Montrö Boğazlar Sözleşmesi. Hazırlayan: Ö. Hakan KARAKAYA Ağustos-2018

Transkript

1 Montrö Boğazlar Sözleşmesi Hazırlayan: Ö. Hakan KARAKAYA Ağustos-2018

2 Montrö sözleşmesi 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalandı. 09 Kasım 1936 tarihinde yürürlüğe girdi.

3 24 Temmuz 1923 senesinde imzalanan Lozan antlaşması Çanakkale ve İstanbul boğazlarını silahsızlandırır. Olası bir saldırıya karşı Milletler Cemiyetinin garantisi karara bağlanır. Kurulması kabul edilen uluslararası komisyon ise boğazlardan savaş gemilerinin ve askeri uçakların geçişini kontrol etmek ve denetlemek ve sözleşmeye aykırı olan durumları ilgili devletlere raporlar halinde sunmak için görevlendirilir.

4 Bu durum Türkiye nin boğazlar üzerindeki egemenliğini kısıtlamakta ve sınırları içinde yer alan bir Bölgenin güvenliğinin sağlanması ve korunması Milletlerarası bir kuruma bırakılmış olması ve askerden arındırılmış olması genç Türkiye Cumhuriyeti nin bağımsızlığına gölge düşürmüş durumdadır.

5 1933 yılından başlamak üzere, 1935 yılı sonlarına doğru dünyanın siyasal durumu tehlikeli bir yola girmiştir. İtalya nın Akdeniz deki istekleri ve hangi devlete ait olduğu bilinmeyen denizatlıların Marmara Denizi nde görülmeye başlanması Türkiye nin kaygılarının artmasına sebep olur. İtalya ve Almanya nın tutumları, bu konuda İngilizleri ve Fransızları Türkiye nin yanında olmaya kadar getirir. Sonuçta, İtalya dışında Lozan Barış Antlaşması na imza atan devletler, Boğazlar sorununu tekrar görüşmeye razı olurlar. Balkan Antantı daimi konseyi de 4 Mayıs 1936 da Belgrat toplantısında Türkiye nin kaygılarını haklı bulmuş ve destekleme kararı almıştır.

6 1936 senesi 11 Nisan ında Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Lozan Boğazlar sözleşmesine taraf Devletler olan; Fransa, İngiltere, İtalya, Bulgaristan, Japonya, Romanya, Yunanistan, Sovyetler Birliği ve Yugoslavya ya Boğazlar rejiminin geçen süre zarfında günün şartlarına uymadığını ve yeni bir Boğazlar rejiminin düzenlenmesi için görüşmelere başlamak istediğini belirten bir nota verir.

7 22 Haziran 1936 da başlayan bu Konferansa katılan ve imzalayan devletler ; Türkiye SSCB Yugoslavya Bulgaristan Fransa İngiltere Avustralya Japonya ve Yunanistan dır

8 Tüm ülke bu sözleşmeye kilitlenmiş, gazeteler ilk haber olarak gelişmeleri duyurmaktadır

9

10

11

12 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan bu sözleşme ve ekleri 31 Temmuz 1936 da TBMM de onaylanır.

13 Sözleşme 09 Kasım 1936 da yürürlüğe girer. Montreux Boğazlar sözleşmesi ile Boğazlar Komisyonu kaldırılır ve komisyon tüm yetkilerini Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine devreder. Boğazlar bölgesinin Türkiye tarafından silahlandırılmasına izin verilir. Boğazların güvenliğinden bu sözleşme ile Türk Silahlı Kuvvetleri sorumlu hale getirilir. Barış zamanında ticaret gemileri, taşıdıkları sancak ve yük ne olursa olsun, gece ve gündüz herhangi bir işlem uygulanmadan Boğazlardan Serbestçe geçiş hakkına sahip olurlar.

14 Barış zamanında Boğazlardan geçmek isteyen askeri gemiler için ise bu durumu en az 8 gün öncesi Türk Hükümetine bildirim zorunluluğu getirilir. Boğazlardan uğraksız (Transit) geçecek tüm yabancı savaş gemilerine sınırlamalar getirilir, sadece gündüz geçebilecekler ve toplam tonajları ton, gemi sayısı ise en fazla 9 adet olabilecektir.

15 Bu sözleşme ile Türkiye Cumhuriyeti Boğazlar üzerinde tek egemen devlet haline gelir. İmzadan hemen 3 sene sonra başlayan 2.Dünya savaşında ise Türkiye Cumhuriyeti nin, Montreux sözleşmesini sadakatle korumak suretiyle silahlı çarpışmaları bu bölgeden uzak tutabilmiş ve savaşanlara sonuna kadar Boğazlara egemen ve sahip olduğunu hissettirmiştir. Montreux genç Türkiye Cumhuriyeti nin önemli bir diplomatik başarısıdır. Savaşta kazanıp masa başında kaybetme dönemi artık Mustafa Kemal Atatürk ve hükümeti ile sona ermiştir.

16 Boğazlar ile ilgili günümüze kadar olan imzalanan önemli uluslararası anlaşmalar ve sözleşmelere göz atacak olursak:

17 1-Küçük Kaynarca Anlaşması (1774) Bu anlaşma ile Ruslar ilk defa Dinyeper nehri civarında Karadeniz kıyısında toprak sahibi olmuş, gemilerini Karadeniz e çıkartarak hak sahibi olmuştur.

18 2-Hünkar İskelesi anlaşması(1833) Boğazlar üzerindeki İngiliz ve Fransız etkinliğini azaltabilmiş ama Rusların söz sahibi olmasına yol açmıştır.

19 3-Londra Boğazlar Sözleşmesi(1841) Yabancı ülkelere ait askeri gemilere Boğazın kapalılığı durumuna, Osmanlı Devletinin karar vermesini Sona erdirip, Uluslararası yükümlülüklere dayanan bir kural haline getirilmiş, bu yolla Rus askeri gemilerinin Karadeniz e hapsedilmesi sağlanmıştır.

20 4-Paris Barış Anlaşması(1856) Türk askeri rejimi kabul edilmiş, ancak Karadeniz tüm devletlerin askeri gemilerine kapalı fakat tüm ülkelerin ticaret gemilerine açık hale gelmiştir.

21 5-Serv Anlaşması (1920) Boğazın uluslararası bir komisyon tarafından yönetilmesine, ticari gemi trafiğinin serbest, askeri gemilerin ise belirli kısıtlamalar ile geçebilmesine karar verilmiştir.

22 6-Lozan Anlaşması(24 Temmuz 1923) Boğazlar komisyonunun yetkilerine sınırlamalar getirilmiştir.

23 7-Montreux Boğazlar Sözleşmesi(20 Temmuz 1936) Uluslararası komisyon kaldırılmış, Boğazlar üzerinde Türkiye Cumhuriyeti Devletinin mutlak hakimiyeti kabul edilmiş.ticaret gemilerin serbest geçişi ile birlikte askeri gemilerin bazı düzenlemeler ile geçiş yapabilmelerine olanak sağlamıştır.

24 BOĞAZLARIN ÖNEMİ : Senede her iki boğazdan yaklaşık adet gemi transit(uğraksız) olarak Ege Denizi ve Karadeniz arasında geçiş yapmaktadır. Yeni Boğazlar tüzüğüne göre Ticari gemiler varıştan 2 gün öncesinden SP1 ve SP2 denilen beyan bilgilerini Türk makamlarına, acenteleri vasıtası ile bildirmek zorundadırlar.

25 Bunlar gemi adı, geldiği liman, gideceği liman, yük veya dolu olma durumu, personel adeti, taşıdığı yükün cinsi, geminin su çekimi, boy, en ve tonaj bilgisi, imo numarası,sigorta kulübünün ismi. vb Yılda yaklaşık 135 milyon ton petrol ve petrol türevi gibi tehlikeli yükler boğazlardan geçiş yapmaktadır. Bu ham petrolün %83 ü Rusya Federasyonu na aittir.

26 KURULAN Trafik kontrol merkezi ile tüm Boğazlar ve Marmara denizinde gemilerin özel geçecekleri yollar oluşturulmuş, tüm bu bölge 24 saat radar ile ve nöbetçi sahil istasyonu personeli tarafından denetlenerek, ihlal yapılması halinde görevli memur tarafından anında vhf-telsiz ile kaptan uyarılmaktadır.

27

28 Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) Türk Boğazları ve Marmara denizinden geçiş için bütün dünya denizciliğine 23 kasım 1995 tarihinde kural ve tavsiyelerini yayınlamıştır. Boğazlardan geçiş sürati 10 deniz milidir. Tek yönlü trafik uygulanmaktadır. Zorunlu olmadıkça gemiler önlerinde seyreden gemiyi geçemezler. Kılavuz kaptan almak transit geçiş yapan gemiler için mecburi değildir, ancak şiddet ile kılavuz kaptan almaları tavsiye edilmektedir.

29 Geçiş yapan gemiler Fenerler idaresi ve Sağlık idaresine bir ücret öderler tonluk kılavuz kaptan alan bir geminin Boğazlar geçişi için Türkiye nin kurumlarına ödediği geçiş ücreti :USD dir. Kazalardan dolayı P&I sigortası olmayan gemilerin geçişine izin verilmemektedir.

30 DENİZ KAZALARI : Maalesef 164 deniz mili uzunluğunda olan İstanbul-Marmara denizi- Çanakkale boğazı geçişi dünyanın en kalabalık su yollarından biridir. Son 50 senede 700 den fazla kaza meydana gelmiştir. Bazı gemi adamları hayatını kaybetmiş, bazı gemiadamları ihmallerinden dolayı hapis yatmış, gemi sahipleri ve çevre büyük zararlara uğramıştır. Bu kazalara sis, fırtına, görüş azlığı, kötü hava koşulları, kuvvetli akıntılar, dar suyolundaki dönüşler, eskiden var olan aynı anda kuzey güney iki yönde trafikte geçiş yapan gemilerin birbirine çok yaklaşmaları, teknik nedenler, bilhassa makina ve jeneratör arızaları ve dümen kilitlenmeleri nedeni ile bu felaketler yaşanmıştır.

31 En çok içimizi acıtanlar ise : 1942 senesinde Çanakkale de eğitim dalışı yapan Atılay denizaltısının bir mayına çarparak kaza geçirmesi sonucu yüzeye çıkamayarak 37 denizcimiz şehit olmuştur. 4 Nisan 1953 tarihinde su üstünde seyir halde iken sisli bir havada Çanakkale boğazının en dar geçiş yeri olan nara burnu açıklarında İsveç bandıralı bir ticari gemi ile çarpışıp batan 86 mürettebatlı Dumlupınar denizaltısında maalesef 81 denizcimiz şehit olmuştur.

32 İSTANBUL Boğazında ise :

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43 Sözleşme geçtiğimiz 80 sene içinde çeşitli defalar delinmeye çalışılmıştır : 1968 senesinde Karadeniz e geçen Amerika 6. Filoya ait iki askeri gemide,sözleşmede belirtilmeyen denizaltı karşı roketleri (anti submarine rocket) bulundurmuşlardır senesinde Sovyet donanmasına ait tonluk Kiev askeri gemisinin sözleşmede yer alan ton max tonaj tahdidinin üzerinde tonajı olması. Türkiye gelişen global şartlar gemi tonajlarının yeni teknoloji ile büyümesini göz önüne alarak bu geminin Boğazlardan geçerek Akdeniz e çıkmasına rıza ve esneklik göstermiştir. Türkiye, Kasım 2001 senesinde Ukrayna tarafından yüzer gazino yapılmak üzere yarı inşaa-kabuk- halinde olan Varyag uçak gemisinin Boğazlardan geçerek Çin e gitmesine müsaade etmiştir. Gemi Çinliler tarafından modernize edilerek askeri uçak gemisi olarak servise alınmıştır. Mart 2014 senesinde Samsun limanına gelen USS TAYLOR isimli ABD askeri gemisi toplam 21 gün olan Karadeniz de kalma süresini aşarak 56 gün Karadeniz de kalmıştır. Konu Montreux taraf olan ülkelere haber verilmiş, gemi onarımını takiben römorkör ile çekilerek Boğazlardan geçerek Karadeniz den ayrılmıştır. Bu durum mücbir sebep sayılmıştır.

44 MONTREUX SÖZLEŞMESİ SONUÇLARI; Bu sözleşme ile 1774 senesinden itibaren aşamalı olarak Osmanlı devletinin siyaseten ve askeri olarak kontrolünü yitirdiği İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının denetiminin yeniden Türkiye Cumhuriyeti devleti denetimine geçmesidir. Bu Türkiye Cumhuriyetinin bir zaferidir ve bu anlaşmanın delinmesi veya daha iyisi olmayacak ise ortadan kaldırılması düşünülemez. Senelerce İstanbul boğazında baş Kılavuz kaptanlık yapmış olan ve şuanda Bahçeşehir Üniversitesi Türk Boğazları uygulama ve araştırma merkezi müdürü olan Kaptan Saim Oğuzülgen in Boğazdan geçecek olan kaptanlara hitaben yazdığı yazı şöyledir; Sayın gemi kaptanları; Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ile Türkiye denizcilik idareleri Türk Boğazlarında meydana gelen kazaların önlenmesi için günümüze kadar bir çok yasal düzenlemeler yapmış, emniyet tedbirleri almış ve uygulamaya koymuştur. Gemi Trafik Radar takip hizmetleri, Kılavuzluk ve Römorkörcülük refakati,

45 Sayın gemi kaptanları; 200 metre üzeri tankerlerin gece geçiş yapmamaları, tek yönlü trafik, 10 mil sürat tahdidi, güçlü yangın söndürme ve kurtarma römorkörleri bulundurma sayılabilir. Gemi Trafik Radar takip hizmetleri, Kılavuzluk ve Römorkörcülük refakati, 1936 senesinden beri yürürlükte olan bu sözleşme gereğince bayrağı ve yükü ne olursa olsun serbest geçiş hakkı Ticaret gemileri kaptanları için dilediğimce geçebilirim anlamında değerlendirilmemelidir. T.C Devletinin Denizcilik idaresinin günün şartlarına göre uyarladığı uluslararası denizcilik yasalarındaki emniyet ve güvenlik kurallarına riayet ederek, Geminize ve personelinize, ayrıca 20 milyon insanın yaşadığı bu şehre, çevreye zarar vermeden bölgenin sürdürülebilir yaşamsal haklarını tehlikeye Atmadan, tarihi ve kültürel zenginliklerin korunmasını için gerçekleştirilecek bir serbest geçiş hakkı olarak değerlendirmelisiniz.

46 Sayın gemi kaptanları; Türkiye denizcilik idaresinin emniyet ve güvenlik kurallarına ve tavsiyelerine şiddet ile uymanızı tavsiye eder, herhangi bir deniz kazasına sebebiyet vermeden güvenlik içinde Türk Boğazlarından selametle geçmenizi dilerim. Sizin ve bu çevrelerde yaşayan insanların emniyeti için Türk Boğazlarından geçerken Kılavuz kaptan almanızı şiddetle tavsiye ederim.

47 Kazasız aydınlık, mutlu, huzurlu bir yaşam ve gelecek dileğimle sözlerime son veriyorum. Beni dinlediğiniz için teşekkürler. Hakan KARAKAYA