NEDİR? CLICKBAIT 1. CLICKBAIT NEDİR? NEDEN YAPILIR?

Transkript

1

2 1 CLICKBAIT 1. CLICKBAIT NEDİR? NEDEN YAPILIR? C lickbait, herhangi bir haberi, kullanıcıları istenilen sayfaya yönlendirmek için konudan uzak, anlaşılabilir olmayan, dikkat çekici başlık veya görsellerle oluşturup aktarmaktır. Sosyal medya ortamında ve basın yayın kuruluşlarının internet sitelerinde karşımıza çıkan Clickbait, tık yemi ya da tık tuzağı olarak da bilinir. Haberin kalitesini düşüren, anlaşılabilir olmayan, dikkat çekmeye yönelik bir yöntem olan Clickbait, çeşitli şekillerde yapılabilir. Ancak en önemli özelliği dikkat çekici ve merak uyandırıcı olmasıdır. NEDİR? Bir haberi, okuyucuları istenilen sayfaya yönlendirmek için konudan uzak, anlaşılabilir olmayan, dikkat çekici başlık veya görsellerle oluşturarak sunmaktır. Clickbait in temel amacı, bir haberin tıklanması ve okunması için okuyucuyu gerek haberin başlığıyla gerek görseliyle merak ettirmek ve haberin bulunduğu sayfayı ziyaret etmesi konusunda ikna etmektir. Kısaca haber siteleri tarafından kullanıcıların sayfaya tıklamasını sağlamak için yapılan ve etik olmayan bir davranıştır. Clickbait, genellikle ilgi çekici bir başlığın altında, göze çarpan bir fotoğraf kullanılarak yapılır. Merak uyandırmak için yapılan bu yöntemde, görsel veya başlık, açıklayıcı olmamakla birlikte gerçek dışı bilgiler içerebilir. Örneğin; aslında sıradan olan, normal bilgiler içeren bir haberi şok gelişme, böylesini daha önce görmediniz, flaş açıklama şeklinde bir başlıkla öne sürmek, Clickbait yöntemlerinden birisidir. Clickbait, haber başlığıyla yapıldığı gibi fotoğraf ve videolarla da yapılmaktadır.

3 2 2. CLICKBAIT RAPORUNUN AMACI VE KAPSAMI A. RAPORUN AMACI Clickbait kapsamında Türkiye de ve dünyada ilk olarak hazırlanan bu rapor, kesinlikle yayın kuruluşlarını veya yapılan haberlerin içeriklerini eleştirmek veya onları yargılamak için yapılmamıştır. Raporumuz, yayın kuruluşlarını ya da Clickbait içeren haberleri yazan kişileri, siyasi, dini, etnik özelliklerine göre ayırmayarak, tarafsız olma bilinci ile hazırlanmıştır. Dikkat edilecek diğer bir husus şudur ki, haberi doğru yazmak ne kadar önemliyse, yazılan haberin başlığını, görselini de en doğru şekilde sunmak ve paylaşmak da o kadar önemlidir. Yayın kuruluşları, Clickbait yöntemiyle haber yaparak veya paylaşarak, kısa vadede etkileşim almak amacıyla, etik olarak haber sunmayı göz ardı etmektedirler. Clickbait'li olan haber, internet sitesinin sayfa görüntülenme sayısını arttırması, sosyal medyadaki etkileşimlerinin çoğalması ve daha çok reklama tıklanması gibi nedenler için yapılmaktadır. Ancak bunlar kısa vadede bir avantaj gibi gözükse de aslında Clickbait li haber yapan veya paylaşan kuruluşlara düşünüldüğünden daha çok zarar vermektedir. Okuyucular kandırılmış olma hissine kapılarak, Clickbait haber yapan yayın kuruluşlarının sosyal medya hesaplarını veya internet sitelerini takip etmekten vazgeçebilirler. Bu da basın yayın kuruluşlarına karşı duyulan güvenin sarsılmasına yol açar. Raporu hazırlamaktaki en temel amacımız, Clickbait in yaygınlaşmasını önlemek, kamuoyunun yanlış bilgilendirilmesini engellemek, kaliteli haberciliğin gelişmesine yön vermek ve bu alanda farkındalık bilinci oluşturmaktır. Temennimiz, bu raporun dikkate alınarak, haberlerin açıklık, anlaşılırlık ve dürüstlük çerçevesinde ve etik habercilik ilkeleri doğrultusunda oluşturulması yönündedir. Bununla birlikte Clickbait in ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi amaçlanmaktadır.

4 3 B. RAPORUN KAPSAMI Clickbait, haberin başlığını veya görselini okuyucuya sunarken başvurulan bir yöntem olduğu için, bu yöntemi uygulayan yayın kuruluşlarının kendi internet sitelerinde ve sosyal medya hesaplarındaki paylaşımlarında görülmektedir. Ancak raporumuzun kapsamı, öncelikle basın yayın kuruluşlarının Twitter hesaplarından yapılan haber paylaşımlarına yöneliktir. İlerleyen dönemlerde de çıkaracağımız Clickbait raporlarında, tüm sosyal medya alanları ve haber kuruluşlarının İnternet siteleri baz alınarak, daha ayrıntılı bir şekilde Clickbait araştırması yapılması planlanmaktadır. Raporda incelenen haber kuruluşları, gazete tirajlarına, sosyal medya takipçi sayılarına ve kamuoyunda belirli okuyucu kitlesine sahip olmasına göre belirlenmiştir. Her bir yayın kuruluşunun veya gazetenin, aynı zaman dilimindeki belli sayıda haberlerine bakılmış ve sonuçlar objektif bir çerçevede değerlendirilmiştir. Raporda, 23 basın yayın kuruluşunun Twitter da, 30 Kasım 2017 tarihinden itibaren paylaştığı ilk 50 haberine bakılmıştır. Twitter algoritmasının, bazı haber kuruluşlarının hesaplarına ilişkin zaman dilimi konusunda yanıltıcı sonuç vermesi ya da hiç sonuç vermemesi sebebiyle, tarih sıralamasında bir sonraki gün veya mevcut bulunan en yakın tarih dikkate alınmıştır. Ayrıca yayın kuruluşlarının bu rapordan sonra, hesaplarındaki haber paylaşımlarını kaldırmaları veya silmeleri gibi durumlarda sorumluluk kabul etmemekteyiz. B.1 Raporda Dikkat Edilen Hususlar Sağlıklı ve objektif bir çalışma olması amacıyla, haberleri raporda belirlenen 5 kritere göre puanlarken bazı hususlar göz önünde bulundurulmuştur. Bunları sıralayacak olursak: 1. Görseli, başlığı ve asıl habere yönlendirme linki bulunmayan haber paylaşımları rapora konu edilmemiştir. 2. Yalnızca video şeklinde yapılan ve içerisinde habere dair bir ibare bulunmayan içerikler dikkate alınmamıştır.

5 4 3. Köşe yazarları Clickbait li haber, başlık veya görsel kullandıkları için, köşe yazıları da rapora dahil edilmiştir. 4. Birebir aynı haberleri, farklı şekilde sunan haber paylaşımlarından sadece ilk paylaşılan dikkate alınmıştır. 5. Objektifliğin zedelenmemesi açısından yorumdan kaçınılmış ve haberin içeriğinin tatmin edici olup olmaması, yazılış biçimi, doğruluğu, kalitesi gibi ölçütlere bakılmayarak sadece Clickbait yapıp yapılmadığına bakılmıştır. 6. Haberin görsellerinde kullanılan son dakika temalı resimler, gifler ve videolar puanlamada dikkate alınmıştır. Son dakika görsellerinin bir sonraki Clickbait raporunda amacı dışında kullanımı gibi daha ayrıntılı şekilde değerlendirileceğini belirtmek isteriz. 7. Sağlıklı bir sonuç için, belirlenen kriterlere göre haberlerin her biri ayrı ayrı değerlendirilmiş ve puanlanmıştır. 3. CLICKBAIT TÜRLERİNE GÖRE BELİRLENEN KRİTERLER Clickbait in resmi olarak bir sınıflandırması yoktur. Ancak Clickbait karşımıza farklı şekillerde çıkabilmektedir. En yaygın olarak kullanılan Clickbait türü, başlıkta yapılan Clickbait tir. Bazen Clickbait li başlık, fotoğraf ve videolarla desteklenirken bazen de sadece herhangi biri kullanılmaktadır. Raporumuzdaki Clickbait haberleri, bu türleri baz alarak oluşturduğumuz puanlamaya göre incelenmiştir. Başlığın açıklayıcı olmaması, başlığın içerikle uyumsuzluğu, tamamlanmayan başlık kullanılması, görselin anlaşılabilir olmaması ve görselin içerikle uyumsuzluğu olarak toplamda 5 kriter belirlenmiş ve buna göre inceleme yapılmıştır. Raporda kullandığımız Clickbait kriterlerini örnekleriyle birlikte yazımında ele almadan önce, haber kuruluşlarını karalamamak, ifşa etmemek ve yanlış anlaşılmalara sebebiyet vermemek amacıyla yazının devamında verdiğimiz örneklerdeki haber kuruluşu isimlerini ve isimlerin bulunduğu linkleri gizlediğimizi belirtiriz.

6 5 A. BAŞLIĞIN AÇIKLAYICI OLMAMASI Açıklayıcı olarak verilmeyen, bir olayla veya bir durumla ilgili bilgilerin ne, nerede, nasıl, neden ve kim olduğu kasti bir şekilde belirtilmeyen başlıkların kullanıldığı haberlerde yapılan Clickbait türüdür. Genelde merak uyandırıcı, dikkat çekici ve yanıltıcı başlıklarla yapılır. Öyle bir şey yaptı ki!, Hayatınızı değiştirecek 5 bilgi gibi başlıklar bu kritere göre yapılan bir Clickbait örneğidir. Clickbait yapılan haberlerde en çok kullanılan yöntem budur. Habere konu olan bir olay ya da açıklama, gerçek olsa dahi yanıltıcı bir şekilde sunulabilmektedir. Örneğin, Türkiye ile alakasız bir yerdeki olayı, sanki Türkiye de yaşanmış gibi gösteren yahut dünyanın herhangi bir yerinde açıklama yapan bir devlet başkanını, Türkiye nin devlet büyükleri açıklama yapmış gibi bir algı uyandıran haberler de bu kriterin içine girmektedir. Raporda incelediğimiz Clickbait yapılan haber örneklerinde O fotoğraflar ortaya çıktı, Milyonları ilgilendiriyor! Bugün son gün şeklinde verilen başlıklar, dikkat çekmek ve okuyucunun merak etmesini sağlayarak habere yönelmesini amaçlayan, açıklayıcı olmayan türden başlıklardır.

7 6 B. BAŞLIĞIN İÇERİKLE UYUMSUZLUĞU Haberin başlığının içerikle uyumsuz olmasının değerlendirildiği bu kriter, genelde yanıltıcı haberler için oluşturulmaktadır. Normal koşullarda kamuoyunun dikkatini pek fazla çekmeyen haberleri okutmak için kullanılır. Bu kritere göre yapılan haberler, daha çok önemsiz bir durumu abartarak veya asılsız olan bir haberi doğruymuş gibi algılanması için uyumsuz bir başlık atarak oluşturulur. Ayrıca haberin içeriğinde geçen küçük ve ayrıntılı bir konunun, sırf dikkat çekmesi açısından haberin asıl konusuymuş gibi verilmesi de başlığın içerikle uyumsuzluğuna örnektir. Başlığın içerikle uyumlu olmamasına kriterini kapsayan Clickbait li haberlere, rapordan iki örnek verelim: Başlık ve içeriğin birbirini tamamlamaması, yanıltıcı türden başlıklarla habere yönlendirmesini yukarıdaki haber paylaşımlarında görmekteyiz. Dolarda akşam saatlerinde sert düşüş başlıklı haberde ilgi çeken kısım doların fiyatının normal seyrinden daha çok ve daha hızlı olarak düştüğü algısı vardır. Ancak haber içeriğine bakıldığında doların sert ve çok değil, sanıldığından küçük bir farkla 0,03 lira yani, 3,95 liradan 3,92 liraya düştüğü anlaşılmaktadır.

8 7 Kıyamet düşündüğünüzden daha yakın olabilir Bilim insanlarından uyarı! başlıklı diğer haberde ise, kıyametle ilgili bir durumdan bahsettiği ve bu konuda bilim adamlarının çalışmalarının olduğu algısı söz konusudur. Fakat haberin içeriğinde kıyametle ilgili bir bilgi bulunmayıp, bir yanardağın patlaması ihtimali değerlendirilmiş ve mecazen kıyametin kopmasına benzetildiği haberde belirtilmiştir. Bunlar ve diğer benzeri haberlerde yapılan Clickbait, başlığın içerikle uyumsuzluğu kriterine göre değerlendirilmiş ve puanlaması yapılmıştır. C. TAMAMLANMAYAN BAŞLIK KULLANILMASI Okunduğu zaman tam olarak anlaşılmayan, cümleyi yarıda kesen haber başlıkları tamamlanmayan başlık kullanımına örnektir. Haberin devamı bilerek verilmeyen başlıkta içeriğin tamamını görmek isteyen okuyucunun habere tıklaması amaçlanır. Haber açıldığında ise, genelde merak uyandırmayan, alakasız ya da önemsiz bir haberle karşılaşılmaktadır. Dikkat çekmek amacıyla oluşturulan bu başlıklarda cümlenin sonunda genellikle üç nokta kullanılır.

9 8 Yukarıdaki 5 bin keskin nişancı., Aptal olduğum için başlıklı Clickbait haber örnekleri, tamamlanmayan başlık kriterinin kapsamına girmektedir. Haberlerin ortak amacı, cümlenin bir kısmının kasti olarak verilmemesiyle, başlığın açıklayıcı niteliğini kaybettirmek ve ilgi çekmektir. D. GÖRSELİN ANLAŞILABİLİR OLMAMASI Haberin ana görselinin veya paylaşılırken konan görselinin anlaşılabilir olması Clickbait açısından önemlidir. Görüntünün, olması gereken haller dışında kasten bulanık hale getirilmesi ve merak uyandırmak amacıyla fotoğrafların netliğinin kaybettirilmesi bu kriterin içine girmektedir. Ayrıca, son dakika ibaresiyle paylaşılan görseller, görseli anlaşılamaz kıldığı ve amacı dışında kullanılarak kamuoyunu paniğe sevk ettiği için görselin anlaşılabilir olmaması kriterinde değerlendirilmiştir. Yukarıdaki haber görsellerinden bazıları, haberin içeriğine dikkat çekmek için kasıtlı olarak bulanıklaştırılmış ya da renkleri karartılmıştır. Bazıları da açıklayıcı olmayan başlık ile beraber kullanıldığı için sadece haber içeriğine girince olay ya da durum anlaşılmaktadır. Ünlü isme kanser teşhisi konuldu başlığı ve beraberinde kasti olarak bulanıklaştırılan görsel tam anlamıyla Clickbait örneğidir. Haberde merak

10 9 ettirilen ünlü ismin kim olduğu bilgisi ancak haberin içeriğine tıklandığında anlaşılmaktadır. Diğer anlaşılmayan Yeni Mercedes ortaya çıktı başlıklı haberde ise, görsel karartılarak Clickbaitli haber oluşturulmuştur. Mercedes in yeni modelini merak eden okuyucu, haberin içeriğine girerek asıl görseli görmektedir. E. GÖRSELİN İÇERİKLE UYUMSUZLUĞU Görselin haber içeriğinden bağımsız, alakasız bir olayı, kişiyi veya durumu göstermesi halleri, görselin içerikle uyumsuzluğu kriterinde değerlendirilmiştir. Daha çok olayla ilgisi olmayan, dikkat çekmek adına bir görseli paylaşarak yapılan Clickbait türüdür. Yukarıdaki iki görsel de, yanıltıcı haberlere yönlendirerek Clickbait yapılan görsellerdir. Diriliş Ertuğrul gerçeği, ünlü oyuncu son noktayı koydu şeklindeki görselin üzerindeki yazılar içerikle alakasız olup merak uyandırmak amacıyla yazılmıştır. Öyle ki haber içeriğinde oyuncu Engin Altan Düzyatan ın bir banka reklamında oynadığı ve kazandığı para ile ilgili söylediği cümleler vardır. Aynı şekilde diğer görselde, Fifa daki turnuvaya katılan takımın hangisi olduğunu merak ettirilmiş ve haber açılıp incelendiğinde aslında bu sorunun cevabının bulunmadığı ve haberin yanıltıcı olduğu görülmüştür.

11 10 4. CLICKBAIT PUANLAMASI VE SONUÇLARI Clickbait içeren haber paylaşımlarını puanlamada her bir haber için gerekli özen ve hassasiyet gösterilerek inceleme yapılmıştır. Belirlediğimiz 5 kritere göre, rapora konu olan her bir haber dikkatle okunarak incelenmiş ve buna göre sonuçlar oluşturulmuştur. Puanlamada bir haberin Clickbait paylaşımı olduğunu anlamak için, bütün kriterlerden puan almasına gerek yoktur. Yalnızca herhangi bir kriterden puan alması yeterlidir. Puanlama sisteminde, toplamı 100 puanı tamamlayacak şekilde, kriterlere göre verilen puanlar şöyledir: Başlığın açıklayıcı olmaması 25 puan Başlığın içerikle uyumsuzluğu 20 puan Tamamlanmayan başlık kullanılması 15 puan Görselin anlaşılabilir olmaması 15 puan Görselin içerikle uyumsuzluğu 25 puan Bu kriterlere göre 23 basın yayın kuruluşu tek tek puanlanmıştır. Rapora konu olan basın yayın kuruluşlarının isimleri alfabetik sıralamaya göre şöyledir: A Haber Akşam BBC Türkçe Birgün CNNTürk Cumhuriyet Güneş Haber 7 HaberTürk Hürriyet Milliyet NTV Posta Sabah Sol Haber Sözcü Star T24 Tgrt TRT Haber Türkiye Vatan Yenişafak

12 11 En Az Clickbait Yapan Kuruluşlar Puanlama sistemine göre en yüksek puan alan haber kuruluşları, en yoğun Clickbait yapan kuruluşlardır. Bir basın yayın kuruluşunun yoğun olarak Clickbait haber yapması, Clickbait li haberlerdeki kriterlerin toplam puanı ile ham olarak elde edilen puanların toplanmasına göre hesaplanmaktadır. Clickbait puanlamasında en düşük puanı alarak en az Clickbait yapan ve habercilik etiği bakımından haberi en doğru şekilde aktaran ve ilk 5 basın yayın kuruluşunun isimlerinin bulunduğu sıralama ise şu şekildedir:

13 12

14 13