FRANCHISE SÖZLEŞMELERİ FRANCHISEE OLARAK DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUKUKİ HUSUSLAR THE LEGAL POINTS TO TAKE INTO CONSIDERATION AS A FRANCHISEE

Transkript

1 FRANCHISE SÖZLEŞMELERİ FRANCHISEE OLARAK DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUKUKİ HUSUSLAR THE LEGAL POINTS TO TAKE INTO CONSIDERATION AS A FRANCHISEE Öncelikle belirtmek gerekir ki, Franchise Sözleşmeleri birden fazla farklı tipte akdedilebilecek olmasına rağmen bugün Franchise Sözleşmelerinin günümüzde pratikte en çok rastlanan tipi olan işletme franchising ini inceleyeceğiz. Bir işletme franchising i sözleşmesini oluşturan unsurları özetlersek, İşletme franchising i ilişkisinde ; Gelişmiş bir üretim, işletme ve pazarlama sistemine sahip olan Franchise veren, bu sistemin tümünden ve böylelikle de sisteme dahil unsurlardan yararlanma olanağı tanımakta ; Bu olanaktan yararlanan franchise alan, söz konusu sistem dahilinde üretilen veya satılan mal ve hizmetlerin dağıtımını, franchiser veren tarafından belirlenen ilkelere uyarak ve onun denetiminde yapmakta ve bunun yanı sıra ücret ödemektedir. Ayrıca belirtmemiz gerekir ki, Franchise Sözleşmeleri, Türk hukukunda düzenlenmemiştir. Ancak, Franchise Sözleşmeleri ticari hayatta sık sık uygulanmak suretiyle ismi konmuş, belirli bir sözleşme tipine dönüşmüştür ve bu nedenle de bugün burada bu sözleşme tipinin içerdiği esaslı unsurları incelememiz mümkün olacaktır. Bu esaslı unsurlardan ilki hiç şüphesiz sözleşmenin konusudur. Bir Franchise Sözleşmesinin konusu, franchise veren tarafından franchise alana sağlanacak bir çok farklı öğeden oluşan sistemdir. Bu sistemin öğeleri arasında : Tescilli ya da tescilsiz markalar ; Patentli ya da patentsiz teknik buluşlar Ticari unvan İşletme adı Ve diğer fikri ve sınai hakları sayabiliriz. Diğer fikri ve sınai haklara örnek vermek gerekirse, mal veya hizmeti tanıtıcı söz, işaret ve amblemler, gizli veya gizli olmayan know-howlar, reklam sloganları, mağaza dekorasyonu gibi öğelerden söz etmek mümkündür.

2 Herhangi bir Franchise Sözleşmesi akdetmeden önce, franchise alan mutlaka bahsetmiş olduğumuz tüm bu öğeler hakkında hukuki yardım almak suretiyle bir due diligence çalışması yürütmelidir. Zira bu öğelerin hepsi, farklı Türk Kanunları uyarınca direkt olarak veya dolaylı yoldan koruma altına alınmıştır. Bu due diligence çalışması neticesinde, franchise alan için şu sorular açık ve net bir şekilde cevaplanmış olmalıdır : Franchiser veren, bu öğeler üzerinde tam bir tasarruf hakkına sahip midir? Franchise Sözleşmesi uyarınca, franchise alana sağlanacak olan fikri ve Sınai haklar franchise verene ait midir? Eğer bu öğelerden herhangi birine ilişkin tescil henüz başvuru aşamasında ise bu başvurunun durumu nedir? Ayrıca, franchise veren tarafından sözleşme kapsamında sunulan haklara, bu hakların eğer var ise tescil ve tescil başvurularına ilişkin tüm ilgili belgelerin sunulması gerektiği de hiç şüphesizdir. Bu hususun önemini gösteren 2001 tarihli örnek bir kararda Yargıtay 19. Hukuk Dairesi franchise alanın, sözleşmeyi tek taraflı feshinin haklı sebebe dayandığına hükmetmiştir. Zira Franchise Sözleşmesi akdedilirken, franchise veren bilgi verme yükümlülüğünü yerine getirmemiş ve ticaret unvanının kendisine ait olmadığını franchise alana bildirmemiştir. Bu durum neticesinde sözleşmenin esaslı unsurlarından birinin mevcut olmadığını gören franchise alan sözleşmeyi feshetmiştir. Son olarak, kanaatimizce franchise alan açısından Türk Hukuku uyarınca tescilli markaların gerek Ticaret Kanunu gerekse Markalar Kanunu uyarınca korunduğunu, tescil edilmemiş markaların ise korunmasının yine Ticaret Kanunu nun haksız rekabete ilişkin genel hükümleri ve Türkiye nin taraf olduğu Paris Sözleşmesi uyarınca mümkün olduğunu bilmekte fayda vardır. Franchise Sözleşmelerinde yer alan bir diğer unsur ise sözleşmenin bölgesidir. Franchise alan olarak önemle bilinmesi gerekir ki, açıkça kararlaştırılmış olmadıkça veya sözleşmenin tümünün yorumundan iyi niyet kuralları gereğince aksi anlaşılmadıkça sözleşmede franchise veren tarafından bir tekel bölgesi tanındığından söz edilmemelidir. Kendisine bir tekel bölgesi tanınmasının çoğu zaman franchise alan açısından esaslı bir unsur oluşturduğu göz önüne alındığında, franchise alan bu unsurun sözleşmede açıkça düzenlenip düzenlenmediğinden emin olmalıdır.. Ancak bir diğer yandan, münhasırlık koşulunun, franchise alana da bazı yükümlülükler getirdiği ve franchise alanın tekel bölgesi dışında yalnızca sistemi değil ayrıca bu sisteme dahi olan tüm fikri ve sınai öğeleri de kullanamayacağı unutulmamalıdır.

3 Franchise alan tarafından dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise franchise verenin sözleşmede taahhüt ettiği unsurlardır. Sözleşmenin sağlamlığını garantiye almak adına, biz franchise alanlara sayacağımız hususlara, olayın şartlarına göre yorumlamak suretiyle Franchise Sözleşmesi içerisinde yer vermelerini öneriyoruz: a-) Sözleşme kapsamı içerisinde yer alan haklara ilişkin olarak 3. şahıslara ait herhangi bir mükellefiyet bulunmamalıdır. Özellikle, franchise verenin bilgisi dahilinde fikri ve Sınai haklar ilişkin olarak derdest veya açılması muhtemel herhangi bir dava mevcut olmamalıdır. b-) Franchiser veren tarafından fikri ve sınai hakların hukuki ve fiili varlıklarının devamı sağlanmalı ve bu hususlarda verilen bilgilerin doğruluğu tartışmasız olmalıdır. Ayrıca sözleşmenin akdedilmesinden sonra meydana gelen ve sözleşmeyi esaslı olarak etkileyecek tüm değişiklikler franchise alanın onayına tabi olmalıdır. c-) Franchise veren, sunduğu bilgilerin tam ve doğru olduğunu ve yine bilgisi dahilinde olmak kaydıyla, üçüncü şahısların sözleşmede sunulan haklara veya know-how a ilişkin ve sözleşmenin konusunu etkileyecek haklarının mevcut olmadığını taahhüt etmelidir. e-) Franchise veren ayrıca franchise alana sağladığı gizli know-how ın gizliliğine saygı göstermeli ve gizli know-how ın gerek sözleşmenin kapsadığı bölge içerisinde gerekse bu bölgenin dışında bilinir hale gelmemesi için gerekli tüm tedbirleri almalıdır. Franchise veren ayrıca bu duruma sebebiyet verebilecek tüm davranışlardan da kaçınmak yükümlülüğü altında olmalıdır Son olarak, franchise verenin, sisteme dahil olan teknik metotlara ilişkin sorumluluğu kusurlu olmadığı durumlar için dahi düzenlenmelidir. Franchise alanın saymış olduğumuz bu taahhütlerin ihlalinin sözleşmenin esaslı unsurlarını etkilemesi halinde sözleşmeyi haklı sebebe dayanarak feshedip tazminat isteyebileceğinin de sözleşmede düzenlemesi gerektiğine ise söylememize dahi gerek yoktur. Sözleşmede pek tabi ki franchise verenin taahhütlerinin yanı sıra franchise alan lehine bazı yükümlülükleri de mevcut olmalıdır. Uygulamada bu yükümlülüklere, ekseriyetle franchise verenin desteği ve sistemin gelişimine ilişkin olarak rastlanmaktadır. Franchise verenin, sistemi kullandırmak dışındaki temel yükümlülüklerinden birinin, franchise alana ve personeline eğitim vermesi, Pazar araştırması, mali danışmanlık, teknik yardım hizmeti sunması, reklam ve promosyonlarda yer vermesi gibi edimlerden oluşan desteği sağlamak olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

4 Bir Franchise Sözleşmesi imzalarken, franchise Alana sunulacak desteğin kapsamı da açık olarak belirlenmelidir. Ancak franchise olan bilmelidir ki, sözleşmede açıkça kararlaştırılmamış bile olsa, kullandığı üretim, işletme ve pazarlama sisteminden optimal şekilde yararlanmasını sağlayacak başka edimlerin varlığından söz etmek de mümkündür. Diğer yandan, ileride herhangi bir muhtemel itilafa yol açmaması bakımından, eğitim gibi desteklerin masraflarının hangi taraf tarafından karşılanacağı hususu da sözleşmede açık olarak kararlaştırılmalıdır. Franchise Sözleşmesine konu işletme sistemine ilişkin gelişmelere gelindiğinde ise, kanaatimizce, franchise veren sistemin ve özellikle know-how un gelişimini sağlamak için elinden gelen tüm çabayı gösterme yükümlülüğü altında olmalıdır. Buna ilaveten, franchise veren, piyasadaki diğer rakiplerine karşı sistemin sahip olduğu avantajların devamlılığını da sağlamalıdır. Ayrıca bu yükümlülüğün bir devamı olarak, franchise veren, kendisi tarafından geliştirilen tüm yenilik ve ilerlemelerden franchise alanı haberdar etmeli ve onun bu ilerleme ve yenilikleri uygulamakta olduğu sisteme doğru şekilde uygulayabilmesi açısından tüm bilgi ve belgelere ulaşabilmesini sağlamalıdır. Franchise Sözleşmesine karşı Üçüncü kişileri tarafından gerçekleştirilen ihlalleri ele aldığımızda ise, franchise alan açısından bu ihlallere karşı franchise verenin harekete geçme yükümlülüğünün sözleşmede düzenlenmesi gerektiğini görüyoruz. Ancak bu konu sözleşmede düzenlenmemiş olsa dahi, franchise verenin üçüncü kişilerin ihlallerine karşı hareket geçmek yükümlülüğünde olduğu kabul edilmelidir. Ancak, bazı koşulların gerçeklemesi kaydıyla üçüncü şahısların ihlallerine karşı hareket etme yetkisi, franchise alanın yetkisi kapsamına girdiği durumlarda franchise verenin sorumluluğundan bahsetmek mümkün olamaz. Örneğin, franchise veren belirli hakların üçüncü şahıslarca kullanımına rıza göstermiş ise franchise alanın bu üçüncü şahıslara karşı hareket etmesi mümkün olmayacaktır zira durumda herhangi bir hak ihlalinde söz edilemez. Sözleşmelerde belirtilen korunmuş haklara ilişkin 3. kişilerce yöneltilen taleplere açısından ise franchise verenin sözleşmede sunulan hakların devamlılığını sağlama yükümlülüğü dolayısıyla böyle bir talebe karşı savunma yapma sorumluluğu olduğu tartışmasızdır. Franchise verenin mevcut koşullar dahilinde, belirtmiş olduğumuz yükümlülükleri haricinde son olarak, Franchise Sözleşmelerinin genel uygulamasında sık sık rastlanılan diğer bir yükümlülüğünden bahsetmekte fayda görüyoruz:. Franchise verenin, ayrıca sözleşme uyarınca, sözleşmenin bitiminde franchise-alanın elinde kalan malları toptan- satın alma veya franchise-alana bu malları, sözleşme sonrasında müşterilere satıp bitirmesi için tolerans süresini tanıma yükümlülüğünün de düzenlenmesi mümkündür.

5 Franchise alanın esaslı unsur oluşturan yükümlülüklerini incelediğimizde ise ilk olarak franchise alanın ücret ödeme borcunu görüyoruz. Franchise Sözleşmelerinde ücret, sözleşme yapıldıktan sonra başlangıçta ödenen giriş ücreti ve sözleşme süresince franchise alanın yıllık cirosu üzerinden hesaplanan sürekli franchise ücretleri şeklinde veya yalnızca bir kere ödenme suretiyle toptan ödeme şeklinde düzenlenebilir. Ücretler hesaplanırken dikkat edilmesi gereken unsurları kısaca özetlersek, bunlar, Ödeme koşulları Para birimi Faiz Faturalama ve denetim Ücretlerin yeni koşullara göre ayarlanması Vergilerdir. Franchise alanın, sözleşmede kendisine sağlanan haklara ilişkin bir kayıp veya değer düşüşü olması halinde ödemekte olduğu ücretin yeni koşullara gore ayarlanmasını isteme hakkı, gelecekte uğraması muhtemel bir zararı önlemek açısından mutlaka sözleşmede düzenlenmiş olmalıdır Diğer yandan, Franchise alan, sözleşmenin imzalanmasından önce, mutlaka hukuki ve muhasebesel yardım almak suretiyle, Franchise verenin mali durumuna ilişkin bir due diligence çalışması yürütmeli ve bu hususa ilişkin ilgili tüm belgelerin kendisine sunulmasını talep etmelidir. En nihayetinde, Franchise Sözleşmesinin sona ermesi söz konusu olduğunda, kanaatimizce, belirsiz süreli Franchise Sözleşmelerinde ihbar süresi mutlaka franchise Alana işini yeniden yapılandırmak için gerekli hazırlıkları tamamlayacak süreyi tanıyacak uzunlukta olmalıdır. Bu nedenle, Borçlar Kanunu nda adi ortaklıkların feshi için düzenlenmiş olan 6 aylık sürenin franchise ilişkisine de uygulanması her iki taraf açısından da makul bir ihbar müddeti ortaya çıkartacaktır. Sözleşmenin sona ermesine ilişkin bir diğer mühim husus ise sözleşmeden sonraki rekabet yasağıdır. Öncelikle şunu belirtmek isteriz ki, sözleşmede açıkça kararlaştırılmış olmadıkça, franchise alan, ilişkinin bitiminden sonra da rekabet etmeme yükümlülüğü altında değildir.

6 Ancak eğer bu şekilde bir koşul sözleşmede mevcut ise, rekabet etmeme yasağı franchise alanın ekonomik varlığını tehdit edici boyutta olmamalı ve Ancak franchise alanın, franchise verenin müşterilerini tanımasından veya ona ait sırlara vakıf olmasından doğan tehlikeleri öncelemek için geçerli olmalı Zaman, yer ve konu bakımından sınırlanmalı, Franchise alanın ekonomik geleceğini tehlikeye sokacak boyutta olmamalıdır. Son olarak, sözleşmenin Franchise Sözleşmesinin, franchise verenin kusuru nedeniyle feshedilmesi durumunda bu yasak ortadan kalkmalıdır. Ayrıca, Franchise Sözleşmelerinin Rekabet Kurumu nun 1998/7 tarihli tebliği ile tebliğde yer alan koşullara uymak kaydıyla Rekabet Kanunu nun rekabeti sınırlayıcı anlaşmaları düzenleyen 4. maddesinden muaf tutulduğunu söylemekte de fayda görüyoruz. Franchise Sözleşmesinin sona ermesinde franchise alanlar açısından bahsetmekte fayda gördüğümüz son husus ise franchise veren tarafından, franchise Alana müşteri çevresini genişletmek adına göstermiş olduğu etkinliğe karşı verilecek müşteri tazminatıdır. Her ne kadar bu husus, Türk Hukuku nda düzenlenmemiş olsa da, franchise alan lehine bu şekilde bir madde koyarak franchise alana sözleşme sonunda devrettiği müşteri portföyünü tazmin etmek mümkündür. Sözleşmeye uygulanacak olan hukuk ve yetkili mahkeme seçiminde ise tarafları iki hususta uyarmayı gerekli görüyoruz. Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında mahkeme kararlarının tanıma ve tenfizini düzenleyen bir anlaşma mevcut değildir. Fiili mütekabiliyet ise Türkiye ile yalnızca ABD nin bazı eyaletleri arasıda mevcuttur. Diğer yandan, Türkiye, Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizine ilişkin New York Konvansiyonu na taraf olup, tarafların sözleşmeden doğan ihtilaflar için tahkim yoluna başvurmaları mümkündür. Bir Franchise Sözleşmesi imzalamadan önce franchise alan tarafından dikkat edilmesi gereken hususları kısaca özetlemeye ve genel bir bilgi vermeye çalıştık. Hiç şüphesiz belirtmiş olduğumuz hususlar mevcut şartlara göre farklılık gösterebilecek ve sözleşmenin hazırlanması çok daha kapsamlı bir hukuki inceleme ve destek gerektirecektir.

7