yakma makinasında, ürünün 90^^ pozisyonu üe;>iştirilerek bütün

Transkript

1 17 PRES MAMULÜ ÜRETİMİNDE "KALIP KILAVUZ PİMLERİ" VE "YÜZER MASTÖR SİSTEMİ" YARDIMIYLA MASTÖR RİNG VE KALIPLARIN MERKEZLENMESİ Serdar ERKAN Teknik Cam Sanayii A,Ş. ÖZET Bi l indiği gibi pres mamulü üretiminde (öel l ikle tam otomatik olarak) İdeal bir pres'eme yapabi lmek için mastör,. ring ve kal ıp üçlüsünün her defasında dikey eksenlerinin birbirine çakışmış olarak geçmeleri gerekmektedir. Fakat bu pratikte çeşitli dinamik ve statik kuvvetler nede-iylej çoğu ke olanaksılaşmaktadır. Bu bi ldiride bahsedi len, istenmeyen ama kaçını lma olan bu kuvvetlerin merkei eme üerindeki etkisini en aa İndirmek İçin Teknik Cam Fabrikasında 1586Temmu ayında üretime geçen MP-10 Ctmatik Pres Makînasında kul lanı lan sistemlerin tanıtı lması amaçlanmıştır. 1. GİRİŞ NP-10 otomatik pres üretim hattı; "pres makinası" ve onunla 5-nkronie olarak çalışan "yakma makinası"ndan oluşmaktadır. 10 istasyonla döner tabla pnomatik sistemle dündürülnıektedir. Presleme ise hidrolik sistemle yapılarak büyük resleme basınçları rahatça elde edilebilmektedir. Makinanın devir ve açısal kam ayarları "elektronik kam" ( encoder) üerinde yapılmaktadır. Diçer mekanik hareketler ise "elektronik amanlayıcı" (timer) ile ayarlanmaktadır. 13 istasyoniu yakma makinasında, ürünün 90^^ poisyonu üe;>iştirilerek bütün yüeylerinin parlatılablirne olanağı vardır. i Kısaca öellikleri belirtilen "pres makinasında", kullanılan ve bildiriye adını veren sistemlerin tanıtımına.çeçmeden önce preslemeyi etkileyen faktörlerin kısaca incelenmesinin faydalı olacağına inanılmaktadır.

2 58 2- PRES MAMULÜNÜN ŞEKİLLENMESİNİ ETKİLEYEBİLECEK FAKTÖRLER Presleme esnasında dinamik ve statik kuvvetlerin etkisi altında şekillenmeyi etkileyebilecek başlıca faktörler 5 madde halinde öetlenebilir Presleme kuvvetinin etkisi ile kalıbın bağlandığı döner tablanın esnemesi ve bunun neden olduğu merkeleme kaçıklıkları, (örneğin; 60 kgcm net basınçta 600 cm^ ürün yüeyinde, presleme kuvveti 36 ton'a kadar çıkabilmektedir. Bu kuvvet şekilde görüldüğü gibi bir destekleme takou ile karşılanabilir). Döner Tabla Yatay Ekseni Kaltp Dikey Ekseni l 940 mm KALIP DÖNER TABLA Döner Tabla Dikey Ekseni VNN ^ ^ \

3 Mastör, ring ve kalıbin temas yüeylerinde,temas esnasında meydana gelen çeşitli uyumsulukların (parçaların tasarımı ve üretimi aşamasında, veyahut da presleme esnasında doğabilen) meydana getirdiği kuvvetlerin (sürtünme kuvveti gibi) neden olduğu merkeleme kaçıklıkları. Mastör Ekseni Kalıp ekseni RİNG Mastor A Z 77777; > KAUP yyz Döner Damla, Tabla 2.3. Presleme esnasında damlanın mastör üerinde istenmeyen yönde etkisi, (öellikle damlanın tam merkelenemediği durumlarda). Kalıp ekseni H Ring Ekseni TOLERANSLA.RI HATALI KALIP VE RİNG 7 AŞINMA YÜZEYİ Dener Tabla 5

4 60 2.A. Uygun bir şekilde merkelenememiş damlanın mastör üerinde yaptığı dönme veya kayma etkisi. l \ DAMLA Kalıp y y Mastör ^TTTTTTTTTT-ZTVv-t^ 2.5. Presleme silindiri, mastör, ring ve kalıbı tespit eden sistemlerin çalışma esnasında, titreşimler nedeniyle gevşeyerek eksenlerinin derişmesinin ürün üerindeki etkisi. 3. KAUP-MASTÖR KILAVUZ PİMLERİ YARDIMIYLA MERKEZLEME Kılavu pimleri mastör ve kalıpların çevresinde simetrik olarak bulunan dört tane 20 rnm genişliğinde kalıpta 50 mm uunluğunda, mastörde 130 mm uunluğunda pimlerdir. MastÖre ve kalıplara tespit civataları ile sonradan ic-spit edilirler. Amacı mastör ve kalıbı presleme esnasında ring üerinde adeta istenilen toleranslarda "kilitlemektir". Teknik Carn'da; Borcam ürünlerinde bu toleranslar 0.10 ile 0.20 rnm araiiinda olmaktadır. Bu pimler vasıtasıyla istenen toleranslarda kilitlenen mastör, ring ve kalıp bira sonra değineceğimi yüer mastör sistemi vasıtasıyla oynamalarda beraber hareket edebilmektedir. Böylece eksenleri degişnıernet^-.jir. bu yvjllcı buuüunır- kuv\'etleri bu pimlere istenilen toleranslar dahilinde aktanlabilmektedir. Üretime başlamadan

5 61 evvel yapılan ayarlama esnasında pimlerin sürtünmeleri kontrol edilerek, gerekli düeltmeler yapılır. Böylelikle üretim sırasiidaki meydana gelebilecek duruş olasılıkları asgariye indirilmiş olur. Kalıp 5 M ı V J Mastör Ring üoner ladia yy 7 Mastör Kılavu Pimi Mastör (A Ring \ Ring Kalıp Kaitp Kılavu Pimi Kılavu Plaka 4. YÜZER MASTÖR SİSTEMİ j Bu sistemin amacı ring ve kalıp üerinde kıidvu pimler yardımıyla kilitlenen rnastörün, kah;' ve ringle beraber istenilen toleranslarda (yaklaşık 0.5 mm) hareket edebilmesini diğer bir deyimle i yüebilrnesini sağlamaktadır. Böylelikle mastör, ring ve kalıbın l

6 62 merkelenmesi sağlanarak; aynı amanda presleme silindir miline etkeyen kuvvetlerin ve momentlerin etkisi aaltılmış olacaktır. Bu nedenle çalışma esnasında merkelemeyi sağlayan sistemlerin amanla merkeleme eksenlerinin değişmemesi sağlanacaktır. r^j ^ MASTÖR BLOĞU MASTÖR TUTUCU BAĞLAMA KAFASI MASTOR TUTUCU YÜZER PLAKASI Şekilde görüldüğü gibi mastörün bağlandığı mastör tutucusunun kare plakası simetrik olarak yerleştirilmiş seki adet öel cıvata ile sınırlandırılmaktadır. Bu cıvatların ucunda, içine yerleştirilmiş yaylı pimler yüer kare plaka ile yanlardan leması sağlamaktadırlar. TESBİT SOMUNU MASTÖR BLOĞU im::^ AYARLANIR MESAFE MASTÖR TUTUCU YÜZER PLAKASI Ayrıca bu sistem ile 2.A.'de bahsedilen dönme etkisini gidermek için mastörün ekseni etrafında belirli bir ölçüde dönebilmesine olanak sağlanmaktadır.

7 63 aı c ) r: n ^==?n^tör TUTUCU Yüer plakasi M C 3 5. BAHSEDİLEN SİSTEMLERİN SAĞLADIĞI YARARLAR NP-10 Otomatik Pres Makinasında kullanılan bu sistemlerin aşağıdaki yararlan gölenmiştir:. Üretime geçmeden önce veya geçtikten sonra kısa sürede merkeleme ayarının yapılabilmesi (en fala dakika),. Üretime geçmeden önce veya geçtikten sonra yapılan kontrollerde merkeleme kaçıklıklarının çok kolay fark edilebilmesi, böylelikle hatalı parçaların değiştirilebilmesine veya onarılmasına olanak vermesi,. Kalıp, ring ve mastörün üerinde uyumsuluklardan doğabilecek sürtünmelerin kılavu pimlere ve kılavu plakaların üerine alınarak kalıp ömrünün artması, kalıp maliyetlerinin düşmesi (pimler ve kılavu plakalar kolaylıkla değiştirilebilir), Mastör silindiri ve millerinin üerinde, istenmeyen kuvvet ve momentlerin etkisinin aaltılarak hem kullanım Ömürlerinin artması, hem de üretim esnasında tespit cıvatalarının gevşemelerinden

8 64 doğabilecek gereksi duruşların aaltılması,. Herşeyden önce merkeleme hatasından doğabilecek imalat kayıplarını aaltması; böylelikle üretim kalitesinin ve veriminin yükselmesine olumlu etkisi. 6. SONUÇ Bugün Teknik Cam San. A.Ş. fabrikasında kullanılan bu sistemlerin (ki bunlar birbirini tamamlayan sistemlerdir) cam fabrikalarında kullanılan pres makinalanna uyarlanması düşünülebilir. Gerçekleştiği takdirde merkeleme ayan için harcanan duruş amanları (ki 1.5 saat kadar olduğu ifade edilmektedir) daha kısa olabilecektir.