aynı za manda, hazırlanan GML uygul a ma şe masını n i nt ernet orta mı nda kullanı mı nda ol ması gereken t apu kadastro ad al anı n kullanılışı da tk: ön adı olarak ör nekl endiril miştir. Aşağı da verilen şe ma da t a ma ml anı p. xsd uzantılı ol arak çevril di ği nde kullanılabilir bir şe ma ol abil mekt edir. <?x ml versi on="1. 0" encodi ng=" UTF- 8"?> <xsd:sche ma <xsd:i mport na mespace="htt p:// www. opengis. net/g ml " sche malocati on="../../base/feat ure. xsd"/ > 90

103 <!-- ======================================================== Genel ele man tani ml a malari ========================================================= --> <xsd: ele ment na me="pafta" type="t k: paftatipi" substitutiongr oup="gml:_feat urecoll ecti on"/ > <xsd: ele ment na me="parsel" type="t k: parseltipi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <xsd: ele ment na me="bi na" type="t k: parsel ust uti pi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <xsd: ele ment na me="t escil _disi" type="t k:tescildisitipi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <xsd: ele ment na me="parsel _bil gi" type="t k: parselbilgitipi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <xsd: ele ment na me=" malik_bil gi" type="t k: mali kbil gitipi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <xsd: ele ment na me=" malik" type="t k: mali kti pi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <xsd: ele ment na me="gelparsel" type="t k: gel parseltipi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <xsd: ele ment na me="gitparsel" type="t k: git parseltipi" substitutiongr oup="gml:feat ure"/ > <!-- ======================================================== Ti p tani ml a mal ari ========================================================= --> <xsd: compl extype na me="paftatipi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Feat urecollecti ontype"> </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> <xsd: compl extype na me="parseltipi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Abstract Feat uretype"> <xsd:sequence> <xsd: ele ment ref ="gml:surfacepr opert y"/ > <xsd: ele ment na me="parsel _bil gi" type="t k: parselbilgitipi"/ > <xsd: ele ment na me=" malik_bil gi" type="t k: mali kbil gitipi"/ > </ xsd:sequence> <xsd: attribute na me="i d" type="t k: parsel noti pi" use="required"/> <xsd: attribute na me="guncel" type="t k:ehti pi" use="required"/> </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> <xsd: compl extype na me="parsel bil gitipi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Abstract Feat uretype"> <xsd:sequence> <xsd: ele ment na me="sicilbol gesi" type="stri ng"/ > 91

104 <xsd: ele ment na me="di gersicilbol geleri" type="string"/ > <xsd: ele ment na me="yevmi yet ari h" type="dat e"/ > <xsd: ele ment na me="yevmi yeno" t ype="i nteger"/> <xsd: ele ment na me="resmî bel gedosyano" t ype="int eger"/ > <xsd: ele ment na me="t escilsekli" type="stri ng"/ > <xsd: ele ment na me="gelparsel" type="t k: gel parseltipi" maxoccurs="unbounded"/ > <xsd: ele ment na me="gitparsel" type="t k: git parseltipi" maxoccurs="unbounded"/ > </ xsd:sequence> <xsd: attribute na me="yeni" type="t k:ehti pi" use="required"/ > </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> <xsd: compl extype na me=" mali kbil gitipi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Abstract Feat uretype"> <xsd:sequence> <xsd: ele ment na me=" malik" type="t k: mali kti pi" max Occurs="unbounded"/ > </ xsd:sequence> </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> <xsd: compl extype na me=" mali kti pi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Abstract Feat uretype"> <xsd:sequence> <xsd: ele ment na me="katml kyt bl mno" t ype="i nteger" mi noccurs="0"/ > <xsd: ele ment na me=" malikparsel no" t ype="t k: parsel noti pi" mi noccurs="1"/ > </ xsd:sequence> <xsd: attribute na me="hisse" type="t k: hisseti pi" use="required"/ > <xsd: attribute na me="sahi p" type="t k:ehti pi" use="required"/ > </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> <xsd: compl extype na me="t escil disitipi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Abstract Feat uretype"> <xsd:sequence> <xsd: ele ment ref ="gml:surfacepr opert y"/ > </ xsd:sequence> <xsd: attribute na me="t escil disi mevcut" type="t k:ehti pi" use="required"/ > </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> 92

105 <xsd: compl extype na me="parsel ust uti pi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Abstract Feat uretype"> <xsd:sequence> <xsd: ele ment na me=" dt ypn" t ype="t k: parsel noti pi"/> <xsd: ele ment na me="gityvno" t ype=""i nteger"/ > <xsd: ele ment na me="ugittari h" type="dat e"/ > </ xsd:sequence> <xsd: attribute na me="detayvar" type=" t k:ehti pi"/> </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> <xsd:si mpl etype na me="paftanoti pi"> <xsd:restriction base="xsd:i nteger"> <xsd: mi nincl usi ve val ue="1"/ > <xsd: maxi ncl usi ve val ue="200"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> <xsd:si mpl etype na me="adanoti pi"> <xsd:restriction base="xsd:i nteger"> <xsd: mi nincl usi ve val ue="1"/ > <xsd: maxi ncl usi ve val ue="500"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> <xsd:si mpl etype na me="parsel noti pi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: pattern val ue="([0-9]{1, 2})-([0-9]{1, 3})-([0-9]{1, 3}) "/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> <xsd:si mpl etype na me="vasfitipi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: enumerati on val ue="tarla"/ > <xsd: enumerati on val ue="arsa"/ > <xsd: enumerati on val ue="i mar _parseli"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> <xsd:si mpl etype na me="i ktisabitipi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: enumerati on val ue="zilliyet"/ > <xsd: enumerati on val ue="alis"/ > <xsd: enumerati on val ue=" miras"/ > <xsd: enumerati on val ue=" mahke me"/ > <xsd: enumerati on val ue="hi be"/ > </ xsd:restriction> 93

106 </ xsd:si mpl etype> <xsd:si mpl etype na me="ehti pi"> <xsd:restriction base="xsd:string"> <xsd: enumerati on val ue="e"/ > <xsd: enumerati on val ue="h"/ > </ xsd:restriction> </ xsd:si mpl etype> <xsd: compl extype na me="gel parseltipi"> <xsd: compl excont ent > <xsd: ext ensi on base="gml: Abstract Feat uretype"> <xsd:sequence> <xsd: ele ment na me=" mvcparsel no" t ype="t k: parsel noti pi" mi noccurs="0"/ > <xsd: ele ment na me="gl parsel" type="i nteger" mi noccurs="0"/ > <xsd: ele ment na me="glmi kt ar" type="deci mal" mi noccurs="0"/ > </ xsd:sequence> <xsd: attribute na me="parsel gel" type="t k: vyti pi" use="required"/ > </ xsd: extensi on> </ xsd: compl excont ent > </ xsd: compl extype> </ xsd:sche ma> 5. 5 Ör nek Kadastro Pafta Böl üml eri ni n ve Ġl gili Tapu Verileri ni n GML Ġml e mesi Ör nek kadastro pafta bölüml eri; il k t esis kadastrosu ile pafta üzeri nde yeni pafta açıl ması nı gerektir meyecek düzenl e mel eri i çeren verilerle pafta_1 ve pafta_2 ol arak iki ayrı GML bel gesi şekli nde i ml enmi ştir. İ mar uygul a ması yla paftaların kapatılıp yeni bir pafta açıl ması da ör nekl e modellendi ği nden, üçüncü ol arak i mar paftası nı n GML bel gesi düzenl enmiştir. Ör nek paftalar; sanal_doku_sayfası/paftalar klasöründe bul unmakt adır. Aşağı da bir paftanı n kıs mi i ml e mesi veril mekt edir. <?x ml versi on="1. 0" encodi ng="utf-8"?> <pafta xml ns=" htt p://tempuri. org/ bel geduzenl e me. xsd"> <feat ure me mber > <parsel guncel ="h"> <surfacepr opert y> <Pol ygon srs Na me="epsg. xml #4326"> <ext eri or > <Li near Ri ng> 94

107 <coor di nates>100. 0, , , , , </ coordi nates> </ Li near Ri ng> </ ext eri or > </ Pol ygon> </ surfacepr opert y> <parsel _bil gi guncel =" h" var ="h"> <guncl >h</ guncl > <vr >h</ vr > <si cil bol gesi >sari yer </ sicil bol gesi > <di gersicilbol gesi ></ di gersicilbol gesi > <yev mi yet ari h> </ yevmi yet ari h> <yev mi yeno>1</ yevmi yeno> <res mi bel gedosyano></res mi bel gedosyano> <t escilsekli >tesis_kadastrosu</ tescilsekli > <arziirtifakhakki ></ arziirtifakhakki > <arziirtifakhakki ci nsi ></arziirtifakhakki ci nsi > <arziirtifakil giliparsel no></ arziirtifakil giliparsel no> <yar di mcisicilbilgisi ></ yardi mcisicilbil gisi > <bagi msi zbol um>yok</ bagi msi zbol um> <paftano>1</ paftano> <adano>1</ adano> <parsel no>1-1-1</ parselno> <yuzol cumu> </ yuzol cumu> <vasfi >arsa</ vasfi > <si niri >pl ani gi bi dir</ si niri > <i ktisabi >zilliyet </ i ktisabi > <e ml kvr ghesapno>111</ e ml kvrghesapno> <satisbedeli >750</ satisbedeli > <gel ciltno></ gelciltno> <gelsayfano></ gelsayfano> <gelsirano></ gelsirano> <geltari h> </ geltari h> <gitcilt no>1</ gitciltno> <gitsayfano>11</ gitsayfano> <gitsirano>1</ gitsirano> <gittari h> </ gittari h> <mvcciltno>1</ mvcciltno> <mvcsayfano>1</ mvcsayfano> <mvcsirano>1</ mvcsirano> <kapanisyevno></ kapanisyevno> <kapanisyevt ari h></ kapanisyevt ari h> <bil gi _degisi kli gi >ifraz</ bilgi _degisi kli gi > <git parsel gitparsel var ="e"> <git parsl var >e</ git parsl var > <mvcprsno>1-1-1</ mvcprsno> <gt parsel >1-1-3</ gt parsel > <gt mi kt ar > </ gt mi kt ar > </ git parsel > <git parsel gitparsel var ="e"> 95

108 <git parsl var >e</ git parsl var > <mvcprsno>1-1-1</ mvcprsno> <gt parsel >1-1-4</ gt parsel > <gt mi kt ar > </ gt mi kt ar > </ git parsel > <gel parsel gel parsel var ="h"> <gel parsl var >h</ gel parslvar > <mvcparsel no>1-1-1</ mvcparsel no> <gl parsel ></ gl parsel > <gl mi kt ar ></ gl mi kt ar > </ gel parsel > <beyanl ar beyanvar ="h"></ beyanl ar > <prsserhler serhvar ="h"></ prsserhler > </ parsel _bil gi > <mali k_bil gi var ="e"> <mali k sahi p=" h" sahi plik="ev" hisse=" 1. 0"> <sahp>h</ sahp> <sahi pl k>ev</ sahi pl k> <hise>1. 0</ hise> <mali kparsel no>1-1-1</ mali kparsel no> <kat ml kyt bl mno></ kat mlkyt bl mno> <mul ki yettipi >t ek</ mul kiyettipi > <t uzel kisi ></t uzel kisi > <ad_soyad>birol _ALAS</ ad_soyad> <uyr uk>tc</ uyruk> <baba_adi >mua mmer </ baba_adi > <t c_no> </ tc_no> <ver gi _no> </ vergi _no> <alis_tari hi > </ alis_tari hi > <alis_yevmi yeno>111</ alis_yevmi yeno> <veris_tari hi > </ veris_tari hi > <veris_yevmi yeno>111</ veris_yevmi yeno> <irtifakrehi nhakki cesi di ></irtifakrehi nhakki cesi di> <irtifakrehi nsuresi ></irtifakrehi nsuresi > <irtifakrehi ndki ymeti ></irtifakrehi ndki ymeti > <rehi nderecesi ></rehi nderecesi > <rehi nfaizorani ></rehi nfai zorani > <beyanvedsncl ></ beyanvedsncl > <serhler ></serhler > </ mali k> </ mali k_bil gi > <parsel ust u detayvar ="h" gityevno="" git yevt ari h=""> <det ypn></ det ypn> <git yvno></ git yvno> <ugittari h></ ugittari h> </ parsel ust u> <t escil disi detayvar ="h" git yevno="" git yevt ari h=""> <t det ypn></t det ypn> <t git yvno></t git yvno> 96

109 <t gittari h></t gittari h> </ tescil disi > </ parsel > </ feat ure me mber > </ pafta> 5. 6 Yapıl an Ġ ml e meyl e Ul aģılabilecek Sorgul a mal ar Yapılan i ml e me Tapu Si cil Tüzüğü ne göre t ut ulan ana si cillerden t apu kütüğü ve kat mül ki yeti küt üğü ile bu verilerle bağl antılı sayısal kadastro paftalarını n sayısal orta ma akt arıl ması nı kapsa makt adır. Bu kapsamda, t apu si ciline t aşı nmaz ve hak ol arak yazılan; Ar azi, Bağı msı z böl üml er, Müst akil ve dai mi hakl ar, i ml enmi ştir. Tapu ve kadastro verilerini n beraber i ml endi ği GML bel geleri nde aşağıdaki genel sorgul a mal arı n yapıl ması mü mkündür: Ar azi: Güncel parseller (mevcut kadastro paftaları), Bağı msı z böl üml er: Parsel üzeri ndeki kat mül kiyeti bil gileri veya müstakil ev bil gisi, Müst akil ve dai mi hakl ar: Parsel üzeri ndeki irtifak, kaynak, rehi n, bit ki hakkı yl a ilgili bilgiler. Yapılan i ml e me t escile esas bil gileri n sayısal ortama akt arıl ması nı sağl adığı i çi n bu bil gileri n hepsi yle il gili sorgul a mal arı n yapıl ması da mü mkündür. Aşağı da yapılabilecek sorgul a malardan bazıları veril mekt edir: Parseli n gel di ği veya gittiği parseller, Parsel üzeri ndeki beyanlar veya şerhler, 97

110 Parsel üzeri ndeki ifraz veya tevhitler, Parsel üzeri ndeki bi na veya arazi irtifak hakl arı, Za mana göre değişen eski ve yeni parseller ile mali k bil gileri (belirli tari hler arası ndaki pl ani metri k geo metri k ve pl ani metrik geo metri k ol mayan verileri n listelenmesi, belirli tari hteki verileri n listelenmesi vb. gi bi sorgul arı n cevabı nı n alı nması tari h bil gileri ne göre bu veriler i ml endi ğinden mü mkün olabil mektedir.), Her işle mi n yev mi ye nu marası, tari hi, res mi bel ge nu marası, yardı mcı sicil bil gisi, Sicil böl gesi, Vat andaşlı k nu marası yla sahi p ol unan gayrimenkuller ve za mana bağlı değişi klikler, Yabancı uyrukl u kişileri n sahi p ol duğu gayri menkuller, Belli böl gelerdeki satış bedelleri, vb. gi bi sayısal orta ma akt arıl mış t üm bil giler hem el e man ol arak he m de özniteli k ol arak sorgul a ma yapılabilecek şekil de i ml enmesi pl anlandı ğı ndan, kullanıcıları n ihtiyacı olan t ümsorgul amal arı n yapılabil mesi mümkündür Ta ma ml ayı cı Di ğer Ġ ml e mel er ve Progra ml ar Kull anı cılara yöneli k hazı rl anan sanal doku sayf ası Uygul a mada hazırlanan tüm bel geleri n, il gililerine verilebilecek şekil de, i nt erneti n i mkânl arı ndan faydal anılarak kullanıcılara iletil mesi ve sunul ması na yönelik ol arak bir sanal doku sayfası hazırlanmı ştır (şekil 5. 5). Hazırlanan sanal doku sayfası na, Bi ri nci, iki nci pafta ile imar paftası nı n GML i ml e mesi, Bi ri nci, i ki nci pafta ile imar paftası nı n SVG i ml e mesi ( biri nci pafta görünt üsü şekil 5. 6), 98

111 İ ml enen paftalarda atıf yapılan koor di nat tanı ml arını n yapıl dı ğı XML i ml emesi, SVGi ml e mel eri ni n koordi nat tanı mı içi n RDF i mlemesi, GML Bel gesi ndeki pl animetri k geo metri k ol mayan verilerden bazıları nı n XSLT ile dönüşt ürül mesi yle el de edilen HTML sayfası (şekil 5. 7), UML di yagra mı, GML uygul a ma şe ması, XSLT i ml e mesi, bağl anmı ştır. ġekil 5. 5: Tapu ve Kadastro Müdürl üğü Sanal Doku Sayfası Ör neği Şekil 5. 5 de gösterilen sanal doku sayfası kullanılarak, il gili Tapu ve Kadastro Müdürl üğünde bul unması t asarlanılan, XML ile i ml enmi ş kayıtlara mü mkün ol makt adır. Bu kayıtlara il gilileri nce ul aşıl ması içi n bir şifrele me veya başka bir kontrol uygul a ması da mü mkün olabilecektir. 99

112 ġekil 5. 6: Biri nci Pafta Plani metri k Geo metri k Bilgileri SVG Gör ünt üsü Şekil 5. 6 da; şekil 5. 5 de gösterilen sanal doku sayfası kullanılarak, il gili Tapu ve Kadastro Müdürl üğünde bul unması t asarlanılan, XML il e i ml enmi ş kadastro paftası nı n SVG il e i ml en mi ş gör ünt üsüne ul aşılmakt adır. Ayrıca, yi ne aynı sanal doku sayfası kullanılarak, SVG i ml e mel eri i çi n gerekli ol an RDF i ml e mel eri ne de ul aş mak mü mkündür. RDF i ml e mel eri sayesi nde, paftaları n koor di nat bil gileri ne (dat um, i zdüşümü vb.) ul aşılabil mekt edir. Kadastral paftaları n SVG i ml e mel eri, SVG 1. 1 bel gelendir mesi kullanılarak yapıl mıştır [27]. 100

113 ġekil 5. 7: Plani metri k Geometri k Ol mayan Bil gileri n HTML Gör ünt üsü Şekil 5. 7 de; şekil 5. 5 de gösterilen sanal doku sayfası kullanılarak, il gili Tapu ve Kadastro Müdürl üğünde bul unması t asarlanılan, XML il e i ml enmi ş t apu bil gileri nden gör ünmesi istenilenleri n, yi ne aynı sayfada i ml e mesi de verilen XSLT dönüşt ürücüsü vasıtası yla el de edilen HT ML sayfası gör ül mekt edir. XSLT dönüşt ürücüsü vasıtası yla çeşitli şekillerde ve değişi k bil gileri içeren ( XML il e depol anmı ş verileri kullanarak) değişi k bi çi mde düzenl enmi ş HT ML sayfaları yap mak mü mkündür Uygul ayı cılara yöneli k hazı rl anan bel ge düzenle me bileģeni GML uygul a ma şe ması nı i çeren ve bu şemaya uygun ol arak yeni bel ge hazırlanması nı veya hazırlanmı ş bel gelerde düzenleme yapıl ması nı (sil me, kaydet me, değiştir me) sağl ayan Vi sual Basic. Net pr ogra mı yl a bir kullanıcı arayüzü hazırlanmı ştır [17-19; 49-53]. 101

114 ġekil 5. 8: XML Bel ge Hazırla ması ve Kontrol ü Yapan Progra m Arayüzü Şekil 5. 8 de gösterilen Vi sual Basi c. Net kullanıcı arayüzü kullanılarak, yeni bel ge hazırlanması, bel geni n iyi ol uşuml ul uk kontrol ü ile şe ma kontrol ünün yapıl ması mü mkün ol makt adır. Bu arayüzün hazırlanmasında il k ol arak t apu ve kadastro verileri ni n i ml e mesi ni örnekl eyen bir XML belgesi ve bu XML bel gesini kontrol eden t ezde hazırlanan GML uygul a ma şe ması hazırlanmı ştır. İl k hazırlanan XML bel gesi ve GML uygul ama şe ması nın i yi ol uşumlul uk ve geçerlilik kontrolleri de bu pr ogra m kullanılarak yapıl mıştır. Bu kullanıcı arayüzüyl e hazırlanan t ü m XML bel geleri ne ul aşılıp, bu bel geler üzeri nde ekl e me, sil me, düzelt me gi bi değişi kli kler de yapılabil mekt edir Uygul ayı cılara yöneli k hazı rl anan sorgul a ma bileģeni Vi sual Basic. NET pr ogra mı yl a, değişi k XML bi çi ml eri ne kayıt / çağır ma ile kaydedil miş veriler üzerinde çeşitli sorgul a ma / sırala ma işle mi yapan uygul ayı cılara yöneli k bir arayüz hazırlanmı ştır [17-19; 49-53]. 102

115 ġekil 5. 9: Çeşitli Kayıt ve Sorgul a ma Yapan Progra m Arayüzü Şekil 5. 9 da gösterilen Vi sual Basic. Net kullanıcı arayüzü kullanılarak; para metreli sorgul a mal ar ( bağı msı z böl üml er, güncel parseller, i mar parselleri, t ari h sorgul a mal arı vb.), SQL ko mutları kullanılarak i stenilen t üm sor gul a malar, Vi sual St udi o. Net i n XML kütüphanesi kullanılarak şe ma bil gileri ni i çeren, yapılan değişi klikleri i çeren veya nor mal XML bel gel eri yaratı p bunl ara ul aşma i mkânı bul unmakt adır. Tü m t apu ve kadastro verileri ni n t ek bir veri t abanı nda t utul ması yl a bu sorgul a mal arı n t üm veriler üzeri nde yapılabileceği gi bi pafta bazı nda t ut ul an verilerle de sadece pafta bazı nda sorgul a mal arı n yapıl ması mü mkün ol maktadır Kull anı mda Ol an Bi r Sayısal Kadastro Paftası ve Ġl gili Tapu Verileri nin Hazı rl anan Uygul a maya Göre Ġ ml enmesi Bu böl ümde hazırlanan yönt e mi n, kullanı mda olan bir sayısal kadastro paftası ve ilgili tapu verisi nde uygul anması gösteril miştir. Bu a maçl a, Konya / Doğanhisar / Güvendi k L27- d-18-a-1-c isi mli sayısal kadastro paftası ( Ek- B) ve il gili tapu verisi kullanıl mıştır. TKGM den alı nan sayısal kadastro pafta bil gileri ve t apu verileri ni n i ml e mesi yapıl mıştır. Bu i ml e meni n sayısal dosyası Ek- C deki CD i çerisi nde TKGM 103