HİKMET YURDU Düşünce Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi

Transkript

1 HİKMET YURDU Düşünce Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi ISSN: Hikmet Yurdu, Yıl: 3, C:3, S: 6, Temmuz-Aralık 2010, ss KELAM MEHDİ MESELESİ Muallim Ata Efendinin Üçüncü Sorusuna Cevap * Soru: İzmirli İsmail Hakkı Sad. Yrd. Doç. Dr. Ali Duman İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi aduman@inonu.edu.tr Mehdi hakkındaki gerçek nedir? Cevap: Mehdi meselesi her asırda bütün Müslümanlar arasında yaygın olarak bilinen bir konudur. Yani ahir zamanda Peygamber efendimizin soyundan bir adam ortaya çıkacak, İslâm dinini güçlendirip, adaleti ortaya koyup, güçlendirerek İslam memleketlerini istila edecek, Müslümanlar da ona uyup, boyun eğeceklerdir. İşte o adamın ismi: Mehdi olacaktır. Mehdi nin bu şekilde ortaya çıkışı ilim ehli arasında tartışmalıdır: Hadis imamlarından bir cemaat Mehdi nin ortaya çıkışı hakkında çeşitli hadisler rivayet ettiklerinden, Mehdi nin geleceğini kabul edenler çoktur. İmamiyye ve Sufiyye de Mehdi nin geleceğini kabul ediyorlar. Fakat ümmetin alimlerinden bir kısmı Mehdi nin ortaya çıkacağını inkar ediyor ve bu konuda rivayet olunan hadisleri kabul etmiyorlar. Önceki İmamiye alimleri arasında Mehdi meselesi yok idi. Sadece Şeyhayn dan (Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer) uzak durmaları, Hazret-i Ali (K.V.) yi Peygamberin vasisi ve sahabenin en faziletlisi bilmeleri meselesi vardı. Masum imam, beklenen imam (imam-ı muntazır) meselesi sonradan ortaya atılmıştı. * Bu yazı, SEBİLÜ R-REŞAD ın, CİLT: 12, ADED: 285, SS sayfalarında yayınlanmıştır.

2 340 Mehdi Meselesi Önceki sufiler de Mehdi konusuyla ilgilenmemişlerdi, Mehdi meselesine ancak sonraki dönem sufileri dalmışlardı. Mehdi meselesi sonraki dönem İmamiyye sonraki dönem Mutasavvıfları için esaslı bir meseledir, önceki dönem İmamiyye ve önceki dönem Mutasavvıfları arasında ise böyle bir temel mesele yoktur. Mehdi nin ortaya çıkacağını kabul edenler Mehdi nin Haşimî sülalesinden olmasında ittifak ettikleri halde bir kısmına göre Hz. Ali nin oğlu Hasan soyundan, yani şeriflerden; diğer kısmına göre Hz. Ali nin küçük oğlu Hüseyin soyundan, yani seyyidlerden; üçüncü bir kısmına göre abbas oğullarındandır. Bu üç görüşün delili diğeriyle kıyaslanırsa ilk görüş şeriflerden olması hakkında ortaya konulan deliller, Hüseyin oğullarından veya abbas oğullarından olması hakkında ortaya konulan delillerden daha fazla tercihe şayandır. İmamiyye ye göre Mehdi kesinlikle Hz. Hüseyin in soyundan olacaktır. Mehdi nin çıkacağını kabul etmeyenlerden bir kısmına göre Mehdi Hazret-i İsa aleyhi s-selamdır. Diğer bir görüşe göre doğru adamlar, doğru yöneticiler Mehdi olarak değerlendirilir. Mehdi hakkında başlıca beş görüş vardır: 1- Hazret-i Hasan b. Ali (R.A.) nin çocuklarındandır. 2- Hazret-i Hüseyn b. Ali (R.A.) nin çocuklarındandır. 3- Hazret-i Abbas b. Abdülmuttalib (R.A.) nın çocuklarındandır. 4- Hazret-i İsa (A.S.)dır. 5- Her doğru kişi ve doğru yöneticidir. Mehdi meselesi Hızır (A.S.) meselesi gibi değildir. Hızır (A.S.) meselesi doğaüstü bir olaydır, Mehdi meselesi ise doğaüstü değildir. Bu sebeple muhakkık alimler Hızır ın hayatını kabul etmedikleri halde bir kısmı Mehdi nin ortaya çıkacağını kabul ediyor, diğer bir kısmı kabul etmiyor. Mehdi meselesi, geleceğe dair haberlerdendir. Peygamber (SAS) efendimizden bir çok geleceğe dair haber nakledilmiş, bunlardan bir kıs-

3 İzmirli İsmail Hakkı / Ali Duman 341 mı olduğu gibi gerçekleşmiş, diğer kısmı da gerçekleşmesi beklenen haberlerdir. Mehdi de ortaya çıkabilir. (sh. 390) Mehdi nin ortaya çıkması hem aklen, hem adeten, hem imkan-ı zatî ile, hem imkan-ı hissî ile mümkündür. Hislerden gizli olan işleri, geleceğe yönelik olan haberleri kabul etmek için öncelikle o hadisenin, o haberin sübutu, ikinci olarak da delaleti şarttır. Alimlere göre haberin sübutu için bir takım şartlar vardır ki o şartlar gerçekleşmeyince haber sabit olmaz. Hızır ın hayatı hakkında var olan haberler nasıl eleştirilmiş ise Mehdi nin ortaya çıkışı hakkındaki hadisler de eleştirilmiştir. Neticede Mehdi ile ilgili haberlerin tamamı zayıf çıkmıştır. Zayıf hadisler ise itimada şayan değildir. Nitekim çeşitli der3ecelerdeki hadisler hakkında yazılan eserlerin en güzellerinden olup İbn Hacer Askalani, Şemsüddin Sehavi, Abdurrahman Yemani gibi güvenilir hadisçilerin yazmış oldukları eserlerden özetlenerek oluşturulan İsne l-metalib fi Ehadisi Muhtelifeti l- Meratib adlı eserde Mehdi ile ilgili hadislerin hiç birinin güvenilir olmadığı bildirilmiştir. Alimlere göre zayıf hadisler itikatta, helal ve haramla ilgili konularda asla hüccet değildir. Mehdi nin ortaya çıkışı hakkında hadis imamlarının topladıkları (tahric ettikleri) hadisleri yine hadis imamlarının ortaya koymuş oldukları tenkit kurallarına göre ele alalım: 1- Ebu Davud ve Tirmizî nin Asım b. Ebi -Nucûd an Zerr yoluy- حتى يبعث االله فيه رجلا منى او من اهل بيتى يواطي hadiste la ile tahric ettikleri buyruluyor. اسمه و اسم ابه اسم ابى Asım zayıftır. Buhari ve Müslim, Asım dan tek olarak hadis rivayet etmiyorlar, diğer bir hadise irtibatlandırarak rivayet ediyorlar. Yahya el-kuttan: Asım adımdakilerin hepsini hafıza kuvveti düşük buldum diyor, Muhammed b. Sa`d: Asım sikadır, fakat hadiste hatası çoktur diyor.

4 342 Mehdi Meselesi 2- Ebu Davud un Kutn b. Halife ani l-kasım b. Mürre yolu ile tahric ettiği hadiste االله رجلا من اهل بيتى لبعث buyruluyor. Kutn b. Halife eleştirilmişdir (ta n edilmiş), Darakutni onun hakkında: Hadisleriyle ihticac edilemez diyor, Ebu Bekr b. Ayyaş: Kötü görüşlerinden dolayı ondan rivayeti terk ettim diyor. 3- Ebu Davud un: Ömer b. Ebi Kays an Şuayb b. Ebi Halid an Ebi İshak es-sebîî yoluyla tahric ettiği haberde Hz. Ali (KV), Mehdi nin oğlu Hz. Hasan (R.A.) sulbünden geleceğini haber veriyor. Ömer ve İbn Ebi Kays saduk ise de vehim sahibidir. Ebu İshak es- Sebiî Buhari ve Müslim in hadis rivayet ettikleri kişilerden ise de ahir ömründe bunadığı için metruk olmuştu. Senedin ikinci kısmında, Hilal b. Ömer ve Ebu l-hasan vardır. Her ikisi de mechuldür. 4- Ebu Davud, İbn Mace, Hakim in Ali b. Nüfeyl an Said b. El- Müseyyed yoluyla tahric ettikleri hadiste من ولد فاطمة المهدى buyruluyor. İbn Nüfeyl zayıftır. Ukayl onun hakkında ona uyulamaz diyor. 5- Ebu Davud ve Hakim in İmran el-kuttan an Katade yoluyla tahric ettikleri hadiste منى المهدى veya منا اهل البيت المهدى buyruluyor. İmran el-kuttan Hururî Harici olup zayıftır. 6- Tirmizi, İbn Mace, Hakim in Zeyd el-ummi yoluyla tahric ettikleri hadiste فى امتى المهدى يخرج ان buyruluyor. Zeyd el-ummi, kendisinden delil alınabilecek bir kimse değildir,, metruktur. 7- Hakim in Ebu s-sıddık en-naci yoluyla tahric ettiği hadiste buyruluyor. يخرج فى اخر امتى المهدى Ebu s-sıddık en-naci hakkında çeşitli şeyler konuşulan bir kimsedir.

5 İzmirli İsmail Hakkı / Ali Duman İbn Mace nin Yezid b. Ebi Ziyad yolu ile tahric ettiği hadiste zayıftır, buyruluyor. Yezid.b Ebi Ziyad حتى يدفعونها الى رجل من اهل بيتى merfu hadisler rivayet eden bir kimsedir. Yani Peygamberimize ulaştığı bilinmeyen haberler rivayet eder. المهدى hadiste 9- İbn Mace nin Yasin el-acli yoluyla tahric ettiği buyruluyor. منا اهل البيت Yasin el-acli zayıftır. Buhari onu zayıf görüyor. Onu çok zayıf bir ravi olarak gördüğünü göstermek için fihi nazar diyor. 10- Taberani nin Abdullah b. Lühey`a yolu ile tahric ettiği hadiste Mehdi hakkında منا بل buyruluyor. İbn Lühey`a zayıf akıllı, yani ahmaktır. 11- Hakim in Ammar ez-zehebi ve Yunus b. Ebi İshak yoluyla tahric ettiği haberde Hz. Ali (K.V.) Mehdi nin ortaya çıkacağını haber veriyor. Ammar ez-zehebi hakkında bazı şeyler söylenen bir kimsedir. Yunus b. Ebi İshak zayıftır. 12- İbn Mace nin İkrima b. Ammar ve Sa`d b. Abdülhamid yolu ile tahric ettiği hadiste Mehdi yi haber veriyor. İkrime b. Ammar zayıftır. Sa`d b. Abdülhamid rivayetleriye delil gösterilebilecek bir kimse değildir 13- Hakim in İsmail b. İbrahim b. Muhacir an Ebihi yolu ile tahric ettiği haberde İbn abbas (R.A.) Mehdi yi haber veriyor. Gerek İsmail b. İbrahim b. Muhacir olsun, gerek babası İbrahim olsun, her ikisi de zayıftır. 14- İbn Mace nin Ebu Kilabe el-cürmî yoluyla tahric ettiği hadiste halifetullah el-mehdi buyruluyor. (sh. 391) Ebu Kilabe nefsinde sika ise de müdellestir. Müdelles kendi hadis aldığı hocasını seneden düşürerek hocasının hocasına veya daha yukarısına çıkan veya iki hocanın arasındaki zayıf raviyi düşürerek senedin

6 344 Mehdi Meselesi hepsini sika kılan veyahut hocasını belli etmeyerek bilnmeyen ismi ile zikr eden kimseye derler. Müdelles de zayıf kabul edilir. 15- İbn Mace nin yukarıda zikr olunan İbn Lühey`a yoluyla tahric ettiği hadiste Mehdi ismi geçiyorsa da İbn Lühey`a zayıf, hocası Ömer b. Cabir ondan daha zayıftır. 16- Bezzar, Taberani nin Muhammed b. Mervan el-acli tariki ile tahric ettikleri hadiste فى امتى المهدى يكون buyruluyor. Muhammed b. Mervan el-acli tartışmalı bir kişidir ve bu hadis de münferiddir. Onun hakkında Abdullah b. Ahmed b. Hanbel: Bilerek hadisini terk ettim diyor. 17- Ebu Yala el-mevsılî nin Reca b. Ebi Reca el-yeşkuri yoluyla tahric ettiği hadiste ( تقوم الساعة حتى يخرج عليهم رجل من اهل بيتى (لا buyruluyor. Reca b. Ebi Reca el-yeşkuri tartışmalı bir kişidir. Yahya b. Main ile Ebu Davud onun hakkında : zayıftır diyorlar. 18- Bezzar, Taberânî nin Davud b. El-Muhbir an Ebihi yoluyla tahric ettikleri hadiste Mehdi nin Muhammed b. Abdullah adında bir zat olacağı bildiriliyor. Davud b. El-Muhbir meşhur zayıflardandır, babası da öyledir. 19- Taberani nin Abdullah b. Ömer el-ümmi ve Abdullah b. Lühey`a yolu ile tahric ettiği hadiste هو صاحب راية المهدى و buyruluyor. Abdullah b. Ömer el-ummi, Abdullah b. Lühey`a, zayıf kimselerdir. 20- Taberani nin Müsenna b. Es-sabah yolu ile tahric ettiği hadiste buyruluyor. لن اميركم فلان Öncelikle bu hadis Mehdi yi belirtmiyor. İkinci olarak Müsenna b. Es-Sabah zaytıf olduğu bilinen bir kimsedir. Mehdi nin ortaya çıkışıyla ilgili mevcut hadislerin isnad itibariyle en garibi Ebu Bekr el-iskâf ın rivayet ettiği كذب بالمهدى فقد كفر من dir ki Ebu Bekr el-iskâf hadis uyduran, yalancı bir kimsedir. Aynı şekilde

7 İzmirli İsmail Hakkı / Ali Duman 345 sözü de batıldır. Bunun gibi Hz. Ali المهدى رجل من ولدى وجهه كالكوكب الدارى (K.V.)ye isnad olunan دار الزمان على بسم االله الرحمن الرحيم فالمهدى قاي م اذا sözü de yalandır. Hz. Ali ye iftiradır. Buhari ve Müslim de Mehdi nin ortaya çıkacağına dair hiçbir hadis yoktur. Ancak Mehdi nin ortaya çıkacağını kabul edenler aşağıdaki hadislerle istidlal ediyorlar: Buhari ve Müslim rivayet كيف انتم اذا نزل ابن مريم فيكم و امام منكم -1 etmiştir. خلفاي كم خليفة يحثى (Cabirden) يكون في ا خر امتى خليفة يحثى المال حثيا -2 (Başka bir yolla يكون فى ا خر الزمان خليفة يقسم المال Sa`ddan); (Ebi المال حثيا yine öncekilerden) Müslim rivayet etmiştir. Fakat bu hadis-i şeriflerde Mehdi açıkça bildirilmemiştir. Buhari ve Müslim in tahric ettikleri hadis-i şerifteki: منكم : امام sizin şeriatiniz, Hz. Muhammed in şeriatı hakimdir demektir. İmamın Mehdi olması şart değildir. Müslim de geçen hadis de Mehdi ye asla delalet etmez. Bu sebeple bahsedilen hadislerle Mehdi nin ortaya çıkacağı iddia edilemez. لا مهدى الا عيسى dayandıkları Mehdi ye Hz. İsa (A.S.)dır, diyenlerin zayıftır. (İbn Mace rivayet etmiştir) hadisine gelince; bu hadis de بن مريم Ravileri arasındaki Yunus b. Abdi l-a`lâ, İmam Şafiî den yalnızca rivayet ediyor. Şeyhü l-islam el-harrânî: Hadis zayıftır, diyor, Hafız Zehebî: Hadis cidden münkerdir, diyor. Diğer bir yoldan da Muhammed b. Halid münferit kalıyor. Hakim Muhammed b. Halid e: mechuldür diyor. Muhammed b. Halid de Eban b. Salih den rivayet ediyor. Eban da metruktur; her halde hadis zayıftır. Mehdi hakkında bahsedilen dört görüşten ilk dördünün delilleri işte bunlardır. Beşinci görüşü ise ispatlamaya gerek yoktur. Çünkü ıstılahattan ibarettir. İbn Ömer in (R.A.) Muhammed b. El-Hanefiyye ye Mehdi dediğini Nuaym b. Hammad tahric ediyor. Ömer b. Abdilaziz e, Cafer-i Sadık a, Musa b. Talha b. Ubeydullah b. Muhtara Mehdi denildiği gibi Medine de

8 346 Mehdi Meselesi yaşayan Muhammed b. Abdullah b. Hasan a da Mehdi denilmiştir. Son görüşe göre her asırda mehdi bulunabilir. Mehdi hakkında bahseden sonraki dönem sufilerinden Şeyh Muhyiddin ibnü l-arabî, İbn Kas, İbn Seb`în b. Ebi Vatîl dir. Son dönem sufileri bu konuda keşfe de güveniler. Keşf, mutasavvıfların asıl yollarındandır. Hadisçiler, fakihler ve kelamcılar, ilhamı başkasını bağlayan huccet ve bilgi sebebi kabul etmiyorlar. Ancak ilhamın velinin yalnız nefsine huccet olabileceğini kelamcılardan bir kısmı kabul ediyor. Mutasavvıflara göre velinin ilhamı aklî nazar gibi huccettir. Özetle: Mehdi nin ortaya çıkacağını kabul etmek için ya zayıf hadisleri kabul etmek, ya bu hadisleri doğrulamak, ya Buhari ve Müslim in rivayet ettikleri hadis ile istidlal etmek, veya keşfin başkasının bağlayıcı olduğu için huccet olduğunu kabul etmek gerekecektir. Bu yolların dışında Mehdi yi kabul için başka bir yol yoktur.