DERSİMLİ ANADOLU TÜRKMENLERİ VE ONLARIN TARİHİ SÜREÇ İÇERİSİNDEKİ YERİ PROJE ÇALIŞMASI

Transkript

1 DERSİMLİ ANADOLU TÜRKMENLERİ VE ONLARIN TARİHİ SÜREÇ İÇERİSİNDEKİ YERİ PROJE ÇALIŞMASI

2 YİĞİT UYSAL ÇIKIŞ NOKTASI: Son zamanlarda siyasilerin tartışma konusu olan ve bu sayede gündeme gelen Dersim isyanı ve Anadolu Alevilerinin yani Dersimlilerin etnik yapıları konusunda çok sık tartışmalara tanık olduk. Bir siyasetçiye eleştiride bulunan bazı gruplar kendilerini Dersimli Kürtler diye tanımlamış, bazı köşe yazarlarıda Dersim isyanında değinirken bölgenin bir Kürt-Zaza bölgesi olduğundan bahsetmişti. Buna alternatif olarak da Dersim Alevilerinin Türkmen bir soydan geldiğini ve Osmanlı-Türkmen çekişmelerinde dağlara sığınarak dillerini kaybettiklerini savunan aydınlarda ortaya çıkmıştı. Peki işin özü nedir? Dersimli Aleviler başka bir etnik soydan mı geliyordu, yoksa özbenlik olarak Türkmen ve Orta Asya geleneklerini sürdüren bir toplulukmuydu. AMAÇ: Amaç kesinlikle bir etnik milliyetçiliğin savunuculuğu değil tamamıyla Dersimlilerin ve Alevilerin tarihi süreç içersinde ne gibi olaylarla karşılaştıklarını ortaya çıkarmaktır. Yapılan araştırmalardan, kaynaklardan, bilir kişilerden yararlanarak Anadolu da bir Türkmen asimilasyonunun yaşanıp yaşanmadığını ortaya çıkarmak ve son zamanlarda çokça gündeme gelen Dersimlilerin asıl etnik yapılarını,sosyal yaşantılarını ve görüşlerini su üstüne çıkarmak projemizin amacını teşkil etmektedir. YÖNTEM: Projemizin yöntemi, iddialarımızı belgelere ve tanıklara dayandırarak bir belge niteliği taşımasının yolunu açmaktır. Çıktığımız yolda ünlü tarihçilerin belgeli yazılarından ve kitaplarından, araştırmacı yazarların köşe yazılarından, belgelerden ve Dersimli Alevilerin görüş ve düşüncelerinden yararlanılmıştır.

3 DERSİM TARİHİ: Dersim,tarih boyunca Sümer, Urartu, Asur, Hitit, Met, Pers, Makedonya, Orta Asyalı Partlar, Roma, Bizans, Arap, Türk, Moğol, Selçuklu ve Osmanlının hakim olduğu bir coğrafyadır. Bu coğrafya Tunceli nin tamamını, Malatya, Elazığ, Varto ve Erzincan ın bir bölümünü içine alan dağlık ve sert bir Türk yerleşim yeridir. Dersim, kelime manasıyla Farsça güneşe açılan kapı demektir. Tarihçi Maspera ve De Morgan, milattan önce Dersim de Tuğrani bir ırkın varlığına işaret ederek, bölgeye Türk yerleşiminin 1071 den önceye dayandığını işaret ediyorlar yıllarında Tuğrul beyin, uç beyleri İbrahim Yınal ve Ebul Kasım Saltuk beylerin Dersim ve civarını kontrol altına aldıktan sonra bölgeye Türkmen-Oğuz yerleşimi hızlandı. Bu dönem, Dersim yöresi Mengücek beyliği, Nazımiye ve civarı Saltuklular hakimiyetindeydi. Sonraları bölge, Anadolu Türk beyliklerinin hakimiyet savaşlarında elden geçti de Alaaddin Keykubat ın bölgeyi ele geçirmesiyle, bölgede Selçuklu dönemi başladı. Bu dönemde, Türkistan ve Horasan dan göç eden Alevi Türkmenler bu bölgeye yerleşti. Moğolların önünden kaçan Harzemşah Sultanı Celalettin Harzemşah Yassı-çimen savaşında Alaaddin Keykubat a yenildi. Harzem beyleri Selçukluların egemenliğine girerek Dersim bölgesine sığındılar. Daha sonra 1243 Kösedağ savaşında Selçuklular Moğollara yenilince bölgede İlhanlılar hakimiyet kurmaya çalıştılar, Türkmenler ise Dersim in sarp ve ulaşılması zor yerlerine kaçtılar. Ağaç kesip geçimlerini sağladılar. (Antalya ve Ege bölgesinde yaşayan Tahtacı Alevilerinin ismi buradan gelmektedir ) Sonları bölge Mutahharten e ve Sivas kadısı Kadı Burhanettin e geçti. Daha sonra Dersim bölgesinde beylikler güçlendi ve Timur un Anadolu da görünmesi bu beyleri Timur a yaklaştırırken Anadolu da hızlı yükselen Osmanlı yla arasını açtı Ankara Savaşı Timur un zaferiyle sonuçlandı ve Doğu Anadolu da Osmanlı hakimiyeti kalmadı. Yeni beylikler kuruldu ve bu beylikler arası kanlı savaşlar oldu. Dersimde de aşiretler arası kanlı çarpışmalar yaşandı. Haydaran, Alan ve Harmekiler arasında çatışmalar sonunda Kara Yakup Bey duruma hakim olarak kendini Dersim il beyi ilan etti. Bu çatışmalar bölgede Akkoyunlu Devleti kuruluncaya dek sürdü. Doğu Anadolu da bulunan Akkoyunlu Devleti ni tehdit sayan Fatih Sultan Mehmet Otlukbelinde Uzun

4 Hasan ı 1473 de mağlup edince Akkoyunluların önemli bir bölümü coğrafyası sert ve ulaşımı zor olan dağlık Tunceli, Ovacık ve Pülümür e sığındılar. Tunceli bölgesine Türkmen beyliklerinin sığınışı Yavuz Sultan Selim döneminde hız kazandı ve Anadolu da AleviTürkmenler kendi içlerinde ocaklık sistemini 500 yıl devam ettirdiler. TÜRKMEN-ALEVİ BOYLARININ ETNİK KİMLİKLERİNİ KAYBETME SÜRECİ 1502 de Şah İsmail Şii Türkmen Devleti Safevilerin başına geçince Osmanlı üzerinde büyük bir tehdit oluşturdu. Özellikle Horasan, Azerbaycan ve İran ın kuzeyinde Türkmen kavimleri hem Orta Asya Türk kültür ve özelliklerini devam ettiren hem de Müslüman bir devleti olduğu için Şah İsmail e destek verdiler. Bu destek veriş süreci Dersim bölgesinde yaşayan Türkmen kavimleri içinde geçerliydi. ( Osmanlı ile Safevi Devletinin sınırlanırı belirleyen bir harita) Şah İsmail güzel Türkçesiyle yazdığı şiirleriyle ve Türkmen kültür özelliğiyle Doğu Anadolu da Türkmen Alevileri kaynatıyor, Sunni Osmanlı nın egemenliğine girmek istemeyen Türkmen kavimleri Şah İsmail e desteklerini veriyorlardı. Ancak bu destek Türkmenler için iyi bir sonuç vermeyecek 1514 te Çaldıran da Yavuz Sultan Selim, Şah İsmail i yenecek ve Doğu Anadolu da hakimiyet Osmanlı ya geçecekti.

5 ( Şah İsmail bölgede Alevi Türkmen Beyliklerini etkisi altında bıraktı) Destek verdikleri Şah İsmail yenilince Tahtacı-Kızılbaşları için en güvenilir yer yine Dersim in korunak dağları idi. Dersim in dağlarına sığınabilenler canlarını kurtarıyor fakat dillerini ve kimliklerini kaybetmekten kurtulamıyor, can güvenliği olmayan Türkmenler ise öldürülüyorlardı. ( Yavuz Sultan Selim'i tasfir eden bir minyatür) Türkmen Alevilerin etnik kimliklerinin kaybedilmesinde çok büyük bir rolü olan din adamı İdris-i Bitlis tir. Şah İsmail yıllarında Kürtlerin yaşadığı yerler olan Erciş, Ahlat, Diyarbakır,

6 Mardin ve Cizre yi alınca bölgede Kürt aşiretleri rahatsız etmiş, Kürt aşiretler bu olaylar yüzünden Osmanlı yla yakın ilişki kurmuş bölgedeki Türkmen-Alevi asimile çalışmalarına destek vermiştir. İşte İdris-i Bitlis te Kürtler aşiretler ve Osmanlı arasında arabuluculuk yapmış ve Yavuz un bölgede ki sağ kolu haline gelmiştir. İdris-i Bitlis in Camii de Bir Müslüman ne tür günah işlerse işlesin 7 Türkmen Alevisi öldürürse sorgusuz suhalsiz cennete gider fetvasını verdiği birçok kaynakta yerini alır. Bu tür olayların içinde kalan Türkmen Aleviler can korkusuyla bölgede kendilerinden başka Türkçe konuşan kavim olmadığı için Aleviliklerini belli etmemek amacıyla dillerini değiştirmek zorunda kaldılar( Dikkat edilirse bugün aynı bölgede olmalarına rağmen Dersim bölgesinde konuşan Zazaca ile Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayan Zazaca farklıdır). Dillerini değiştiren Aleviler sadece kendi içlerinde yaptıkları Cem töreninde eğer ortam güvenilir ise Türkçe ibadet etmişlerdir ( Yine dikkat edilirse bugün Doğu da Kürtçe ve Zazaca konuşan Alevi köylerinde Cemler yüzyıllardan bu yana Türkçe yapılır ) Dilin asimilasyonu ile bilinen etnik kimlikte asimilasyona uğradı. Günümüzde kullanılan kılıçtan geçirme tabiri o zaman Aleviler için kullanılmıştır. 13 Aralık 2009 tarihinde Hürriyet gazetesinde Soner YALÇIN tam bir sayfa ayırdığı köşesinde İdris-i Bitlis ve Kürtleştirilmiş Türkler adlı yazısıyla konu hakkında bilgi vermiştir. Yine İdris-i Bitlis Selim Şahnamesi nde yazdığına göre 40 bin Kızılbaş Türkmen in başı kesildiği belirtmiştir.idris-i Bitlis in danışmanlığını yaptığı Yavuz un Erzincan Valisi olarak atadığı Bıyıklı Mehmet Paşa haziran 1515 de Ovacık yöresinde Tekir Yaylağı nda binlerce Türkmen Aleviyi katletmiştir. Baskı Şeyhülislam Ebussu ud Efendi 1606 Kuyucu Murat Paşa döneminde devam etti. Kaynaklar bu dönemde Türkmen Alevilerin diri diri kuyulara gömüldüğünü yazar. Buna güzel bir örnek Dersim milletvekili Hasan Hayri Bey in 1921 de TBMM de yaptığı konuşmadır. Hasan Hayri Bey konuşmasında ; Harzem den gelen ve Türkçe konuşan atalarım Selçuklu Sultanı Alaattin Keykubat ın buraya yerleşme izni verdi, Yavuz Sultan Selim zamanında Harzem li Alevi Türklerin can güvenlikleri nedeni ile, Dersim dağlarına çekilmek zorunda kalındı ve

7 burada Türkçe den uzaklaşıldı diyerek konu ile ilgili kendi atalarından aldığı bilgiyi mecliste paylaşmıştır. Bu tür baskılar Alevi beyliklerinin bir kısmının mezhep değiştirmesiyle sonuçlanmış. Mezhep değiştirmeyen Dersim Alevileri ise etnik kimlik bilincini ve dillerini kaybetmişlerdi. KONU İLE İLGİLİ RÖPORTAJLAR tarihinde konu ile ilgili çeşitli araştırmalar yapmış gazeteci Ersin AYBAR ile projemiz hakkında fikir alışverişi yaptık. Ersin AYBAR İstanbul Üniversite Hukuk fakültesi mezunu, 63 yaşında, uzun süre hukukçuluk yaptıktan sonra Sentez gazetesinde köşe yazarlığına başlamış ve konu ile ilgili gazetede üç yazısı yayınlandı. Ersin Bey e projemiz ile ilgili bilgi zaman bizi tebrik ederek projemizin hazırlanışında bize desteklerini verdi. ( Ersin AYBAR la yapmış olduğumuz röportajdan bir kare ) Ersin Bey e ilk sorumuz Dersimlilerin Türkmen olduklarını ne gibi belgelere dayandırdığınız oldu. AYBAR bize aşiret isimlerini sıraladı, her aşiretin Horasan dan geldiğini belgeleriyle birlikte bizlerle paylaştı ve bugün kökünü merak eden bir Dersimli olursa tarihini araştırdığı

8 zaman atalarının Horasan Türkmeni olduğu ve zamanla dilini kaybettiğini göreceğini belirtti. AYBAR ın 1980 li yıllarda başından geçen bir olayda çokça dikkatimizi çekti. Ersin AYBAR 25 Kasım 2009 tarihinde gazetesine de taşıdığı bu anısında çok sevdiği ve merhum olmuş Dersimli bir Alevi arkadaşı olan Müslim KILIÇARSLAN ın saç örneğinden yaptırdığı DNA testi sonucunun Asya tipi Türkmen geni çıktığına şahit olmuştur. AYBAR bu testi yaptıran her Dersimli Alevinin sonucunun Müslim KILIÇARSLAN ile aynı çıkacağını belirtmiştir. Bir diğer merakımız ise DNA test sonucu yaptırmış olan Müslim KILIÇARSLAN ın ailesinde Zazaca konuşan kişi olup olmadığıydı. AYBAR, KILIÇARSLAN ın ailesinde birçok Zazaca konuşan kişi olduğu bölgedeki Alevilerin Zazacayı sonradan öğrendiklerini söylemiştir. Ersin AYBAR 1500 li yıllardan itibaren başlayan Alevi-Türkmen katliamıyla ilgi Türk Alevi ozanı Dadaloğlu nun unutulmaz sözünü tekrar hatırlattı ; Dadaloğlu, yarın kavga kurulur Öter tüfek, davlumbaz vurulur Nice Koçyiğitler yere serilir Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir Projemizde gerek Ersin AYBAR ile yaptığımız görüşme gerekse de sayın AYBAR ın bizimle paylaştığı belgeler projemizde bize çokça yardımcı olmuştur. Verdiğimiz bilgilerin bir kısmı AYBAR ın araştırmalarından çıkan sonuçlar tarafında ortaya konulmuştur. ORTA ASYA TÜRKMENLERİ İLE ANADOLU ALEVİLERİ ARASINDA Kİ BENZERLİKLER Orta Asya bozkır iklimiyle şekillenmiş bir Türk kültür merkezidir. Orta Asya da gelenekler, görenekler sıkı sıkıya bağlanılmış, töre kanun kabul edilmiş. Orta Asya Türk kavimlerinde din ise Gök Tanrı / Şamanizm olmuştur. Önceleri Türklerin büyük bir kısmı İslamiyeti kabul etmiş fakat Orta Asya da yaşadıkları dinin etkisinden kurtulamamış, Şamanizm ve İslamiyeti harmanlamışlardır. Alevilerde

9 bugün hem sosyal yaşantılarıyla hem de dini yaşantılarıyla Orta Asya kültüründen ayrılmamışlardır. ( Sol tarafta ki resim Anadolu da bir Alevi köyünden, sağ tarafta ki resim ise Orta Asya da geleneklerini yaşatan bir Türkmen aileden çekilmiştir. Dikkat edilirse iki resimde de kıyafetler benzerlik gösterir ve kadın her iki resimde de toplumda aktif rol alır. ) Şamanizm de birçok cansız nesne kutsal sayılmıştır. Bunlardan bir tanesi de sudur. Türkler suyun ruhu olduğuna inanmışlar. Sivaslı Alevi ozan Aşık Veysel in Kızılırmak için yazdığı taşlamada Kızılırmak ı insan gibi anlatması bundandır. Suda ki kötülük ruhlarının kovulması için yapılmış şaman duası ile Aşık Veysel in şiiri hemen hemen aynıdır. Şamanizm de üç telli saz olan kopuz çok kutsaldı. Dini törenlerde kopuz çalınırdı. Alevilik için sazın kutsallığı buradan gelmektedir. (Orta Asya Türkmenlerinde kutsal sayılan saz/kopuz aynı şekilde Aleviler içinde geçerlidir. Sazı çalma teknikleri ve ritimler her iki yorumda da aynıdır. )

10 Eski Türklerde 3-5 yıl arası bir eğitim aldıktan sonra din adamı olan şaman, Anadolu da Alevilerde dede olmuştur. Türkler şamanı kutsal ve saygıdeğer görmüş, bugünde şamanın devamı dedeye de Aleviler saygıda kusur etmezler. Şamanların okuduğu dualar Türkçe idi. Bu dualar İslami işaretler de taşıyan doğa kutsamaları biçimindeydiler. Aynı durumu Alevi Bektaşilerin Anadolu da ki dualarında da ( gülbenklerde) görüyoruz. Türklerde halk şamanın önünde secdeye varırdı, aynı durum bugün Alevi cemlerinde dedenin önünde secdeye eğilmekle devam eder. Şamanın tören yürütmesindeki en önemli aleti, kayın ağacından yapılmış olan bir değnek idi. Buna asa deniliyordu. Alevi Bektaşi toplumunu yöneten dedelerin en önemli aracı da bu değnektir. Ona tarikatta asa, erkan değneği, alaca değnek, tarik gibi adlar verilir. Görgüde bu değnek görülen canlara hafif hafif üç kez vurulur ve bu arada da Allah, Muhammed, Ali denilir. Bu işe tarik çalma denilir. ( Sol tarafta ki resim Orta Asya da hala devam ettirilen Şamanizm töreni, sağ tarafta ise bir cem töreninden) Kadının Eski Türk toplumlarında yeri çok büyüktür. Boğarık eşi öldükten sonra devlet hükümdarlığına geçmiş, Tomris dünyada ismini duyurmuş önemli Türk askeri ve siyasi kadınlarındandır. Erkekler çok uzun süren savaşlara ve av akınlarına gittiklerinde evin ve obanın hakimiyeti kadınlara bırakılır, kurultaylarda kadınlar hep ön sıraları alırdı. Bu gelenek yine Alevi kültüründe devam etmiştir. İslamiyetin tek kadın ve erkeğin aynı yerde ibadet ettiği mezhep Aleviliktir.Çünkü

11 kadın Orta Asya da her türlü törene katılabilir ve törenlerde aktif rol alabilirdi. Türkler dualarını Türkçe yapmışlar ancak İslamiyetin kabulünden sonra birçok Türk-İslam Devleti ibadet dilini Arapçaya çevirmiştir. Aleviler ise günlük yaşamlarında can korkusu nedeniyle değiştirmek zorunda kaldıkları dillerini, kendi içlerinde yaptıkları cem törenlerinde kullanmışlar ve geçmişte olduğu gibi bugünde Alevi köylerinin tamamında Türkçe cem yapmışlardır. Bunun gibi daha birçok örnek Anadolu da Alevilerin dillerini ve etnik kimlik bilincini kaybetmesine rağmen Orta Asya da ki geleneklerini kendi içlerinde yaşattığı gösterir. KONU İLE İLGİLİ RÖPORTAJLAR tarihinde konu ile ilgili araştırmalar yapmış, bir Tuncelili Alevi olan Hıdır ULAŞ ile röportaj yaptık. Hıdır ULAŞ 79 yaşında Dersim İsyanında Salihli ye sürülmüş. ULAŞ kendi çabalarıyla ailesi ile ilgili bir araştırma yapmış ve bizimle bunları paylaştı.

12 Hıdır ULAŞ a ilk sorumuz Dersimli Alevilerin nereden geldikleri oluyor. Hıdır ULAŞ çok uzun süredir araştırma yaptığı ve kendi sülalesini ele aldığı belgeyi çıkarıyor. ULAŞ bu zamana kadar tüm ailesinin kütüğünü çıkarmış, aynen aktarıyoruz : Ben Hıdır ULAŞ benim babam İsmail, İsmail in babası Hacı, Hacı nın babası Ali, Ali nin babası Ahmet, Ahmet in babası Mustafa, Mustafa nın babası Salman Ağa, Salman Ağa nın babası (Büyük) Cemal, Cemal in babası Hüseyin Kuli, Hüseyin in babası Ali (Beyt), Ali nin babası Mustafa, Mustafa nın babası Seyit, Seyit in babası Şıh(Şeyh) Ahmet, Şıh Ahmet yukarı Türkistan yani Horasan dan gelme Horasan Türkmenidir.. Hıdır ULAŞ Dersim bölgesindeki Koçgiri, Beytuşağı, Koçuşağı gibi aşiretlerin tamamının Şıh Hasan ın oğullarından geldiğini belirtti. Tarihi araştıran tüm Alevilerin kökünün Horasan a dayanacağını söyleyen ULAŞ Dersimlilerin bazılarının kendilerini Türkmen olmadığı yönünde ki söylentilere ise 1970 li 80 li yıllarda çeşitli siyasi görüşten etkilenen gençler Türkmenliklerini inkar ederek Kürtleştiklerini ve kimliklerini kaybettiklerini belirtti. Bölgede 60 yaş üzeri tüm Alevilerin Horasan dan geldiklerini söylediğini belirten ULAŞ bu kaynaklara ulaşırken özellikle atalarından öğrendiğini belirtti. Hıdır ULAŞ a soruyoruz peki Dersimliler Horasan Türkmeniyse neden Zazaca konuşuyorlar? Hıdır ULAŞ kendisinin bölgede sonradan öğrenilen dil olan Zazacayı bildiğini Salihli de yaşayan oğullarının Zazacayı çok az bildiğini torunlarının ise hiç bilmediğini söyleyerek bağlantı kuruyor ve ; Dersim de Türkler ölüm korkusuyla çeşitli yerlere kaçtılar, kaçtıkları yerlerde Türkçe konuşulmadığı için önce oğullar sonra torunlar yavaş yavaş Türkçeden uzaklaştılar. Bir yerde bildiğiniz dil konuşulmuyorsa ister istemez ondan uzaklaşırsınız sözlerini dile getiriyor. ULAŞ konuşmasının devamında : Alevilikte hoşgörü vardır, biz kimseyi ırkından, dininden, mezhebinden ötürü ayırmayız ancak yüzyıllarca Alevilere zulüm uygulandı. Yavuz Anadolu da Türk katliamı başlattı bu katliam Çorum da, Maraş ta, Sivas ta devam etti. 2.Mahmut zamanında Hamidiye alayları yine Alevi Türkmenleri katletti. Ama buna rağmen kimseye nefret duymuyoruz, biliyoruz ki tarihi süreçte Kürtler, Alevi katliamlarında çok büyük rol aldılar ama biz yine onlardan nefret duymuyoruz. Bizim felsefemiz sevgi!

13 Alevilerin etnik kimliğine gelince ; Aleviler Horasan Türkmenidir. Bunu saklamak veya gizlemek doğru değil. Biz atalarımızdan Horasan dan geldiğimizi duyduk, dinledik ama özellikle 70 li 80 li yıllarda gençler siyasi görüşleri nedeniyle Kürtleştiler. Günümüzde Alevi dernekleri bile Kürtleştiler kendi özbenliklerini unuttular. Ben Salihli ye geldiğimde bana Kürt Hıdır dediler. Bundan hiçbir zaman rahatsız olmadım. Eğer biz Kürt olsaydık bunu saklamaz söylerdik ama biz dedelerimizden Türkmen olduğumuzu dinledik ve büyüdüğümüzde araştırdık dedelerimiz doğru söylüyormuş. Eğer bugün Alevi Türk ozanları olmasaydı Türk kültürü olmazdı.biz Aleviler Türk dünyasına, insanlık dünyasına çok şey katmasına rağmen hep kılıçdan geçirildik, özellikle Yavuz döneminde 40 Bin Alevi Türkmen öldürüldü. Bunlar devletin arşivlerinde var, devlet bunları detaylarıyla açıklarsa her şey su yüzüne çıkar ve nasıl bir kayıp tarih olduğu anlaşılır. Hıdır ULAŞ kendi araştırmalarını ve yararlandığı kaynakları bizimle paylaşmıştır. Projemizde bizlere katkı sağlamıştır. DERSİM İSYANININ MEKTUBU BAŞ AKTÖRÜ SEYİT RIZA NIN

14 yıllarını kapsayan Dersim isyanı senelerce içlerinde yurtluk, ocaklık sistemini kurmuş olan Dersimlilerin yeni cumhuriyetin kurallarına uyamaması ve bölgeye atanan devlet memurlarının orada ki halka hoş olmayan davranışlarıyla başlamış, sonucun yüzlerce kişi ölmüş, binlerce kişi sürgün edilmişti. O isyanın baş aktörü Seyit Rıza Dersimde isyandan önce yaşanan olaylar dolayısıyla şikayetlerini bildirmek için Ankara ya yazdığı mektubu aynen sizlere aktarıyoruz. Şayet hükümet hizmet ve sadakatimizden şüphe ederse aba vü ecdadımızın eskiden Yukarı Türkistan, Horasan vilayetine bütün mensubini aşiretimizle hicret etmeğe himmet buyursun. (Günümüz Türkçesiyle ; Eğer ki hükümet devlete bağlılığımızdan şüphe ederse eskiden atalarımızın yaşadığı, memleketimiz olan Yukarı Türkistan / Horasan bölgesine ailelerimizle beraber gitmemize izin versin ) ( Askeri Tarih Stratejik Etüd Başkanlığı Arşivi ). Bu mektup Askeri Tarih Stratejik Etüd Başkanlığının Arşivinde çıkma ve isyancı Seyit Rıza nın kaleminden de Dersim bölgesinde yaşayan insanlarının asıl memleketlerinin Yukarı Türkistan, Horasan olduğunun bir göstergesidir. Bugün bile 60 yaşın üstünde ki Dersimlilerin neredeyse tamamı Horasan dan geldiklerini dile getirir. Bu iddia birçok tarihçi tarafından da onaylanmıştır. ANKETLER Yaptığımız araştırmada projemizin konusu olan Tuncelilerinde fikirlerini almak istedik. Projemizin ilk aşamasından itibaren Salihli de yaşayan 32 Tuncelili Aleviye anket soruları uyguladık.

15 ( Tuncelili kişilerle yaptığımız görüşmelerden kareler ) Salihli de yaşayan ve anket yaptığımız Tuncelilerin yaş ortalaması 49 dur. Uygulanan kişi sayısı 32 dir ve bu kişilere 4 adet

16 soru sorularak konu hakkında ki eğilimlerini ortaya çıkarmış bulunmaktayız. 1.Soru : Kendinizi hangi etnik yapıya mensup görüyorsunuz? Bu soruya 32 Tuncelilinin 30 u yani %93.75 i Türkmen, 2 si yani %6.25 i ise Kürt Zaza cevabını verdi. 2.Soru : Projemizin doğru olduğunu düşünüyor musunuz? Bu soruya 32 Tuncelilinin 31 i yani %96.8 i doğru buluyorum, 1 i yani % 3.2 si yanlış buluyorum cevabını verdi.

17 3.Soru : Bu konunun devlet tarafından daha ayrıntılı bir şekilde araştırılmasını ister misiniz? Bu soruya 32 Tuncelilinin 31 i yani %96.8 i evet, 1 i yani % 3.2 si hayır cevabını verdi. 4.Soru : Daha önce bildiğiniz etnik kimliğinizle şimdi araştırmalar sonucu çıkan etnik kimliğiniz aynı mı? (bu soru sadece kendilerini Türkmen gören 30 Tunceliliye uygulanmıştır)

18 Bu soruya 30 Tuncelilinin 22 si yani %73 ü hayır, 10 sene öncesine kadar Türkmen olduğumuzu bilmiyorduk, 8 i yani %27 ü evet daha önceleri de Türkmen olduğumuzu biliyorduk cevabını verdi. KONU HAKKINDA ÜNLÜ TARİHÇİ VE ARAŞTIRMACILARIN GÖRÜŞLERİ Sosyolog Cemal ŞENER yazmış olduğu kitaplarda ve makalelerinde Alevilerin etnik kimliğiyle ilgili birçok belge ortaya koyuyor.

19 Cemal ŞENER bugüne kadar yazdığı 30 u aşkın kitabının büyük bir bölümünü Alevilik üzerine yazmıştır. Kitaplarında ŞENER Türkiye de gezip görmediği Alevi yerleşim yeri olmadığını ve 60 yaş üstü tüm Alevi büyüklerinin kendilerini Türkmen gördüklerini yazar. Cemal ŞENER Aleviliğin Türkmen bir soydan geldiğini inkar edeni Türk ve Osmanlı tarihi bilmemekle suçluyor. Kitaplarında birçok kaynak ve belge sunan ŞENER konunun devlet arşivlerinde saklı olduğunu ve bir an önce devletin bu belgeleri ortaya çıkarması gerektiğini söylüyor. Ali Tayyar ÖNDER Türkiye nin etnik yapısı adlı kitabında 12 milyon Alevi olduğu ve bu Alevilerin tamamının Anadolu Türkmenlerinde olduğu belirtilir.

20 Gazeteci Rıza ZELYUT Türk Aleviliği adlı eserinde Anadolu da asimilasyon çalışmalarına uğratılmış Alevileri konu alır. Aynı zamanda bir Tuncelili olan ZELYUT, Dersim bölgesinde ki Alevilerin Orta Asya göçmeni olduğunu belgeleriyle kanıtlıyor. Nihat ÇETİNKAYA kitabında Alevilere takılan Kızılbaş tabirinin Orta Asya dan kalan Kızıl Börk den geldiğini savunuyor. ÇETİNKAYA kitabında Anadolu Alevilerinin tarihini, oluşumunu ve gelişimini anlatıyor.

21 Oğuzlar adlı eseri yazan Prof.Dr.Faruk SÜMER Safevi Devletinin kuruluşu ve gelişiminde Anadolu Türklerinin rolü adlı eserinde Anadolu da ki Alevilerin Türklüğünden bahseder. Alevi gruplarından da Çemizkezekli (Tunceli) grubunun Anadolu Türkmeni olduğunu ve Tunceli de ki yapıyı oluşturduğu belirtir. Alevilik-Bektaşilik konularında birçok eser veren İrene Melikoff bölgede birçok aşiretin kökenlerine inerek ( Örnek Koçgiri aşireti (Tunceli) ) Kürtçe veya Zazaca konuşan birçok aşiretin Türkmen kökenli olduğunu yazıyor.

22 Selcan TAŞÇI Yeniçağ gazetesinde Horasan dan Anadolu ya bir yol hikayesi adlı yazılarında Alevi Türkmenleri anlatmıştır. Daha birçok araştırmacı-tarihçi-yazar bu konu hakkında kitaplar ve makaleler yayınladı. SONUÇ Projemize konu olarak aldığımız Dersim bölgesinin ve Alevilerin etnik kimliğini elimizden geldiğince araştırdık. Çeşitli belgelerden, kaynaklardan, kitaplardan yararlandık ve Tuncelilerin görüşlerini aldık. Bu araştırma ve görüşmemizin sonucu olarak Tunceli ve çevresinde ki bölgede kendilerini Kürt-Zaza gören ve dilleri Türkçe olmayan insanların aslında asimilasyona uğrayarak etnik kimlik bilincinden uzaklaştıklarını gördük. Anadolu da asıl Türk kültür ve uygarlığına sahip çıkması gereken Tunceliler ve Alevilerdir. Bu projemizde son zamanlarda çok gündeme gelen Tuncelilerin etnik kimliklerini aydınlatma yolunda bir pay sahibi olduğumuza inanıyoruz. Hazırlayan : Yiğit UYSAL Danışman Öğretmen : İsmail GÖRGÜLü

23

24

25 DSCN5075.AVI