Canım Annem Ayşe Uzun'a

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Canım Annem Ayşe Uzun'a"

Berkant Gür
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Canım Annem Ayşe Uzun'a

2 Teşekkür Bu kitabın ortaya çıkmasında ve biçimlenmesinde Prof. Dr. Korkmaz Alemdar'm çok büyük katkıları oldu. Dekanlığı süresince Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde oluşturduğu huzurlu çalışma ortamı; teşvik edici, destekleyici yaklaşımı ve etik konusunda oluşturduğu arşivi benimle paylaştığı için kendisine çok teşekkür ediyorum. Kitabı okuyup yapıcı eleştirileriyle katkıda bulunan Metin Aksoy ve Rahmi Yıldırım'a da teşekkür borçluyum.

3 İÇİNDEKİLER GİRİŞ 15 İLETİŞİM ETİĞİ 20 Etik Kavramı 20 Meslek Etiği 25 İletişim Etiği 27 GAZETECİLİK ETİĞİ 33 Kamu Hizmeti Olarak Gazetecilik Mesleği ve Demokrasi...36 Dördüncü Güç ve Toplumsal Sorumluluk 36 Gerçeği Anlatmak ve Kamu için Gazetecilik 41 Gazetecilik Meslek İlkeleri 49 Etik İlkelerin İzlenmesi 54 Etik Komisyonları 55 Ombudsman 55 Basın Konseyi 57 Medya Gözlemevi 59 Kamu Baskısı ve Kendini Düzenleme 64 Türkiye'de Gazetecilik Etiği 65 GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR 77 Haber Kaynaklarına Karşı Sorumluluk ve Etik Sorunlar 77

4 Kaybolan Gazetecilik Türü: Araştırmacı Gazetecilik 84 Gazetecilerin Halkla İlişkiler Uygulayıcılarıyla ilişkilerinde Yaşanan Etik Sorunlar 86 Çek Defteri Gazeteciliği 102 Piyasadan Kaynaklanan Etik Sorunlar 111 Medyada Tekelleşme ve Yoğunlaşma 111 Çıkar Çatışması 115 Reklam Verenlerden Kaynaklanan Etik Sorunlar 120 Haberlere Konu Olan Kişilere İlişkin Etik Sorunlar 123 Özel Yaşam Karşısında Medyanın Sorumluluğu: Çiğnenen Onurlar 123 Habere Konu Olan Kişilerin Korunması 128 Çocuk Haklarına Saygılı Habercilik 130 Ayrımcılık, Aşağılama ve Hakaret Basın Özgürlüğü mü? 136 Seçkincilik ve Haber Alma Özgürlüğü 142 Siyasal Yapıdan Kaynaklanan Etik Sorunlar 143 Savaş Haberciliğinde Etik 143 Çatışma ve Terör Dönemlerinde Etik 160 Türkiye'de Teröre Olaylarının Haberleştirilmesi 172 Devlet Sırları ve Devletin Gizliliği 181 Gazetecilik Etiğinin Eleştirisi 189 GAZETECİLİKTE GÖRÜNTÜ VE ETİK 193 Haber Fotoğrafları ve Etik 194 Televizyon Haberciliğinde Etik 207 Görüntüden Kaynaklanan Etik Sorunlar 209 Görüntü Manipülasyonu 214 Asparagas (Uydurma Haber) 215 Görüntülü Basın Bültenleri (Video News Releases) 217 Hızdan Kaynaklanan Etik Sorunlar 220 Eğlence Ve Günlük Yaşamın Enformasyonu 222 Türkiye'de Yayıncılık Etiği 224 İKNA EDİCİ İLETİŞİM VE ETİK 229 Halkla İlişkilerde Etik 232

5 Halkla ilişkilerde Etik Kodları 235 Halkla İlişkilerde Sorumluluklar 239 Halkla İlişkilerde Etiksel Karar Verme Modelleri 252 Halkla ilişkiler Etiğinin Uygulanması 258 Kriz Dönemlerinde Etik 261 Küresel Pazarda Halkla ilişkiler 271 Reklamcılık ve Etik 274 Uluslararası Reklam Uygulama Esasları 278 Reklamcılık ve Kendini Düzenleme 281 Türkiye'de Reklam Alanında Kendini Düzenleme 284 Reklam Özdenetim Kurulu ve Etik İhlaller 287 Tartışmalı Reklam Yöntemleri 292 SANAL UZAY VE ETİK 299 Sanal Uzay ve İnsan Hakları 299 Halkın İletişim Beyannamesi 304 Unesco'nun Enformasyon Etiği Konusundaki Çalışmaları 306 Sanal Uzayda Etik Kodları 310 Bilgisayar Etiği 310 E-Posta Etiği 311 İnternet Erişim Kuralları 312 Web Etiği 312 Bilişim Mesleği Ahlak ilkeleri 313 Yeni İletişim Teknolojileri ve Gazetecilik Etiği 313 Sanal Uzayda Sansür ve Gözetim 323 SONUÇ 327 EKLER 332 Ek 1. Basın Konseyi Basın Meslek İlkeleri 332 Ek 2. Türkiye Gazetecileri Hak Ve Sorumluluk Bildirgesi 334 Ek 3. Basın Ahlak Esasları 343 Ek 4. Doğan Holding Yayın ilkeleri 347 Ek 5. RTÜK Yayın Hizmeti ilkeleri 350

6 Ek 6. IPRA Meslek Ahlak Yasası 353 Ek 7. Halkla İlişkiler Enstitüsü'nün (Ipr) Ahlak Kuralları 355 Ek 8. Tühid Meslek ilkeleri 357 Ek 9. İda Meslek Ahlakı İlkeleri 359 Ek 10. Uluslararası Ticaret Odası Reklam Uygulama Esasları 363 Kaynakça 371

7 ÖNSÖZ Ruhdan Uzun'un etik üzerine kapsamlı çalışmasının yeniden yayınlanması yeryüzündeki mutsuzlukların giderek arttığı, protestoların yoğunlaştığı döneme rastlıyor. Gelişmekte olan ülkelerdeki insanlar açlıktan, bitmek tükenmek bilmeyen çatışmalardan mutsuzlar ve ölüyorlar. Kaçmaya, karınlarını doyurabilecekleri yerler bulmaya çalışıyorlar. Gelişmiş ülkelerdeki insanların sorunları farklı. Onlar ekonomik sorunların yanı sıra teknolojik gelişmenin getirdiği beslenme, sağlık ve çevre sorunları ile başetmeye çalışıyorlar. Başka bir deyişle sistemi ve bu arada teknolojik gelişmeleri kontrol edenlerin açgözlülüklerinin kurbanı olmaya devam ediyorlar. Çernobil nükleer santralında yaşananları Sovyetler Birliği'nin sosyalist rejiminin sırtına yükleyenler Japonya'daki nükleer santral felaketinin yarattıkları sistemle bağlantılı olduğunu kabul etmekte zorlanıyorlar. Almanya sorunun teknolojiden kaynaklandığının farkında ve kendi nükleer santrallarını kapatıyor, ama nükleer enerjiye ihtiyacı var; onu da üreten/risk almayı sürdüren ülkelerden satın alıyor. Güneşin, rüzgarın enerji ihtiyacını karşılamada önemli olduğunu herkes biliyor ama bunlar henüz açgözlü, doymak bilmez az sayıdaki insanın beklentilerini karşılamaktan uzak. O nedenle enerji kaynaklarının denetimi için yeni politikalar geliştiriyorlar. Bilim adamları, onların gereksinim duyduğu bilgileri üretebilmek için yarış halindeler. Yanıbaşımızdaki Ortadoğu barışa hasret. İsrail varlığını sürdürebilmek adına girdiği şiddet sarmalından çıkamıyor; her ge-

8 10 I iletişim Etiği: Sorunlar ve Sorumluluklar çen gün saldırılarını arttırıyor. Küreselleşme ona Kürt ulusal hareketini ekledi. İran, Irak, Suriye ve Türkiye bu gelişmelerin merkezinde. "Arap baharı"nın demokrasi yerine kan ve gözyaşı getirmesinden endişe etmek için çok neden var. Ortadoğu ülkeleri büyük bir yıkımla karşı karşıya. Bütün bunların demokrasi adına yapıldığını düşünenler de var. Bu arada "Amerikan baharı"nın geleceğini umut edenler Wall Street'te yürüyorlar. Bu gelişmelerin Türkiye'yi "teğet geçeceğini" düşünen gazeteci sayısı da az değil. Türkiye uluslararası ve bölgesel sorunları doğru anlayan, bilgi ve deneyimi ile güven veren yönetimlere hasret. Hemen bütün kurumların Soğuk Savaş döneminde A.B.D.'ye eklemlenmiş politikalar yüzünden dengeleri bozulmuş görünüyor. Halk şaşkın. Yaşadıklarının kabusa dönüşmemesine dua etmekten başka çaresi yok görünüyor. Sorunları kendisi gibi dua ettiğini düşündüğü siyasal iktidarla aşma niyeti de bundan. Ve Ruhdan Uzun etik tartışmalarını öğrencileri ve okurları ile paylaşıyor. İşin ilginç yanı da bu. Dünya adeta yıkıma sürüklenirken etik konuşmak anlamsız gelebilir, ama tam tersine asıl konuşulması gereken zaman bu zaman. Çünkü gelişmelerden doğru ve tam bilgi alamayan bir halkın neden böyle bir süreçle karşı karşıya olduğunu ancak bu sorgulamalar anlaşılır kılacaktır. # # * Ruhdan Uzun'un kitabının konusu son yılların gözde konularından biridir. Türkiye'de de bugüne kadar görülmediği ölçüde tartışılmaktadır. Bunun nedenlerini ve sonuçlarını değerlendirmek için belki biraz daha zamana gereksinim var, ama şimdiden bazı düşüncelerin dile getirilmesinde yarar olabilir. Bugün sözü edilen ve uygulanmaya çalışılan iletişim meslek etiği, A.B.D.'de basın etiği olarak ortaya çıkmıştır. A.B.D. basını, başlangıcından itibaren, devletin destek ve müdahalesinden çok sermayenin yönlendirmesi ve belirleyiciliği ile yoğun biçimde karşı karşıya kalmıştır. Ülkenin koşulları Avrupa kapitalizmden farklı bir gelişme özelliğinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Avru-

9 Önsöz 11 pa'da toplumsal gelişme sürecinde ortaya çıkan meslek bilmemin oluşması ve örgütlenme geleneği A.B.D. için söz konusu değildir. Piyasa koşullarına bağlı olarak çalışan gazeteciler, 19. yüzyılın sonlarından itibaren tekelleşme sürecini tanımışlar, sermayenin sınırsız istek ve çıkarlarının basındaki yansımalarına tanık olmuşlardır. Sendika örgütlenmesinin çok farklı bir biçim aldığı ve meslek örgütü olarak belirleyici gücünün olmadığı bu ülkede gazeteciler, sermayenin sınırsız gücü altında mesleklerini yapma durumunda kalmışlardır. Bunun gazeteciler açısından sonucu acımasız olmuştur. Yayın politikalarının gazete sahibinin çıkarına göre belirlenmesi, okurun güvenini yitirme ve daha da önemlisi mesleğe duyulan güvenin ciddi biçimde azalması süreci ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu durumda sorumluluk anlayışının egemen olduğu gazetelerde, sermayenin yayın politikasına karışımını bir ölçüde sınırlayacak tek olanak gazetenin etik ilkeleri olmaya başlamıştır. Gazeteciler kimse tarafından "ideolojik" olarak nitelenemeyecek bir yöntemi geliştirmek zorunda kalmışlardır. Buna göre, yayın organı bazı ilkelere uymayı kabul etmekte ve bunu kamuoyuna duyurmaktadır. Haberlerin yansız verilmesi, yapılan yanlışların hemen düzeltileceğinin kabul edilmesi, bağımsızlığı sağlamak üzere gazetecinin bedava hiçbir şey kabul etmemesi ve mesleğin zorunlu kıldığı masrafların gazete tarafından karşılanması ilke haline getirilmiştir. Bunlar gazete ve gazeteciyi ilgilendirir gibi gözükse de, aslında gazete sahibine yönelik bir sınırlama girişimidir. İletişim etiği bugün, küreselleşmenin yaşadığımız yeni evresinde, uluslararası politika aracı haline gelmiştir. Birleşmiş Milletler, UNESCO etik çalışmalarını olağanüstü bir biçimde desteklemektedir. A.B.D.'de önem kazanan ve bir ölçüde işleyen uygulamaların öteki ülkelerde aynı "başarı" ile yürütüldüğünü söyleme olanağı yoktur. Sendikaların olmadığı ya da etkisini yitirdiği ülkelerde, meslek kurallarını koyacak ve uygulanmasını izleyecek etik örgütlerinin başarı olasılıkları çok düşük görünmektedir.

Benzer belgeler

Sinema ve Televizyon da Etik. Meslek Etiği, İletişim (Medya) Etiği

Sinema ve Televizyon da Etik. Meslek Etiği, İletişim (Medya) Etiği Sinema ve Televizyon da Etik Meslek Etiği, İletişim (Medya) Etiği Etik ve Ahlâk Ayrımı Etik gelenek anlamına gelir ve törebilim olarak da adlandırılır. Bir başka deyişle etik, Bireylerin doğru davranış