Kanun No: 2320 Kabul Tarihi: ( gün ve sayılı Resmî Gazete'de yayımlanmıtır.) GEREKÇES,

Transkript

1 1475 SAYILI KANUNUNUN 1927 SAYILI KANUNLA DEK 14 NCÜ MADDESNN DETRLMES, 98 NC MADDESNE BR FIKRA EKLENMES; 193 SAYILI GELR VERGS KANUNUNUN 1927 SAYI- LI KANUNLA DEK 25 NC MAD- DESNN 7 NC FIKRASININ DE- TRLMES VE 4/7/1975 TARH- L 1927 SAYILI KANUNUN 6 NC MADDESNN YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILMASINA DAR KANUN Kanun No: 2320 Kabul Tarihi: ( gün ve sayılı Resmî Gazete'de yayımlanmıtır.) GEREKÇES, KANUN TASARISI VE HTSAS KOMSYON RAPORLARI Millî Güvenlik Konseyi S. Sayısı: 25 (1/13) 25'e l'nci Ek

2 MLL GÜVENLK KONSEY TARHL VE 1927 SAYILI KANUNUN 6 NCI, 1475 SAYILI KANUNUN DEK 14 NCÜ MADDELER LE 193 SAYILI KANUNUN 25 NC MADDESNN DEK 7 NC FIKRASININ DETRLMES HAKKINDA KANUN TASARISI. T.C. Babakanlık Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi Bakanlıı Sayı: /06869 MiLL GÜVENLK KONSEY BAKANLIINA Milli Güvenlik Konseyi Bakanlıına arzı Bakanlar Kurulunca tarihinde kararlatırılan " tarihli ve 1927 sayılı Kanunun 6 ncı, 1475 sayılı Kanunun deiik 14 ncü maddeleri ile 193 sayılı Kanunun 25 nci maddesinin deiik 7 nci fıkrasının deitirilmesi hakkında Kanun Tasarısı" ile gerekçesi ekli olarak gönderilmitir. Gereini arz ederim. Bülend Ulusu Babakan GEREKÇE Yürürlükten kaldırılmı bulunan tarihli ve 3008 sayılı t Kanununun "fesih bildirimi" ve onun sonuçlarını düzenleyen 13 ncü maddesinin 5 nci fıkrasında "Bilûmum içiler hakkındaki fesihlerde, be seneden fazla olan her bir tam i senesi için ayrıca onbe günlük ücret tutarında tazminat dahi verilir" eklinde bir hüküm mevcuttu. Bu suretle iveren, fesih bildirimi çerçevisinde i sözlemesini sona erdirdii ve kendisine belirli bir süre önce ihbarda bulunmadıı kıdemli içisine, önce ihbar tazminatı ile takdiri tazminat ödemekte, buna ilâve olarak da (Kıdem süresi X 15 günlük ücret) tutarında bir para vermekle yükümlü tutuluyordu. Daha sonra sıra ile çıkarılmı bulunan 5518, 5868, 931, 1475 ve 1927 sayılı kanunlarla kıdem tazminatı büyük ölçüde deiikliklere uramı, âdeta yeni bir hüviyet kazanmı ve imdiki biçimini almıtır sayılı Kanunun düzenledii ekliyle kıdem tazminatı, i akdinin, bu kanunda belirtilen sebeplerden dolayı ve bu sebeplere dayalı olarak, taraflarca feshedilmesi halinde veya i akdinin kendiliinden sona ermesi halinde, iverenin, bir yılı akın kıdeme sahip olmak artıyla içisine, eer içi ölmü ise kanuni mirasçılarına, içinin ie baladıı tarihten itibaren, hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için kıdem tazminatı ödenmesine esas ücreti (yıl X ücret) esasına göre ödedii paradır. 725

3 Kıdem tazminatı olarak ödenen bu para iten ayrılan içinin yoksullua dümesini önleyen bir ek güvencedir. Bu bakımdan içi yararına ve âmme intizamı düüncesiyle bu hakkın kaldırılması veya içi zararına azaltılması mümkün olmamak icabeder. Yargılayın bugüne kadar sürdüregeldii içtihadına göre, 30 günlük süre yokedilemeyen veya azaltılamayan mecburi süredir. Nitekim 1927 sayılı Kanunun 14 ncü maddesindeki "bu maddede belirtilen kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu i sözlemeleri ile içi lehine deitirilebilir" eklinde ve Yargıtay içtihadı dorultusundadır. Kıdem tazminatına hak kazanmanın artları arasında, istifa eden içiye bu tazminatın ödeneceine dair herhangi bir hüküm yoktur. Dolaıysıyla bu içilere kıdem tazminatı ödenmemesi icap eder. Ama tatbikatta istifa eden içiye kıdem tazminatı ödenmesini mümkün kılan toplu i sözlemeleri veya hizmet akitleri yapılmıtır. Bu daha da öteye götürülerek, içinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranıları nedeniyle hizmet akdinin iveren tarafından ihbarsız feshedildii hallerde bile ödenmesi için talepler ileriye sürülmütür. Hatta hizmet akdinin ihbarsız ve tazminatsız feshini gerektiren bir suç ileyen içi, bunun iveren tarafından örenilmesine fırsat kalmadan istifa mektubunu göndererek kıdem tazminatını almak suretiyle iten ayrılmaya balamıtır. Bu durum çalıma hayatında büyük huzursuzluklara sebebiyet vermi ve içi - iveren ilikilerini gerginletirmitir. Bunun dıında deiik iverenlere ait iyerlerinde geçen hizmetlerin (tıpkı kamu kurulularında olduu gibi) birletirilerek kıdem tazminatına esas müddetin hesabında nazara alınması istekleriyle karılaılmıtır. Bir kısım kamu kurulularının sözlemelerinde, özel kesimde geçen hizmetler, belli artlarla, o kuruluta geçmi gibi kabul edilmitir sayılı Kanuna göre zorunlu ve asgari olan süre her tam yıl için 30 gündür. Sözlemelerle bu miktarların artırılabileceine ilikin fıkra hükmünden hareketle pazarlıklar sonucu bu süre uzatılmı, bazı hallerde her tam yıl için hatta 150 güne kadar çıkarılmıtır. Bu artırımlar yapılırken içi kesimi ve iveren kesimi çeitli niyetlere sahip oldukları gibi, 21 Temmuz 1978 tarihinden sonra uygulanmasına balanan "Toplumsal Anlama"nın da etkisi olmutur. Toplumsal Anlama'ya göre kıdem tazminatı gün sayısı 45 günün altında plan kamu kesimi iyerlerinde, bu gün adetleri her defasında 5'er gün artırılmak suretiyle 45 güne çıkarılacaktır. Nitekim 1978 yılında kamu kesiminde imzalanan toplu i sözlemeleriyle bu uygulama yapılmıtır. Buna karılık bir kısım özel sektör iyerlerinde de, ödenen kıdem tazminatlarının masraf yazılmasından güç alınarak iverenin arzu ve muvafakati ile herhangi bir sebep yok iken gün sayılarının artırılması yoluna gidilmitir. Artan maliyetler satı fiyatlarını ve dolayısıyla kârın artırmasını gerektirmitir. Bu davranıın bu gün uygulanmakta olan ekonomik istikrar tedbirleriyle badatırılması asla mümkün deildir. içi kesimi ise meseleyi daha deiik bir açıdan ele almı ve gün sayısının artırılması için elinden gelen her türlü gayreti sarf etmitir, iyerinde kıdemlenen içiyi, iveren diledii gibi iten çıkarmamalıdır. Çıkarırken önünde parasal bakımdan büyük bir engel olmalıdır. O zaman i ve gelir güvenlii salanmı olur ve içiler rahat eder. içi kesiminin belirli maksatlara hizmet eden dier bir bölümünde ise, kıdem tazminatı müessesesini, ivereni ortadan kaldıracak bir araç olarak görme eilimi mevcuttur. ite bütün bu ve buna benzer düünce, tutum ve davranılar, kıdem tazminatı müessesini yozlatırmı, deiik kurulularla çalıan, çeitli içi teekküllerine mensup içiler arasında, sosyal güvenlik hakkı bakımından bile büyük eitsizlikler yaratmıtır. Buna ilaveten 1475 sayılı Kanunun 1927 sayılı Kanunla deiik 14 ncü maddesinin ilgili fıkrasında " sayılı Kanuna göre tespit edilmi olan günlük asgari ücretin 30 günlük tutarının yedibuçuk katından fazla olamaz." hükmü bir ihtilaf üzerine Anayasa Mahkemesine intikal etmi ve Anayasa Mahkemesinin 15 Nisan 1979 tarihli TC Resmi Gazetede yayımlanan bir kararıyla söz 726

4 konusu fıkra ekil yönünden Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmitir. Anayasa Mahkemesinin kanunun iptali sırasında tanıdıı bir yıllık süre içerisinde yeni bir düzenleme yapılamadıı için memleket ekonomisi büyük zarar görmü ve haksız ödeme yapar hale gelmitir. Maliyetinin tamamı müessese üzerine yüklenilmi olan kıdem tazminatı ödemeleri özellikle çok sayıda içi çalıtıran kurulularda büyük bir mesele haline gelmitir. Bu durum emein maliyetini yükseltmi, dolayısiyle emek yerine makine kullanımını tevik etmi, böylece isizliin artmasına sebep olmutur. Bunun yanısıra kıdemli içileri iyerlerinden çıkarılması içi devrinin artmasına sebep olmu ve kalifiye elemanlar müessese bünyelerinden uzaklatırılmıtır. Tavanın kaldırılması esas itibariyle Devleti büyük ölçüde kıdem tazminatı borcu ile karı karıya bırakmıtır 'den bu yana büyük ödemeler yapılmı, 'den sonraki dönemde ise yeni kısıtlamaların gelecei görüü üzerine konu alabildiine istismar edilmitir. barıını olumsuz yönde etkileyen ekonominin içinde bulunduu artlara tamamen ters düen ve sosyal dengesizlikler yaratan bu uygulamaya bir son vermek amacıyla Anayasa Mahkemesinin iptal ettii hüküm yeniden getirilmekte ve bulunacak meblaın Gelir Vergisinden muaf olarak içilere ödenmesi temin edilmektedir. Ayrıca iyiniyet kurallarına ve getirilen düzenlemeye aykırı davrananlar hakkında, caydırıcı mahiyette bazı tedbirler de öngörülmütür. Böylece kıdem tazminatı ödemelerinde konulmu bulunan sınırlara uyulması salanılmı olacaktır. Kurulması öngörülen fon sistemi ile kıdem tazminatı meselesi daha da ıslah edilmi ve içi yararına düzenlenmi olacaktır. Kanunun ilk üç maddesinin tarihinden itibaren uygulanmaya balanılması haksız ödemelerin vergilendirilmesine böylece sosyal adaletin teminine imkân salanması amacıyla öngörülmütür TARiHLi VE 1927 SAYILI KANUNUN 6 NCI, 1475 SAYILI KANUNUN DEK 14 NCÜ MADDELER LE 193 SAYILI KANUNUN 25 NC MADDESNN DEK 7 NC FIKRASININ DETRLMES HAKKINDA KANUN TASARISI MADDE sayılı Kanununun 1927 sayılı Kanunla deiik 14 ncü maddesi aaıdaki ekilde deitirilmitir. Kıdem Tazminatı Madde 14. Bu kanuna tabi içilerin hizmet akitlerinin: 1. veren tarafından bu Kanunun 17 nci maddesinin II munaralı bendinde gösterilen sebepler dıında, 2. çi tarafından bu Kanunun 16 ncı maddesi uyarınca, 3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla, 4. Balı bulundukları, kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yalılık, emeklilik veya malullük aylıı yahut toptan ödeme almak amacıyla; Feshedilmesi veya içinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde içinin ie baladıı tarihten itibaren hizmet aklinin devamı süresince her geçen tam yıl için iverence içiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. çilerin kıdemleri, hizmet aklinin devam etmi veya fasılalarla yeniden aktedilmi olmasına bakılmaksızın aynı iverenin bir veya deiik iyerlerinde çalılıkları süreler gözönüne alınarak hesaplanır. yerlerinin devir veya inlikali yahul herhangi bir surellebir ivrenden baka bir iverene geçmesi veya baka bir yere nakli halinde içinin kıdemi, iyeri veya iyerlerindeki hizmel akilleri sürelerinin loplamı üzerinden hesaplanır. Bu Kanunun neri larihinden ilibaren iyerinin

5 devri veya herhangi bir suretle el deitirmesi halinde ilemi kıdem tazminatlarından her iki iveren sorumludur. Ancak, iyerini devreden iverenlerin bu sorumlulukları içiyi çalıtırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki içinin aldıı ücret seviyesiyle sınırlıdır. Bu kanunun nerinden evvel iyeri devrolmu veya herhangi bir suretle el deitirmise devir mukavelesinde aksine bir hüküm yoksa ilenmi kıdem tazminatlarından yeni iveren sorumludur. çinin birinci bendin 4 ncü fıkrası hükmünden faydalanabilmesi için aylık veya toptan ödemeye hak kazanmı bulunduunu ve kendisine aylık balanması veya toptan ödeme yapılması için yalılık sigortası bakımından balı bulunduu kuruma veya sandıa müracaat etmi olduunu belgelemesi arttır, içinin ölümü halinde bu art aranmaz. TC Emekli Sandıı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya da deiik kamu kurulularında geçen hizmet sürelerinin birletirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yalılık veya malullük aylıına ya da toptan ödemeye hak kazanan içiye, bu kamu kurulularında geçirdii hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluu iverenince kıdem tazminatı ödenir. Yukarıda belirtilen kamu kurulularında içinin hizmet akdinin evvelce bu maddeye göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirmeyecek ekilde sona ermesi suretiyle geçen hizmet süreleri kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz. Ancak, bu tazminatın TC Emekli Sandıına tabi olarak geçen hizmet süresine ait kısmı için ödenecek miktar, yalılık veya malullük aylıının balangıç tarihinde TC Emekli Sandıı yürürlükteki hükümlerine göre emeklilik ikramiyesi için öngörülen miktardan fazla olamaz. Bu maddede geçen kamu kuruluları deyimi, genel katma ve özel bütçeli idareler ile 468 sayılı Kanunun 4 ncü maddesinde sayılan kurumları kapsar. Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez. Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Parça baı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadıı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalıılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur. Ancak, son bir yıl içinde içi ücretine zam yapıldıı takdirde, tazminata esas ücret, içinin iten ayrılma tarihi ile zammın yapıldıı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalıılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. 13 ncü maddenin (c) bendinde sözü geçen tazminat ile bu maddede yer alan kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında 26 ncı maddenin l nci fıkrasında yazılı ücrete ilaveten içiye salanmı olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doan menfaatler de gözönünde tutulur. Bu maddede belirtilen kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akidleri veya toplu i sözlemeleri ile içi lehine deitirilebilir. Ancak, toplu sözlemelerle ve hizmet akitleri ile belirtilen sürelerle hesap edilen kıdem tazminatının yıllık miktarı, 1475 sayılı t Kanununa göre tespit edilmi bulunan günlük asgari ücretin 30 günlük tutarının 7,5 katından fazla olamaz. içinin ölümü halinde yukarıdaki hükümlere göre doan tazminat tutarı, kanuni mirasçılarına ödenir. Kıdem tazminatından doan sorumluluu iveren ahıslara veya sigorta irketlerine sigorta ettiremez. iveren sorumluluu altında ve sadece yalılık, emeklilik, malullük ölüm ve toptan ödeme hallerine mahsus olmak kaydiyle Devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya % 50 hisseden fazlası Devlete ait bir bankada veya bir kurumda iveren tarafından kıdem tazminatı ile ilgili bir fon tesis edilir. Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla düzenlenir. 728

6 MADDE tarihli ve 1927 sayılı Kanunun 6 ncı maddesi aaıdaki ekilde deitirilmitir. Madde 6. ten çıkarma tazminatı; Toplu Sözlemelerdeki Kıdem Tazminatı ve özel sözlemelerdeki iten çıkarma tazminatlarıdır. Bu tazminatın bu kanunun l nci maddesi hükümlerine göre ödenecek miktarı gelir vergisine tabi deildir. Hizmet ifa edilmeksizin ödenen ücretler tazminat sayılmaz." MADDE sayılı Gelir Vergisi Kanununun 1927 sayılı Kanunla deitirilen 25 nci maddesinin 7 nci fıkrası aaıdaki ekilde deitirilmitir. "ten çıkarma tazminatı; Toplu Sözlemelerdeki Kıdem Tazminatı ve Özel Sözlemelerdeki iten çıkarma tazminatlarıdır. Bu tazminatın, bu Kanunun birinci maddesine göre ödenecek miktarı gelir vergisine tabi deildir. Hizmet ifa edilmeksizin ödenen ücretler tazminat sayılmaz." MADDE 4. Bu Kanunun birinci maddesinde tespit edilen hükümlere aykırı harekette bulunarak kıdem tazminatının öngörülen esaslar dıında veya saptanan miktar veya tavan aılarak ödenmesi için emir veya talimat veren veya bu yolda hareket eden özel veya kamu kurumu veya kuruluların yönetim kurulu üyeleri, genel müdür, müessese müdürü, muhasebe müdürü gibi yetki sorumluları hakkında, fiil daha aır cezayı gerektiren bir suç tekil etmedii takdirde altı aydan iki seneye kadar hapis ve yirmi bin liradan elli bin liraya kadar aır para cezası hükmolunur. Kanuna aykırı olarak fazla ödenen miktarın da ayrıcı Hazine lehine resen tahsiline karar verilir. MADDE 5. Bu Kanunun l, 2 ve 3 ncü maddeleri tarihinde, dier maddeleri yayımı tarihinde yürürlüe girer. MADDE 6 Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. Babakan B. Ulusu

7 MiLL GÜ VENLiK K ONSEYi TARiHLi VE 1927 SAYILI KANUNUN 6 NCI, 1475 SAYILI KANUNUN DEiiK 14 NCÜ MADDELERi ÎLE 193 SAYILI KANUNUN 25 NCl MADDESiNiN DEK 7 NCI FIKRASININ DETRLMES HAKKINDA KANUN TASARISI ÎHTÎSAS KOMiSYONU RAPORU htisas Komisyonu Esas No.: 1/ Karar No.: 11 Milli Güvenlik Konseyi Bakanlıına Milli Güvenlik Konseyinin 15 Ekim 1980 günkü 9 ncu birleiminde görüülen ve Komisyonumuza incelenmek üzere havale edilen tarihli ve 1927 sayılı Kanunun 6 ncı, 1475 sayılı Kanunun deiik 14 ncü maddeleriyle 193 sayılı kanunun 25 nci maddesinin deiik 7 nci fıkrasının deitirilmesi hakkında Kanun tasarı Komisyonumuzun günkü toplantısında görüülmütür. Tasarının l nci maddesi Komisyonumuzca aynen benimsenmitir. Tasarının 2 nci maddesinde 1927 sayılı kanunun 6 ncı maddesinin deitirilmesi, bu maddeyi takip eden 3 ncü maddede yapılan düzenleme ile paralel olduundan 6 ncı maddenin uygulama alanı bulunmayacaı ve bolukta kalacaı düüncesiyle yürürlükten kaldırılması komisyonumuzca uygun görülmü ve madde 4 ncü madde olarak yeniden düzenlenmitir. Tasarının 3 ncü maddesinde, tasarıda yer almayan basın mesleinde çalıanlara ilikin Basın i Kanununa yeni bir düzenleme getirmemek ve ödenen kıdem tazminatlarının eskiden olduu gibi vergilendirilmesini salamak amacıyla "1475 ve 857 sayılı kanunlara göre ödenmesi gereken kıdem tazminatlarının tamamı ile, 5953 sayılı Kanuna göre ödenen kıdem tazminatlarının hizmet erbabının 24 aylıını amayan miktarları (hizmet ifa etmeksizin ödenen ücretler tazminat sayılmaz)" eklinde deitirilerek 2 nci madde olarak yeniden düzenlenmitir. Tasarının 4 ncü maddesi; bir çerçeve madde altında 1475 sayılı i Kanunun hizmet akdine ilikin cezaları düzenleyen 98 nci maddesine bir fıkra olarak eklenmesi uygun görülerek madde metninde anlam yönünden bir deiiklik yapılmadan 3 ncü madde olarak yeniden düzenlenmitir. Komisyonumuzca yapılan bu düzenlemelerle tasarının balıı ve yürürlük maddesi yeniden düzenlenmitir. Tasarının 6 ncı maddesi aynen benimsenmitir. Raporumuz Milli Güvenlik Konseyinin onayına arz olunur. Komisyon Bakanı Üye Üye 730

8 HTSAS KOMSYONUNUN KABUL ETT METN 1475 SAYILI KANUNUNUN 1927 SAYILI KANUNLA DEK 14 NCÜ MADDESNN DETRLMES, 98 NCl MADDESiNE BiR FIKRA EKLENMES, 193 SAYILI GELiR VERGiSi KANUNUNUN 1927 SAYILI KANUNLA DEiiK 25 NCl MADDESiNiN 7 NC FIKRASININ DETRLMES VE TARiHLi 1927 SAYILI KANUNUN 6 NCl MADDESNN YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILMASINA DAR KANUN TASARISI MADDE l. l nci madde Komisyonumuzca aynen kabul edilmitir. MADDE sayılı Gelir Vergisi Kanununun 1927 sayılı Kanunla deitirilen 25 nci maddesinin 7 nci fıkrası aaıdaki ekilde deitirilmitir: 1475 ve 854 sayılı kanunlara göre ödenmesi gereken kıdem tazminatlarının tamamı ile 5953 sayılı Kanuna göre ödenen kıdem tazminatlarının hizmet erbabının 24 aylıını amayan miktarları (hizmet ifa etmeksizin ödenen ücretler tazminat sayılmaz). MADDE sayılı Kanunun 98 nci maddesine aaıdaki fıkra eklenmitir: 14 ncü madde hükümlerine aykırı harekette bulunarak kıdem tazminatının öngörülen esaslar dıında veya saptanan miktar veya tavan aılarak ödenmesi için emir veya talimat veren veya bu yolda hareket eden özel veya kamu kurumu veya kuruluların yönetim kurulu üyeleri, genel müdür, müessese müdürü, muhasebe müdürü gibi yetkili sorumluları hakkında, fiil daha aır cezayı gerektiren bir suç tekil etmedii takdirde altı aydan iki seneye kadar hapis ve yirmi bin liradan elli bin liraya kadar aır para cezası hükmolunur. Kanuna aykırı olarak fazla ödenen miktarın da ayrıca Hazine lehine resen tahsiline karar verilir. MADDE tarihli ve 1927 sayılı Kanunun 6 nci maddesi yürürlükten kaldırılmıtır. MADDE 5. Bu Kanunun l ve 2 nci maddeleri tarihinde, dier maddeleri yayımı tarihinde yürürlüe girer. MADDE 6. Tasarının 6 nci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmitir. 731