24. ÜNİTE İÇ TESİSAT YÖNETMELİĞİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 24. ÜNİTE İÇ TESİSAT YÖNETMELİĞİNİN İNCELENMESİ KONULAR 1. ÇAĞIRMA VE BİLDİRİM TESİSLERİYLE İLGİLİ MADDELER 2. AYDINLATMA TESİSLERİYLE İLGİLİ MADDELER 3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMAYLA İLGİLİ MADDELER 4. YÜKSEK GERİLİM VE YERALTI KABLOLARIYLA İLGİLİ MADDELER

2 24.1 ÇAĞIRMA VE BİLDİRİM TESİSLERİYLE İLGİLİ MADDELER Anahtarlar ile ilgili iç Tesisat Yönetmelikleri 1) Elektrik tesislerinde Türk Standartlarına uygun anahtarlar kullanılmalıdır. 2) Anahtarlar anma akımının ve geriliminin üstündeki değerlerde kullanılamazlar. Anahtarlar kullanılma amacına uygun güçte seçilmelidir. 3) Anahtarların normal olarak toprağa göre gerilim altında bulunan bütün kutupları aynı zamanda açılıp kapanmalıdır. 4) Anma gerilimi 250V a kadar olan elektrik devrelerinde kullanılacak anahtarların anma akımı 10 A den aşağı olmamalıdır. 5) Nötr hatları topraklanmış olan sabit tesislerde, anahtarlar faz iletkenleri üzerine konulmalıdır. Nötr hatları topraklanmamış olan sabit tesislerde, faz ve nötr hatları aynı anda açıp kapayan anahtarlar kullanılmalıdır. 6) Anahtarlar, işletmede meydana gelen titreşimlerle yada kendi ağırlıkları ile kendiliğinden açılıp kapanmayacak nitelikte olmalıdır. Anahtarların hareket eden kollan, çalıştırma zincirleri vb. gibi el ile dokunulan metal parçaları, yalıtkan ara parçalarla (örneğin porselen izolâtörlerle) anahtar gövdesinden ayrılmış olmalıdır. 7) Sıcaklıkları 60 C un üstünde olan yerlerde, sıcak yerler için elverişli anahtarlar (örneğin porselen yalıtkanlı anahtarlar) kullanılmalıdır. 8) Anahtarların bir ucuna birden fazla iletken bağlanmaz. Yani anahtar dağıtım kutusu olarak kullanılmaz. 9) Topraklanmış tesiste sıfır iletkenleri hiç bir şekilde kesilemez ve bu iletken üzerine anahtar konulamaz. 10) İkinci (tali) dağıtım tablolarında kullanılacak olan anahtarlar pako şalter tipinde olmalıdır. 11) Aydınlatma devrelerinde termik ve manyetik koruyuculu anahtar kullanıldığında bunun ayrıca sigorta ile korunması gerekmez. 12) Anahtardan, anahtar altı prize geçiş yapılamaz. Bu priz bulunduğu konum bakımından bu adı almıştır. Anahtara ve anahtar altı prize gelen besleme iletkenleri normal olarak ayrı borular içinde çekilir Fiş ve Priz Düzenleri ile ilgili iç Tesisat Yönetmelikleri 1)İç tesislerde kullanılacak fıș ve prizler Türk Standartlarına uygun olmalı ve bunların topraklama kontağı koruyucu kontak bulunmalıdır. 2)İç tesislerde kullanılacak fiş ve prizlerin anma değerleri 10 A in altında ola- 381

3 maz. Belirli bir cihaz için öngörülen prizlerin anma akımları cihaz gücü ile uygun olacak ve bu prizlerin anma akımları 16 A in altında olmayacaktır. 3) Koruma iletkenleri fiş ve prizlerin toprak işareti bulunan yerlerine bağlanmalıdır. 4) Elektrik tesislerinde lambaların duy ve soketlerine takılı prizler kullanılamaz. Aynı şekilde sabit fişleri bulunan çok prizler de kullanılamaz. 5) Prizler dağıtım kutusu olarak kullanılamaz. 6) Bir fişe birden fazla sabit olmayan iletken bağlanamaz. Bu şekildeki birkaç iletkenin bağlanması için yapılan özel fişler bu hükmün dışındadır. 7) Sıva altı tesislerde prize bağlanan iletkenlerin üzerindeki yalıtkanların prizin tutturma parçaları ile zedelenmemesine dikkat edilmelidir. 8) Büyük salonlarda zemine bu amaç için yapılmış olanlar kullanılmak ve gerekli koruyucu tedbirler alınmak şartı ile priz tesis edilebilir. 9) Konutlarda salonlar (20 m² den büyük alanlı) ve mutfak için en az ikişer, odalar ve banyo için en az birer priz tesis edilmelidir. Barakalar, basit köy evleri hariç olmak üzere ayrıca; çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve Müstakil linyeden için üç adet ayrı linye tesis edilmelidir. Müstakil linyeden beslenen bu prizlerin güçleri, söz konusu elektrikli cihazların aşağıda verilen güçlerinden az olamaz. GÜCÜ (KW) Çamașır Makinesi 2.5 Bulașık Makinesi 2.5 Elektrikli Fırın/Ocak 2.0 Tablo ) Konutlar ile kreş, çocuk yuvası ve okul gibi çocukların bulunduğu yerlerde prizlerin perdeli (shutter) tip olması tavsiye edilir AYDINLATMA TESİSLERİYLE İLGİLİ MADDELER Aydınlatma Tesisatları ve Sigortalar İle İlgili İç Tesisat Yönetmelikleri 1) Elektrik hatları eriyen telli sigortalar yada kesiciler ile korunmalıdır. 2) Sigortalar, koruyacakların iletkenlerin ve aygıtların tehlikeli biçimde ısınmalarını önleyecek nitelikte seçilmelidir. 3) Elektrik tesislerinde yamanmış yada üzerine tel sarılarak köprülenmiș sigortalar kullanılamaz. 382

4 4) İletken kesitlerinin akım tüketilen yerlere doğru küçüldüğü noktalara sigorta konulmalıdır. Önceki sigorta küçük kesiti de koruyorsa ayrıca ikinci bir sigorta konulması gerekmez. Açıklama: Bu madde bölümünün uygulanması zorunlu değildir. 5) Sigortalar ve kesiciler korunacak hattın bașına konulmalıdır. Şebekeden sigortaya gelen faz iletkeni her zaman sigorta gövdesinin alt kontağına bağlanmalıdır. Sigortalı anahtarlar açıldıktan sonra sigorta elemanı gerilim altında kalmamalıdır. 6) Priz devreleri aydınlatma devrelerinden ayrı olacaktır. Ancak zorunlu durumlarda ve tablolardan her birinde yalnız bir priz bulunması durumunda aydınlatma devresine en çok bir priz bağlanabilir. Gerektiğinde priz devresine de bir lamba bağlanabilir. 7) Yapı bağlantı hatları ve kullanılacak iletkenlerin kesiti bakır gereç için en az 6 mm² alüminyum gereç için en az 10 mm² olmalıdır. 8) Kolon hatları için kullanılacak bakır iletkenlerin kesiti en az 4 mm² olmalıdır. Kolon hatları, kısa devre kesme kapasitesi yeterli ev tipi devri kesiciler varsa, bunlarla korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az 10 ka olacaktır. Kısa devre kapasitesi yeterli olan ev tipi devre kesici bulunmaması durumunda, tel sarılmamış eriyen telli sigorta kullanılabilir. 9) Aydınlatma sortileri için en az 1.5 mm² ve aydınlatma linyeleri için en az 2.5 m² kesitli bakır iletkenleri kullanılacaktır. Seçilmiş olan bu iletkenlerin korunması için kullanılacak așırı akım koruma aygıtlarının anma akımları, iletkenini kesitine göre Çizelge 13 den seçilecektir. Aydınlatma linye hatları ev tipi devre kesiciler ile korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az olacaktır. 10) Priz sortiler ve linyeleri için en az 2.5 mm² kesitli yalıtılmış bakır iletkenler kullanılacaktır. Priz linye hatları ev tipi devre kesicilerle korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az 3 ka olacaktır. 11) Bir aydınlatma linyesine bağlanacak sorti sayısı, linyenin yükü (gücü) ve gerilim düşümüne bağlı olarak belil1enir. Aydınlatma gücü, aydınlatma hesabı yapılan binalarda bu hesap sonucunda elde edilir. Kullanılışı bakımından özel bir durumu olmayan küçük alanlı yapı birimleri için aydınlatma hesabı yapılması gerekmeyebilir. Aydınlatma hesabı yapılmayan yerler için aydınlatma gücü, m² başına en az 12W(12V/m²) alınarak belirlenecektir. Konutlarda en az iki adet aydınlatma linyesi bulunacaktır. 383

5 Flüoresan lambaların görünen güçlerini belirlenmesinde ilgili Türk standardı esas alınacaktır. 12) Bir priz linyesine bağlanacak sorti sayısı, priz güçleri bir fazlı priz için en az 300W (konutlarda müstakil linyeden beslenen priz güçleri hariç), üç fazlı priz için en az 600 W olmak üzere ihtiyaca göre belirlenecektir. Belirlemede linye yükü ve gerilim düşümü de göz önünde bulundurulacaktır. (Şantiye elektrik tesislerinde kullanılan bir yerde priz güç hesabına katılmaz) Prizlere bağlanacak aygıtlar belli ise sorti sayısı bunların miktarına göre belirlenecektir. 13) Aydınlatma ve priz devrelerine bağlanacak sorti sayısı bir fazlı devrelerde aydınlatma için 9, priz için 7 den fazla olmayacaktır. 14) Bușonlu sigortalar, buşona uygun vidalı kontak elemanları ile donatılacaktır. Yay, vida, para ve benzeri gibi cisimler bu amaçla kullanılamaz. 15) Tablolara takılmış ev tipi devre kesiciler, kumanda anahtarı olarak kullanılamaz. 16) İç tesislerde bıçaklı sigorta açık tipteki sigortalar rasgele dokunmaya karşı tedbir alınmadan kullanılamaz. 17) Topraklanmış iletkenlere sigorta konulamaz. 18) Doğru akımla çalışan çok iletkenli yada alternatif akımla çalışan çok fazlı sistemlerde sıfır iletkenine sigorta konulamaz. 19) Hava hatlarından ayrılan bağlantı hatlarının ayrılma noktalarına yada hatların yapılara girdiği yerlere sigorta konulmalıdır Aydınlatma Aygıtları ve Bunlara Ait Donanımlar ile İlgili İç Tesisat Yönetmelik Maddeleri a.1 - Aydınlatma tesislerinde yürürlükteki standartlara uygun aydınlatma aygıtları (armatürler) ve donanımlar kullanılacaktır. a.2 - Aydınlatma tesislerinde 250 V dan yüksek şebeke gerilimi kullanılmayacaktır. a.3 - Anahtardan geçerek duya gelen faz iletkeni her zaman duyun iç (orta) kontağına bağlanacaktır. Ters bağlama belirlenirse tesise elektrik verilmez. a.4 - Aydınlatma aygıtlarında faz ve nötr iletkenleri olarak yalıtılmış iletkenler kullanılacaktır. Aygıtların metal parçaları nötr iletkeni olarak kullanılamaz. a.5 - Duylar, aydınlatma aygıtlarına ampuller çıkarılıp takılırken dönmeyecek 384

6 biçimde tutturulacaktır. a.6 - Aydınlatma aygıtları hareket ettiklerinde iletkenleri zedelemeyecek biçimde takılacaktır. a.7 - İletkenlerin geçirilmesi için bırakılan boşluklar, tellerin kolayca ve yalıtkanların zedelenmeden geçmesini sağlayacak biçimde olmalıdır. Bu boşluklardan birkaç lambanın akım devresi iletkenleri birlikte geçirilebilir. a.8 - Yapı dışında kullanılacak aydınlatma aygıtları içlerinde su toplanmayacak biçimde yapılmış olmalıdır. a.9 - Aydınlatma aygıtlarını askı düzenleri, örneğin tavan kancaları en az 10 kg olmak üzere asılacak aygıt ağırlığının 5 katının herhangi bir biçim değişikliğine uğramadan taşıyabilmelidir. a. l0 - Sıva altı tesislerde apliklere gelen iletkenler duvar kutularında (buatlar) sona ermelidir. Tamamlanmış döşemeden 230 cm yüksekliğe kadar tesis edilen aplik sortilerin koruma iletkenli olmalı yapıda koruma topraklaması yoksa, sıfırlanmalıdır. a.11 - Aydınlatma aygıtlarının içine çekilen iletkenler ısıya dayanıklı olmalıdır. Bu iletkenlerin anma kesitleri 12 numaralı çizelgeye bağlı olarak 9 numaralı çizelgeden seçilmelidir. a.12 - Üç fazlı akım devresinin iletkenleri (örneğin üç fazlı aydınlatma aygıtlarında) çok damarlı bir iletken olarak düzenlenmeli, boru içinde çekilmeli yada iletkenlerin geçirilmesi için ayrılan boşluklara yerleştirilmelidir. a Makineler ile bunların hareket eden parçalarının aydınlatılmasında ve bu gibi makinelerin çalıştığı işletme yerlerinin aydınlatılmasında ışıksal görüntü yanılmalarını (stroboskopik etkileri) önlemek için örneğin uygun lamba seçme, faz kaydına kondansatörü, dekalörlü balast kullanmaya yada üç fazlı besleme gibi tedbirler alınmalıdır. a Armatürlerin seçilmesinde, kullanma amacına uygunluğu, suya yada toza karşı korunma düzeni bulunması ve ortam sıcaklığına dayanıklılığı göz önünde bulundurulmalıdır. a.15 - Sabit aydınlatma aygıtları, besleme hatlarına bu aygıtlara ait klemensler ile fiș-priz düzenleri ile yada doğrudan doğruya bağlanabilir. Taşınabilen aydınlatma aygıtları şebekeye sabit bağlantı düzenleri yada fi ș-priz düzenleri üzerinden bağlanabilir. a Kazanlar, hazneler, borular vb. iletken gereçlerden yapılmış dar ve hareket edilmesi sınırlı yerlerde el lambaları gibi taşınabilen aydınlatma aygıtları ancak aşağıdaki şartlar yerine getirilirse kullanılabilir. 385

7 24.3.TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMAYLA İLGİLİ MADDELER İletkenlerin ve Kabloların Döşenmesi ile ilgili Yönetmelik Maddeleri a.1-hatlar mekanik yıpranmalara karşı uygun yerlere döşenerek ya da elverişli örtü ve kılıflar kullanılarak korunmalıdır. El ile ulaşılabilen uzaklıklar içinde döşenen iletkenler mekanik darbelere karşı her zaman koruyucu kılıflı olmalı ya da boru içinde çekilmelidir (Elektrik çalışma yerleri ve kuvvetli akım hava hatları bu hükmün dışındadır.). a.2-iletkenlerin korunma biçimleri bağlantı yerlerinde de sürdürülmelidir. a.3-sıva içinde ve altında çekilen hatlar el ulaşma alanları dışında ve mekanik bakımdan korunmuş sayılırlar. Tavan ve duvar boşluklarından geçirilen hatlar mekanik etkilere karşı ayrıca korunmalıdır. Sıva içinde ve altında çekilen hatlar, olabildiğince yatay ya da düşey olarak döşenmelidir. Yapıların içerisindeki bacaları duvarları üzerinden herhangi bir elektrik tesisi geçirilmemelidir. Dökme ya da sıkıştırılmış betondan yapılan duvar, tavan ya da döşemelerin içinde ve betonarme demirlerinin üstünde ve altında ancak beklenebilecek zorlamalara dayanıklı termoplastik dış kılıflı iletkenler, çelik ya da termoplastik borular içinden geçirilen yalıtılmış iletkenler kullanılabilir. Toprak içinde ya da yapıların dışındaki içine girilemeyen kanallarda yalnızca yer altı kabloları kullanılabilir. a.4-akım devreleri iletkenlerinin birlikte çekilmesi 1. Boru içinde bir damarlı iletkenler kullanılacaksa, bir boru içine yalnızca bir ana akım devresinin iletkenleri ile bu boru devreye ait yardımcı devrelerinin iletkenleri yerleştirilebilir. Elektrik çalışma yerleri ve kilitli elektrik çalışma yerleri bu hükmün dışındadır. 2.Çok damarlı bir yalıtılmış iletken ya da kablo içinde, birden çok ana akım devresi ve bu devrelere ait yardımcı devreler birlikte bulunabilir. 3.Yardımcı akım devreleri ana akım devrelerinden ayrı olarak çekilecekse, birden çok yardımcı akım devresinin iletkenleri çok damarlı yalıtılmış bir iletken ya da kablo içinde ve tek damarlı iletkenler kullanıldığında, bir boru içerisinde birlikte çekilebilir. 4.Küçük gerilimli devrelerin iletkenleri öteki devrelerden ayrı olarak çekilmelidir. 5.Gerilimleri farklı olan devrelerin iletkenleri bir arada çekilecekse, en büyük çalışma gerilimine uygun kablolar ve iletkenler kullanılmalıdır. Farklı linye ve kolon devrelerine ait iletkenler aynı borulardan geçirilemez. Üç fazlı besleme durumunda ilk fazlara ayrılma noktasına kadar, üç fâzm iletkenleri aynı boru içinden geçirilebilir. 386

8 6.Birden fazla akım devresi için ortak bir sıfır iletkeni ya da orta iletken düşünülemez. Fakat baralı tablolarda sıfır iletkeninin ya da orta iletkenin kesiti faz iletkenlerinin toplam kesitine eşit olduğundan buna izin verilir. a.5- İletkenler kesilmeksizin bir geçiş kutusundan geçirilecekse, birden fazla akım devresi için ortak geçiş kutulan kullanılabilir. Bu kutularda bağlantıların yapılması gerektiğinde kullanılacak klemensler birbirlerinden yalıtkan ara parçalara ayrılmış olmalıdır. Klemens dizileri kullanılıyorsa bu ayırma gerekmez. a.6- İletkenlerin bağlanması 1.İletkenlerin bağlantısı ancak yalıtkan parçalar üzerinde ya da yalıtkan kılıflı olarak vidalı klemens, vidasız klemens, lehim ya da kaynakla yapılmalıdır. Çözülebilen bağlantı yerlerine (klemens bağlantılan gibi) ulaşılabilmelidir. Dökme usulü ile yapılmış bağlantı yerleri çözülmeyen bağlantılara girer. 2.İletkenlerin bağlanması Borulu tesislerde ancak kutular içinde, Çok damarlı yalıtılmış iletkenler ya da kablolarla yapılmış tesislerde ancak kutular ya da ek kutuları (muflar) içinde yapılabilir. 3.Bağlantı ve ek parçaları, bağlanacak ya da eklenecek iletkenlerin sayı ve kesitlerine uygun nitelikte olmalıdır. 4.Bir bağlantı klemensine dörtten fazla damar bağlanamaz. Zorunluluk olmadıkça lâmbadan lâmbaya geçiş yapılmamalıdır, yani tavana kutu (buat) konulmamalıdır. Çok geniş tavanlara gerektiğinde kutu konulabilir. Nokta ışık sortileri ve şerit biçimindeki flüoresan aydınlatma tesisleri gibi dekoratif amaçla yapılan ve normalin üstünde sorti kullanılması gereken durumlarda, sorti uçlarına lüstr klemensler konularak lâmbadan lâmbaya geçiş yapılabilir. Bu durumda gerilim düşümü verilen değerleri aşmamalıdır. a.7-bükülebilen iletkenlerin tüm bağlantıları, geçici olarak konulan elektrik işletme araçlarında da hatasız ve özenle yapılmalıdır. 1.Bükülebilen iletkenlere, bağlantı noktalarında çekme ve kayma kuvveti gelmemelidir. İletken kılıflarının kaymaması ve iletken damarlarının dönmemesi sağlanmalıdır. 2.İletkenlerin giriş yerlerinde kıvrılarak zedelenmesi, uygun tedbirlerle örneğin giriş yerinin yuvarlaklaştırılması ya da ağızlıklarla önlenmelidir. İletkenlerde kuş gözü meydana gelmesine ve iletkenlerin işletme araçlarına sabit olarak bağlanmasına izin verilmez. 3.Çok telden meydana gelen iletkenlerin tellerinin ezilmemesi ve kopmaması 387

9 için aşağıdaki tedbirler alınmalıdır : Uygun bağlantı klemensleri kullanmak. Örneğin; ezilmeye karşı koruyucu kılıflı klemensler kullanmak. İletken uçlarında uygun işlemler uygulamak. Örneğin; kablo pabuçları kullanmak, damar uçlarında kovan kullanmak ya da lehim kaynak yapmak. İşletme gereği sarsıntıya uğrayan bağlantı noktalarında lehim ve kaynak yapılmasına ve lehimli kablo pabucu kullanılmasına izin verilmez. iletkenin kesiti Sıva üstü Sıva altı Sıva üstü Sıva altı Sıva üstü Sıva altı Sıva üstü mm 2 mm mm mm mm mm mm mm mm 1, ,5(11) 13,5(11) 16(13,5) 2, ,5 13, ,5 13, , (13,5) 21(16) 21(16) 23(21) (16) 16 23(21) 23 29(23) , (23) , (23) (29) (36) (29) Tablo 24.2 NV iletkenleri kullanılması durumunda gerekli en küçük boru iç çapları Açıklama 10 mm 2 kesite kadar tek telli iletkenler kablo pabucu kullanılmadan bağlana- Sıva altı 388

10 bilir. Daha büyük kesitlerde kablo pabucu kullanılmalıdır. Bağlantı yerlerinde özel bir düzen varsa kablo pabucu kullanılmayabilir. Örgülü iletkenler bağlantı yerlerinde lehimleyerek tek iletken durumuna getirilmelidir. b.elektrik tesislerinde kullanılan borular b.1-elektrik tesislerinde ancak yürürlükteki ilgili Türk Standartlarına uygun borular kullanılır. b.2- Bergman borular sıva üstünde ve sıva altında, peşel borular ise ancak sıva altında; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından kullanılmasına izin verilen plâstik borular yalnızca sıva altında ve yerden en az 2,5 m yükseklikte kullanılabilir. b.3-boruların ağzı çapaklı ve keskin köşeli olmamalıdır. b.4-boruların iç çapı ve kıvrılma yan çapı ve sayısı, gerekli sayıdaki yalıtılmış iletkenin zedelenmeden geçebileceği büyüklükte seçilmelidir. Seçme yapılırken iletkenlerin gerektiğinde değiştirileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. b.5- Boru iç çaplan, çizelge 14 e uygun olarak seçilmelidir b.6- Borular, içlerine su girmeyecek ve toplanmayacak biçimde yerleştirilmelidir. b.7- Borular kıvrıldıkları zaman kırılmamak ve katlanma yerlerinden ya da dikiş yerlerinden açılmamalıdır. Bergman borular boru çapına uygun penslerle kıvrılmak, fakat boru içindeki yalıtım bozulmamalıdır. Peşel borular özel dirseklerle kullanılmalıdır. b.8- Borular tesislerde iletkenler, boru ve T parçaları içinde eklenemez. İletkenler ancak bağlantı kutuları (buatlar) ya da akım dağıtma kutuları içinde yalıtılmış klemensler de eklenebilir. Kutuların içinde halka (simit) klemensler vb. kullanılmalıdır. Bu kutular kolaylıkla açılabilmek ve yoklanabilmelidir. b.9- Peşel ve çelik boruların kutulara, anahtar ve priz kasalarına girdiği yerlerde boru ağızlarında iletkenler üzerindeki yalıtkanların zedelenmemesi için ağızlık (entül) takılması vb. tedbirler alınmalıdır. Açıklamalar 1.Parantez içindeki değerler, kıvrım yapmadan doğrusal olarak döşenen 4 m uzunluğa kadar borular için kullanılabilecek boru iç çaplarını göstermektedir. 2.Bir boru içerisinde yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygun olmak şartı ile 5 ya da 6 iletken kullanılırsa, çizelgede 4 iletken için verilen boru iç çaplarının bir üst değeri 3.Çıplak iletkenler için bir alt boru çapı kullanılacaktır. b.10- Peşel borulu tesislerde kullanılacak peşel kutuların iç çapı en az 58 mm 389

11 olacak ve bu kutularda dörtten fazla boru ile bağlantı yapılmayacaktır. b.11-borular, duvarlara ya da tavanlara en çok 60cm aralıklarla kroşe ile tutturulmalıdır. Bundan başka anahtar, priz, kutu, dirsek ve T parçaları yakınında (en fazla 10 cm) b.12-tavan aralarında tesis edilecek ve ayak altı yerlerden geçecek tesis bölümleri, çelik boru içinden geçen antigron ve benzeri iletkenlerle ya da yer altı kabloları ile yapılmalı, olabildiğince kutu vb. donatım gereçleri kullanılmamalıdır. b.13- Bir kattan öteki kata açıkta geçecek peşel, bergman ve PVC borular zeminden 80cm yüksekliğe kadar, mekanik etkilere dayanıklı olan metal borular içerisinde b.14- Sıva altına döşenecek borular, sıva işlemi sırasında dışarı gelmeyecek biçimde belli noktalarda tel ve çivilerle duvara tutturulmahdır. Bu amaç için kesinlikle alçı Sıva altındaki iniş boruları dik ya da yatay olarak döşenmeli ve kutuların anahtar ya da priz doğrultusunda bulunmasına dikkat edilmelidir YÜKSEK GERİLİM VE YER ALTI KABLOLARIYLA İLGİLİ MADDELER 1.Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir. 2.Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilimdir. 3.Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir. 4.Tehlikeli gerilim: Etkin değeri, alçak gerilimde 50 voltun üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir. b)elektrik tesislerinde aşırı gerilimlere ilişkin tanımlar: 1.Aşırı gerilim: Genellikle kısa süreli olarak iletkenler arasında ya da iletkenlerle toprak arasında oluşan, işletme geriliminin izin verilen en büyük sürekli değerini aşan, fakat işletme frekansında olmayan bir gerilimdir. 2.İç aşırı gerilim: Toprak temasları, kısa devreler gibi istenilen ya da istenilmeyen bağlama olayları ya da rezonans etkileriyle oluşan bir aşın gerilimdir. 3.Dış aşırı gerilim: Yıldırımlı havaların etkisiyle oluşan bir aşrı gerilimdir. 4.Başka şebekelerin etkisi ile oluşan aşırı gerilim: Başka şebekelerin, 390

12 sözü edilen şebekeye etkisi sonucunda oluşan gerilimdir. d) Kablo şebekeleri ile ilgili tanımlar 1. Enerji kabloları: Elektrik enerjisinin iletilmesi veya dağıtılması için kullanılan, gerektiğinde toprak altına da döşenebilen yalıtılmış iletkenlerdir. Kablolar Madde 58- Bu Yönetmeliğin kapsamına giren tesislerde Türk Standartlarına uygun kablolar kullanılacaktır. Bunlar bulunmadığında Madde l de belirtilen standartlara uygun kablolar kullanılacaktır. a. Kablo seçimi: Kablo seçiminde aranılan öteki koşulların yanında aşağıdakiler de göz önünde bulundurulacaktır: 1.Anma gerilimi: Kablolar için iki anma gerilimi kullanılır: U: Fazlar arası gerilim, U 0 : İletken ile metal kılıf ya da toprak arasındaki gerilim. 2.Yük akımı: Kablo kesitleri, yük akımına bağlı olarak çeşitli kablo tiplerine, döşeme durumlarına ve ortam koşullarına göre standartlarda belirtilen ya da yapımcılar tarafından bildirilen yükleme durumlarına göre belirlenir. Kablo kesitinin belirlenmesinde göz önünde bulundurulacak koşullardan bazıları aşağıdadır Gelecekte yük artışları İzin verilen iletken sıcaklığı (sürekli kullanmadaki iletken sıcaklığı, seçilen kablo tipi için belirtilen değerlerden büyük olmamalıdır.) Kabloda oluşan ısının dışarıya atılmasında etkili olan ortam koşullan (toprağın ısıl direnci vb.) Kablonun tek ya da çok damarlı oluşu Kablonun havada ya da yeraltında döşenmiş olması Kablonun döşenme yöntemi Özgül ısı dayanımı Bu hesapların yapılmasında ilgili standartlarda yer alan kablolarla ilgili çizelgelerden yararlanılacaktır. 3.Kısa devre dayanımı: Kablolar kullanılacakları şebekelerde oluşacak kısa devre akımlarına dayanmalıdır. Kabloların kısa devre dayanıklılığı hesapla gösterilmelidir. 391

13 Kısa devre sonucunda kablo iletken sıcaklığı PVC yalıtkanlı kablolarda en çok 160 C, XLPE yalıtkanlı kablolarda en çok 250 C olacaktır. Özellikle tek damarlı kablolarda kablo tutturma parçaları, kısa devrenin neden olacağı kuvvetlere dayanacak boyutta seçilmeli ve aralarında yeterli açıklık olmalıdır. 4.Gerilim düşümü: Kabloların gerilim düşümü hesaplanırken omik dirençten başka endüktif empedans da göz önüne alınmalıdır. Gerilim düşümü indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yüksek gerilim dağıtım şebekelerinde %7 yi aşmamalıdır. Ancak ring şebekeler için ayrıca arıza hallerinde ringin tek taraflı beslenmesi durumu için gerilim düşümü tahkikleri yapılmalıdır. Bu durumda gerilim düşümü %10 u aşmamalıdır. Alçak gerilim tesislerinde gerilim düşümü %5 i aşmamalıdır. Kendi transformatörü bulunan tesislerde, transformatörlerin AG çıkışından itibaren gerilim düşümü bakımından en kritik durumda olan tüketiciye kadar olan toplam gerilim düşümü aydınlatma tesislerinde %6,5, motor yüklerinde %8 i aşmamalıdır. Ring olması halinde yüksek gerilim için yukarıdaki açıklamalar aynen geçerlidir. 5.Etkin güç kaybı: Kablo kesiti madde 58-a/2, 3 ve 4 de belirtilen yöntemlere göre hesaplanacak en büyük kesite uygun olarak seçilir. Ancak hat kayıpları da göz önüne alınarak daha büyük kesitli (ekonomik kesit) kablolar kullanılabilir. Önemli kablo hatlarında ekonomik hesap, kablo maliyeti, hat kayıpları, yıllık kullanma süresi, enerji fiyatı, reel faiz, amortisman süresi göz önüne alınarak yapılmalıdır. Bu durumda ekonomik kesite çıkılması tavsiye edilir. 6.Dielektrik kaybı: Özellikle yüksek gerilimli ve uzun kablolar kullanıldığında özel koşullar dışında dielektrik kaybı düşük olan kablolar (XLPE gibi) seçilmelidir. 7.Mekanik koşullar: Kablo kullanılacağı yerdeki mekanik koşullar göz önünde bulundurularak seçilmelidir. Mekanik zorlanma olan yerlerde, buna dayanıklı kablo cinsleri seçilmelidir. Örneğin çekiye çalışan kabloların zırhı olmalı, eğimli yerlerde ve ek kutularının yakınında, çeki kuvvetini taşıyan kelepçelerle tutturulmalıdır. Toprağa doğrudan gömülü kabloların çelik zırhlı olması tavsiye edilir. Çelik zırhsız kabloların yeraltında beton kanallar, beton büzler veya beton muhafaza içine alınmış PVC borular içinde kullanılması tavsiye edilir. 8.Kimyasal etkiler ve dış etkiler: Kablolar döşendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, su, rutubet ve hava koşulları ile öteki çevre etkilerine dayanacak tipte seçilmelidir. 9.Kablolar işletme koşullarına uygun tipte seçilmelidir. 10.Yer durumu: Kablolar döşenecekleri yerlerin özelliklerine uygun tipte 392

14 seçilmelidir. İnsanların yoğun bulunduğu, paniğin yaşanabileceği tüm yapılar, yüksek katlı binalar, hastaneler, tüneller, tiyatrolar, okullar, alış-veriş merkezleri gibi yapı ve yerlerde yangın anında az duman çıkaran, halojensiz özellikli kablolar kullanılmalıdır. b.kabloların döşenmesi 1.Yer altı kablolarının döşendikleri yerler kimyasal, mekanik ve ısıl etkilerden olabildiğince uzak yada bunlara karşı korunmuş olmalıdır. 2.Kablo ve çevresini yangın tehlikesinden korumak ve yangının yayılmasını önlemek için kablolar yanıcı maddeler üzerine döşenmemelidir. Kabloların varsa jüt tabakaları soyulmalıdır. 3.Yapı girişlerinde kablolar boru içine alınmalı, kablo ile boru arasındaki boşluk elastik silikon yâda benzeri bir madde ile doldurulmalıdır. Bu amaçla çimento kullanılamaz. Mekanik darbelerin oluşabileceği durumlarda çelik borular kullanılmalıdır. Çelik borular nerede kullanılırsa kullanılsın üç faz aynı borudan geçirilmelidir. Tek damar olması durumunda anti manyetik malzeme kullanılmalıdır. 4.Y.G. kablolarına dahilde ve hariçte kablo başlığı yapılacaktır. Kablo başlıkları, kabloya su, nem girmesini önleyecek şekilde olmalıdır. AG kablolarda su girmesini önleyecek tedbirlerin alınması durumunda kablo başlığı kullanılmayabilir. 5.Kablo ekleri mutlaka özel ek aksesuarları veya ek kutularında yapılmalıdır. Ekler, mekanik bakımdan güvenilir, içine su ve nem sızmasını önlemeli ve iyi bir elektrik iletkenliğini sağlamalıdır. Ekler tesis edildiği yere uygun tipte seçilmelidir. 6.Kabloların koruyucu kılıfları yada yalıtkanları bulundukları yerlerde zorlanmamalı ve zedelenmemelidir. Kablolar gerektiğinde koruyucu büz ya da borular içine alınmalıdır. 7.Ek damarlı kabloların tespitinde kullanılan elemanlar manyetik halka oluşturmamalıdır. 8.Tek damarlı sistemden oluşan beslenmelerde tek sıra yerleşme düzeninde damarlar, L1 L2 L3 L3 L2 L1 L1 L2 L3 L3 L2 L1 şeklinde, birden fazla katlı yerleşmede, katlar arasında en az 20 cm olmak koşuluyla 1. kat 2. kat L1 L2 L3 L1 L2 L3 L1 L2 L3 L3 L2 L1 L3 L2 L1 L3 L2 L1 şeklinde olmalıdır. Bu beslemelerde aynı faz kesinlikle yan yana tesis edilmemelidir, başka bir deyişle L1L1L1, L2L2L2, L3L3L3 düzeni şeklinde yapılmamalıdır. Sistemler arasında en 393

15 az bir kablo çapı kadar aralık olmalıdır. Ayrıca tüm sistemlerin uzunluğu yaklaşık eşit olmalıdır. 9.Kabloların en küçük kıvrılma yarıçapı, D kablonun dış çapı olmak üzere Çizelge-24.2 deki gibi olmalıdır. Kablo Damar Sayısı XLPE VE PVC Yalıtkanlı A.G. Kablo kıvrılma yarıçapı (R) XLPE ve PVC Yalıtkanlı Y.G. Zırhlı Kablolar Üç damarlı 12 x D 15 x D 15 x D Bir damarlı 15 x D 15 x D 15 x D Tablo 24.3 Kablolarda en küçük kıvrılma yarıçapı 10.Döşeme sırasında kabloyu çekmek için bütün iletkenler bir araya getirilip çekme klemensi ile birbirine bağlanmalıdır. En büyük çekme gerilmesi bakır iletkenler için 5 kg/mm2, alüminyum iletkenler için 3 kg/mm2 yi geçmemelidir. 11.Yeraltına döşenecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinliğe gömülmelidir. Bu yerlerin dışında en az 60 cm olmalıdır. Bu derinlik zorunlu durumlarda özel koruyucu önlemler alınarak 20 cm dolaylarında azaltılabilir. 12.Açık havada döşenen kablolar olabildiğince güneş ışınlarının etkilerinden korunmalıdır. 13.Kablolar duruma göre toprak içine, kablo kanallarına yada duvarlara tutturulan delikli tavalara veya merdiven raflara döşenmelidir. Deliksiz yapılmış tavalarla kablo döşenmesi tavsiye edilmez. Toprak içine yerleştirilen kabloların altında ve üstünde yaklaşık 10 cm kalınlıkta elenmiş kum bulunmalıdır. Kablonun üzerindeki kumun üzerine ve aynı kanala döşenen AG ve YG kabloları arasına tüm kablo boyunca dolu tuğla veya en az 6 cm kalınlıkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yapılmış koruyucu elemanlar yerleştirilmelidir. Böylece çukuru açan işçilerin kazma darbelerinden kablo korunmalı ve orada kablo bulunduğu önceden anlaşılmalıdır. Bu koruyucunun yaklaşık 30 cm üzerine ise en az 10 cm genişliğinde polietilenden yapılmış uyan şeridi konulmalıdır. 14.Bir enerji kablosu ile başka bir enerji kablosu yada kumanda kablosu arasındaki en küçük açıklık 7 cm den az olmamak koşulu ile kablo çapı kadar olmalıdır. Kumanda kabloları arasında açıklık gerekmez. 15.Bir enerji kablosu ile telekomünikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kabloların birbirlerine yaklaşmaları yada birbirlerini kesmeleri durumunda aralarındaki açıklık en az 30 cm. olmalıdır. Bu açıklık daha küçük olduğunda kablolar yanmayan 394

16 gereçlerden yapılan levha, yarım büz yada borularla korunmalıdır. 16.Demiryolu, su kanalı ve üzerinden taşıt aracı geçen yolların altından geçirilecek kablolar çelik, HDPE yada beton muhafazalı PVC borular veya beton kablo kanallarının içine döşenmelidir. Bu boru ve kanalların üst kenarları, ray alt kenarlarından ve yol yüzeylerinden en az 1 m aşağıda olmalıdır. Kabloların korunması: Kablolar aşın gerilimlere karşı uçlarına konacak parafudurlara korunabilir. d. Kabloların topraklanması: Kabloların topraklanması için Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği ndeki hükümler uygulanır. e. Kablo yerlerinin işaretlenmesi: Kablo tesisleri bulunan kuruluşlar, bunların yerlerini tam olarak işaretleyerek bu kabloların geçiş güzergâhlarını gösteren planları, belediye ve mücavir alan sınırlan içinde ilgili belediyelere, diğer yerlerde de ilgili mülki idare amirliklerine vermelidir. Yer altı kablo güzergâhları kaplamasız yerlerde işaretli beton kazıklarla, kaplamalı yerlerde oyulmuş işaretlerle belirtilmelidir. Şöyle ki güzergâhı görünmeyen kablolar (mesela hendek içindekiler), kablo güzergâhı ve niteliği anlaşılacak şekilde işaretlenmelidir. Bu çerçevede düz güzergâh maksimum 100 m de bir, ek ve branşman yerleri dönüş noktalan vb. yanılgıyı önleyecek şekilde işaretlenmelidir. Bu işaretler yerine göre beton kazık, pirinç veya döküm levha ya da kaldırım kaplamasında oyulmak suretiyle yapılmalıdır. f) Kablo renk kodlan TS 6429 standartına uygun olacaktır. 395