FEN BİLİMLERİ 1. Dönem

Transkript

1 TÜRKİYE DE İLK DEFA ATU FEN BİLİMLERİ 1. Dönem TAM ÖLÇME ÖĞRETİCİ BOL ETKİNLİK KAZANIMLARA TAM UYUMLU KONU TESTLERİ ÜNİTE TARAMA TESTLERİ YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI YARIYIL VE YIL SONU DEĞERLENDİRME SINAVLARI DİJİTAL ÇÖZÜMLER

2 GÜNEŞ İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 1 Aşağıda verilen kelimeleri, cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazarak bilgileri tamamlayınız. nohut batıdan doğuya basketbol topu kendi ekseni helyum küresel Samanyolu Galaksisi gazlardan hidrojen Dünya dan ısı Güneş ışık yıldız 1. Güneş küresel... şekle sahiptir. 2. Güneş in yapısı gazlardan... oluşur. 3. Güneş in yapısının büyük bölümünü oluşturan maddeler hidrojen... ve... helyum gazlarıdır. 4. Güneş Dünya dan... büyüktür. 5. Dünya yı... nohut büyüklüğünde kabul edersek Güneş... basketbol topu büyüklüğünde olur. 6. Güneş hem kendi ekseni... etrafında döner hem de Samanyolu Galaksisi etrafında dolanır. 7. Güneş kendi ekseni etrafında batıdan doğuya... doğru döner. 8. Güneş en büyük... ısı ve... ışık kaynağımızdır. 9. Güneş bir... yıldız dır , Güneş Dünya ya en yakın yıldızdır. 5. Sınıf Fen Bilimleri 11

3 GÜNEŞ İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 2 Aşağıdaki etkinlikte bilgilerin yanındaki parantezlere, bilgi doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. ( D ) gazlardan ( D ) ( D ) küresel oluşur. kendi ekseni şekildedir. etrafında döner. etrafında dolanır. yıldızdır. Samanyolu galaksisi ( D ) küçüktür. Dünya dan ( Y ) bize en yakın ( D ) 12 Bilfen Yayıncılık

4 AY IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 3 Aşağıdaki etkinlikte verilen Ay ile ilgili bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Ay ın Yapısı ve Özellikleri Doğru Yanlış Ay, Dünya ya en yakın gök cismidir. Ay ın şekli küreseldir. Ay ın büyüklüğü Güneş in büyüklüğüne yakındır. Ay, Dünya dan küçüktür. Ay ın yüzeyindeki toz, Dünya daki toprak yapısına çok benzer. Ay da oksijen bulunmamaktadır. Güneş, Ay a göre Dünya ya daha yakındır. Ay ın yüzeyinde dağlar, kraterler ve düzlükler bulunmaktadır. Ay da canlıların ihtiyacı olan su bulunmamaktadır. Ay da canlılar yaşayabilir. 5. Sınıf Fen Bilimleri 13

5 AY IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 4 Ay ile ilgili aşağıdaki bilgilerden doğru olanların numaralarını alttaki boş kutuya yazınız. 1. Dünya ya en yakın gök cismidir. 2. Hacmi, Dünya nın hacminden küçüktür. 3. Yüzeyi düzdür, dağ gibi yükseklikler bulunmaz. 4. Dünya daki canlıların yaşayabileceği bir atmosfere sahiptir. 5. Küresel bir şekle sahiptir. 6. Yüzeyinde kraterler bulunur ETKİNLİK 5 Aşağıda verilen maddeler kullanılarak Dünya, Güneş ve Ay büyüklüklerine göre modellenecektir. Verilen maddelerin temsil ettiği gök cisimlerini altlarındaki boşluğa yazınız. Pinpon topu Futbol topu Tenis topu Ay... Güneş... Dünya... Karpuz Erik Portakal Güneş... Ay... Dünya Bilfen Yayıncılık

6 AY IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ ETKİNLİK 1 Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model ile ilgili bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Dünya Ay Bilgi D Y Ay, hem kendi etrafında döner hem de Dünya nın etrafında dolanır. Ay, Dünya etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Dünya dan bakıldığında görülen Ay ın farklı şekillerine Ay ın evreleri denir. Ay ın evrelerinin oluşmasının sebebi, Ay ın kendi etrafında dönmesidir. Ay, kendi etrafındaki dönme hareketini ve Dünya nın etrafındaki dolanma hareketini aynı sürede tamamlar. Ay, Dünya nın uydusudur. Ay, geceleri ışık ve ısı yaydığı için parlak görülür. Ay ın ışık alan tarafının Dünya ya dönük olduğu ve Ay ın en parlak göründüğü evreye dolunay denir. Dünya dan bakıldığında Ay ın hep aynı yüzünün görünmesinin sebebi, Ay ın kendi etrafında ve Dünya nın etrafında aynı sürede dönmesidir. Ay ın gökyüzünde görünmediği evreye ilk dördün adı verilir. Ay ın evrelerinin gözlemlenme sırası; yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün şeklindedir. Ay, Güneş ten aldığı ışığı yansıtır. Ay, Dünya nın kütle çekimi etkisinde olduğu için Dünya nın etrafından uzaklaşmaz. Ay ın ardışık iki ana evresi arasında geçen süre bir haftadır. 5. Sınıf Fen Bilimleri 17

7 AY IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ ETKİNLİK 12 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgilerin doğru tamamlanması için verilen kavramları boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazınız. Güneş ten Dünya nın dolunay uydu ilk dördün Dünya son dördün aynı yeni ay 1 ay 1. Ay kendi etrafında dönerken aynı zamanda Dünya... etrafında dolanır. 2. Ay, Dünya nın... uydu sudur. 3. Dünya dan bakıldığında Ay ın hep... aynı yüzü görünür. 4. Ay ın evrelerinin oluşmasının nedeni Ay ın... Dünya nın etrafında dolanmasıdır. 5. Ay ın parlak ve yuvarlak şekilde görüldüğü evreye... dolunay denir. 6. Ay ışık kaynağı değildir,... Güneş ten aldığı ışığı yansıttığı için parlak görünür. 7. Ay ın hiç görünmediği evreye... yeni ay adı verilir. 8. Ay ın D harfi şeklinde görüldüğü evreye ilk dördün... adı verilir. 9. Ay ın ters D şeklinde görüldüğü evreye son dördün... denir. 10. Ay ın Dünya etrafındaki bir tam dolanımını tamamladığı süreye... 1 ay adı verilir. ETKİNLİK 3 Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model üzerinde boş bırakılan yerlere, Dünya dan bakıldığında gözlemlenen Ay ın evrelerinin isimlerini yazınız. İlk dördün Dolunay Yeni ay Güneş Son dördün 18 Bilfen Yayıncılık

8 GÜNEŞ, DÜNYA VE AY ETKİNLİK 4 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önündeki parantezin içine D, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( Y ) Güneş, Ay a göre Dünya ya daha yakındır. 2. ( Y ) Dünya kendi etrafında dönerken aynı zamanda Ay ın etrafında dolanır. 3. ( D ) Dünya kendi etrafında batıdan doğuya doğru döner. 4. ( D ) Dünya Güneş in etrafında dolanır. 5. ( D ) Ay, Dünya ile birlikte Güneş in etrafında dolanır. 6. ( D ) Ay kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. 7. ( D ) Ay, Güneş e göre Dünya ya daha yakındır. 8. ( D ) Güneş kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. 9. ( D ) Dünya dan bakıldığında Ay ın hep aynı yüzü görülür. 10. ( D ) Dünya, Güneş ve Ay ın kendi eksenleri etrafındaki dönüş yönleri aynıdır. 11. ( D ) Ay, kendi ekseni ve Dünya nın etrafındaki hareketlerini aynı sürede tamamlar. 12. ( Y ) Güneş, Dünya nın etrafında dolanırken Ay da Güneş in etrafında dolanır. ETKİNLİK 5 Aşağıdaki bilgilerin doğru tamamlanmasını sağlayacak altı çizili kelimeleri seçerek yuvarlak içine alınız. 1. Ay, Güneş in / Dünya nın uydusudur. 2. Dünya, Güneş in / Ay ın etrafında dolanır. 3. Ay, Dünya nın etrafında batıdan doğuya / doğudan batıya doğru dolanır. 4. Dünya, Güneş in etrafında batıdan doğuya / doğudan batıya doğru dolanır. 5. Ay ın Dünya etrafındaki 1 tam turunu tamamlama süresi yaklaşık 1 / 30 gündür. 6. Ay ın kendi ekseni etrafındaki dönüşünü tamamlama süresi yaklaşık 1 / 30 gündür. 7. Dünya, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 1 / 365 günde tamamlar. 8. Dünya, Güneş in çevresindeki bir tam turunu yaklaşık 1 / 365 yılda tamamlar. 9. Ay a Dünya dan bakıldığında Ay ın hep aynı / farklı yüzü görülür. 10. Ay ın iki ana evresi arasında 1 ay / 1 hafta zaman vardır. 5. Sınıf Fen Bilimleri 19

9 GÜNEŞ, DÜNYA VE AY ETKİNLİK 6 Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model ile ilgili bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek kutucukları işaretleyiniz. Güneş Ay Dünya Ay 1 2 Güneş, Dünya ve Ay D Y 1. Dünya, Güneş ve Ay ın etrafında dolanır. 2. Güneş, kendi ekseni etrafında döner. 3. Ay, Dünya nın etrafında dolanırken 2 numaralı konumda olduğunda Dünya dan bakıldığında dolunay evresi gözlemlenir. 4. Ay, Dünya nın etrafında dolanırken 1 numaralı konuma gediğinde Dünya dan bakıldığında ilk dördün evresi gözlemlenir. 5. Ay ın Dünya etrafında dolanma yönü doğudan batıya doğrudur. 6. Ay, Dünya nın etrafında dolanırken 1 konumundan 2 konumuna gelmesi yaklaşık 15 gün (2 hafta) sürer. 7. Dünya nın Güneş etrafında 1 tam tur dolanması 1 yıl sürer. 8. Ay ın, Dünya nın etrafında 1 tur dolanması 1 ay sürer. 20 Bilfen Yayıncılık

10 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI Güneş, Dünya ve Ay 1. Güneş in özelliklerinden dört tanesini yazınız. Şekli küreye benzer. Isı ve ışık yayan bir yıldızdır. Gazlardan oluşan bir yapısı vardır. Yüzeyinde çok büyük patlamalar olur. 4. Ay ın gökyüzünde parlak görünmesinin sebebi nedir? Güneş'ten aldığı ışığı yansıtmasıdır. 2. Ay ın yapısı ve özelliklerine ait dört tane bilgi yazınız. Yüzeyinde kraterler, düzlükler ve dağlar vardır. Şekli küreye benzer. Yüzeyi toz tabakasıyla kaplıdır. Yok denecek kadar ince bir atmosferi vardır. 5. Aşağıdaki modelde Ay ın ışık alan ve almayan kısımlarını boyayarak gösteriniz Güneş 3 3. Ay ın kaç çeşit hareketi vardır? Açıklayınız. Ay, numaralarla verilen konumlarda iken Dünya dan gözlemlenen evrelerinin isimlerini yazınız. 3 çeşit hareketi vardır. 1. Kendi ekseni etrafında dönme hareketi 2. Dünya nın etrafında dolanma hareketi 3. Dünya ile birlikte Güneş in etrafında dolanma hareketi 1 Æ 2 Æ 3 Æ 4 Æ İlk dördün Yeni ay Son dördün Dolunay 5. Sınıf Fen Bilimleri 27

11 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 6. Dünya dan bakıldığında Ay ın hep aynı yüzünün görünmesi nasıl açıklanmaktadır? Ay kendi etrafındaki dönüşü ile Dünya'nın etrafındaki dolanma hareketini aynı sürede tamamlar. Bu nedenle de Ay'ın hep aynı yüzü görünür. 9. Ay ın yeni ay evresi gözlemlendiğinde Dünya, Güneş ve Ay ın birbirlerine göre konumları nasıldır? Model çizerek kısaca açıklayınız. Güneş Ay Dünya Yeni ay, Ay'ın gökyüzünde görünmediği evredir. 7. Ay ın farklı şekillerde gözlemlenmesine Ay ın evreleri denir. Ay ın evrelerinin oluşmasının nedeni nedir? Ay'ın Dünya'nın etrafında dolanmasıdır. 10. Güneş, Dünya ve Ay dan daha büyüktür. Fakat Dünya dan bakıldığında Güneş ve Ay yaklaşık aynı büyüklükte görünür. Bu durumun nedenini açıklayınız. Güneş in Dünya ya Ay dan daha uzak olmasıdır. Çünkü uzaktaki cisimler yakındakilerden daha küçük görünür. 8. Güneş, Dünya ve Ay ın arasındaki büyüklük ilişkisi nedir? Örnekle açıklayınız. Basketbol topu Nohut Toplu iğne başı Güneş Dünya Ay 11. Ay da canlılar yaşayabilir mi? Neden? Kısaca açıklayınız. Yaşayamaz. Çünkü tüm canlıların ihtiyacı olan su ve oksijen Ay'da yoktur. Ay'ın yüzeyini kaplayan toz, Dünya'daki topraktan farklıdır ve bitkilerin ihtiyaçlarını karşılayamaz. Ay'ın atmosferi olmadığı için canlılar Güneş'in zararlı ışınlarına maruz kalır. En büyük Güneş, ortanca Dünya, en küçük ise Ay dır. 28 Bilfen Yayıncılık

12 CANLILARI TANIYALIM ETKİNLİK 1 Aşağıdaki bilgilerin yanına bilgi doğru ise D, yanlış ise Y yazarak etkinliği tamamlayınız. 1. ( D ) Canlıları bazı özelliklerine göre gruplandırmaya sınıflandırma denir. 2. ( D ) Canlılar sınıflandırılırken canlıların hareketleri, vücut yapıları, beslenme ve üreme şekilleri, akrabalık ilişkileri gibi özelliklere bakılır. 3. ( D ) Canlılar dört ana gruba ayrılmıştır. Bunlar; mikroskobik canlılar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlardır. 4. ( D ) Canlıların sınıflandırılması, canlılar hakkında yapılan çalışmaları kolaylaştırır. 5. ( D ) Eski dönemlerde yaşayan insanlar hayvanları karada, havada ve suda yaşayanlar olarak gruplandırmışlardır. 6. ( D ) Bilimsel çalışmalar ve teknolojinin gelişmesi canlıların doğru sınıflandırılmasını sağlamıştır. ETKİNLİK 2 Aşağıdaki şemada boş bırakılan kutucuklara canlıların ana sınıflarını yazınız. CANLILAR sınıfıdır. Mikroskobik canlılar Mantarlar Bitkiler Hayvanlar 5. Sınıf Fen Bilimleri 31

13 MİKROSKOBİK CANLILAR ETKİNLİK 3 Aşağıdaki tabloda verilen bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilginin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Bilgi D Y Bitkiler, hayvanlar ve mantarlardan başka yalnızca mikroskopla görebildiğimiz canlılara mikroskobik canlı denir. Mikroskobik canlılar sadece nemli topraklarda yaşayabilir. Mikroskobik canlıların bazıları zararlıdır. Sütten yoğurt yapılırken mikroskobik canlılardan yararlanılır. Doğada bulunan bazı mikroskobik canlılar bitki ve hayvan atıklarını çürütür. Mikroskobik canlılar kendi besinlerini, fotosentez yaparak kendileri üretir. Mikroskobik canlılar sadece çok düşük sıcaklıklarda yaşayabilir. Mikroskobik canlılar uygun nem, sıcaklık ve besin bulduklarında hızla çoğalabilir. Bazı mikroskobik canlılar, hayvan ve insanların vücutlarına girerek hastalığa sebep olur. Bitki ve hayvan atıklarını çürüten mikroskobik canlılar artıkların doğaya dönüşümünü sağlar. 32 Bilfen Yayıncılık

14 MİKROSKOBİK CANLILAR ETKİNLİK 4 Aşağıdaki tabloda mikroskobik canlılar etkisiyle gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olayların, mikroskobik canlıların olumlu ya da olumsuz etkisi olduğuna karar verip tablodaki ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Olaylar Olumlu etkisi Olumsuz etkisi Besinlerin çürüyüp bozulması Sütten, peynir ve yoğurt yapılması Sıtma, kuduz gibi hastalıkların ortaya çıkması Antibiyotik yapılması İnsanların kalın bağırsağında B ve K vitamini üretilmesi Dişlerin çürümesi Çeşitli hastalıkların tedavisi için aşı üretilmesi Bitki ve hayvan artıklarının ayrıştırılarak toprağa karışması Üzümden, sirke ve şarap yapılması Hamurun mayalanması Tırnak ve parmak arasında sulu ve kaşıntılı yaralar oluşması Verem, kolera ve zatürre hastalığının oluşması 5. Sınıf Fen Bilimleri 33

15 MİKROSKOBİK CANLILAR ETKİNLİK 5 Aşağıdaki soru kartlarına mikroskobik canlılarla ilgili sorular yazılmıştır. Soruların cevaplarını kısaca yazınız. Neden Mikroskobik canlı ismi verilmiştir? Gözle görülmeyip yalnızca mikroskopla görülebildikleri için. Bütün mikroskobik canlılar zararlı mıdır? Yararlı türleri de vardır. Mikroskobik canlılar nerelerde yaşar? Suda, havada, yiyeceklerin üzerinde, toprakta ve diğer canlıların vücutlarında yaşayabilen türleri vardır. Mikroskobik canlılar besinlerini kendileri mi üretir yoksa dışarıdan hazır olarak mı alır? Dışarıdan hazır olarak alır. Mikroskobik canlılardan faydalanılan olaylara üç tane örnek yazınız. Hamurun mayalanması Sirke yapılması Sütten yoğurt ve peynir yapılması 34 Bilfen Yayıncılık

16 MANTARLAR ETKİNLİK 1 Aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazınız. MANTARLAR çeşididir. Maya Mantarı... Şapkalı Mantar... örnektir. Küf Mantarı... örnektir. örnektir. Parazit Mantar... örnektir. Şapkalı Mantar Maya Mantarı Parazit Mantar Küf Mantarı 5. Sınıf Fen Bilimleri 37

17 MANTARLAR ETKİNLİK 2 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne D harfi, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( Y ) Mantarlar; gövde, şapka, kök ve yaprak olmak üzere dört kısımdan oluşur. 2. ( D ) Mantarlar fotosentez yapamaz. 3. ( D ) Mantarlar; şapkalı mantarlar, küf mantarları, maya mantarları ve hastalık yapıcı (parazit) mantarlar olmak üzere dört çeşittir. 4. ( Y ) Şapkalı mantarların hepsi zehirlidir. 5. ( D ) Kültür mantarları, besin olarak tüketilebilen, özel olarak yetiştirilen mantar çeşididir. 6. ( D ) Hamurun mayalanmasını sağlayan mantara, maya mantarı denir. 7. ( D ) Mantarlar, ağaçların gövdelerine yapışık ya da gölgelik ve nemli bölgelerde yaşar. 8. ( Y ) Mantarlar kendi besinini kendi üretir. 9. ( D ) Ayak ve ellerde kaşıntıya sebep olan canlılar, hastalık yapıcı mantarlardır. 10. ( Y ) Poşet içinde uzun süre bekletilen ekmeğin üzerindeki kaygan yeşilimsi tabaka maya mantarlarıdır. 11. ( D ) Sebze ve meyvelerin küflenmesine sebep olan mantarlara, küf mantarı denir. 12. ( D ) Birçok hastalığın tedavisinde kullanılan antibiyotiklerin yapımında küf mantarlarından yararlanılır. ETKİNLİK 3 Aşağıda mantarlarla ilgili bazı bilgiler verilmiştir. Verilen bilgilerin ait olduğu mantar çeşidini yanındaki boşluğa yazınız. Çürümüş meyvelerin üzerinde oluşan yeşil renkli pamuk yığını şeklindeki yapılar... küf Saçkıran hastalığına sebep olan mantar... parazit Proteince zengin besin maddesi olarak tüketilen ve özel olarak yetiştirilen mantar kültür... Hamurun mayalanmasını sağlayan mantar... maya Penisilin ve diğer antibiyotiklerin yapımında kullanılan mantar... küf Ormanlarda, ağaç gövdelerine yapışık şekilde yaşayan ve çoğu zehirli olan mantar şapkalı Bilfen Yayıncılık

18 BİTKİLER ETKİNLİK 1 Aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazınız. CANLILAR sınıfıdır. Bitkiler... Mantalar... Hayvanlar... örnektir. Mikroskobik... canlılar örnektir. çeşididir. örnektir. Çiçeksiz... bitkiler... örnektir. Çiçekli... bitkiler... örnektir. Mikroskobik canlılar Çiçeksiz bitkiler Hayvanlar Bitkiler Mantarlar Çiçekli bitkiler 5. Sınıf Fen Bilimleri 41

19 BİTKİLER ETKİNLİK 2 Aşağıdaki modelde çiçekli bir bitkinin kısımları gösterilmiştir. Gösterilen kısımların isimlerini ve görevlerini kısaca yazınız. Çiçek... Görevi:... Bitkinin üremesini sağlar. Tohum ve meyve burada oluşur Yaprak... Görevi:... Güneş ışığını kullanarak besin ve oksijen üretir. Solunum ve boşaltım yapar Gövde... Görevi:... Dal, çiçek, meyve gibi kısımları taşır. Köklerden alınan su ve mineralleri, yapraklarda üretilen besini bitkinin diğer kısımlarına taşır Kök... Görevi:... Topraktan su ve mineral alınmasını, bitkinin toprağa tutunmasını sağlar Bilfen Yayıncılık

20 BİTKİLER ETKİNLİK 3 Aşağıda bitkilere ait bazı özellikler verilmiştir. Özelliklerin hangi bitki çeşidine ait olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Özellikler Çiçeksiz bitki Çiçekli bitki Nemli bölgelerde, ağaç gövdelerinde, akarsu kenarlarındaki taşlarda ve denizlerde yaşar. Kök, gövde, yaprak ve çiçek olmak üzere dört ana bölümden oluşur. Çiçeği sayesinde tohum oluşturur ve tohumla ürer. Doğada diğer bitki türüne oranla daha az bulunur. İlkel bitkilerdir. Tohum oluşturamaz. Yalnızca bazı türlerinde kök, gövde ve yaprak bulunur. Fotosentez yaparak kendi besinini üretir. Hoş kokusu ve renkleriyle doğayı güzelleştirir. Gelişmiş bitkilerdir. 5. Sınıf Fen Bilimleri 43

21 BİTKİLER ETKİNLİK 4 Aşağıdaki tabloda yer alan bitkilerin türüne karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Bitkiler Çiçekli bitki Çiçeksiz bitki Kara yosunu Orkide Eğrelti otu Domates Fasulye Atkuyruğu Su yosunu 44 Bilfen Yayıncılık

22 BİTKİLER ETKİNLİK 5 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne D harfi, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( D ) Bitkiler kendi besinini kendi üreten canlılardır. 2. ( Y ) Çiçeksiz bitkiler, gelişmiş bitki türleridir. 3. ( D ) Çiçekli bitkiler tohum oluşturarak çoğalır. 4. ( D ) Çiçeksiz bitkilerin çoğunda kök yerine köke benzeyen yapılar bulunur. 5. ( D ) Çiçekli bitkilerin bazılarının kökleri besin olarak tüketilir. 6. ( Y ) Çiçeksiz bitkiler fotosentez yapamaz. 7. ( D ) Su yosunu, kara yosunu, kibrit otu çiçeksiz bitki örneğidir. 8. ( D ) Çiçekli bitkilerde bulunan çiçek, bitkinin üreme organıdır. 9. ( D ) Kök, bitkinin ihtiyacı olan su ve mineralleri topraktan alan kısımdır. 10. ( Y ) Fotosentez bitkinin kökünde gerçekleşir. 11. ( Y ) Bitkiler fotosentez sırasında havadaki oksijeni alıp havaya karbondioksit verir. 12. ( Y ) Patates ve yer elması, kökünde besin depo eden bitkilere örnektir. 13. ( D ) Bitkinin gövdesi, kök ve yapraklar arasında madde taşınmasını sağlar. 14. ( D ) Fasulye, salatalık, elma çiçekli bitkilere örnektir. 15. ( D ) Ziraat mühendisliği, seracılık, çiçekçilik, orman mühendisliği bitkilerle ilgilenen mesleklerdir. 16. ( D ) Bitkiler ışıklı ortamda fotosentez yapabilir. 17. ( Y ) Doğadaki çiçekli bitki sayısı, çiçeksiz bitki sayısından azdır. 18. ( D ) Bazı bitkilerin yapraklarını besin olarak tüketiriz. 19. ( D ) Yaprak, bitkinin solunum ve boşaltım organıdır. 20. ( Y ) Bazı çiçeksiz bitkiler tohum oluşturur ve tohumla çoğalır. 5. Sınıf Fen Bilimleri 45

23 BİTKİLER ETKİNLİK 6 Aşağıda verilen bilgileri kullanarak bulmacayı çözünüz. 1 2 Ç G İ Ç 3 2 K Ö V K 1 E Ğ R E L T İ O T U D K 3 F O T O S E N T E Z H 4 U Y 4 M İ N E R A L P R A 5 I Ş I K Yukarıdan Aşağıya 1. Çiçekli bitkinin üreme organı 2. Yapraklar ve kök arasında madde taşınmasını sağlayan bitki kısmı 3. Çiçekte oluşturulan ve bitkinin üremesini sağlayan yapı 4. Bitkinin fotosentez yapan kısmı Soldan Sağa 1. En gelişmiş çiçeksiz bitki 2. Bitkinin topraktan su ve mineral almasını sağlayan kısmı 3. Bitkilerin besin üretme olayı 4. Kökler sayesinde su ile birlikte topraktan alınan madde 5. Fotosentez yapılabilmesi için gereken enerji türü 46 Bilfen Yayıncılık

24 HAYVANLAR ETKİNLİK 1 Aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazınız. HAYVANLAR çeşididir. Omurgasız... hayvanlar örnektir.... Omurgalı hayvanlar çeşididir. örnektir. örnektir. örnektir. örnektir. örnektir.... Balıklar... Kurbağalar... Sürüngenler... Kuşlar... Memeliler Balıklar Kurbağalar Memeliler Omurgalı hayvanlar Kuşlar Omurgasız hayvanlar Sürüngenler 5. Sınıf Fen Bilimleri 49

25 HAYVANLAR ETKİNLİK 2 Aşağıdaki tabloda yer alan hayvanların hangi sınıfa ait olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Hayvanlar Omurgasız Omurgalı Karınca Leylek Fare Solucan Yılan İnek Salyangoz Yarasa Levrek Köpek Hayvanlar Omurgasız Omurgalı Yengeç İstiridye Tavuk Hamsi Balina Tırtıl Kurbağa Örümcek Istakoz Akrep ETKİNLİK 3 Aşağıdaki tabloda bazı omurgalı hayvanlar verilmiştir. Verilen hayvanların sınıfını işaretleyiniz. Hayvanlar Balıklar Kurbağalar Sürüngenler Kuşlar Memeliler Fil Kurbağa Levrek Yunus Tavuk Bukalemun Yılan Karga Fare Kaplumbağa Hamsi Penguen 50 Bilfen Yayıncılık

26 HAYVANLAR ETKİNLİK 4 Aşağıda hayvanlara ait bazı özellikler ve bazı hayvanların resimleri verilmiştir. Özelliklerin ait olduğu hayvana karar verip resmin altındaki kutuya özelliğin numarasını yazınız. Özellikler 1. Doğurarak çoğalır. 2. Yavrusuna bakar. 3. Solungaç solunumu yapar. 4. Yumurtayla çoğalır. 5. Önce solungaç, daha sonra deri ve akciğer solunumu yapar. 6. Yavrusunu sütle besler. 7. Vücudu sert pullarla kaplıdır. 8. Vücudu tüylerle kaplıdır ve kanatları vardır. 9. Vücudu pullarla kaplıdır. 10. Suda yaşar. Papağan Timsah Balina 2, 4, 8 4, 7, 10 1, 2, 6, 10 Kurbağa Balık 4, 5, 10 3, 4, 9, Sınıf Fen Bilimleri 51

27 HAYVANLAR ETKİNLİK 5 Aşağıdaki tabloda yer alan bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Bilgiler D Y Hayvanlar kendi besinlerini üretemez ve dışarıdan hazır alır. Hayvanlar, omurgalı ve omurgasız hayvanlar olmak üzere iki gruba ayrılır. Vücuda destek sağlayan ve omurga adı verilen yapı tüm hayvanlarda bulunur. Hayvanları sınıflandırırken benzerlik ve farklılıkları dikkate alınır. Kuşlar ve memeliler yavrularını doğurarak dünyaya getirir. Balıklar, suda yaşayan omurgasız hayvanlardır. Kelebek, arı ve solucan omurgasız hayvanlara örnektir. Sürüngenler, omurgalı hayvanların bir sınıfıdır. Memeliler, yavrularına bakar ve yavrularını sütle besler. Kurbağalar, omurgasız hayvanlardır. Kurbağalar iki yaşamlı canlılardır ve başkalaşım geçirirler. Sürüngenler yumurtayla çoğalır. 52 Bilfen Yayıncılık

28 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI Canlılar Dünyası 1. Bilim insanlarının yaptığı sınıflandırmaya göre canlılar kaç sınıfa ayrılır? Canlı sınıflarının isimlerini yazınız. Bitkiler Hayvanlar Mantarlar Mikroskobik canlılar olmak üzere dört gruba ayrılır. 3. Omurgalı hayvanlar kaç sınıfta incelenir? Canlı sınıflarının isimlerini yazınız ve birer tane örnek veriniz. Beş sınıfta incelenir: Balıklar Æ Sazan, hamsi Kurbağalar Æ Kurbağa Sürüngenler Æ Timsah Kuşlar Æ Papağan Memeliler Æ Tavşan 2. Çiçekli ve çiçeksiz bitkilere üçer tane örnek yazınız. Çiçekli bitkiler: Gül, menekşe, domates Çiçeksiz bitkiler: Eğrelti otu, su yosunu, at kuyruğu 4. Bazı hayvanlara omurgasız hayvan ismi verilmesinin nedeni nedir? Kısaca açıklayınız. 5 tane omurgasız hayvan örneği yazınız. Vücuda desteklik sağlayan kemik ya da kıkırdaktan oluşan, omurga adı verilen yapı bulunmayan canlılara omurgasız hayvan denir. Midye Karınca Solucan Akrep Sinek 5. Sınıf Fen Bilimleri 59

29 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI Canlılar Dünyası 5. Çevremizdeki mantar türlerini ve özelliklerini yazınız. Şapkalı Mantarlar: Ormanlarda, ağaç diplerinde yaşar. Çoğu zehirlidir. Özel koşullarda yetiştirilen türü olan kültür mantarları besin olarak tüketilir. Küf Mantarları: Ekmek, sebze ve meyvelerin üzerinde oluşan yeşil kaygan tabakaya küf denir. Besin maddelerinin küflenmesine sebep olur. Maya Mantarları: Sütten, yoğurt ve peynir yapılmasını hamurun mayalanmasını sağlayan mantarlardır. Hastalık Yapıcı Mantarlar: El ve ayaklarda, deride kaşıntılı ve sulu yaralara sebep olur. 7. Mikroskobik canlıların zararlarından iki tanesini yazınız. Besinlerin küflenmesine ve çürümesine sebep olur. Hastalıklara sebep olur. 8. Faydalı ve zararlı bakterilerin rol aldığı olaylara birer tane örnek yazınız. Sütün yoğurt olmasını sağlayan bakteri türleri vardır. Tifo, verem gibi hastalıklar bakteriler tarafından meydana gelir. 9. Küf mantarlarının besinler üzerindeki etkisini ve tıptaki kullanım alanını yazınız. 6. Mikroskobik canlıların yararlarından iki tanesini yazınız. Besinlerin üzerinde yeşil bir tabaka oluşturup besinlerin küflenmesine sebep olur. Peynir küfü tıpta, penisilin adı verilen antibiyotiğin yapımında kullanılır. Bitki ve hayvan artıklarının çürütülerek toprağa karışmasını, böylece doğaya yeniden kazandırılmasını sağlar. Antibiyotik yapımında kullanılır. 60 Bilfen Yayıncılık

30 KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ ETKİNLİK 1 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazarak bilgileri tamamlayınız. yay yavaşlatma uzama miktarı kuvvet esneklik yer çekimi temas gerektiren Newton az kalınlığı sınırı temas gerektirmeyen şekil değiştirme dinamometre 1. Cisimlerin yönünü, şeklini, hızını ve durumunu değiştirebilen etkiye kuvvet... denir. 2. Fiziksel temas olmadan etki eden kuvvetlere temas gerektirmeyen kuvvetler denir. 3. Kuvvetin birimi... Newton dur. 4. Fiziksel temas sonucu cisimleri etkileyen kuvvetlere temas gerektiren kuvvetler denir. 5. Kuvvetin büyüklüğü dinamometre... adı verilen araçla ölçülür. 6. Cisimlerin yere düşmesini sağlayan kuvvet... yer... çekimi kuvvetidir. 7. Dinamometrenin içinde... yay bulunur. 8. Dinamometre, yayların... esneklik özelliğinden yararlanılarak yapılmıştır. 9. Dinamometre içindeki yayın cinsi ve... kalınlığı dinamometrenin ölçebileceği kuvveti belirler. 10. Dinamometrenin ucuna asılan kuvvet arttıkça dinamometredeki yayın uzama... miktarı... artar. 11. İnce yay kullanılan dinamometre, kalın yay kullanılan dinamometreden daha... az büyüklükteki kuvvetleri ölçebilir. 12. Dinamometre içindeki yayların esnekliğinin sınırı... vardır. 13. Süngerin sıkılması kuvvetin... şekil değiştirme... etkisine örnektir. 14. Frenine basılan arabanın durması kuvvetin yavaşlatma... etkisine örnektir. 5. Sınıf Fen Bilimleri 63

31 KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ ETKİNLİK 2 Aşağıdaki örneklerde etki eden kuvvetlerin türüne karar vererek boş bırakılan yere temas gerektiren veya temas gerektirmeyen yazınız. Ağaçtan elma düşmesi Uçurtmanın uçması Mıknatısın çivileri çekmesi temas gerektirmeyen... temas gerektiren... temas gerektirmeyen... Market arabasının itilerek hareket ettirilmesi temas gerektiren... Kalemle yazı yazılması temas gerektiren... Şelaleden suyun akması temas gerektirmeyen... Rüzgâr değirmeninin dönmesi Bayrağın dalgalanması Yağmur yağması temas gerektiren... temas gerektiren... temas gerektirmeyen Bilfen Yayıncılık

32 KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ ETKİNLİK 3 Aşağıdaki durumları inceleyiniz ve cisimlere uygulanması gereken kuvvetleri büyükten küçüğe doğru sıralayınız. 1. Faikcan ın oyuncak arabasını iterek hareket ettirmesi Æ 2. Engin in alışveriş arabasını sürmesi Æ 3. Ahmet in otomobilini itmesi Æ 4. Mehmet in traktörü itmeye çalışması Æ Uygulanması gereken kuvvetlerin büyüklük sıralaması:... 4 >... 3 >... 2 >... 1 ETKİNLİK 4 Aşağıdaki etkinlikte dinamometre ucuna özdeş cisimler asılarak dinamometredeki yayın uzaması ölçülmektedir. Şekildeki ölçümlere göre dinamometredeki yayın uzama miktarlarını sütun grafiği ile gösteriniz. 1. ölçüm 2. ölçüm 3. ölçüm Yaydaki uzama miktarı L 1. ölçüm 2. ölçüm 3. ölçüm Ölçüm 5. Sınıf Fen Bilimleri 65

33 KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ ETKİNLİK 5 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne D harfi, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( D ) Dinamometre, kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kullanılır. 2. ( Y ) Kuvvetin birimi kilogramdır. 3. ( Y ) Yer çekimi kuvveti temas gerektiren bir kuvvettir. 4. ( D ) Duran topa vurup hareket ettirmek için uygulanan kuvvet, temas gerektiren kuvvettir. 5. ( D ) Dinamometreye uygulanan kuvvet arttıkça dinamometrenin uzaması da artar. 6. ( Y ) Dinamometre içindeki yayın esnekliğinin sınırı yoktur. 7. ( D ) Dinamometrede kullanılan yayın cinsi, dinamometrenin ölçebileceği kuvvetin büyüklüğünü etkiler. 8. ( D ) Cisimlere uygulanan kuvvet cisimlerin şeklini değiştirebilir. 9. ( Y ) Hassas ölçüm yapılacak dinamometrenin içinde kalın yay bulunur. 10. ( D ) Mıknatısın demir ataşları çekmesi sırasında etki eden kuvvet temas gerektirmeyen kuvvettir. ETKİNLİK 6 Aşağıda verilen tanımları ait olduğu kavramlarla eşleştiriniz. Tanımlar Kavramlar Kuvvetin birimi Yay Cisimlerin şeklini, hızını ve hareketini değiştirebilen etki Dinamometre Kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kullanılan araç Newton Esneklik özelliğinden dolayı dinamometre içinde kullanılan malzeme Kuvvet 66 Bilfen Yayıncılık

34 SÜRTÜNME KUVVETİ ETKİNLİK 1 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne D harfi, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( D ) Cisimlerin hareketini yavaşlatan ve durduran etki sürtünme kuvvetidir. 2. ( Y ) Hareketli bir cisme etki eden sürtünme kuvveti cismin hareket yönündedir. 3. ( D ) Çakıl, kum gibi pürüzlü yüzeylerdeki sürtünme kuvveti fazladır. 4. ( D ) Sürtünme kuvveti cismin hareketini zorlaştırır. 5. ( Y ) Sürtünme kuvveti her zaman hayatımızı zorlaştırır. 6. ( D ) Sürtünme kuvveti, yüzeyin cinsine bağlıdır. 7. ( Y ) Cismin ağırlığı arttıkça cisme etki eden sürtünme kuvveti azalır. 8. ( D ) Hava ortamında bulunan cisimlere etki eden sürtünme kuvvetine hava direnci denir. 9. ( Y ) Gemi, denizaltı gibi araçlar tasarlanırken su direncinden en fazla etkilenecek şekilde tasarlanır. 10. ( D ) Günlük hayatta sürtünme kuvvetini artırmak için yapılan uygulamalar vardır. 11. ( D ) Sürtünmenin az olması yolda yürümemizi kolaylaştırır. 12. ( D ) Paraşütler tasarlanırken, hava direncinden yararlanacak şekilde yapılır. ETKİNLİK 2 Aşağıdaki düzeneklerde sürtünme kuvvetlerinin büyüklüklerini karşılaştırarak boş bırakılan yerlere yazınız. (Cisimler özdeştir.) Çakıllı yüzey 1 2 Buz yüzey Sürtünme kuvvetleri arasındaki ilişki 1... >... 2 Mermer yüzey 1 2 Mermer yüzey Sürtünme kuvvetleri arasındaki ilişki 2... > Sınıf Fen Bilimleri 71

35 SÜRTÜNME KUVVETİ ETKİNLİK 3 Aşağıdaki tabloda verilen uygulamaların, sürtünme kuvvetini artırmak veya azaltmak amacıyla yapıldığına karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Uygulamalar Artırmak Azaltmak Kapı ve pencere menteşelerinin yağlanması Eşyaların konulacağı yerlerin halı ile kaplanması Kaleci eldivenlerinin iç yüzeyinin pürüzlü yapılması Sporcuların kayak takımlarına mum sürmesi Valizlerin altına tekerlek takılması Kışın otomobil lastiklerine zincir takılması Bisiklet zincirinin yağlanması Merdivenlerde kaydırmaz bantlar kullanılması Yollardaki kaçış rampalarında kum, çakıl gibi malzemeler kullanılması Yağlı güreş yapan güreşçilerin vücutlarını yağlaması Kışın yollara tuz ve kum dökülmesi ETKİNLİK 4 Aşağıda verilen bilgilerin doğru tamamlanması için altı çizili kelimelerden uygun olanları seçerek yuvarlak içine alınız. Sürtünme kuvveti cismin hareket yönü ile zıt / aynı yöndedir. Sürtünme kuvveti hareketli bir cismin hızını artırır / azaltır. Su içindeki cisme etki eden sürtünme kuvvetine hava / su direnci denir. Yazı yazarken sürtünme kuvvetinin büyük / küçük olmasından yararlanırız. 72 Bilfen Yayıncılık

36 SÜRTÜNME KUVVETİ ETKİNLİK 5 Aşağıda bazı zeminler ve bu zeminlerde hareket ettirilen özdeş araçların aldığı yollara ait grafikler verilmiştir. Grafikleri ait olduğu zeminlerle eşleştiriniz. (Eğik düzlemler özdeştir.) Zeminler Grafikler 1. a. 50 Aracın aldığı yol (cm) Taşlı zemin Zemin 2. b. Aracın aldığı yol (cm) Cam zemin 10 Zemin 3. c. Aracın aldığı yol (cm) 35 Tahta zemin Zemin Soru: Düzeneklerde verilen zeminlerdeki sürtünme kuvvetlerini küçükten büyüğe doğru sıralayınız < 3... < Sınıf Fen Bilimleri 73

37 SÜRTÜNME KUVVETİ ETKİNLİK 6 Aşağıdaki tabloda sürtünme kuvveti etkisiyle gerçekleşen bazı durumlar verilmiştir. Bu durumlardaki sürtünme kuvvetinin etkisinin olumlu ya da olumsuz olduğuna karar vererek ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Durumlar Olumlu Olumsuz Frenine basılan arabanın durması Ayakkabılarımızın tabanının eskimesi Yürüyebilmemiz ya da durabilmemiz Masanın üstüne bıraktığımız kitabın durması Kalem ile yazı yazılması Kapı ve pencerelerin menteşelerinin zamanla gıcırdamaya başlaması Makinelerin dişli parçalarının aşınması Kibrit çöpünün tutuşup yanması Bisikletin fren pabuçlarının incelip aşınması Kısa piste inen uçağın paraşüt açarak iniş yapıp durması Paraşütle atlayan sporcunun yere yavaş yavaş inmesi Arabaların fren balatalarının aşınması Yazının silgi ile silinmesi Yuvarlanan topun bir süre sonra durması Halı üzerindeki koltuğun yerinde sabit kalması Ağır bir sandığı toprak zeminde hareket ettirirken çok fazla kuvvet uygulanması Tabanı girintili çıkıntılı kışlık botlarla karlı yolda kolay yürünmesi 74 Bilfen Yayıncılık

38 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 1. Kuvvet nedir? Tanımını yazınız. Cisimlerin şeklini, konumunu, hızını ve yönünü değiştirebilen etkidir. 4. Hassas ölçüm yapan bir dinamometrenin özelliklerini yazınız. İçindeki yay ince olmalı (Yayın esnekliği fazla olmalı) Dinamometre ölçeği dar aralıklı olmalı. 2. Halı yüzey Tahta yüzey Cam yüzey Yukarıda verilen yüzeylerdeki sürtünme kuvvetlerini büyükten küçüğe doğru sıralayınız. Halı > Tahta > Cam 5. Ağırlıkları verilen K, L ve M cisimleri özdeş dinamometrelere ayrı ayrı asılarak dinamometrelerdeki uzamalar gözlemleniyor. K L M 40N 5N 10N Dinamometrelerde gerçekleşen uzamalar arasındaki ilişkiyi yazınız.... K >... M >... L 3. Dinamometre ve Newton (N) kavramlarının tanımlarını yazınız. 6. Sürtünme kuvvetinin tanımını ve birimini yazınız. Dinamometre:... kullanılan araç Kuvveti ölçmek için... Newton (N):... Kuvvetin birimi... Cismin hareketini engelleyen, cismi yavaşlatan ya da durduran, harekete zıt yöndeki kuvvettir. Birimi newton dur. 5. Sınıf Fen Bilimleri 83

39 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 7. Sürtünme kuvvetini artırmak için yapılan uygulamalara 3 tane örnek yazınız. 9. Sürtünme kuvvetini azaltmak için yapılan uygulamalara 3 tane örnek yazınız. Kışın arabaların lastiklerine zincir takılması Paraşüt kumaşlarının büyük yapılması Yerlerin halı ile kaplanması Kapı ve pencerelerin menteşelerinin yağlanması Bavul ve çantaya tekerlek takılması Bisikletin zincirinin yağlanması Temas gerektiren ve temas gerektirmeyen kuvvetler etkisiyle gerçekleşen durumlara üçer tane örnek yazınız. 8. Sürtünme kuvvetinden yararlandığımız durumlara 5 tane örnek yazınız.... Kalemle yazı yazılması... Frenine basılan arabanın durması Temas Gerektiren Kuvvetler Etkisiyle Market arabasının itilmesi Rüzgârın bayrağı dalgalandırması Kalecinin kaleye doğru gelen topu durdurması Kibrit çöpünün yanması Yolda yürüyebilmemiz Kısa pistlere iniş yapan uçakların paraşüt kullanması Temas Gerektirmeyen Kuvvetler Etkisiyle... Balkondaki saksının yere düşmesi Mıknatısın demir çivileri çekmesi Plastik tarakla taranan saçın havalanması Bilfen Yayıncılık

40 MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ ETKİNLİK 1 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önündeki paranteze D harfi, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( D ) Maddeler doğada katı, sıvı ya da gaz hâlde bulunur. 2. ( D ) Maddenin bir hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir. 3. ( Y ) Maddeler sadece ısıtıldıklarında hâl değiştirir. 4. ( D ) Yeryüzündeki sular Güneş'ten gelen ısı sayesinde buharlaşıp gökyüzüne yükselir. 5. ( Y ) Katı maddeler soğutulursa sıvı hâle geçer. 6. ( D ) Sıvı maddelerin gaz hâle geçmesine buharlaşma denir. 7. ( Y ) Sıvı maddeler belli bir sıcaklıkta buharlaşır. 8. ( Y ) Katı maddelerin sıvı olmadan doğrudan gaz hâle geçmesine kırağılaşma denir. 9. ( D ) Kaynama, sıvının her yerinde ve çok hızlı bir şekilde gerçekleşir. 10. ( D ) Gaz hâldeki maddeler soğutulursa sıvı hâle geçebilir. 11. ( D ) Katı madde erirken dışarıdan ısı alır. 12. ( D ) Donma ve yoğuşma sırasında madde dışarıya ısı verir. 13. ( D ) Yağmur, dolu, kar gibi yağışlar havadaki su buharının hâl değiştirmesi sonucunda oluşur. 14. ( Y ) Hava sıcaklığı arttığında buharlaşma olayı daha yavaş olur. 15. ( D ) Saf sıvı maddeler kaynarken sıvının her yerinde kabarcıklar oluşur. 5. Sınıf Fen Bilimleri 87

41 MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ ETKİNLİK 2 Aşağıdaki şemada maddenin hâl değişimleri oklarla gösterilmiştir. Numaralarla verilen hâl değişimlerinin isimlerini tabloya yazınız. 1 KATI 4 SIVI GAZ Ol ay Hâl değişiminin adı Erime 1... Buharlaşma 2... Kırağılaşma 3... Donma 4... Yoğuşma 5... Süblimleşme Bilfen Yayıncılık

42 MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ ETKİNLİK 3 Aşağıda tanımı verilen hâl değişimlerinin isimlerini boş bırakılan yerlere yazınız. 1. Soğutulan sıvı maddenin katı hâle geçmesi donma Gaz hâlindeki maddenin dışarıya ısı vererek sıvı hâle geçmesi... yoğuşma 3. Katı maddenin ısı alarak sıvı hâle geçmesi... erime 4. Katı maddenin ısı alarak sıvı olmadan doğrudan gaz hâle geçmesi... süblimleşme 5. Sıvı maddenin ısı alarak hızlı bir şekilde her yerinden gaz hâle geçmesi... kaynama 6. Gaz hâlindeki maddenin sıvı olmadan doğrudan katı hâle geçmesi kırağılaşma... ETKİNLİK 4 Aşağıda günlük hayatta gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olaylardaki hâl değişimlerinin Isı alarak ya da Isı vererek gerçekleştiğine karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Olaylar Isı alarak Isı vererek Elimize döktüğümüz kolonyanın buharlaşması Yağmurun oluşması Buzdolabından çıkarılan bardağın dışının buğulanması Güneş alan yere bırakılan çikolatanın erimesi Kışın göllerin üstünün donması Çaydanlıktaki suyun kaynaması Islak çamaşırların kuruması İlkbahar aylarında yaprakların üzerinde çiy oluşması Elbiselerimizin arasına koyduğumuz naftalinin süblimleşmesi Sis oluşması Buzdolabına konulan suyun donması 5. Sınıf Fen Bilimleri 89

43 MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ ETKİNLİK 5 Aşağıdaki şemada kaynama ve buharlaşmaya ait özellikler gösterilecektir. Verilen özelliklerin yazılması gereken bölgelerin numarasını boş bırakılan yerlere yazınız. Kaynama Buharlaşma Æ Yalnızca kaynamaya ait özellikler 2 Æ Hem kaynama hem de buharlaşmaya ait özellikler 3 Æ Yalnızca buharlaşmaya ait özellikler Özellikler a. Her sıcaklıkta gerçekleşir b. Ortamdan ısı alarak gerçekleşir c. Sıvının her yerinde gerçekleşir d. Yavaş yavaş gerçekleşir e. Sıvı hâlden gaz hâle geçme olayıdır f. Sıvının yüzeyinde gerçekleşir g. Belli bir sıcaklıkta gerçekleşir h. Hızlı bir şekilde gerçekleşir i. Bu olay sırasında sıcaklık sabit kalır j. Sıcaklık arttıkça daha hızlı gerçekleşir Bilfen Yayıncılık

44 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 1 Aşağıda verilen tanımları ait olduğu kavramlarla eşleştirip tabloya yazınız. Tanımlar 1. Kendini oluşturan parçacıklardan başka parçacık içermeyen madde 2. İki ya da daha fazla maddenin birleşmesiyle oluşan, saf olmayan madde Kavramlar a. Donma noktası b. Kaynama noktası 3. Saf sıvı maddenin katılaştığı sıcaklık c. Saf madde 4. Saf sıvı maddenin hızlı bir şekilde gaz hâle geçtiği sıcaklık d. Erime noktası 5. Saf katı maddenin sıvı hâle geçtiği sıcaklık e. Karışım Tanımlar Kavramlar c e a b d ETKİNLİK 2 Aşağıdaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar vererek ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Bilgi Doğru Yanlış Erime noktası saf katı maddeler için ayırt edici özelliktir. Tuzlu su, alkollü su gibi sıvı karışımların belirli kaynama noktası vardır. Bir maddenin erime noktası ile donma noktası aynıdır. Sıvı maddelerin buharlaşma sıcaklığı, yoğuşma sıcaklığına eşittir. 5. Sınıf Fen Bilimleri 93

45 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 3 Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin erime ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Tablodaki bilgileri kullanarak soruları cevaplayınız. Madde Adı Erime Noktası ( C) Kaynama Noktası ( C) Buz (su) Bakır Demir Aseton Etil alkol Oda sıcaklığında (25 C) maddeler hangi fiziksel hâldedir? Buz (su) Æ... Sıvı Aseton Æ... Sıvı Bakır Æ... Katı Etil alkol Æ... Sıvı Demir Æ... Katı 2. Buzun erimeye başladığı sıcaklıkta hangi maddeler sıvı hâldedir? Aseton ve etil alkol Suyun kaynadığı sıcaklıkta hangi maddeler katı hâldedir? Bakır ve demir Suyun kaynadığı sıcaklıkta hangi maddeler gaz hâldedir? Aseton ve etil alkol C sıcaklıkta maddeler hangi fiziksel hâldedir? Bakır Æ Sıvı... Aseton Æ Gaz... Demir Æ Katı... Etil alkol Æ Gaz Sıcaklık 50 C den 5 C ye düşürülürse hangi madde / maddeler hâl değiştirir? Su Bilfen Yayıncılık

46 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 4 Aşağıda bazı maddelere ait sıcaklık - zaman grafikleri verilmiştir. Grafiklerdeki bilgileri kullanarak sorulan soruları cevaplayınız. 1. X maddesine ait sıcaklık-zaman grafiği şekildeki gibidir. Sıcaklık ( C) 95 X maddesi Zaman (dk) a. X maddesi ısıtılıyor mu yoksa soğutuluyor mu? Isıtılıyor.... b. X maddesinin donma noktası kaç C dir? c. (6-10) dk. aralığında X maddesi hangi fiziksel hâldedir? Sıvı... d. X maddesinin kaynama noktası kaç C dir? e. X maddesi hangi zaman aralıklarında hâl değiştiriyor? 2-6, Sınıf Fen Bilimleri 95

47 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ 2. Başlangıçta 110 C sıcaklıkta bulunan su buharına ait grafik aşağıda verilmiştir Sıcaklık ( C) Zaman (dk) a. Suyun kaynama noktası kaç C dir? b. Hangi zaman aralığında sıvı hâldedir? c. Suyun donma noktası kaç C dir? 0 C... d. Hangi zaman aralıklarında hâl değişimi gerçekleşmektedir? (3 7) dk, (20 22) dk... e. (20-22) dk. aralığında gerçekleşen olayın adı nedir? Donma Bilfen Yayıncılık

48 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ 3. Başlangıçta katı hâlde olan A ve B maddelerine ait grafikler aşağıda verilmiştir. Sıcaklık ( C) A maddesi Sıcaklık ( C) B maddesi Zaman (dk) Zaman (dk) a. A maddesinin erime sıcaklığı kaç C dir? b. B maddesinin donma sıcaklığı kaç C dir? c. A ve B maddeleri aynı cins olabilir mi? Neden? Evet. Erime - donma noktaları aynı... d. A ve B maddeleri hangi zaman aralıklarında hâl değiştiriyor? A maddesi 6-10, B maddesi Sınıf Fen Bilimleri 97

49 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 5 Aşağıda bazı maddelerin erime ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Maddelerin 0 C sıcaklıktan 100 C ye kadar ısıtılmasına ait sütun grafiklerini çiziniz. Madde Erime Noktası Kaynama Noktası A 10 C 85 C B 5 C 110 C C 5 C 98 C D 15 C 78 C Sıcaklık ( C) Sıcaklık ( C) Zaman 0 A maddesi B maddesi Zaman Sıcaklık ( C) Sıcaklık ( C) 15 0 Zaman C maddesi 0 D maddesi Zaman 98 Bilfen Yayıncılık

50 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ ETKİNLİK 6 Aşağıda verilen deney düzeneklerini inceleyip sorulan soruları cevaplayınız. Aynı sıcaklıktaki sulardan belirtilen miktarlarda alınıp özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor ml su 200 ml su a. Kaplardaki suların kaynamaya başladığı sıcaklıklar arasındaki ilişki nedir? Aynı sıcaklıkta kaynarlar.... b. Hangi kaptaki su daha önce kaynamaya başlar? 1... c. Hangi kaptaki suyun kaynama noktasına ulaşması için daha uzun süre ısıtılması gerekir? 2... d. Hangi kaptaki suyun tamamen kaynaması için daha az ısı verilmelidir? Sınıf Fen Bilimleri 99

51 MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ 1, 2 ve 3 numaralı kaplardaki farklı miktar sıvılar özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor. Sıvıların sıcaklıklarına ait tablo aşağıdaki gibidir: Kap İlk sıcaklık 2. dakika 4. dakika 6. dakika 8. dakika 10. dakika 1 10 C 25 C 40 C 55 C 55 C 55 C 2 30 C 40 C 50 C 60 C 60 C 60 C 3 25 C 35 C 45 C 55 C 55 C 55 C a. Kaplardaki sıvıların kaynama noktaları nedir? 1 Æ C 2 Æ C 3 Æ C b. Kaplardaki sıvılar kaçıncı dakikada kaynamaya başlıyor? 1 Æ Æ Æ 6... c. Hangi kaplardaki sıvılar aynı cins olabilir? Neden? 1. ve 3. kaptaki sıvıların kaynama noktaları aynı olduğundan aynı cins sıvılar olabilir Bilfen Yayıncılık

52 ISI VE SICAKLIK ETKİNLİK 1 Aşağıdaki etkinlikte yazılan özelliğin ait olduğu kavrama karar vererek ilgili oku takip edip çıkışa ulaşınız. Bir enerji çeşididir ve başka enerjilere dönüştürülebilir. Isı Sıcaklık Termometre ile ölçülür. Birimi joule ya da kalori olabilir. Isı Sıcaklık Isı Sıcaklık 1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış Hangi çıkışa ulaştınız? 2. çıkış... ETKİNLİK 2 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne D harfi, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( Y ) Isı ve sıcaklık kavramları birbirinin yerine kullanılabilir. 2. ( D ) Sıcak çayın içine konulan kaşık, çaydan ısı aldığı için sıcaklığı artar. 3. ( Y ) Madde dışarıya ısı verirse sıcaklığı artar. 4. ( D ) Sıcaklık, ısının bir göstergesidir. 5. ( D ) Isı, günlük hayatta birçok alanda kullanılan bir enerji türüdür. 6. ( Y ) Isının birimi C ile gösterilir. 7. ( Y ) Isıları farklı olan maddeler birbirine temas ettirilirse aralarında ısı alışverişi olur. 8. ( D ) İki madde arasındaki ısı alışverişi maddelerin sıcaklıkları aynı olunca biter. 9. ( D ) Sıcak ve soğuk maddeler temas ettirilince sıcak olan madde ısı verir. 10. ( Y ) Soğuk olarak nitelendirilen maddelerin ısı enerjisi yoktur. 5. Sınıf Fen Bilimleri 103

53 ISI VE SICAKLIK ETKİNLİK 3 Aşağıda verilen cisimler birbirine temas ettiriliyor. Cisimler arasındaki ısı akışının yönünü çizerek gösteriniz. 1. A B A B 20 C 50 C 2. A B A B 40 C 10 C 3. A B A B 5 C 80 C ETKİNLİK 4 Aşağıdaki etkinlikte verilen bilginin doğru tamamlanması için altı çizili kelimelerden uygun olan kelimeyi yuvarlak içine alınız. 1. Isı / Sıcaklık bir enerji çeşididir. 2. Farklı sıcaklıktaki cisimler temas ettirildiğinde aralarında ısı / sıcaklık akışı olur. 3. Sıcaklığın birimi Celcius / joule olarak kullanılır. 4. Sıcak ve soğuk cisimler birbirine dokundurulduğunda sıcak / soğuk cisim ısı verir. 5. Isı alışverişi bittiğinde maddelerin son sıcaklığı / ısısı eşit olur. 6. Kalori / Celcius, ısı birimi olarak kullanılır. 7. Isı / Sıcaklık termometre ile ölçülür. 8. Maddelerin ısı alışverişi yapmaları için ısıları / sıcaklıkları farklı olmalıdır. 104 Bilfen Yayıncılık

54 ISI, MADDELERİ ETKİLER ETKİNLİK 1 Aşağıdaki özelliklerin genleşme ya da büzülme olaylarından hangisine ait olduğuna karar verip eşleştiriniz. Özellikler a. Isı alarak gerçekleşir. b. Maddenin hacminin azalmasıdır. c. Maddenin hacminin artmasıdır. d. Isı vererek gerçekleşir. e. Katı, sıvı ve gaz maddelerde gerçekleşir. Olaylar GENLEŞME BÜZÜLME ETKİNLİK 2 Aşağıdaki tabloda günlük hayatta karşılaştığımız bazı durumlar verilmiştir. Bu durumlarda gerçekleşen olayın genleşme ya da büzülme olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz. Durumlar Genleşme Büzülme Kış aylarında elektrik tellerinin gerilmesi Buzdolabına konulan şişirilmiş çocuk balonunun küçülmesi Termometre içindeki sıvının yükselmesi Seyahat balonunun içindeki hava ısıtıldığında balonun büyümesi Tren rayları arasındaki boşluğun kış aylarında artması Soğuk zemine bırakılan basketbol topunun küçülmesi Yaz aylarında metal çerçeveli gözlüklerin camının düşmesi Sıcak çay konulan bardağın çatlaması Kapağı sıkışan kavanozun kapağının ısıtılınca açılması Termometredeki sıvı seviyesinin azalması Güneşte bırakılan deodorant şişesinin patlaması 5. Sınıf Fen Bilimleri 107

55 ISI, MADDELERİ ETKİLER ETKİNLİK 3 Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne D harfi, yanlış ise Y harfi yazınız. 1. ( D ) Isı alan maddenin hacminin artmasına genleşme denir. 2. ( Y ) Sadece katı maddeler soğutulunca büzülür. 3. ( Y ) Genleşme olayı günlük hayatta her zaman işimizi kolaylaştırır. 4. ( D ) Maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden günlük hayatta birçok alanda yararlanılır. 5. ( D ) Dışarıya ısı veren maddeler büzülür. 6. ( D ) Köprü, bina gibi inşaatlar yapılırken kullanılacak malzemenin genleşme ve büzülmesi dikkate alınmalıdır. 7. ( D ) Ev ve iş yerlerinde kullanılan mutfak tüpleri fazla ısındığında içindeki gaz genleşir ve tüpün patlamasına sebep olur. 8. ( D ) Termostat adı verilen cihaz maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden yararlanılarak yapılır. 9. ( Y ) Termometre içindeki sıvının yükselmesi sıvının büzülmesi sonucu olur. 10. ( D ) Genleşme ve büzülme olayları birbirine zıt olaylardır. ETKİNLİK 4 Aşağıdaki olayların ısı alarak ya da ısı vererek gerçekleştiğine karar verip numarasını ilgili kutuya yazınız. 1. Erime 2. Genleşme 3. Yoğuşma 4. Büzülme 5. Kırağılaşma 6. Süblimleşme Isı alarak Isı vererek 1, 2, 6 3, 4, Bilfen Yayıncılık

56 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 1. Aşağıdaki hâl değişimlerinin tanımlarını yazınız. 3. Saf bir maddeye ait sıcaklık - zaman grafiği aşağıda verilmiştir. Erime: Katı... maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmesi... Buharlaşma:... Sıvı hâldeki maddelerin gaz hâle geçmesi... Süblimleşme:... Katı maddelerin sıvı olmadan gaz hâle geçmesi... Yoğuşma:... Gaz hâlindeki maddelerin dışarıya ısı vererek sıvı hâle geçmesi Kaynama ve buharlaşma arasındaki farklardan üç tanesini yazınız. Kaynama belli bir sıcaklıkta, buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir. Kaynama sıvının her yerinde, buharlaşma sıvının yüzeyinde olur. Kaynama hızlı bir şekilde gaz hâle geçme olayıdır, buharlaşma yavaş yavaş olur Sıcaklık ( C) Zaman (dk) a) Maddenin donma noktası kaç C dir? 5 C... b) (6-15) dk. aralığında madde hangi fiziksel hâldedir? Sıvı... c) Maddenin kaynama noktası kaç C dir? 94 C... d) Maddenin 0 C sıcaklıktaki fiziksel hâli nedir? Katı... e) Maddenin 100 C deki fiziksel hâli nedir? Gaz Sınıf Fen Bilimleri 115

57 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 4. K, L ve M maddelerine ait bilgiler tabloda verilmiştir. Madde Erime noktası ( C) Kaynama noktası ( C) K L 3 95 M a) Maddelerin oda sıcaklığındaki (25 C) fiziksel hâllerini yazınız. K Æ... Gaz L Æ... Sıvı M Æ... Katı, sıvı ya da katı-sıvı karışımı 5. Aşağıdaki düzenekleri inceleyiniz ve ısı alışverişi gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini yazınız. Isı alışverişi gerçekleşen düzeneklerdeki ısı akışının hangi maddeden hangi maddeye doğru olacağını belirtiniz. 10 C Su 0 C Bilye 10 C sıcaklıktaki suyun içine 0 C sıcaklıkta bilye atılıyor. Isı alış verişi olur.... Su, bilyeye ısı verir.... b) Maddelerin 100 C sıcaklıktaki fiziksel hâllerini yazınız. 10 g 30 g K Æ... Gaz L Æ... Gaz M Æ... Sıvı 5 C 5 C 5 C sıcaklıktaki 10 g ve 30 g kütleli cisimler temas ettiriliyor. Sıcaklıkları eşit olduğu için aralarında ısı alış verişi olmaz c) Maddelerin 50 C sıcaklıktaki fiziksel hâllerini yazınız. 20 C alkol K Æ... Sıvı L Æ... Katı M Æ... Katı 100 C su 100 C sıcaklıktaki suyun içine 20 C sıcaklıkta etil alkol dökülüyor. Isı alış verişi olur.... Su, alkole ısı verir Bilfen Yayıncılık