T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

Transkript

1 T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME SOĞUTMA ELEKTRİKSEL DEVRE ELEMANLARININ MONTAJI ANKARA 2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iv GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ TERMİKLER Termiğin yapısı ve çalışma prensibi Termik çeşitleri Rölenin Yapısı ve Çalışma Prensibi Röle Çeşitleri Akım Rölesi Potansiyel (Voltaj) Rölesi Isıl Röle Elektronik Röle Defrost Röleleri Termiğin Montajı Rölenin Montajı...10 UYGULAMA FAALİYETİ...11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...13 ÖĞRENME FAALİYETİ KONDANSATÖRLER (KAPASİTÖRLER) Kondansatörün Tanımı, Yapısı ve Görevi Kondansatör Çeşitleri İlk Hareket Kondansatörü Daimî Devre Kondansatörü Kondansatör Montajı Motorların Çalışmasında Kapasitörlerin Rölü Kapasitör Seçimi Kapasitör Arızalarının Sebepleri Kapasitör Ölçümü Kapasitör Analizörü...18 UYGULAMA FAALİYETİ...19 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...20 ÖĞRENME FAALİYETİ TERMOSTATLAR Termostatın Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Termostat çeşitleri Termostatların Soğutma Sistemleri İçin Önemi Termostatların Ayar Ve Kontrolleri Termostat Montajı...33 UYGULAMA FAALİYETİ...34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...36 ÖĞRENME FAALİYETİ AŞIRI AKIM RÖLELERİ Aşırı Akım Rölesinin Tanımı Manyetik Aşırı Akım Rölesi...38 i

4 Termik Aşırı Akım Rölesi Aşırı Akım Rölelerinin Test ve Montajı Bimetal Aşırı Yük Koruyucu Manyetik Aşırı Yük Koruyucu Termal Aşırı Yük Koruyucu İşlem Durdurma (Lokavt) Rölesi Elektronik Kompresör Motor Koruyucuları...43 UYGULAMA FAALİYETİ...44 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...45 ÖĞRENME FAALİYETİ BASINÇ PROSESTATI Basınç Prosestatı Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Basınç Prosestatı Çeşitleri Alçak Basınç Anahtarı Yüksek Basınç Anahtarı Basınç Prosestatı Ayar Ve Montajı...51 UYGULAMA FAALİYETİ...54 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...55 ÖĞRENME FAALİYETİ YAĞ BASINÇ PROSESTATI Yağ Basınç Prosestatının Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Yağ Basınç Prosestatının Ayar Ve Montajı...59 UYGULAMA FAALİYETİ...60 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...61 ÖĞRENME FAALİYETİ SOLENOID VALFLER Solenoid Valflerin Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Solenoid Valflerin Çeşitleri Ve Kullanım Alanları Solenoid Valflerin Test Ve Montajını Yapmak...66 UYGULAMA FAALİYETİ...68 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...69 ÖĞRENME FAALİYETİ DEFROST SAATİ Defrost Saati Görevi Ve Çalışması Defrost Saati Kontrol Ve Montajı Rezistansın Yerinden Demontaj Yapılması Rezistansın Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Rezistansın Monte Edilmesi Defrost Saatinin Yerinden Demontajı Defrost Saatinin Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Defrost Saatinin Montajı...75 UYGULAMA FAALİYETİ...77 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...78 ÖĞRENME FAALİYETİ TERMOSTOP Termostop Tanımı Ve Görevi Termostopun Kontrol Ve Montajı...81 ii

5 UYGULAMA FAALİYETİ...83 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...84 ÖĞRENME FAALİYETİ AYDINLATMA ELEMANLARI Soğutma Sistemlerinde kullanılan Aydınlatma Elemanları Aydınlatma elemanlarının test ve montajı Lamba ve Duyu Yerinden Demontaj Yapılması Lamba ve Duyun Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Lamba ve Duyun Monte Edilmesi Lamba arızaları aşağıdaki gibi sıralanabilir...88 UYGULAMA FAALİYETİ...89 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...90 ÖĞRENME FAALİYETİ BUTONLAR Kapı ve fan butonunun görevi Kapı Butonunun Test ve Montajı...93 UYGULAMA FAALİYETİ...94 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...95 ÖĞRENME FAALİYETİ DAMPER TERMOSTATLAR Damper termostatın tanımı ve çalışması Damper termostatın kullanıldığı yerler Damper termostat test ve montajı...99 UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ SENSÖRLER Sensörler tanımı ve yapısı Sıcaklık Sensörlerinin Seçilmesi Sıvı hissediciler Nem sensörleri Çiğ Noktası Duyargaları Basınç Hisseden Elemanlar Sıvı Akışını Hisseden Elemanlar Seviye Ölçüm Duyargaları UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA iii

6 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 522EE0176 ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme DAL/MESLEK Soğutma Sistemleri MODÜLÜN ADI Soğutma Elektriksel Devre Elemanlarının Montajı Soğutma elektriksel devre elemanlarının tanımı, çeşitleri, MODÜLÜN TANIMI kullanıldığı yerler, bakım ve montajı ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Ön koşulu yoktur Soğutma elektriksel devre elemanlarının bakım, onarım, YETERLİK montaj ve demontajlarının yapılmasında kullanılan yöntem ve teknikleri öğrenmek. Genel Amaç Bu modül ile uygun ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak soğutma cihazlarında kullanılan elektriksel devre elemanlarının çeşitlerini, kullanıldıkları yerleri öğrenecek ve farklı devreler üzerine montajını, test ve bakımlarını yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Gerekli donanımı kullanarak soğutma elektriksel devre MODÜLÜN AMACI elemanlarını soğutma devresi üzerine kurabileceksiniz. 2. Soğutma elektriksel devre elemanlarının çeşitlerini ve kullanıldığı yerleri öğreneceksiniz. 3. Soğutma devresinin büyüklüğüne göre soğutma elektriksel devre elemanlarının seçimini yapabileceksiniz. 4. Soğutma elektriksel devre elemanlarının bakımını yapabileceksiniz. 5. Farklı soğutma devrelerine değişik elektriksel devre elemanlarının montajını yapabileceksiniz. Sınıf, atölye, laboratuvar, kütüphane, bilgisayar, internet EĞİTİM ÖĞRETİM ortamı, vb çalışma alanları, çeşitli katalog ve teknik ORTAMLARI VE dokümanlar, kurbağcık, açıkağızlı anahtar takımı, el DONANIMLARI matkabı, tornavida takımı vb. el takımlarıdır. Modülün içinde yer alan her faaliyetlerin sonunda kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendinizi ÖLÇME VE değerlendireceksiniz. DEĞERLENDİRME Öğretmen, modülün sonunda size bütün uygulama faaliyetlerini içeren bir performans testi yaparak kazandığınız bilgi ve becerileri ölçebilecektir. iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Her geçen gün gelişen teknolojiye ayak uydurmak durumundayız. Özellikle teknik bir alanda çalışacak bireyin bu konuda daha hassas olması gerekmektedir. Sizlerde çağımızın en gelişmeye açık ve insan hayatında önemli yeri olan bir mesleğe adım atmış bulunuyorsunuz. Tesisat ve İklimlendirme bölümümüzde bilgi ve beceriye dayalı uygulamalarda bu modülle, soğutma elektriksel devre elemanlarının tanımı, çeşitleri, bakımı ve montajı ile ilgili konularda temel bilgi sahibi olacaksınız. Buradaki konular, mesleki gelişiminizin temelinin sağlam atılmasını sağlayacak şekilde hazırlanmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki, mesleğinizde ilerlemek, teknolojik gelişmeleri yakından takip ederek kavrayabilmek ve hatta uygulamalarınızla yeni ufuklar açmak ancak temeli sağlam atılmış birikimlerle olur. Bu modülde yer alan faaliyetler sizlere; uygulama yaparak öğrenmeyi ve kullanılabilir bilginin sahibi olmanızı sağlayacaktır. Bu noktadan hareketle modülde yer alan faaliyet konu ve uygulamaları sindirerek öğrenmeniz gerekmektedir. Öğrenme konusunda göstereceğiniz özen aynı zamanda uygulamaların daha zevkli hale gelmesini de sağlayacaktır. En detaylı iklimlendirme sistemi ile en basit soğutma cihazının, soğutma (çevrimi üzerine kurulu temel) prensipleri aynıdır. Bu tespitle; modülde yer alan faaliyetlerin dikkatlice, sindirilerek ve neden sonuç ilişkisine dayalı bir muhakeme yürütülerek öğrenilmesi; kullanılacak bilginin kalıcı ve kullanılabilir olması açısından çok önemlidir. Sizleri kendi seçiminiz olan mesleğinizde başarılı olmanız dileğiyle 1

8 2

9 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Termik ve rölelerin temel çalışma prensiplerini öğrenerek çeşitlerini görecek, bakım, test ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Termik, röle çeşitlerini araştırınız. Termik, röle ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre termik ve röle seçimlerini inceleyiniz. 1. TERMİKLER 1.1. Termiğin yapısı ve çalışma prensibi Şekil 1.1: Termiğin yapısı ve çalışma prensibi Bütün elektrik devrelerinde, aşırı akıma karşı bir şekilde koruma sağlanmalıdır. Evlerde kullanılan sigorta bu tip korumaya iyi bir örnektir. Bir soğutma sisteminin güvenli bir şekilde çalışabilmesi için de arıza anında elektrik motorunu durduran bir devre kesiciye gerek duyulur. Termostat devresine seri bağlanarak kullanılan bu elemana termik denir. Termiğin yapısında bir direnç ve bi-metal uç bulunur. Yük devresinde aşırı akım çekildiğinde direnç aşırı ısınarak bi-metal ucun genleşmesine sebep olur. Böylece, bi-metal ucun yer değiştirmesiyle kontaklar açılarak devre akımı kesilecektir. Bi-metal ucun soğuması ve büzülerek eski konumuna dönmesiyle kontaklar kapanacak ve tekrar devreden akım geçecektir. 3

10 1.2. Termik çeşitleri Termikler, soğutma sistemlerinde güvenle kullanılan, aşırı akıma karşı devreyi koruyucu basit cihazlardır. Devre üzerinde kompresörün bir şekilde, aşırı yüke maruz kalması ve motorun kalkış yapamaması, ciddî problemler yaratabilir. Röle hasarlanabilir ve hatta motor sargıları yanabilir. Bunları önlemek amacıyla devrede daimi sigorta gibi görev yapan termik kullanılır. Termik, belirli bir aşırı akımın, belirli bir süre içinde geçişine izin veren bir elektrik devre elemanıdır. Bu süre bitiminde ısınmış kontaklarını açarak devreyi keser. Bu şekilde, devre elemanlarının da zarar görmesini önler. Kontaklar bir süre sonra soğuyarak eski pozisyonlarına geri döner ve akım geçmeye başlar. Şekil 1,1 de termiğin yapısı ve çalışma prensibi görülmektedir.. Resim 1.1: Termikler 1.3. Rölenin Yapısı ve Çalışma Prensibi Röleler elektrik devresini kontrol etmek üzere kullanılan manyetik bir bobinin ürettiği harekete göre açma veya kapama yapan cihazlardır. Şekil 1.2: Röle ve devre üzerindeki yeri 4

11 Resim 1.2: Akım rölesi Resim 1.3: PTC röle Diğer bir ifadeyle, ufak güçteki elektromanyetik anahtarlara röle adı verilir. Röleler kullanıldığı yerin özelliğine göre pek çok şekilde düzenlenebildiğinden, herbirinin yapısını tek tek açıklamak mümkün değildir. Bunlardan bazıları aşırı akım rölesi, ısıl röle, (PTC) elektronik solid-state (katı hal) rölesidir. Hepsinin ortak fonksiyonu, elektrik devrelerini, bir tahrik vasıtasıyla kontrol etmektir. Şekil 1.2 de ev tipi soğutucularda kullanılan aşırı akım rölesinin devre üzerindeki yeri görülmektedir. Motorunun ilk hareketini sağlamak üzere tasarlanmış diğer bir röle tipi de elektronik röledir (Resim 1.4). Hermetik tip kompresörlerin kullanıldığı ev tipi soğutucularda, elektrik motorunun ilk hareketi, yaygın olarak kullanılan ve motor gövdesine yerleştirilmiş ilk hareket rölesi (akım rölesi) ile gerçekleştirilir. Elektrik motoru ana sargısı üzerinden geçen yüksek kalkış akımı, röle bobininde yüksek manyetik alan oluşmasına neden olur. Bunun sonucu rölenin hareketli kontakları, rölenin yay direncini yener ve sabit kontaklar üzerine yapışarak, elektrik motorunun yardımcı sargısını devreye sokar. Resim 1.4: Ev ve küçük tip ticari soğutucularda kullanılan röleler 5

12 Yardımcı sargının devreye girmesiyle motorda, yüksek kalkış torku oluşur ve motor hızla kalkış yapar. Yardımcı sargının devreye girmesi ve motorun hareketiyle ana sargı üzerinden çekilmekte olan akım % nispetinde düşer. Bu düşüş, röle bobini üzerindeki manyetik alanın devamı için yeterli değildir ve röle kontakları yay direncinin etkisiyle eski durumlarına geri döner. Bunun sonucu yardımcı sargı devreden çıkar ve elektrik motoru sadece ana sargı üzerinden geçen devre akımıyla beslenerek termostatın izin verdiği sürece devrede kalır. Isıl röle ise adından da anlaşılacağı üzere sıcaklık değişimlerine göre devrede açma, kapama yapan aygıttır. Yapılarında bulunan bi-metal parçalar sıcaklık değişimlerinde hareket ederek kontakları açar veya kapar. Böylece elektrik motorunun ilk hareketi sağlanır. Elektronik rölesinin yapısı diyot, transistor ve triyak gibi yarı iletkenlerden oluşur. Yarı iletken, akım ve gerilim değişimlerine göre devrede açma, kapama yaparak motorun kalkışını sağlar. Daha çok 1/8 ile 1/3 hp küçük güçteki hermetik ekovatların ilk hareketinde kullanılırlar Röle Çeşitleri Akım rölesi Potansiyel (voltaj) rölesi Isıl röle Elektronik röle Defrost röleleri Akım Rölesi Kompresörün ilk hareketi esnasında mevcut ataletin aşılması gerekir. Bundan dolayı normal çalışma akımının 4 5 katı fazla akım çeker. Bu çekilen aşırı akım devreye seri bağlanmış röle bobininde manyetik alan oluşturur. Oluşan manyetik alan röle kontaklarının kısa bir süre için kapanmasına yol açar. Kontakların kısa süre için kapanması, akımın yardımcı sargıya verilmesine neden olur. Yardımcı sargı çok kısa bir an devrede kalır. Motor harekete geçtikten sonra çekilen akım düşeceği için röle bobininin oluşturduğu manyetik alan azalır ve kontaklar tekrar açılır. Yardımcı sargı devre dışı kalmış olur. Motor duruncaya kadar sadece ana sargı devrede kalır Potansiyel (Voltaj) Rölesi Kompresör motoru ilk kalkış esnasında röle kontakları kapalı konumda bulunduğu için ana ve yardımcı sargılar kısa bir süre için birlikte devreye girerler. Devreye paralel olarak bağlanan röle bobini enerjilenir ve normalde kapalı olan röle kontaklarını açar. Röle kontaklarının açılmasıyla yardımcı sargı devreden çıkar ve kontaklar kompresör motoru duruncaya kadar açık konumda kalır. 6

13 Bu şekilde ilk kalkıştan sonra sadece ana sargı devrede kalmış olur. Potansiyel rölenin akım rölesine kıyasla avantajı kıvılcım üretmemesi ve daha uzun ömürlü olmasıdır Isıl Röle Bu rölede Ni-Cr alaşımından yapılmış olan direnç teli devreye seri olarak bağlanmıştır. Motorun ilk hareketi esnasında tel hemen ısınmadığı için ana ve yardımcı sargı birlikte devreye girer ve rotorun kalkışı kolaylaştırılmış olur. Sonra tel ısınmaya başlar ve ısınma sonucu boru uzadığı için mafsal mekanizması yardımıyla rölenin S ucu devre dışı bırakılır. Ucunun devre dışı bırakılmasıyla kompresör motorunun yardımcı sargısı da devre dışı kalmış olur ve motor duruncaya kadar ana sargı devrede kalır. Herhangi bir arıza veya zorlanma nedeniyle motor normalden çok fazla akım çektiğinde direnç telinin boyu daha fazla uzayacağı için rölenin M ucu da devre dışı kalır. Dolayısıyla ısıl rölelerde ayrıca termik koruyucuya ihtiyaç yoktur. Röle hem kalkış hem de emniyet görevini üstlenmiş olur Elektronik Röle Bu rölede pozitif sıcaklık katsayılı yarı iletken eleman (PTC) kullanılır. PTC elemanı üzerinden akım geçtikçe ısınır ve direnci ohma kadar yükselir. Röle yardımcı sargı devresine bağlandığından ilk anda akımı geçirir, fakat daha sonra devredeki direncin artmasına, dolayısıyla akımın çok azalmasına neden olur. Akım çok azalınca yardımcı sargı devreden çıkmış olur. Kompresör motoru tekrar duruncaya kadar ana sargı devrede kalmış olur. Motor durduktan sonra tekrar çalışabilmesi için rölenin soğuması gereklidir. Bunun için 4 5 dakika süre geçmesi lazımdır Elektronik Başlatma Rölelerin Özellikleri Baryum-titan alaşımı kullanılan ve dışı yanmayan malzeme ile kaplanan termistör elemana sahiptir. İki bağlantı kablosu mevcuttur. Tesisatı basit olup, bağlantısı akım rölesine benzer. Bu röle, daimi ayrık kapasitörlü (PSC) motorlara bağlanarak zorlu kalkış durumlarında motora destek verir. 7

14 Elektronik Rölelerle Çalışırken Dikkat Edilecek Hususlar Tesisatı yapmadan önce üreticilerin talimatını okuyunuz. Devre kontrolü yaparken uygun cihazlar (avometre) kullanınız. Bağlantı kablosunu ark yaptırarak voltaj kontrol etmeyiniz. Cihazı aşırı sıcakta açıkta bırakmayınız. Elektronik röle çalışırken sıcaklığı 77 o C civarında olduğundan kılıfına dokunmayınız. Röleler çalıştıktan sonra soğuması için belli bir süre (1 2 dk) beklenmelidir. Bu tip röleler sadece kılcal borulu sistemler için uygundur Defrost Röleleri Defrost röleleri, çoğunlukla bir zamanlayıcı gibi belli zamanlarda sistemi defrosta geçirir. Ancak karlanmanın hissedilmesi veya kar erime işleminin bitmesi, hissedici kuyruk veya hissedici elemana sahip defrost termostatı yardımıyla yapılır. Pencere veya split tip klimalarda bu yöntem uygulanır. Dış ünite dönüş borusu dışına bağlanan defrost rölesi karlanmayı sıcaklık yardımıyla hisseder ve klimayı defrost konumuna getirir. Dört yollu vana belli bir süre yaz konumunda çalıştırılarak karlanma giderilir Termiğin Montajı Termiğin montajını yapmadan önce soğutucunun elektrik bağlantısı prizden çıkartılmalıdır. Termiğin bir ucu terminal üzerindeki termostat çıkış ucunun bağlandığı terminal bağlantısı üzerindeki faz 1 ucuna bağlanmalıdır. Termiğin diğer ucu ise kompresör füzit uçlarından ortak uca bağlanarak kompresör gövdesine sabitleme yayı ile sabitlenmelidir. Kompresör kapasitesine uygun temik seçilmelidir. 8

15 Resim 1.5: Termiğin kompresör üzerine montajı Resim 1.6: Termiğin kompresör üzerine sabitlenmesi 9

16 1.6. Rölenin Montajı Resim 1.7:Rölenin kompresör üzerine montajı Rölenin montajı yapılırken soğutucunun elektrik bağlantısı prizden çıkartılmalıdır. Terminal bağlantısı üzerindeki nötr ucu röle soketine bağlanmalı ve röle kompresör füzit uçlarından ana ve yardımcı sargı uçlarına takılmalıdır. 10

17 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak, termik ve röleyi test ediniz. İşlem Basamakları Öneriler Aşağıda listesi verilen malzemeleri temin ediniz. Malzemeler Ölçü aleti(avometre) Temik Röle Çakmak Avometreyi ohm kademesine alınız. Avometre ile termiği ölçünüz. Avometreyi açınız. Avometreyi ohm kademesine alınız. Avometrenin proplarını termiğin uçlarına temas ettirerek termiğin sağlamlığını ölçünüz. Avometrenin ekranı bir değer gösteriyorsa termik sağlamdır. Termiği sol elinize alınız. Çakmağı sağ elinize alarak yakınız. Termiğin bi-metal ucunu ısıtınız. Termiğin bi-metal ucu bir süre sonra tık ederse termiksağlamdır. Çakmak yakarak termiği test ediniz. 11

18 Röleyi test ediniz. Avometreyi açınız. Avometreyi ohm kademesine getiriniz. Avometrenin proplarını role kontaklarına temas ettiriniz. Röleyi ters çevirerek avometrenin ekranını kontrol ediniz. Avometrenin ekranında değer değişimi varsa role sağlamdır. 12

19 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) 1. Aşağıdakilerden hangisi termiğin görevidir? A) Kompresörü çalıştırmak B) Buharlaştırmak C) Yoğuşturmak D) Aşırı akımda kompresörü durdurmak 2. Aşağıdakilerden hangisi röle çeşitlerinden değildir? A) Akım rölesi B) Defrost rölesi C) Damper röle D) Elektronik röle 3. Termiğin devre üzerindeki yeri neresidir? A) Kompresörün ortak ucu B) Kompresörün ana sargı ucu C) Hepsi D) Montaj şekli 4. Rölenin elektrik bağlantısı nasıl olmalıdır? A) Sadece faz bağlanmalı B) Sadece nötr bağlanmalı C) Hem faz hem nötr bağlanmalı D) Hiçbiri 5. Termiğin elektrik bağlantısı nasıl olmalıdır? A) Hem faz hem nötr bağlanmalı B) Sadece faz bağlanmalı C) Sadece nötr bağlanmalı D) Hepsi DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 13

20 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Termik, röle sağlamlık testini ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, Termik, röle sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Ölçütleri İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Avometreyi açabildiniz mi? Avometrenin proplarının takarak ohm kademesine getirebildiniz mi? Termiği test edebildiniz mi? Röleyi test edebildiniz mi? Değerlendirme Evet Hayır DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 14

21 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Kondansatörlerin tanımı, çeşitleri ve temel çalışma prensiplerini öğrenerek bakım ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Kondansatör çeşitlerini araştırınız. Kondansatör ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki elektrik motorlarının tip ve büyüklüğüne göre kondansatör seçimini inceleyiniz. 2. KONDANSATÖRLER (KAPASİTÖRLER) 2.1. Kondansatörün Tanımı, Yapısı ve Görevi Kondansatör, araları yalıtılmış iki metal levhadan yapılmış elektrikî bir aygıttır. Şekil te görüldüğü gibi iki metal levha arasında hava olabileceği gibi, kâğıt, parafin vb. yalıtkan maddeler de olabilir. İki levha arasındaki yalıtkana dielektrik adı verilir. Dielektriğin cinsine göre de kondansatörler ayrı adlar alırlar; kâğıtlı kondansatörler, havalı kondansatörler, elektrolitik kondansatörler gibi. Şekil 2,1 deki kondansatörün metal levhalarına bir doğru gerilim uygulandığında, o anda devrede bulunan duyarlı bir ampermetrenin göstergesinin bir sapma gösterdiği ve hemen yine sıfır noktasına döndüğünü görürüz. Bu bize devreden kısa süreli bir akım geçtiğini gösterir. Gerçekten, şekil 2,1 de 2. durumda boşta duran anahtar, 1 durumuna getirilince B ve C levhaları (+) ve (-) olarak elektrik yüklenirler. Bu yüklenme sırasında iletkenlerden akım geçeceğinden ampermetre bir sapma gösterir. Ancak, B ve C levhaları tam yüklenip iki levha arasındaki potansiyel farkı, üretecin gerilimine eşit değere erişince elektron akışı durur ve ampermetre göstergesi sıfır noktasına geri döner. B ve C levhaları tam yüklendikten sonra anahtar 3 konumuna getirilirse, C den B ye doğru bir akım geçer ve levhalar boşalır. Ancak, bu akımın yönü dolma (şarj) akımının ters yönündedir. B ve C levhaları arasındaki elektron alışverişi sona erince devreden hiçbir akım geçmez. B ve C levhaları, büyük yüzeyli, levhalar arasındaki uzaklık az ve aralarındaki yalıtkan madde dielektrik özelliği iyi olan bir maddeden ise bu iki levha üzerinde oldukça çok miktarda elektrik yükü toplanabilir. Bir kondansatörün yük toplama yeteneğine o kondansatörün sığası veya kapasitesi denir ve C harfi ile gösterilir. Soğutma sistemlerinde kondansatör, başlıca iki amaca yönelik kullanılır; 15

22 2.2. Kondansatör Çeşitleri İlk Hareket Kondansatörü İlk hareket kondansatörünün soğutma sistemindeki fonksiyonu çok önemlidir. Kompresör elektrik motoru, ilk harekete bu kondansatörle geçecektir. Bilindiği üzere soğutma sistemlerinde (kompresör tahrikinde) kullanılan elektrik motorları ana sargı ve yardımcı sargı olmak üzere iki ayrı bobin devresi taşırlar. Bunlardan yardımcı sargı elektrik motorunun yük altında kalkışını (ilk hareketini) kolaylaştırmak üzere tasarlanmış ve ana sargı ile 90º lik faz farkı oluşturacak şekilde konumlandırılmıştır. Sargılar arasındaki faz farkı, ilk hareket için gerekli olan kalkış momentini (torku) sağlar. Şekil 2.1: Soğutma devrelerinde elektrik motoru uygulamalarına yönelik kondansatör kullanımı Bu şekilde, yani faz farkı yaratacak şekilde tasarlanmış bobin devresinde alternatif akımda kullanılan kondansatör (kapasitör) tek fazlı olan devre akımını iki fazlı duruma çevirir. Kondansatör her iki sargıda birden kullanılabilir. Eğer yalnız yardımcı sargı, yani ilk hareket sargısında kullanılıyorsa, ilk hareket kondansatörü adını alır. İlk hareket kondansatörü motor devre kalkışında birkaç saniye devrede kalır ve kalkışı takiben röle veya merkezkaç anahtarla devreden çıkarılır. Soğutmadan kaynaklanan bir problem de motor yük altında sık sık devre kalkıyorsa veya ilk hareket sargısı uzun zaman devrede kalıyorsa, kondansatör izolasyonu aşırı ısınarak patlar Daimî Devre Kondansatörü Eğer kondansatör sadece ana sargıda, yani daimî devrede görev yapan sargı üzerinde görev yapıyorsa, daimî devre kondansatörü adını alır Soğutma sistemindeki fonksiyonu, ilk hareket kondansatörü ile ilk anda motorun kalkışına yardım etmesidir. Motor normal dönme momentine ulaşınca motorun güç faktörünü en iyi şekilde ayarlayarak aşırı akım geçmesine mâni olur. Daimî devre kondansatörü olmadan da motor çalışabilir, ancak motor çok fazla akım çeker. 16

23 Devre üzerinde kullanılan kondansatörler, devre gerilimine uygun gerilimde ve doğru kapasitede (sığada) kullanılmalıdır. Hiçbir zaman ilk hareket kapasitörü, daimi devre kapasitörü yerine kullanılamaz Kondansatör Montajı Motorların Çalışmasında Kapasitörlerin Rölü Kapasitör motorun çalışma akımını azaltır. Kapasitör motor kalkış momentine yardımcı olur. Kalkış kapasitörünün yetersiz olması motorda yavaş kalkınmaya neden olur. Kapasitörün çok büyük veya çok küçük seçilmesi motorların ısınmasına neden olur Kapasitör Seçimi Motor Gücü Kalkış Kapasitörü Daimi Kapasitör Volt 1/8 BG /6 BG /4 BG /3 BG /2 BG /4 BG BG BG Kapasitör Arızalarının Sebepleri Arızalı başlatma anahtarı (rölesi) Aşırı motor yükü Aşırı hizmet süresi (uzun zaman çalışma) Kötü motor yatakları Düşük hat voltajı Yanlış kapasite değeri Uygunsuz kapasitör voltaj değeri Aşırı sıcaklık 17

24 2.4. Kapasitör Ölçümü Resim2.1: Kapasitör test cihazı Kapasitör Analizörü Kapasitans değerinin ölçümü Güç katsayısının ölçümü Açık (kopuk) kapasitörleri belirler. Kısa devre olmuş kapasitörleri belirler. Kapasitör kaçaklarını gösterir. Resim 2.2: Kapasitör analizörü 18

25 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak kondansatörün devre üzerine bağlantısını yapınız. İşlem Basamakları Aşağıda listesi verilen malzemeleri temin ediniz. Malzemeler Kondansatör Avometre Elektrik kablosu Pense Tornavida takımı Soket Soğutucunun fişini prizden çıkartınız ve kondansatörü test ediniz. Terminal bağlantısını sökerek kondansatörü bağlayınız. Soğutucuyu çalıştırarak sistemi test ediniz. Öneriler İş önlüğü giyiniz. İş önlüğü giymek çalışma disiplininize etki edeceğinden işe odaklanmanızı arttıracaktır. Çalışma ortamınızın temizliğini kontrol ediniz. Çalışma ortamınızın temiz olması güzel ürünlerin çıkmasını sağlayacaktır. İş güvenliği tedbirlerini göz önünde bulundurunuz. Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Kondansatörü analizör veya avometre ile test ediniz. Kondansatöre akım verip uçlarını kısa devre ederek test edebilirsiniz. Terminal bağlantısını sökünüz. Kondansatörü bağlayınız.(ihk ise ana sargı ile yardımcı sargı arasına DDK ise ana sargı ile ortak uç arasına) Soğutucunun fişini prize takınız. Soğutucuyu çalıştırınız. 19

26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) 1. Aşağıdakilerden hangisi kondansatör çeşitlerindendir? A) Daimi devre kondansatörü B) Elektronik kondansatör C) Aşırı akım kondansatörü D) Isıl kondansatör 2. Kondansatörün görevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kompresörü durdurmak B) Kompresörün kalkışına yardımcı olmak C) Termiği devreden çıkarmak D) Termiği devreye sokmak 3. Aşağıdakilerden hangisi kondansatörün görevlerinden değildir? A) Kompresörün kalkışına yardımcı olmak B) Kompresörü voltaj değişimlerinden korumak C) Sürekli devrede kalarak voltaj dalgalanmalarını almak D) Hepsi 4. Kondansatörün elektrik bağlantısı nasıl olmalıdır? A) Sadece faz bağlanmalı B) Sadece nötr bağlanmalı C) Hem faz hem nötr bağlanmalı D) Sadece toprak bağlanmalı 5. İHK kondansatörü mü yoksa DDKkondansatörü mü daha büyük kapasiteli seçilmelidir? A) İHK kondansatörü B) DDK kondansatörü C) Her iki kondansatör aynı kapasitede seçilirsıcak soğutucu akışkan ile eritme D) Hepsi DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 20

27 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Kondansatörleri ölçme-kontrol ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, Kondansatörleri ölçme-kontrol ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri 1. İş önlüğünüzü giydiniz mi? 2. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 3. Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? 4. Kondansatörü test edebildiniz mi? 5. Terminal bağlantısını sökebildiniz mi? 6. Kondansatör bağlantısını yapabildiniz mi? 7. Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz Evet ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. Hayır larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı Evet ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 21

28 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 3 Termostatın tanımı, çeşitleri ve temel çalışma prensiplerini öğrenerek bakım ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Termostat çeşitlerini araştırınız. Termostat ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre termostat seçimini inceleyiniz. 3. TERMOSTATLAR 3.1. Termostatın Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Isıtma veya soğutmanın kontrolü, sıcaklık değişimi üzerine kurulmuştur. O halde ısıtma veya soğutmanın gerçekleştirilmesi, belirlenmiş sıcaklık aralıklarında sıcaklığın değişimine göre belirlenecektir. Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde sıcaklık kontrolü, termostat adı verilen cihazın kullanılmasıyla sağlanır. Diğer bir ifadeyle termostatlar, soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya evaporatör gibi kısımların sıcaklıklarının, belirli değerler arasında kalmasını sağlamak amacıyla kullanılan kumanda kontrol cihazlarıdır. Şekil 3.1: Soğutma devrelerinde kullanılan termostat ve fonksiyonel yapısı 22

29 Resim 3.1: Sıcak-soğuk termostat Soğutma sistemlerinde kullanılan termostatlar kullanılacağı yerin özelliğine göre çeşitli tipte yapılırlar. Şekil 3,1 de ev tipi buzdolaplarında kullanılan mekanik termostatın fonksiyonel yapısı görülmektedir. Temelde, iki tip termostat vardır: Isıtma sistemlerinde kullanılan termostatlar, Soğutma sistemlerinde kullanılan termostatlar. Bunların dışında her iki özelliğin bir arada bulunduğu, yani hem ısıtma, hem de soğutma işinin aynı sistem üzerinde gerçekleştirildiği ünitelerde (ısı pompaları gibi), sıcaklık kontrolünde kullanılmak üzere geliştirilmiş kombine termostatlar da mevcuttur. Yukarıda bahsettiğimiz gibi termostatlar sıcaklığa tepki veren cihazlardır. Bunu da yapısal özelliklerine bağlı olarak çeşitli şekilde gerçekleştirirler. Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde kullanılan termostatlar başlıca iki ana kısımdan oluşur. Birinci kısım, sıcaklık değişimlerine tepki veren mekanik bölümdür. Mekanik tepkinin kumanda ettiği elektrikî kontaklar ise ikinci kısımda bulunur. Basit manada termostat, sıcaklık değişimlerine bağlı olarak devrede bir elektrik anahtarı gibi çalışan ve böylece bağlı olduğu sistemi açma ve kapama yaparak kumanda eden cihazdır. Diğer bir termostat tipi ise, iletken direncinin sıcaklığa bağlı olarak değiştiği ve böylece devre akımının elektronik olarak sürekli kontrol edildiği termostattır. Örneğin, gelişmiş soğutma sistemlerinde, kondenser sıcaklığına bağlı olarak fan devrinin sürekli olarak kontrol edildiği termostatlar bu tiptedir. Soğutma sistemlerinde, temelde beş farklı çalışma yapısına sahip ortam şartlarına ayarlanabilen termostat kullanılır. Bunlar: Farklı genleşme özelliğine sahip metallerin birleştirilmesiyle elde edilen bimetal termostatlar, Farklı genleşme özelliğine sahip metal çubuk ve metal borudan meydana gelen termostatlar, 23

30 Kapalı bir körük içindeki gazın genleşmesi (basınç) prensibi üzerine geliştirilmiş termostatlar, Tamamı sıvı ile dolu ve sızdırmaz kapalı körüğün, sıcaklık değişimine, basınç değişimi şeklinde verdiği tepki üzerine geliştirilmiş termostatlar, Sıcaklığın iletken direncini değiştirmesi prensibi üzerine geliştirilmiş akım veya gerilim kontrolü termostatlar. Şekil 3.2: Termostatların iç yapısında kullanılan farklı uygulamalar içingeliştirilmiş sıcaklık değişimlerini algılayıcılar(sensörler) Şekil 3,2 de farklı genleşme kabiliyetine sahip iki metalin ayrılmaz şekilde birleştirilmesiyle meydana gelen bi-metal termostat görülmektedir. Bi-metal eleman, birbirine bağlanmış iki değişik metalden ibarettir. Elemanı çevreleyen sıcaklığın değişmesiyle, metaller genleşecek veya büzülecektir. Eğer bi-metal elemanı çevreleyen sıcaklık artarsa, hem A metali hem de B metali genleşmeye başlayacaktır. Ancak, A metali B metalinden daha hızlı genleşir. Bu durum bi-metal elemanın eğilmesine ve bağlı bulunduğu kontakları kapamasına neden olacaktır. Sıcaklık düşünce A metali B metalinden daha hızlı büzülecek, böylece eleman bu sefer ters yönde gerilecek ve kontaklar açılacaktır. Bu termostat gerek ev tipi ısıtma ve soğutma ünitelerinde, gerekse termostatın bizzat kontrol edilecek ortama yerleştirildiği donma şartlarının üzerinde çalışan soğutma sistemlerinde sıklıkla kullanılır. Termostatlı kontrolde ikinci yöntem, şekil 3.2., 3 ve 4 te gösterilen sıcaklığa bağlı değişen, akışkan basıncını kullanmaktır. Haznenin (duyarganın) içinde sıvı veya gaz vardır ve körük (diyaframın) içindeki basınç, haznedeki (duyargadaki) sıcaklığın değişmesiyle artar veya azalır. Hazne sıcaklığının artmasıyla haznedeki basınç artar ve körük (diyafram) genleşir. Körük (diyaframa) bağlı mekanik bir bağlantı vasıtasıyla elektrik kontakları kapatılır ve devreden akım geçmesiyle sistem çalışır. Termostat devrenin tasarlanış şekline bağlı olarak ya kompresörü devreye sokar (ev tipi soğutucularda olduğu gibi) veya bir 24

31 solenoid valfi açarak (sıvı deposunun gibi) sıvı soğutucuya yol verir. (receiver) kullanıldığı soğutma sistemlerde olduğu Diğer bir termostat yapısı, sıcaklık değişimine hassas bir iletkenin kullanıldığı, sıcaklık artışına veya azalmasına, direnç değişimi göstererek tepki veren ve böylece devre akımını kesen veya yol veren termostat tipidir. Şekil 23.31, 5 te elektronik devre termostat yapısı görülmektedir Termostat çeşitleri Oda termostatları Isıtmada kullanılan termostatlar Soğutmada kullanılan termostatlar Heatpump (ısı pompalı cihazlarda) kullanılan termostatlar Defrost termostatları Damper termostatlar (no-frost dolaplarda soğutucu bölme termostatları gibi.) Genel amaçlı kullanılan termostatlar Termostatlar ısıtma veya kontrolü, sıcaklık değişimi üzerine kurulmuştur. Isıtma ve soğutmanın gerçekleştirilmesi, belirlenmiş sıcaklık aralığında değişimine göre belirlenecektir. Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde sıcaklık kontrolü, termostat adı verilen cihazın kullanılmasıyla sağlanır. Diğer bir ifade ile termostatlar, soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya evaparatör gibi kısımların sıcaklıklarının. Belirli değerler arasında kalmasını sağlamak amacıyla kullanılan control cihazlarıdır. Kullanım Yerine Göre Ev tipi soğutucu termostatı Ticari soğutucu termostatı Klima termostatı Oda termostatı Gerilim Seviyesine Göre Hat gerilimli termostatlar Düşük gerilimli termostatlar Mili volt gerilimli termostatlar İç Yapısına Göre Bimetal-cıvalı termostat Gaz-sıvı körüklü termostat Elektronik termostat (normal veya programlı tipte olabilir.) Özel Termostatlar (diferansiyel, defrost... vb. Termostatlar) 25

32 3.3. Termostatların Soğutma Sistemleri İçin Önemi Termostatlar mekanik, elektriki, elektromekanik ve elektronik olmak üzere farklı çalışma prensiplerinde üretilmektedir. Yapısal olarak termostatların çalışma prensibi şekil 3,2 de görülmektedir. Resim 3.2: Oda tipi termostat Termostatlar kullanıldıkları sistemin yapısıyla ilgili olarak sınıflandırılmaktadır. Bunlar ısıtma, soğutma veya ısıtma-soğutma fonksiyonlarının birlikte olduğu sistemler olabilir. Örneğin, bir elektrikli termosifonda veya kat kaloriferi cihazında kullanılan termostat, ısıtmada sıcaklık kontrolünü sağlar. Bir buzdolabında, derin dondurucuda veya sebilde kullanılan termostat ise soğutmada sıcaklık kontrolünü sağlamaktadır. Diğer taraftan heatpump (ısı pompası) özelliğine sahip klimalarda hem ısıtmada hem de soğutmada sıcaklık kontrolünü yapan termostatlar kullanılır. Benzer şekilde oda termostatları da, hem ısıtma hem de soğutma fonksiyonlarının yer aldığı iklimlendirme sistemlerinin, odadan sıcaklık kontrolünü yapan cihazlardır (resim3.2) İklimlendirme sistemlerinin çoğunda programlanabilen oda termostatları kullanılmaktadır. Oda termostatları yaşanılan ortamı istenilen süre kadar ısıtıp, konfor ve ekonomi sağlayan sıcaklık kontrol cihazlarıdır. Klima veya kat kaloriferini oda veya holden kumanda ederek, yaşanılan ortam sıcaklığını istenilen değerde sabit tutmasını sağlar. Üzerinde +8 ºC ile +30 ºC arası ayarlanabilir göstergesi mevcuttur. Resim 3.3:Tek kapılı buzdolabı termostadı 26

33 Resim 3.4: Pencere tipi klima termostadı Resim 3.5: Defrost butonlu buzdolabı termostadı Düşük sıcaklıklarda donmayı önlemek için ön ısıtıcıdan sonra donma termostatı yerleştirilir. Bölgedeki havanın sıcaklığı çok düşük olursa sistemin nemlendirici ve nem tutucu gibi donabilme ihtimali olan yerlerindeki donmayı önlemek için sistemdeki fanları (aspiratör ve vantilatör) ya durdurur ya da düşük devirde çalıştırır. Böylece havadaki hızlı akım duracağından, havanın sıcaklığı yükselir ve donma noktasından kurtulur. Resim 3.6: İşletme ve donma termostadı 27

34 Düşük su sıcaklığı kesme kontrolleri su soğutma gruplarının (chiller) su çıkışına bağlanarak sistemi donma tehlikesinden korur. Bu kontrola frizistat adı da verilmektedir. Kontrolün ayarı normalde +40 o C olarak yapılır. Şayet ayrılan su sıcaklığı bu değerin altına düşerse kontrol kompresörü durdurur ve / veya alarmı devreye sokar Termostatların Ayar Ve Kontrolleri Şekil 3.3: Termostat kontakları faz kompresöre faz ara bölme kompresöre Şekil 3.4: Düğmeden defrostlu termostat Şekil 3.5: Çift kapılı buzdolabı termostatı Şekil 3.5 deki termostat bağlantısı en basit bağlantı şeklidir. Şekil 3.4 deki termostat kontakları açık olduğu zaman ara bölme rezistansı devreye girer, kontaklar açık olduğunda kompresörü çalıştırır. 28

35 kapı iç ara bölme faz Komp Şekil 3.6: K59 modeli termostat 1 Lâmba ba lant A s ısı antisipatörü L M 230 nötr bağlantı s Kontaktör Basınç anahtarlarından Şekil 3.7: Ranco termostat bağlantısı Bu termostatta devreye seri hâlde bir direnç (ısı antisipatörü) bağlanarak kontaklarını erken kapatması sağlanmıştır. Bu şekilde cihazın ataleti (tembellik) önlenir. Ayrıca bu cihaz 220 V veya 120 V gerilimlerle çalışabilmektedir. 29

36 L M A kontaktör basınç nötr Şekil 3.8: Penn P-28 Termostat Bağlantısı Bu termostat soğuk odalarda kullanılır. Sistem devreye girme sıcaklığına ulaştığında basınçlı körüğün tahrikiyle anahtarlama yapılarak kompresör devreye sokulur. L M basınç anahtarlarından giriş kontaktör T2 zamanlama modülü S 220 nötr hattına Şekil 3.9: Robertshaw gard pak IV termostat bağlantısı Bu termostatta zamanlama modülü mevcut olup soğuk oda termostat ayar sıcaklığına ulaştığında devreyi keser. Ancak termostatın tekrar çalışması için belirli bir süre geçmesi gerekir. 30

37 M 220 L 110 S T2 nötr hattına basınç anahtarlarından giriş kontaktör Şekil 3.10: Danfoss MP-55 termostat bağlantısı Bu termostat da soğuk odalarda kullanılır. 220 V veya 120 V gerilim ile çalışabilir. Termostat körüğü ortam ısındığında genleşir ve kontağını kapatır. Devredeki bimetal eleman ısınır ve ana kumanda anahtarı kapatılarak kontaktör bobinine enerji verilmiş olur. Şekil 3.11: Ev tipi soğutucu termostatı 31

38 Resim 3.7: Ticari tip soğutucu termostatı Şekil 3.12: Klima termostatı Resim 3.8: Elektronik ( dijital ) termostatlar 32

39 3.5. Termostat Montajı Termostat genellikle kapı butonu ve lamba ile birlikte bir bölme içinde yer alır. Bölme kapağı vidalı ya da geçmeli olabilir. Termostatın montajı için önce termostatın hissedici ucu evaporatör üzerine sabitlenmeli ve ayar volanı bölme içindeki yerine bağlanmalıdır. Bölme kapağı da soğutucu gövde üzerine takılmalıdır. Resim 3.9: Termostatın montajı Termostatın duyar elamanı önce vida ile tutturulmuş buzluk kısmına sabitlenmelidir. Daha sonra termostat gövdesi bölme üzerindeki yerine vidalanarak sabitlenmelidir. Daha sonra kablo soketleri takılmalıdır. Termostatın montajı sırasında buzdolabında elektrik enerjisinin olmamasına dikkat edilmelidir. Kablolar takılırken renk kodlarına dikkat edilmelidir. Şekil 3.13: Mekanik termostatın fonksiyonel çalışma prensibi 33

40 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak arızalı termostatı değiştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Malzeme listesi Tornavida Termostat Eski termostatı yerinden sökünüz. Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Eski termostatın hissedici ucunu sökünüz. Termostatın bağlantı rakorunu çıkartınız. Termostatın elektrik bağlantı soketlerini sökünüz. Termostatı dışarı alınız. 34

41 Yeni termostatı takınız. Termostatın soketlerini takınız. Termostatın hissedici ucunu evaporatör üzerindeki yerine sabitleyiniz. Termostatın bağlantı rakorunu sıkınız. Termostat kutusunu gövdeye bağlayınız. Soğutucuyu çalıştırarak sistemi test ediniz. 35

42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Termostatlar, soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya evaporatör gibi kısımların sıcaklıklarının, belirli değerler arasında kalmasını sağlamak amacıyla kullanılan kumanda kontrol cihazlarıdır. 2. (..) Oda termostatları yaşanılan ortamı istenilen süre kadar ısıtıp, konfor ve ekonomi sağlayan sıcaklık kontrol cihazlarıdır. 3. (..) Donma termostatı havanın sıcaklığı çok düşük olursa sistemin nemlendirici ve nem tutucu gibi donabilme ihtimali olan yerlerindeki donmayı önlemek için sistemdeki fanları (aspiratör ve vantilatör) ya durdurur ya da düşük devirde çalıştırır. 4. (..) Termostatın montajı için önce termostatın hissedici ucu kondenser üzerine sabitlenmeli ve ayar volanı bölme içindeki yerine bağlanmalıdır.bölme kapağıda soğutucu gövde üzerine takılmalıdır. 5. (..) Termostat kontakları açık olduğu zaman ara bölme rezistansı devreye girer, kontaklar açık olduğunda kompresörü çalıştırır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 36

43 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Termostatların sağlamlık testini ve montajını yapmak. AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, termostatların sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Termostatın yapısını ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Termostat çeşitlerini öğrenebildiniz mi? Termostatların soğutma sistemleri için önemini öğrenebildiniz mi? Termostatların ayar ve kontrolleri yapabildiniz mi? Termostat montajını yapabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 37

44 ÖĞRENME FAALİYETİ 4 ÖĞRENME FAALİYETİ 4 AMAÇ Aşırı akım rölesinin tanımı, görevi, montajını yapabileceksiniz. kullanıldığı yerleri öğrenerekir bakım ve ARAŞTIRMA Aşırı akım rölesi çeşitlerini araştırınız. Aşırı akım rölesinin görevleri, kullanıldığı yerleri ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki hangi soğutma devrelerinde aşırı akım rölesinin kullanıldığını araştırınız. 4. AŞIRI AKIM RÖLELERİ 4.1. Aşırı Akım Rölesinin Tanımı Aşırı akımların elektrik motorlarına vereceği zararları önlemek için kullanılan elemanlara, aşırı akım rölesi adı verilir. Elektrik devrelerinde kullanılan sigortalar da koruma görevi yaparlar. Çalışma karakteristikleri nedeniyle sigortalar elektrik motorlarını koruyamazlar. Yalnız hatları korurlar Manyetik Aşırı Akım Rölesi Motor akımının manyetik etkisiyle çalışan aşırı akım rölelerine, manyetik aşırı akım rölesi adı verilir. Bir manyetik aşırı akım rölesi elektromıknatıs, kontak ve geciktirici eleman olmak üzere üç kısımdan oluşur. Elektromıknatısın bobini güç devresinde motora seri olarak bağlanır. Yani bobinden motorun akımı geçer. Aşırı akım rölesinin normalde kapalı kontağı kumanda devresinin girişine konur. Bu kontak açıldığında, kumanda devresinin akımı kesilir ve motor durur. Kısa süreli aşırı akımlarda, örneğin motorun yol alma anında çektiği akımda, rölenin çalışıp kontağı açması, yağ dolu silindir içinde hareket eden bir pistonla önlenir. 38

45 Resim 4.1: Manyetik aşırı akım rölesinin İç yapısı ve sembolü Termik Aşırı Akım Rölesi Motor akımının yarattığı ısının etkisiyle çalışan aşırı akım rölelerine, termik aşırı akım rölesi adı verilir. Termik aşırı akım rölelerinin endirekt ısıtmalı, direkt ısıtmalı ve ergiyici alaşımlı olmak üzere üç çeşidi vardır. Termik aşırı akım röleleri devrelerde, yandaki şekilde gösterilirler. Resim 4.2: Endirekt ısıtmalı Resim 4.3: Direkt ısıtmalı 39

46 Resim 4.4: Ergiyici alaşımlı 4.2. Aşırı Akım Rölelerinin Test ve Montajı Termik aşırı akım röleleri üç fazlı motor devrelerinde genellikle alttaki şekildeki gibi bağlanırlar. Bu bağlantıda her faz üzerine bir termik aşırı akım rölesi konur. Üç termik aşırı akım rölesi bir kapalı kontağı kumanda eder. Motor çalışırken herhangi bir nedenle uzun süre akım çekerse, termik aşırı akım rölesinin kapalı kontağı açılır. Çalışan kontaktör ve motor devreden çıkar. Böylece motor yanmaktan korunmuş olur. Resim 4.5: Güç ve Kumanda devresi Elektrik şartnameleri, bütün kompresörlerin aşırı yükten korunmaları gerektiğini ileri sürer. Küçük kompresörler kendi üzerlerinde bulunan bimetal termiklerle korunurlar. Aşırı yük durumunda bu termik motor akımını keserek sistemi durdurur. 40

47 Üç fazlı motor termikleri de benzer prensiple çalışırlar, tek fark termik motor devresi yerine kontrol devresini açar ve sonuçta kontaktör enerjisi kesilmiş olur. Genelde bütün santrifüj kompresörlerde bazı akım sınırlayıcılar mevcuttur. Bu sınırlama motor kapasitesinin %100 üne ayarlanabilir. Akım bu değere ulaştığında kapasite kontrol kanatlarını devreye sokar. Resim 4.6: Termik aşırı akım rölesi çeşitleri Bimetal Aşırı Yük Koruyucu İç ve dış olmak üzere iki tipi vardır. Bimetal disk bir kontak gibi açılır ve kapanır. Sıcaklık arttığında bimetal eğilerek motor devresini keser. Gerilimi, anahtarlama (kobtrol) ve klavuz hizmeti olarak ikiye ayrılır. Otomatik veya el kurmalı (resetli) olabilir Manyetik Aşırı Yük Koruyucu Akım hisseden manyetik bobin Klavuz hizmet kontakları Otomatik veya elle kurmalı (reset) Aşırı yük bobini motor sargısı ile seri bağlanır. Aşırı yük kontakları kontaktör bobini ile seri bağlanır. 41

48 Resim 4.7: Manyetik röle Termal Aşırı Yük Koruyucu Akım hissedici ısıtıcı Klavuz hizmet kontakları Otomatik veya manuel kurmalı (resetli) Aşırı yük röle ısıtıcısı motor sargıları ile seri bağlanır. Aşırı yük kontakları kontaktör bobini ile seri bağlanır. ısıtıcılar kontaklar bimetal disk Şekil 4.1: Termal aşırı yük koruyucu İşlem Durdurma (Lokavt) Rölesi Kompresör motorunu, motor durduktan sonra korur. Kontakları normalde kapalıdır. Kontakları termik ve basınç anahtarı kontakları ile seri bağlıdır. Bobini kontaktör bobini ile paralel bağlanır. 42

49 Kompresör tekrar çalışıncaya kadar röle bobinindeki enerji kesilmiş olmalıdır. Şekil 4.2: İşlem durdurma (lokavt) rölesinin bağlantısı Elektronik Kompresör Motor Koruyucuları Sıcaklık değişmelerine çabuk ve hassas tepki, Faz koruma sağlar. Hissediciler (sensör) motor sargıları içine konur. Kontrol modülü kompresör motoru terminal kutusu içine veya kontrol panosuna yerleştirilir. Resim 4.8: Elektronik termik 43

50 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak aşırı akım rölesinin montaj ve test etme işlemini yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Malzeme listesi Tornavida takımı Kontrol kalemi Aşırı akım rölesi Aşırı akım rölesinin takınız. Aşırı akım rölesini test ediniz. Genellikle üç fazlı motorlara takınız. Her faz üzerine aşırı akım rölesi bağlayınız. Aşırı akım rölesine bir kontağı kumanda ettiriniz. Motor çalışırken herhangibir nedenle aşırı akım çekerse aşırı akım rölesinin motora gelen akımı kesmesini sağlayınız. Aşırı akım rölesini seri bağlayınız. Avometre ile aşırı akım rölesini ölçünüz. Avometre değer gösteriyorsa aşırı akım rölesi sağlamdır. Avometre değer göstermiyorsa aşırı akım rölesi arızalıdır. Sistemi çalıştırınız. 44

51 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Aşırı akımların elektrik motorlarına vereceği zararları önlemek için kullanılan elemanlara, aşırı akım rölesi adı verilir. 2. (..) Motor akımının manyetik etkisiyle çalışan aşırı akım rölelerine, manyetik aşırı akım rölesi adı verilir. Bir manyetik aşırı akım rölesi elektromıknatıs, kontak ve geciktirici eleman olmak üzere üç kısımdan oluşur. 3. (..) Küçük kompresörler kendi üzerlerinde bulunan termostat ile korunurlar. Aşırı yük durumunda bu termostat motor akımını keserek sistemi durdurur. Donma termostatı havanın sıcaklığı çok düşük olursa sistemin nemlendirici ve nem tutucu gibi donabilme ihtimali olan yerlerindeki donmayı önlemek için sistemdeki fanları (aspiratör ve vantilatör) ya durdurur ya da düşük devirde çalıştırır. 4. (..) Motor çalışırken herhangi bir nedenle uzun süre akım çekerse, termik aşırı akım rölesinin kapalı kontağı açılır. Çalışan kontaktör ve motor devreden çıkar. Böylece motor yanmaktan korunmuş olur. 5. (..) Aşırı akım rölesinin normalde kapalı kontağı kumanda devresinin girişine konur. bu kontak açıldığında, kumanda devresinin akımı kesilir ve motor durur. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 45

52 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Aşırı akım rölesi testini ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, aşırı akım rölesi testini ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çikartabildiniz mi? Aşırı akım rölesinin tanımını öğrenebildiniz mi? Manyetik aşırı akım rölesi ve termik aşırı akım rölesini öğrenebildiniz mi? Aşırı akım rölelerinin test ve montajını yapabildiniz mi? Bimetal aşırı yük koruyucu, manyetik aşırı yük koruyucu, termal aşırı yük koruyucu, işlem durdurma (lokavt) rölesi ve elektronik kompresör motor koruyucularını öğrenebildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 46

53 ÖĞRENME FAALİYETİ-5 ÖĞRENME FAALİYETİ 5 AMAÇ Basınç prosestatının tanımı, yapısı, çalışması, çeşitleri, bakım ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Basınç prosestatı çeşitlerini araştırınız. Basınç prosestatlarının kapasitelerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre basınç prosestatı seçimini inceleyiniz. 5. BASINÇ PROSESTATI 5.1. Basınç Prosestatı Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Çok düşük evaporatör sıcaklığına karşı koruma sağlar. Basınç kontrol cihazları, soğutma ve iklimlendirme tesislerindeki kompresörleri çok düşük emme veya çok yüksek basma basınçlarından korumak amacıyla kullanılır. Basınç kontrol cihazları, kompresörleri ve hava soğutmalı konderserlerin fanlarını çalıştırma ve durdurmak için de kullanılır. Basınç kontrol cihazlarının seçimi, kullanıldığı devrenin çalışma basıncı ve soğutucu akışkan tipiyle ilgilidir. Seçilen cihazın kontrol ayarı devrenin çalışma basınçlarına ( emme ve basma basınçlarına ) gore cihaz üzerindeki vidaların ayarlanmasıyla yapılır. Anormal açık veya yüksek basınçlara bağlı olarak oluşabilecek hasarlardan korunmak için soğutma sistemlerine güvenlik elemanları yerleştirilir. Aşırı yüksek basınç, kompresöre aşırı yük bindirir ve sistemin hasar görmesine neden olur. Emiş tarafındaki düşük basınç genellikle bir tıkanmanın veya düşük yüklemenin göstergesidir. Soğutma sisteminin alçak basınç emiş ve yüksek basınç basma tarafındaki basınçları çalışma anında sürekli olarak izleyip tehlikeli sınırlara ulaştığında kompresörü durdurmak amacıyla sisteme monte edilirler. Alçak ve yüksek basınç anahtarları tek başına uygulanabildiği gibi her ikisi beraber aynı sistemde uygulana bilir. Alçak basınç anahtarlarının görevi; Evaparatördeki sıcaklık, sistemin alçak basınç tarafındaki gaz basıncını atmosfer basıncının altına düşürerek kompresör körüğünden veya kaçak yapan yerlerden hava ve rutubetin sisteme sızmasını önlemek ve emiş basıncının aşırı derecede düşürerek emme basma basınç farkının aşırı artması sonucu motorun aşırı yüklenmesini önlemek amacıyla devreye bağlanır. Yüksek basınç anahtarı ise; hava ve su soğutmalı kondenser kullanılan sistemlerde önemlidir. Kondenserdeki soğutma yetersiz kaldığında (fan arızası, su kesilmesi) kompresör çıkış basıncı aşırı derecede artarak hem kompresörü hasara uğratacak hemde soğutucu akışkanın kimyasal reaksiyona uğramasına neden olacaktır. 47

54 Ayrıca sistemde yoğunlaşan gazların bulunması ve aşırı bir soğutma yükünün olması halinde kompresör çıkış basıncı (yoğuşma basıncı) aşırı derecede artacaktır. Bu nedenle 2-3 H.P gücünün üstündeki güçlerde mutlaka yüksek basınç anahtarı kullanılmalıdır. Basınç anahtarları hava soğutmalı kondenserlerin fanlarınıda kumanda edebilir. Gıcırtı, çarpma, titreşim ve aşınmayı önleyerek uzun süre kullanımı yani sistemin ömrünü arttırırlar. R-12 R22, R-134a, R-502 ve R-717 gibi akışkanlarla kullanılabilir. Yapıları bir kılcal boru, basınç algılayıcı noktayı bir esnek körüğe bağlar. Körük basınç değişimlerine göre bir yaya karşı hareket eder ve bir elektirik kontağını çalıştırır. Bu cihazlar basınca duyarlı çalıştıklarından yapılarındaki bir kılcal boru ile soğutma devresine (Alçak ve yüksek basınç tarafına) genellikle rakorla bağlanır. Presostatın kompresörü koruma fonksiyonu, basıncın ayarlanmış sınır basınç değerlerine ulaştığında, elektriki olarak devreyi kesmesi prensibine dayanır Basınç Prosestatı Çeşitleri Resim 5.1: Basınç anahtarları Resim 5.2: Alçak ve yüksek basınç anahtarları 48

55 Alçak Basınç Anahtarı Düşük basınç tarafı akışkan basıncı anormal bir şekilde düşerse, alçak basınç anahtarı çalışmayı otomatik olarak durdurur ve herhangi bir arızayı önler. Görevleri; Alçak taraf basıncı ayar değerinin altına düştüğünde kompresör motorunun devresini keser. İklimlendirme sisteminde evaporatör üzerinde donmayı önlemek için kullanılır. Soğutmada; kabin sıcaklık kontrolünde, defrost kontrolünde kullanılır. Kompresörün alçak basınç tarafına bağlanır. Resim 5.3: Alçak basınç anahtarları Yüksek Basınç Anahtarı Yüksek basınç tarafı akışkan basıncı anormal bir şekilde artarsa, yüksek basınç anahtarı çalışmayı otomatik olarak durdurur ve herhangi bir arızayı önler. Görevleri; Yüksek taraf basıncı ayar değerine ulaştığında kompresör motor devresini keser. Sistemin valf bulunmayan yüksek kısmına bağlanır. İklimlendirme ve soğutmada kullanılır. El veya otomatik kurmalı (reset) olabilir. 49

56 Şekil 5.1: Yüksek basınç anahtarı Şekil 5.2: Alçak ve yüksek basınçda koruma yapan basınç control cihazı 50

57 5.3. Basınç Prosestatı Ayar Ve Montajı Şekil 5.3: Alçak basınç anahtarı bağlantısı 4 16 A motor 1 faz 2 sinyal lâmbası Şekil 5.4: Alçak basınç anahtarı Alçak basınç anahtarları genellikle sistemin emme hattına bağlanarak emme hattı basıncı vakuma yaklaştığında devreyi keserek kompresörün aşırı zorlanmasını ve emme hattına kaçaklardan hava girmesini önlerler. Ayrıca işletim cihazı olarak da kullanılabilirler. Bu durumda emme hattı basıncını, soğutulan ortam sıcaklığına göre ayarlamak gerekir. Devreye seri olarak bağlanır. sinyal lâmbası 4 16 A faz 1 2 Şekil 5.5: Yüksek basınç anahtarı 51 motor

58 Yüksek basınç anahtarı, ayarlanan basınca kadar yükseldiğinde kumanda devresini açarak sistemi durdurur. Ayarlanan fark (diferansiyel) basıncına düştüğünde tekrar sistemi çalıştırır veya tekrar çalıştırmak için kurma (reset) düğmesine basmak gereklidir. Küçük kapasiteli sistemlerde basınç anahtarı doğrudan güç hattına seri olarak bağlanırken, büyük kapasiteli sistemlerde kontrol hattına bağlanarak kontaktör bobinini kumanda ederler. R S T sigortalar alçak- yüksek (kombine) basınç anahtarları kontaktör termik bobin normal 98 arıza ucu solenoid vana yüksüz yol verme basınç kontrolü kompresör motoru Şekil 5.6: Alçak-yüksek (bileşik) basınç anahtarı 52

59 Alçak basınç (vakum) anahtarı ve yüksek basınç anahtarı çoğu kez birleştirilerek devreye kombine basınç anahtarı şeklinde bağlanır. Bu cihazlar emniyet amacıyla kullanılabildiği gibi yüksek tarafa depolamalı (pump-down) kumanda sisteminde alçak basınç anahtarı işletme elemanı olarak da kullanılabilir. İlk yol verme esnasında emme hattı basıncının yüksek olması kompresörün aşırı yüklenmesine neden olacağı için, emme hattına bağlanan yüksek basınç anahtarı, basınç normale dönünceye kadar devreyi açık tutarak yüksüz kalkışı sağlar. Soğutma sisteminde yüksek basınç genellikle şu nedenlerden kaynaklanır: Kirli kondenser, Sistemdeki soğutucu akışkanın fazla olması, Sistemde hava veya yoğunlaşmayan gazların varlığı, Aşırı yüklenme, Fan arızaları, vb. Bu tehlikelere karşı korunmak için yüksek basınç anahtarı kullanılır. Basma hattı basıncı kesme sınırına ulaştığında anahtar kompresör devresini keserek onu durdurur. Sistemin tekrar devreye girmesi otomatik veya manuel (elle kurmalı) olabilir. Şekil 5.7: Basınç kontrollerinin devreye bağlantısı 53

60 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak basınç prosestatının ayarını ve montajını yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Malzemeler Tornavida Kontrol kalemi Basınç anahtarı Basınç prosestatını takınız. Basınç prosestatının ayarını yapınız. Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Basınç prosestatını sisteme takınız. Basınç prosestatının elektrik bağlantısını yapınız. Sistemi vakumlayınız. Sisteme yeteri kadar soğutucu akışkan şarj ediniz. Basınç prosestatının çalışma ve diferansiyel aralığını basıç anahtarı üzerinde yapınız. Sistemi çalıştırarak basınç prosestatını test ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz. 54

61 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Basınç kontrol cihazları, soğutma ve iklimlendirme tesislerindeki kompresörleri çok düşük emme veya çok yüksek basma basınçlarından korumak amacıyla kullanılır. 2. (..) Alçak basınç anahtarları genellikle sistemin basma hattına bağlanarak emme hattı basıncı vakuma yaklaştığında devreyi keserek kompresörün aşırı zorlanmasını ve emme hattına kaçaklardan hava girmesini önlerler. 3. (..) Basınç kontrol cihazlarının seçimi, kullanıldığı devrenin çalışma basıncı ve soğutucu akışkan tipiyle ilgilidir.seçilen cihazın kontrol ayarı devrenin çalışma basınçlarına ( emme ve basma basınçlarına ) gore cihaz üzerindeki vidaların ayarlanmasıyla yapılır. 4. (..) İlk yol verme esnasında emme hattı basıncının yüksek olması kompresörün aşırı yüklenmesine neden olacağı için, emme hattına bağlanan yüksek basınç anahtarı, basınç normale dönünceye kadar devreyi açık tutarak yüksüz kalkışı sağlar. 5. (..) Alçak basınç anahtarı; ayar değerinin altına düştüğünde kompresör motorunu devresini keser, İklimlendirme sisteminde evaporatör üzerinde donmayı önlemek için kullanılır, soğutmada; kabin sıcaklık kontrolünde, defrost kontrolünde kullanılır, kompresörün alçak basınçtarafına bağlanır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 55

62 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Basınç presostatlarının ayar ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, basınç presostatlarının ayar ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Basınç prosestatı tanımını, yapısını ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Basınç prosestatı çeşitlerini (alçak ve yüksek basınç anahtarı) öğrenebildiniz mi? Basınç prosestatının ayar ve montajını yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 56

63 ÖĞRENME FAALİYETİ-6 ÖĞRENME FAALİYETİ 6 AMAÇ Yağ basınç yapabileceksiniz. prosestatının tanımı, yapısı, çalışması, bakım ve montajını ARAŞTIRMA Yağ basınç prosestatının çeşitlerini ve kullanıldıkları yerleri araştırınız. Yağ basınç prosestatının kapasiteleri ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerininde yağ basınç prosestatının kullanılıp kullanılmadığını araştırınız. 6. YAĞ BASINÇ PROSESTATI 6.1. Yağ Basınç Prosestatının Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Basınçlı yağlamalı soğutma kompresörlerinde yağlamanın iyi olup olmadığı yağ basıncının ölçülmesiyle belirlenir. Yağ basıncının sadece yağ pompası çıkışında ölçülmesi, kompresör karter basıncı sistemin çalışma şartlarına göre değişeceğinden yeterli olmayacaktır. Bu nedenle yağ basınç anahtarının yağın pompa çıkış basıncı ile emiş/karter basıncının ölçerek çalışan bir kontrol yapması gerekir. Ayrıca yağlama pompası kompresör milinden tahrik edildiği için ve kompresör çalışmadan yağ pompası bir müddet çalışıp yağ basıncını istenen seviyeye getiremeyeceği için yağ basınç anahtarının yağ basıncına bağlı kalmaksızın yağ pompasının yeterli ve kısa bir süre çalışmasına imkân vermesi gerekir. Bu nedenle yağ basınç anahtarının bir ısı rölesi konmuştur. Röle yağ basınç farkı istenen seviyeye ulaşmazsa kompresörü daha uzun süre çalıştırarak yağlama yetersizliğinden kompresörün zarar görmesini engeller. Yağ basınç anahtarları elle kumandalıdır. Kompresörün yetersiz yağlama sonucu durması halinde bir yetkilinin durumu görüp gerekli işlemleri yaptıktan sonra kompresörü tekrar çalıştırması sonucu sistem tekrar devreye girer. Resim 6.1: Yağ basınç anahtarı 57

64 Yağlama yağı emniyet kontrolleri, kompresörlerin yataklarını ve diğer mekanik parçalarını korumak için kullanılır. Yağ aşırı miktarda soğutucu akışkan absorbe edebilir veya yağ soğutma devresinden kompresöre dönmeyebilir. Bu durumda, yağ basıncı belli bir süre içinde gerekli seviyeye yükselmezse yağ basınç anahtarı kompresörü durdurur. Yağ basınç anahtarı iki ayrı noktadaki basınç farkına göre çalışır. Alçak tarafı kartere, yüksek tarafı ise yağ pompası çıkışına bağlanır. İstenen yağlama için gerekli basınç farkı sağlanamazsa gecikmeli durdurmayı sağlayacak ısıtıcı devreye girer. Bimetal anahtar ısınınca kompresör kumanda devresini keserek sistemi korur. Şekil 6.1: Yağ basınç anahtarının iç yapısı Şekil 6.2: Yağbasınç anahtarının kompresör üzerindeki yeri 58

65 6.2. Yağ Basınç Prosestatının Ayar Ve Montajı Yağ Basınç Anahtarı Bağlantı Şeması Şekil 6.3: Yağ basınç anahtarının bağlantı şeması 59

66 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak yağ basınç anahtarının montajını ve testini yapınız. ALİYETİ İşlem Basamakları Öneriler Yağ basınç anahtarını bağlayınız. Sistemin fişini prizden çıkartınız. Yağ basınç anahtarını takınız. Yağ basınç anahtarının elektrik bağlantısını yapınız. Sistemi vakumlayınız. Sisteme yeteri kadar soğutucu akışkan şarjını yapınız. Yağ basınç anahtarını test ediniz. Sistemi çalıştırınız. Yağ basınç anahtarının çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz. 60

67 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Yağlama yağı emniyet kontrolleri, kompresörlerin yataklarını ve diğer mekanik parçalarını korumak için kullanılır. 2. (..) Yağ aşırı miktarda soğutucu akışkan absorbe edebilir veya yağ soğutma devresinden kompresöre dönmeyebilir. Bu durumda, yağ basıncı belli bir süre içinde gerekli seviyeye yükselmezse yağ basınç anahtarı kompresörü yüksek devirde çalıştırmaya devam eder. 3. (..) Yağ basıncının sadece yağ pompası çıkışında ölçülmesi, kompresör karter basıncı sistemin çalışma şartlarına göre değişeceğinden yeterli olacaktır. 4. (..) Yağ basınç anahtarının bir ısı rölesi konmuştur. Röle yağ basınç farkı istenen seviyeye ulaşmazsa kompresörü daha uzun süre çalıştırarak yağlama yetersizliğinden kompresörün zarar görmesini engeller. 5. (..) Yağ basınç anahtarları otomatik kontrollüdür. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 61

68 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Yağ basınç presostatının ayar ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, yağ basınç presostatının ayar ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Yağ basınç prosestatının tanımını, yapısını ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Yağ basınç prosestatının ayar ve montajını yapabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 62

69 ÖĞRENME FAALİYETİ-7 ÖĞRENME FAALİYETİ 7 AMAÇ Solenoid valflerin tanımı, yapısı, çalışması, çeşitleri, kullanıldıkları yerler ile bakım ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Solenoid valflerin çeşitlerini araştırınız. Solenoid valfin kullanıldığı yerleri, çalışma prensibini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre solenoid valf seçimini inceleyp araştırınız. 7. SOLENOID VALFLER 7.1. Solenoid Valflerin Tanımı, Yapısı Ve Çalışması Soğutma sistemlerinde akışkan geçmesini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veya akışkanın yönünü değiştiren solenoid valfler yaygın olarak kullanılmaktadır. Direkt etkili solenoid valfler küçük kapasiteli sistemlerde akışkan geçişini sadece manyetik bobin etkisiyle açıp kapayan akış kontrol elemanıdır. Pilot kontrollü solenoid valflerde ise büyük kapasiteli sistemlerde kullanılmaktadır. Bu tip valflerden manyetik bobin etkisine ilaveten akışkan basıncı etkisinde de yararlanılmaktadır. Valf içerisinde piston iki kuvvetin etkisiyle hareket ederek akış geçişini durdurup açabilir veya ısı pompalarında olduğu gibi akışkanın yönünü değiştirebilir Solenoid Valflerin Çeşitleri Ve Kullanım Alanları Soğutma sistemlerinde akışkan geçmesini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veya akışkanın yönünü değiştiren solenoid valfler yaygın olarak kullanılmaktadır. Tipleri: Direkt etkili solenoid valf Pilot kontrollu solenoid valf İki, üç ve 4 yollu selonoid valfler vardır. Dört yollu selenoid valfler ısı pompası uygulamalarında kullanılmaktadır. Diğer selonoid valfler kompresörün yüksüz kalkmasında ve defrost işlemlerinde akış kontrol elemanı olarak kullanılmaktadır. 63

70 Direkt etkili solenoid valfler küçük kapasiteli sistemlerde akışkan geçişini sadece manyetik bobin etkisiyle açıp kapayan akış kontrol elemanıdır. Pilot kontrollü solenoid valflerde ise büyük kapasiteli sistemlerde kullanılmaktadır. Bu tip valflerden manyetik bobin etkisine ilaveten akışkan basıncı etkisinde de yararlanılmaktadır. Valf içerisinde piston iki kuvvetin etkisiyle hareket ederek akış geçişini durdurup açabilir veya ısı pompalarında olduğu gibi akışkanın yönünü değiştirebilir. Resim 7.1: Solenoid valf a) Direkt etkili solenoid valf b) Pilot kontrollü solenoid valf Şekil 7.1: Solenoid valfin iç yapısı Isı pompalarında veya evaporatördeki karlanmayı gidermek için ters devre işlemlerinde başarıyla kullanılmaktadır. Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yol verme işlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir. 64

71 a) Yüksüz yol verme uygulaması b) Sıcak gaz ile defrost uygulaması Şekil 7.2: Üç yollu solenoid valf uygulaması Isı pompalarında veya evaporatördeki karlanmayı gidermek için ters devre işlemlerinde başarıyla kullanılmaktadır. a) Isıtma devresi b) Soğutma devresi Şekil 7.3: Solenoid valfin ısıtma-soğutma devresi üzerindeki çalışması Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yol verme işlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir. 65

72 a) Yüksüz yol verme uygulaması b) Sıcak gaz ile defrost uygulaması Şekil 7.4: Üç yollu solenoid valf uygulaması 7.3. Solenoid Valflerin Test Ve Montajını Yapmak Bir gazın ya da sıvının akışını kontrol etmek üzere tasarlanmış bir tür elektrovalftir. Çoğunlukla, soğutucu sıvı hatlarında, evaporatöre giden sıvı hâldeki soğutucunun akışını kontrol etmek için kullanılır. Bazen de çok evaporatörlü farklı sıcaklıklı sistemlerde, evaporatörleri birbirinden bağımsız çalıştırmak üzere emme hattında kullanılır. Diğer bir uygulama şekli de kompresörlerin yüksüz kalkışı içindir. İlk kalkışta emme hattı ile basma hattı by-pass yaptırılır. Solenoid valflerin önemli diğer bir kullanım yeri de, çok daha büyük valflerin kumandasıdır. Solenoid valfin çalışma prensibi basittir. Hareketli bir piston taşıyan bir borunun etrafına elektromanyetizma oluşturacak bir bobin yerleştirilmiştir. Bobinden akım geçirildiğinde, manyetik bir alan oluşur, bu da pistonu yukarı borunun içine çeker. Piston yükselince valf açar ve akışa izin verir. Akım verildiğinde (solenoid bobin enerjilendiğinde) açan veya kapatan ve alternatif ve doğru akımda çalışan tipleri mevcuttur. Normalde kapalı tipte imal edilirler. Havşa veya lehim bağlantılı solenoid valfler, freon türevi soğutucu gazlı sistemlerde, sıvı, emme ve sıcak gaz hatlarında güvenle kullanılmaktadır. 66

73 Bir solenoid valfi daima doğru konumda monte etmek gerekir (Normal olarak piston ve bobin dikey konumda olmalıdır). Akış yönünün doğruluğu kontrol edilmelidir. Etiketteki nominal voltaj değerinin, uygulama için uygunluğunu kontrol etmek gereklidir. Ayrıca solenoid valfin soğutucu akışkan tipi ve basıncı için uygunluğunu kontrol etmek gereklidir. Solenoid valfin sağlamlığını tesbit için, valfin bobinine uygun gerilim verilerek bobin enerjilendirilir. Valfin yolu açıp kapama yapıp yapmadığı kontrol edilerek valf test edilmiş olur. 67

74 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak solenoid valfin montajını yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Sistemin fişini prizden çıkartınız. Solenoid valfi sisteme bağlayınız. Solenoid valfin elektrik bağlantısını yapınız. Sistemi vakumlayınız. Sisteme yeterli soğutucu akışkan şarjını yapınız. Sistemi çalıştırınız. Solenoid valfi test ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz. Solenoid valfi takınız. Sistemi test ediniz. 68

75 ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME ÖLÇME DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular Doğru veya Yanlış olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Solenoid valfi hangi konumda monte edildiğinin önemi yoktur. İki taraftanda akış yönü olabilir. 2. (..) Soğutma sistemlerinde akışkan geçmesini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veya akışkanın yönünü değiştiren solenoid valfler yaygın olarak kullanılmaktadır. 3. (..) Solenoid valfin sağlamlığını tesbit için, valfin bobinine uygun gerilim verilerek bobin enerjilendirilir. Valfin yolu açıp kapama yapıp yamadığı kontrol edilerek valf test edilmiş olur. 4. (..) Isı pompalarında veya evaporatördeki karlanmayı gidermek için ters devre işlemlerinde başarıyla kullanılmaktadır. 5. (..) Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yol verme işlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 69

76 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Solenoid valfların sağlamlık testini ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, Solenoid valfların sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğünüzü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Solenoid valflerin tanımını, yapısını ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Solenoid valflerin çeşitlerini ve kullanım alanlarını öğrenebildiniz mi? Solenoid valflerin montaj ve testini yapabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz Evet ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. Hayır larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı Evet ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 70

77 ÖĞRENME FAALİYETİ-8 ÖĞRENME FAALİYETİ 8 AMAÇ Defrost saatinin görevi, çalışması bakım ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Defrost saatinin görevini, çalışma prensibini ve kullanıldığı yerleri araştırınız. Defrost saatinin ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinde kullanılan Defrost saatinin seçimlerini inceleyiniz. 8. DEFROST SAATİ 8.1. Defrost Saati Görevi Ve Çalışması Defrost saati daha öncede değinildiği gibi belirli zaman aralıklarında evaporatör üzerinde biriken buzların erimesi için ısıtıcıları devreye sokar. Buzdolabının evaporatörü üzerindeki buzun eritildiği bu periyot defrost periyodu olarak adlandırılır. Defrost saatinin önemli bir fonksiyonu da evaporatör üzerindeki buzlar eridikten sonra ısıtıcıların devreden çıkmasından sonra buzdolabı içerisinde hava sirkülasyonu başlatmadan önce kompresörü belirli bir süre çalıştırarak evaporatör bölgesini soğutarak kontrolü sağlamasıdır. Bu kontrol fan gecikmesi olarak adlandırılır. Defrost saati elektriki bağlantısı söküldüğü şekilde monte edilmelidir. Desrost saati, kompresörün bulunduğu bölümdedir. Defrost saati elektrik bağlantılarına ulaşabilmemiz ancak defrost saati muhafaza kutusunu açtıktan sonra mümkün olacaktır. Muhafaza kutusunu açtıktan sonra defrost saati karşımıza çıkar. Defrost saatinin tamiri söz konusu olamayacağı için yenisinin takılması gereklidir. Defrost saati elektrik bağlantısı, sökülüp takılacağı yeri bellidir. Yeni defrost saati sistem içindeki yerine soketleri birleştirmek suretiyle elektriksel bağlantısı gerçekleştirilmiş olur. 71

78 8.2. Defrost Saati Kontrol Ve Montajı Resim 8.1: Defrost saatinin monte edilmesi Defrost rezistansının sistem içindeki görevi, Defrost ısıtıcısı da denilen rezistans, defrost zamanında devreye girerek evaporatör üzerinde biriken buzların erimesini sağlamaktır. Defrost rezistansının monte edilmesi; Defrost rezistansı Evaporatörün altındaki kanala yerleştirilmiştir. Defrost rezistansına ulaşmak veya değiştirmek için Evaporatörün etrafındaki alüminyum sacların sökülmesi gereklidir. Bu saclar sökülmeden defrost rezistansına ulaşılamaz. Defrost rezistansı tamir edilmez yenisi ile değiştirilmelidir. Yeni defrost rezistansı söküldüğü şekilde yerine monte edilmelidir. Gücü ve ölçüsü sökülenle aynı olması gereklidir. Yeni defrost rezistansı, evaporatör üzerindeki konumuna iyice yerleştirerek monte edilir. Daha sonra rezistans elektrik bağlantı uçları soket yerlerine bağlanır. 72

79 Resim 8.2: Yeni defrost rezistansının yerine monte edilmesi Resim 8.3: Defrost rezistansı elektrik bağlantıları Rezistansın Yerinden Demontaj Yapılması Evaporatörün kapağı çıkartıldıktan sonra evaporatörü gövdeye bağlayan iki adet yıldız başlı vida sökülür. Buzdolabı rezistansını sökmek için önce buzdolabı kapağının üzerinde bulunan muhafazanın dikkatli bir şekilde çıkartılması gereklidir. Daha sonra dışı nikelajlı bir kâğıtla kaplı görünümündeki rezistans soketlerinden çıkartılarak değiştirilir Rezistansın Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Rezistansın Monte Edilmesi Yeni rezistans yerine takılmadan önce sağlam olup olmadığı ohmmetre ile kontrol edilmeli ve bu şekilde monte edilmelidir. Ohmmetre nin iki ucu rezistans uçlarına temas ettirilerek bir değer okunabiliyorsa rezistans sağlamdır. 73

80 Resim 8.4: Rezistansın yerinden demontaj yapılması Yeni rezistans söküldüğü gibi yine aynı şekilde yerine monte edilmelidir. Yeni rezistans yerine takılırken dikkat edilmesi gereken husus fazla esnememesine ve kopmamasına özen gösterilmelidir. Rezistansların takılması esnasında uçlarının yanlış takılma durumu yoktur. Her iki uçta çalışma işlevi gördüğü için ters düz takılabilir. Defrost rezistansının monte edilmesi, Defrost rezistansı Evaporatörün altındaki kanala yerleştirilmiştir. Defrost rezistansına ulaşmak veya değiştirmek için Evaporatörün etrafındaki alüminyum sacların sökülmesi gereklidir. Bu saclar sökülmeden defrost rezistansına ulaşılamaz. Defrost rezistansı tamir edilmez yenisi ile değiştirilmelidir. Yeni defrost rezistansı söküldüğü şekilde yerine monte edilmelidir. Gücü ve ölçüsü sökülenle aynı olması gereklidir. Defrost rezistansının sistem içindeki yeri belli olup sökülenin yerine yenisi aynı şekilde monte edilir. 74

81 Defrost Saatinin Yerinden Demontajı Buzdolabı içindeki multiflov kapağı ve straforunu çıkardıktan defrost saatinin elektrik bağlantılarını soket uçlarından çıkarmalıyız. Daha sonra defrost saatini montaj plastiğine bağlayan iki adet yıldız başlı vidayı sökmeliyiz. Vidaları söktükten sonra defrost saatini aşağı doğru hafifçe çekerek çıkartırız. Resim 8.5: Defrost saatinin demonte edilmesi Defrost Saatinin Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Defrost Saatinin Montajı Defrost saati de elektriksel bir bağlantı elemanıdır. Defrost saatinin sağlam olup olmadığı da yine avometre ile kontrol edilmek suretiyle anlaşılabilir. Avometre nin kablo uçlarını Defrost saati uçlarına dokundurduğumuzda bir değer okuyabiliyorsak defrost saati sağlam demektir. Defrost saati elektriki bağlantısı söküldüğü şekilde monte edilmelidir. Defrost saati, no- frost buzdolabı gövdesinde veya kompresörün bulunduğu bölümdedir. Defrost saati elektrik bağlantılarına ulaşabilmemiz ancak defrost saati muhafaza kutusunu açtıktan sonra mümkün olacaktır. Muhafaza kutusunu açtıktan sonra defrost saati karşımıza çıkar. Defrost saatinin tamiri söz konusu olamayacağı için yenisinin takılması gereklidir. Defrost saati elektrik bağlantısı, sökülüp takılacağı yeri bellidir. Yeni defrost saati sistem içindeki yerine soketleri birleştirmek suretiyle elektriksel bağlantısı gerçekleştirilmiş olur. 75

82 Resim 8.6: Yeni defrost saatinin yerine monte edilmesi Ev tipi ve ticari soğutucular ile soğuk odaların evaporatörleri 0 C altında buharlaşma sıcaklığında çalışırlar. Bunun sonucu olarak evaparatör yüzeyinde kar oluşur ve belli zaman aralıklarında oluşan kar eritilmezse birikim artarak soğutma işimin aksamasına nede olur. Biriken karın eritilmesi oda sıcaklığı 0 C üzerinde ise doğrudan oda havası ile sağlanabilir. Elle kumandalı defrost kumandalarında evaparotörün karlanma durumu gözle izlenip kar eritme işlemine gerek duyuldukça kumanda devresini harekete geçiren anahtar elle harekete geçirilerek defrost işlemi başlatılır. Defrostun sona erdirilmesi yine gözle takip edilerek sağlanır. Elle kontrollü uygulamalarda çoğunlukla elektrik dirençli ısıtıcılar kullanılır. Yarı otomatik defrost kumandaları daha çok ev tipi soğutucularda kullanılmakta ve ekonomik bir çözüm sağlamaktadır. Bu sistemde prensip defrost işleminin başlatılması ve sona erdirilmesi otomatik olarak yapılmaktadır. Sogutma termostatının çift duyarlı yapılmasıyla sağlanır. Duyargalardan birisi normal sıcaklık kumandasını sağlamakta diğeri ise defrost kontrolünün tekrar devreden çıkarılmasını gerçekleştirmektedir. Defrost düğmesine basıldığında kompresör defrostta göre kumandalandırılır ve defrost işlemini sağlayacak eleman(sıcak gaz selonoidi, elektrikli ısıtıcı) harekete geçirilir. Defrost işlemi tamamlandığında ise ikinci duyarga yükselen sıcaklık etkisiyle kompresörü normal çalışma konumunda çalıştırır. Aynı zamanda bir zaman rölesi ile defrost işlemi yapılabilir. Tam otomatik defrost kumandaları defrost işlemini kendisi yaparlar. Bu yöntemde zaman saatleri kullanılır. Zaman sayacı sistemin ihtiyacına göre belli zaman aralıklarında defrost işlemini başlatır ve belli bir süre devam ettirip tekrar normal soğutma çevrimine döndürür. 76

83 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak defrost saatini değiştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Defrost saatinin bağlantı vidalarını sökünüz. Defrost saatinin elektrik bağlantı soketlerini çıkartınız. Defrost saatini dışarı alınız. Defrost saatinin elektrik bağlantısını yapınız. Defrost satini yerine yerleştiriniz. Defrost saatinin bağlantı vidalarını sıkınız. Sistemin fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz. Eski defrost saatini sökünüz. Defrost saatini takınız. Defrost saatini test ediniz. 77

84 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular Doğru veya Yanlış olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Defrost rezistansının sistem içindeki görevi, Defrost ısıtıcısı da denilen rezistans defrost zamanında devreye girerek kondenser üzerinde biriken buzların erimesini sağlamaktır. 2. (..) Defrost saatinin sistem içindeki görevi, defrost saati belirli zaman aralıklarında evaporatör üzerinde biriken buzların erimesi için ısıtıcıları devreye sokmaktır. 2. (..) Defrost rezistansı kondenser yüzeyine monte edilmiştir. 3. (..) Yeni rezistans yerine takılmadan önce sağlam olup olmadığı ohmmetre ile kontrol edilmeli ve bu şekilde monte edilmelidir. Ohmmetre nin iki ucu rezistans uçlarına temas ettirilerek bir değer okunabiliyorsa rezistans sağlamdır. 4. (..) Defrost saatinin önemli bir fonksiyonu da evaporatör üzerindeki buzlar eridikten sonra ısıtıcıların devreden çıkmasından sonra buzdolabı içerisinde hava sirkülasyonu başlatmadan önce kompresörü belirli bir süre çalıştırarak evaporatör bölgesini soğutarak kontrolü sağlamasıdır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 78

85 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Defrost saati sağlamlık kontrolünü ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, defrost saati sağlamlık kontrolünü ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Defrost saatinin görevini ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Defrost saati kontrolünü ve montajını yapabildiniz mi? Rezistansı yerinden demontajını, rezistansın sağlamlığının ölçülmesini, yeni rezistansın monte edilmesini yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 79

86 ÖĞRENME FAALİYETİ-9 ÖĞRENME FAALİYETİ 9 AMAÇ Termostopun tanımı, görevi, bakım ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Termostop çeşitlerini araştırınız. Termostop çeşitlerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinde kullanılan termostop çeşitlerini inceleyip araştırınız. 9. TERMOSTOP 9.1. Termostop Tanımı Ve Görevi Termostop farklı sıcaklık değerleri için açma-kapama yapmak üzere tasarlanmış devre elemanıdır. Özellikle defrost periyodunun sonlandırılmasında kullanılır. Evaporatör üzerine yerleştirilmiştir. Defrost periyodunda devreye girer ve evaporatör üzerindeki defrost rezistanslarına akım verir. Evaporatör sıcaklığı +12 C ye yükseldiğinde rezistansları (defrost rezistansı ve evaporatör altı rezistansı) devreden çıkararak defrost periyodunu sona erdirir. Evaporatör sıcaklığı -5 C ye düştüğünde kontağını kapatarak bir sonraki defrost konumu için hazır hale gelir. 80

87 Resim 9.1: Termostop çeşitleri 9.2. Termostopun Kontrol Ve Montajı Resim 9.2: Termostopun evaporatör üzerindeki yeri 81

88 Resim 9.3: Termostopun gövdeye montajı Termostopun ölçü aleti ile ölçülerek sağlamlığı kontrol edilir. Sağlam değil ise yenisi ile değiştirilir. Termostopun montajında termostopun hissedici ucu evaporatörün üzerinde bulunan yuvasına oturtulur. Elektrik bağlantı soketleri takılarak elektrik bağlantısı yapılır ve evaporatörün ön kısmında bulunan plastik kapak yerine oturtularak montajı tamamlanır. Resim 9.4: Termostopun gövde üzerindeki yeri 82

89 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak termostopun montajını ve testini yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Malzemeler Termostop Ölçü aleti Tornavida Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Termostopun önündeki kapağı çıkartınız. Eski termostopu sökünüz. Yeni termostopu evaporatör üzerindeki yuvasına takınız. Termostopun elektrik bağlantı soketlerini bağlayınız. Termostopun ön kısmındaki kapağı kapatınız. Sistemin fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Termostopun çalışmasını kontrol ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz. Eski termostopu sökünüz. Termostopu bağlayınız. Termostopu test ediniz. 83

90 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular Doğru veya Yanlış olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Termostop farklı sıcaklık değerleri için açma-kapama yapmak üzere tasarlanmış devre elemanıdır. 2. (..) Termostopun sağlamlık kontrolü yapılamaz, çalışmayan termostoplar ölçüm yapılmadan yenisiyle değiştirilir. 3. (..) Termostop özellikle defrost periyodunun sonlandırılmasında kullanılır. 4. (..) Termostopun montajında termostopun hissedici ucu kondenserin üzerinde bulunan yuvasına oturtulur. 5. (..) Termostop, evaporatör sıcaklığı -5 C ye düştüğünde kontağını kapatarak bir sonraki defrost konumu için hazır hale gelir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 84

91 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Termostop sağlamlık kontrolünü ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, termostop sağlamlık kontrolünü ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Termostop tanımını ve görevini öğrendiniz mi? Termostopun kontrol ve montajını yapabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. DEĞERLENDİRME 85

92 ÖĞRENME FAALİYETİ-10 ÖĞRENME FAALİYETİ 10 AMAÇ Aydınlatma elemanlarının görevini, bakım ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Aydınlatma elemanlarının çeşitlerini araştırınız. Aydınlatma elemanlarının boyutlarını ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre aydınlatma elemanlarının seçimini inceleyiniz. 10. AYDINLATMA ELEMANLARI Soğutma Sistemlerinde kullanılan Aydınlatma Elemanları Soğutucu kapı açıldığında devreye giren, dolap içersini aydınlatmakta kullanılan lamba vardır. Lamba soğutucunun iç kısmındaki aksamlara zarar verilmemesi için max.15w seçilmelidir. Resim 10.1: Lamba ve duyun konumu Aydınlatma elemanlarının test ve montajı Lamba ve Duyu Yerinden Demontaj Yapılması Lamba elle çevrilmek suretiyle sökülür. Ancak duyu sökebilmemiz için komple kapı butonu ve lambanın bağlı olduğu bloğu sökmemiz gereklidir. Kasa komple yerinden çıkartıldıktan sonra duya ulaşılır ve duyun soketleri elle çekilmek suretiyle çıkartılır. 86

93 Resim 10.2: Lamba ve duy bölmesinin sökülmesi Yeni duy ve lamba söküldüğü şekilde yerlerine monte edilmelidirler. Duy ve lambanın değiştirilmesi esnasında takılan yerin kuru olması su damlacıklarının bulunmaması gereklidir Lamba elle çevrilmek suretiyle sökülür. Ancak duyu sökebilmemiz için komple lambanın bağlı olduğu bloğu sökmemiz gereklidir. Kapak komple yerinden çıkartıldıktan sonra duya ulaşılır ve duyun soketleri elle çekilmek suretiyle çıkartılır Derin Dondurucunun Lambasının Değiştirilmesi Tornavida kullanarak lamba kapağını çıkartınız. Daha sonra lambayı elle çevirmek suretiyle çıkartınız. Şekil 10.1: Lambanın yerinden sökülmesi 87

94 Soğutucu Bölümün Lambasının Değiştirilmesi Sabit somunu tornavida yardımı ile çıkartınız. Lamba platformunun iki arka deliğine tornavidayı sokarak ve bastırarak ayırın. Lambayı elle çevirerek çıkarın Lamba ve Duyun Sağlamlığının Ölçülmesi, Yeni Lamba ve Duyun Monte Edilmesi Lamba ve duyun sağlam olup olmadığı konusunda ilk kontrol gözle yapılır. Daha sonra seyyar bir kablo çekilmek suretiyle lamba ve duy kontrol edilebilir. Lamba duya takıldığı zaman lamba yanıyorsa hem lamba hem duy sağlam demektir Derin dondurucu lambasının monte edilmesi Çıkarmış olduğunuz lambanın yerine yenisini takınız. Daha önce sökmüş olduğunuz lamba kapağını aynı şekilde yerine takınız. Lamba kapağının önce ön kısmını daha sonra da arka kısmını yerleştiriniz Soğutucu bölümün lambasının monte edilmesi Yeni lambayı yerine takınız. Lamba platformunun iki arka deliğine tornavidayı sokarak ve bastırarak ayırın Önce lamba kapağının arka kısmını yerleştirin ve bunu vida ile sabitleyin. Daha sonra lamba kapağının ön kısmını söktüğünüz gibi takınız Lamba arızaları aşağıdaki gibi sıralanabilir ARIZA NEDENLERİ Dolabın kapısı açıldığında sigorta atıyor Aydınlatma lambası yanmıyor GİDERİLMESİ Dolap fişi prizden çekilir. Duy uçlarından biri çıkartılır. Fiş prize Lamba duyunda kısa takılır ve dolap kapısı açılır. Sigorta devre olabilir. atmaz ise arıza duydan Duya gelen kaynaklanmaktadır. Duy değiştirilir. kablolarda kısa Yukarıdaki işlem yapıldığında sigorta atıyorsa arıza duya gelen kablolardan devre olabilir. meydana gelmektedir. Arızalı kablolar değiştirilir. Lamba arızalı Lamba kontrol edilir. Arızalı ise olabilir değiştirilir. Buton arızalı Buton kontrol edilir. Arızalı ise yenisi olabilir. ile değiştirilir. Kablolarda Kablo bağlantıları kontrol edilir. kopukluk veya Çıkan uçlar yerine takılır. Kablolar bağlantı yerlerinden arızalı ise değiştirilir. çıkmış olabilir Lamba duyu kontrol edilir, arızalı ise Lamba duyu arızalı yenisi ile değiştirilir. olabilir 88

95 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak aydınlatma lambasını değiştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Malzemeler Tornavida Lamba kontrol kalemi Eski lambayı sökünüz. Yeni lambayı takınız. Lambayı test ediniz. Lamba ve duy kutusunu gövdeden çıkartınız. Lambayı duydan çıkartınız. Yeni lambayı duya takınız. Lamba ve duy kutusunu gövdeye bağlayınız. Soğutucunun fişini prize takınız. Soğutucunun kapısını açarak lambayı test ediniz. 89

96 ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME ÖLÇME DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Soğutucu kapı açıldığında devreye giren, dolap içersini aydınlatmakta kullanılan lamba vardır. Lamba soğutucunun iç kısmındaki aksamlara zarar verilmemesi için max.15w seçilmelidir. 2. (..) Lamba duya takıldığı zaman lamba yanmıyorsa hem lamba hem duy sağlam demektir. 3. (..) Lamba elle çevrilmek suretiyle sökülür. Ancak duyu sökebilmemiz için komple kapı butonu ve lambanın bağlı olduğu bloğu sökmemiz gereklidir. Kasa komple yerinden çıkartıldıktan sonra duya ulaşılır ve duyun soketleri elle çekilmek suretiyle çıkartılır. 4. (..) Dolap fişi prizden çekilir.duy uçlarından biri çıkartılır. Fiş prize takılır ve dolap kapısı açılır. Sigorta atmaz ise arıza duydan kaynaklanmaktadır. Duy değiştirilir. 5. (..) Duy ve lambanın değiştirilmesi esnasında takılan yerin kuru olması su damlacıklarının bulunmaması gereklidir DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 90

97 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Aydınlatma elemanlarının sağlamlık testini ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, aydınlatma elemanlarının sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Soğutma Sistemlerinde kullanılan aydınlatma elemanlarını öğrenebildiniz mi? Aydınlatma elemanlarının test ve montajını yapabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 91

98 ÖĞRENME FAALİYETİ-11 ÖĞRENME FAALİYETİ 11 AMAÇ Kapı ve fan butonunun görevi, çeşitleri ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Kapı ve fan butonu çeşitlerini araştırınız. Kapı ve fan butonu boyutlarını ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerinin tip ve büyüklüğüne göre kapı ve fan butonu seçimini inceleyiniz. 11. BUTONLAR Kapı ve fan butonunun görevi Şekil 11.1: Kapı butonu çeşitleri Buzdolaplarında dolabın içini görmemizi sağlayan bir aydınlatma lambası bulunmaktadır. Bu lambanın sadece dolabın kapağı açıldığı zaman yanması, her zaman yanmasına oranla enerji tasarrufu sağlayacaktır. Bu nedenle kapı hareketine göre çalışan bir düzenek geliştirilmiştir. Resim 11.1: Kapı butonu 92

99 Kapı butonu, bir tür lamba devresi anahtarı gibi çalışan buzdolabı elektrik devresi elemanıdır. Evimizde bir lambayı yakmak istediğimizde anahtara elimizle basmamız devreyi kapalı pozisyona getirmemiz gerekir. Kapı butonunda ise yaylı bir kontak bulunmaktadır. Yaya bir baskı uygulandığında (itildiğinde) kontaklar arası temas yani elektrik akımı kesilir, baskı kaldırıldığında ise kontaklar temas ederek buzdolabının içini aydınlatmada kullanılan lambaya elektrik akımı gider ve lamba yanar. Kapı butonu, devrenin açılıp kapanması için gereken baskı gücünü buzdolabı kapısından alır. Buzdolabı kapısı kapatıldığında kapı kenarı pimi içeri iterek elektrik devresini keser, kapı açıldığında ise buton yay üzerindeki baskı kalkmış olacağından kontaklar temas ederek lambaya elektrik gider Kapı Butonunun Test ve Montajı Kapı butonu tek başına buluna bildiği gibi, termostat kutusunun bulunduğu gövdeye de bağlı olabilir. Kapı butonları buzdolabı gövdesine vidalı veya da geçmeli olarak monte edilirler. Vidalı olanlar tornavida ile geçmeli olanlar ise elle çekilmek suretiyle sökülürler. Resim 11.2: Kapı butonunun sökülmesi ve montajı 93

100 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak kapı butonunu değiştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Malzemeler Tornavida Buton Eski butonu sökünüz. Yeni butonu takınız. Kapı butonunu test ediniz. 94 Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Soğutucunun kapağını açınız. Kapı butonunun tırnaklarını çıkartınız. Kapı butonunun elektrik bağlantı soketlerini sökünüz. Kapı butonunu çıkartınız. Kapı butonunun elektrik bağlantı soketlerini takınız. Kapı butonunu gövdeye sabitleyiniz. Soğutucunun fişini prize takınız. Soğutucunun kapısını açarak kapı butonunu test ediniz.

101 ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME ÖLÇME DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Kapı lamba butonu kapağı açıldığı zaman lambanın yanmasını, kapı kapandığı zaman lambanın sönmesini sağlayan bir düzenektir. 2. (..) Buzdolaplarında dolabın içini görmemizi sağlayan bir aydınlatma lambası bulunmaktadır. Bu lambanın sadece dolabın kapağı açıldığı zaman yanması, enerjinin fazla harcanmasına neden olur. 3. (..) Kapı butonları buzdolabı gövdesine vidalı veya da geçmeli olarak monte edilirler. Vidalı olanlar tornavida ile geçmeli olanlar ise elle çekilmek suretiyle sökülürler. 4. (..)Kapı butonunda ise yaylı bir kontak bulunmaktadır. Yaya bir baskı uygulandığında (itildiğinde) kontaklar arası temas yani elektrik akımı kesilir, baskı kaldırıldığında ise kontaklar temas ederek buzdolabının içini aydınlatmada kullanılan lambaya elektrik akımı gider ve lamba yanar. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 95

102 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Kapı ve fan butonlarının sağlamlık testini ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, kapı ve fan butonlarının sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Kapı ve fan butonunun görevini öğrenebildiniz mi? Kapı Butonunun Test ve Montajını yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. DEĞERLENDİRME 96

103 ÖĞRENME FAALİYETİ-12 ÖĞRENME FAALİYETİ 12 AMAÇ Damper termostatın tanımı, çalışması, kullanıldığı yerler, bakımı ve montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Damper termostat çeşitlerini araştırınız. Damper termostat ölçülerini ve fiyatlarını araştırınız, not alınız. Çevrenizdeki soğutma devrelerininde kullanılan damper inceleyiniz. termostatları 12. DAMPER TERMOSTATLAR Damper termostatın tanımı ve çalışması Resim 12.1: Damper termostatın iç kısmı Damper termostat soğutma kanalına yerleştirilmiş olup yalnız bulunduğu bölümün sıcaklık derecesini ayarlanmış değerde tutar. Herhangi bir elektriki bağlantısı yoktur. İçine doldurulmuş gazın basıncıyla mekanik olarak çalışır. 97

104 Resim 12.2: Damper termostat görünüşleri 98

105 Resim 12.3: Damper termostat Damper termostatın kullanıldığı yerler Damper termostatlar genellikle no-frost soğutuculada kullanılmaktadır Damper termostat test ve montajı Damper termostat düğmesinin minimum (sıcak) veya maksimum (soğuk) ayarlanmasına göre soğutucu bölüme gelen havanın miktarını ayarlayan kapakçığa sahip, tamamen mekanik bir sistemdir. Eğer maksimuma ayarlanmış ise menfez kapakçığı en büyük aralıkta açılır ve dondurucu kısımdan soğutucu kısıma daha fazla soğuk hava gelmesini sağlayarak soğutucu kısmın daha fazla soğumasını sağlar. Bu termostatın hissedici ucu multi-flow kutusunun içersindedir. Damper termostatın demontaj ve montajı esnasında strafor ve süngerlerin eski şekilde sabitlenmesine yani izolasyonuna çok dikkat edilmelidir. 99

106 Resim 12.4: Damper termostatın montajı Resim 12.5: Damper termostatın soğutucu üzerindeki yeri 100

107 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak damper termostatını değiştirerek, test ediniz. İşlem Basamakları Öneriler Malzemeler Tornavida Damper termostop Yeni damper termostatı takınız. Eski damper termostatı sökünüz. Damper termostatı test ediniz. Soğutucunun kapısını açınız. Damper termostatın bağlantı vidalarını çıkartınız. Damper termostatı sökünüz. Damper termostatı yuvasına yerleştiriniz. Damper termostatın gövdeye bağlantı vidalarını sıkınız. Sistemin fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Damper termostatın çalışmasını kontrol ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz. 101

108 ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME ÖLÇME DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen sorular DOĞRU veya YANLIŞ olarak işaretlenecektir. Sorunun cevabı doğru ise parantez içerisine (D) işareti, yanlış ise parantez içerisine (Y) işareti koyunuz. 1. (..) Damper termostat soğutma kanalına yerleştirilmiş olup yalnız bulunduğu bölümün sıcaklık derecesini ayarlanmış değerde tutar.herhangi bir elektriki bağlantısı yoktur.içine doldurulmuş gazın basıncıyla mekanik olarak çalışır. 2. (..) Damper termostatlar genellikle şerbetlik tipi soğutucularda kullanılmaktadır. 3. (..) Damper termostat düğmesinin minimum (sıcak) veya maksimum (soğuk) ayarlanmasına göre soğutucu bölüme gelen havanın miktarını ayarlayan kapakçığa sahip, tamamen mekanik bir sistemdir 4. (..) Damper termostatın hissedici ucu multi-flow kutusunun içersindedir. damper termostatın demontaj ve montajı esnasında strafor ve süngerlerin eski şekilde sabitlenmesine yani izolasyonuna çok dikkat edilmelidir DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. ve Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 102

109 UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) FAALİYET ADI: Damper termostatların sağlamlık testini ve montajını yapmak AMAÇ: Uygun ortam sağlandığında, standartlara ve tekniğine uygun olarak, damper termostatların sağlamlık testini ve montajını yapabileceksiniz. Değerlendirme Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır İş önlüğü giydiniz mi? Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Soğutucunun fişini prizden çıkartabildiniz mi? Damper termostatın tanımını ve çalışmasını öğrenebildiniz mi? Damper termostatın kullanıldığı yerleri öğrenebildiniz mi? Damper termostat test ve montajını yapabildiniz mi? Soğutucunun fişini takarak sistemi test edebildiniz mi? DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlarda işaretlediğiniz EVET ler kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 103

110 ÖĞRENME FAALİYETİ-13 ÖĞRENME FAALİYETİ 13 AMAÇ Sensörlerin yapabileceksiniz. tanımı, yapısı ve çeşitlerini öğrenerek test ve montajlarını ARAŞTIRMA Sensörlerin görevlerini ve kullanıldıkları yerleri bulunduğunuz çevreden araştırınız. Sensörlerin çeşitlerini ve fiyatlarını İnternet ortamında yerel ve yabancı internet sitelerini gezerek çeşitleri, özellikleri ve bu alandaki teknolojik birikimi inceleyiniz. Sensörlerin kullandığımız cihazlar üzerindeki önemi ve bize sağladığı faydalar hakkında elde ettiğiniz tüm doküman ve bilgileri dosya haline getiriniz. Böylece soğutma ve iklimlendirme alanında sensörlerin önemi hakkında bilgi sahip olacaksınız. 13. SENSÖRLER Sensörler tanımı ve yapısı Sensörler, kontrol edilen fiziksel değişkendeki değişiklikleri ölçen ve kontrolörün kullanması için orantılı etki veya sinyal üreten aygıtlardır. Bir hissedici eleman, bir değişkeni izler ve ölçer. İklimlendirme değişkenleri sıcaklık nem ve basınçtır. Farklı tip duyargalar, farklı tip sinyaller üretilir Sıcaklık Sensörlerinin Seçilmesi Sıcaklık hisseden elemanlar maddelerin şu özelliklerinden yararlanılarak çalışırlar. Katı, sıvı ve gaz biçimindeki maddelerin genleşmesi Elektrik direncinin değişmesi Elektrik motor gücünün şiddeti Işık ve ısı radyasyonlarının şiddeti Bi-metal Eleman Bir bi metal eleman birbirine sıcak presle bitiştirilmiş iki farklı metal şeritten oluşur. İki metal farklı genleşme katsayısına sahip olduğundan sıcaklık değiştiğinde eleman eğilir ve konumunu değiştirir. Ortamın durumuna ve gerekli harekete bağlı olarak eleman düz şerit, U şekilli veya spiral sarımlı olabilir. 104

111 Bu eleman oda tipi, takmalı tip, cıvalı tip, daldırma tipi termostatlarda yaygındır. Kaba sıcaklık ölçümleri için uygundur. Ölçüm aralığı -20/260 0C' dir ve gecikmeli çalıştıklarından uzaktan kullanıma uygun değildir. Şekil 13.1: Bimetal elemanlı sıcaklık göstergesi Resim 13.1: Bi metal sıcaklık hissedicileri Rot ve Tüp Eleman Bir çubuk (rot) ve boru tipi eleman bir yüksek genleşmeli metal boru ve düşük genleşmeli çubuktan (rot) oluşur. Çubuğun bir ucu borunun arkasına sabitlenmiş, diğer ucu serbest hareket edebilmesi için serbest bırakılmıştır. Boru uzunluğu sıcaklıkla değişir, çubuğun boşta kalan ucu hareket eder. Bu eleman bazı geçmeli ve daldırma termostatlarda kullanılmaktadır. 105

112 Contalı Körük Eleman Bir sızdırmaz körük eleman; buhar, gaz veya sıvı ile doldurulmuş olabilir. Sıcaklık değişmeleri gaz veya sıvının basıncını ve hacmini değiştirir, sonuçta kuvvet veya hareket değişimi olur. Uzun kuyruklu bir hissedici eleman veya kapsül sızdırmaz körüğe veya diyaframa bir kılcal boruyla bağlanır; sistemin tamamı buhar gaz veya sıvı ile doldurulur. Kuyruktaki sıcaklık değişmeleri hacim veya basınç değişmelerine neden olur ve kılcal boru üzerinden körüğe veya diyaframa taşınır. Uzun kuyruklu eleman, sıcaklık ölçüm yeri termostattan uzakta olduğu durumlarda kullanışlıdır. Şekil 13.2: Contalı ve körük eleman tipleri Direnç Elemanlar (RTD) Sıcaklık değişimine göre değişen elektrik direnç telinden yapılmıştır. Bu elemanlarda, sıcaklık artışı ile düzgün bir şekilde artan elektrikli iletken dirençli saf metallerin özelliklerinden yararlanılır, uzak mesafe ölçümlerinde kullanılabilir. Tipik olarak platin, rodyum-demir, nikel, nikel-demir, tungsten veya bakırdan yapılırlar. Örnek olarak platin -18/150 0C arasında %±0,3 sınırları içinde doğrusaldır. Bu cihazlar, basit devre yapısına ve yüksek doğrusallığa, duyarlılığa ve mükemmel kararlılığa sahip olduklarından iklimlendir ve soğutma sistemlerinin otomatik kontrolünde yaygın olarak kullanılırlar. Resim 13.3: Direnç elemanlı termometre propları 106 Resim 13.4: Elektronik termometreler

113 Termistör Sıcaklık değişimi ile elektriksel direnci değişen özel bir çeşit yarı iletkendir. Çubuk plaka veya boncuk biçiminde imal edilirler. Bu amaçla kullanılan metal-oksitlerin dirençleri sıcaklıkla büyük değişik gösterir. Genellikle sıcaklık arttıkça direnci azalan elemanlar (NTC, negatif sıcaklık katsayılı) kullanılır. Fakat özel amaçlarla direnci sıcaklıkla artan (PTC, pozitif sıcaklık katsayılı) elemanlar da mevcuttur. Resim 13.5: Elektronik sıcaklık hissedicileri Direnç değişikliği metalik dirençlerden yaklaşık 10 kat daha büyüktür. Yaklaşık %5/K. Örneğin K lık sıcaklık değişiminde 1000 Ω kadar değişebilir, böylece tam bir ölçüm mümkün olur. Onların sıcaklık-direnç karakteristik eğrileri geniş bir bölge için doğrusal değildir. Özel bir sıcaklık aralığında bu cevabı doğrusal değişime dönüştürmek için çeşitli teknikler kullanılır. Sayısal kontrol ile kullanılan bir teknik, bir bilgisayara karşılaştırma tablosu depolanarak sıcaklık haritalarıyla ölçülen direnç karşılaştırılır. Tablo eğriyi küçük kısımlara böler ve her bölüm onun doğrusal kademesi üzerinde kabul edilir. Termistör elemanı, ayakları ile bir galvanometreli köprü devresine bağlanabilir ve kalibre edilebilir. Bu ölçme yönteminin kolay, hassas ve hızlı olması gibi üstünlükleri vardır. Termistörler, çoğunlukla termo-eleman ile sıcaklık ölçümlerinde referans sıcaklığının ayarlandığı elektronik sıcaklık ayarlama devrelerinde veya hassasiyeti büyük olan ve sınırlı çalışma aralıklarına sahip uygulamalarında kullanılırlar. Örnek olarak Split klima sistemleri verilebilir. Şekil 13.2: Elektronik sıcaklık hissedicileri 107

114 Termal Eleman (Termokupul) Birbirine bağlı uçları arasında sıcaklık değişiminin fonksiyonu olarak değişen voltajın meydana geldiği iki farklı metalin birleşmesidir. Tellerin yapılmış oldukları malzemelere ve birleşme noktasının bulunduğu ortamın sıcaklığına bağlı olarak teller arasında bir elektromotor kuvveti oluşur. Eğer farklı metallerden (örneğin bakır ve konstantan) oluşan iki telin temas yeri ısıtılırsa ve aynı zamanda diğer uçları soğuk tutulursa, o zaman bir elektriksel gerilim (termal gerilimi) meydana gelir. Bu, sıcak ve soğuk temas yerinin (lehim yeri) arasındaki sıcaklık farkıyla hemen hemen doğru orantılı olarak yükselir ve bir mili voltmetrede okunabilirler. Sıcaklık ölçümlerinde termokuplların platin/nikel dirençli ölçüm cihazlarına göre hassasiyetleri daha azdır. Termokupllar, düşük maliyetleri, kullanım kolaylıkları ve orta derece güvenlikleri ile oldukça yaygındırlar. Şekil 13.2: Termal elemanların (termokupl) termostat ve köprü devresi ile bağlanması Resim 13.6: Termal eleman tipleri (termokupllar) Sıvı hissediciler Sıvılı termometreler Sıvılı termometreler, ısıtma, soğutma, havalandırma ve iklimlendirme uygulamalarında kullanılırlar. Bu kullanımların bazıları, soğutucu, ısıtıcı akışkan ve hava sıcaklıklarının belirlenmesidir. Yüksek doğruluk ve düşük maliyetlerinden dolayı cıvalı cam 108

115 termometrelerin sıcaklık ölçümlerinde kullanımı oldukça yaygındır. Fakat gazlardaki ölçümlerde ısıl ışınımdan etkilenirler. Teorik ölçüm Aralıkları -38/550 0C'dir. Resim 13.7: Cep tipi termometreler Işımalı Termometreler (Kızılötesi Termometre, Pirometre) Işınım termometreleri, bir yüzeyden kaynaklanan ışınımı ölçülmeye yarar. Mutlak sıcaklık (K) ile doğru orantılıdır. Toplam ışınım termometresi ( l = 0,2 mm den 20 mm arasındaki dalga boyu aralığındaki ışınları kapsamaktadır), Dalga ışınım termometresi (örneğin l = 8,0 12,0 mm) ve spektral ışınım termometreleri (örneğin l = 0,65 mm) olarak ifade edilir. Yüzeyin, emisyon derecesinin saptanması halinde, yüzey sıcaklığı temas etmeden ölçülebilir. Bu ulaşılması zor olan soğutma-klima serpantinlerindeki sıcaklık ölçümleri için önemli bir avantajdır. Ölçüm alanı 100 C den 5000 C ye kadardır. Yaklaşık 0 C den 50 C ye kadar ölçüm alanlı duyargalar ve soğutma tavanlarında yüzey sıcaklığı dağılımının ölçülmesi için çözünürlüğü 0,1 K olması gerekir. Resim 13.8: Işınım termometresi 109

116 Nem sensörleri Higrometreler ve nem duyargaları ortam havasının veya hareket halindeki havanın bağıl nemini ve çiğ nokta sıcaklığının ölçümünde kullanılırlar. Malzemeler atmosferik neme doğrudan tepki verdiklerinden bağıl nemde doğrudan ölçülmüş olur. Otomatik kontrol sistemlerinde iki temel nem duyarga tipi kullanılır: Mekanik higrometreler ve elektronik higrometreler. Bir mekanik higrometre higroskopik malzeme prensibi üzerine çalışır, genellikle neme duyarlı naylon veya kabarcıklı polimer malzeme kullanılır, su buharına maruz kaldığında nemi tutar ve genleşir. Boyut ve yapı değişimi bir mekanik bağlantı ile denetlenir ve bir pnömatik veya elektronik sinyale dönüştürülür. Diğer higroskopik malzemeler; saç, ahşap, kâğıt veya hayvan zarı gibi organik malzemeler. Örnek olarak higroskopik bir tuz olan lityum klorür, havadaki suyu şiddetli bir şekilde, çözeltinin buhar basıncı ile hava arasında bir denge oluşana kadar emer. Elektronik higrometreler, hissedici elemanda kapasite ve /veya direnci kullanırlar. Direnç elemanı bir higroskopik bir madde ile kaplanmış iletken ızgaradır. Izgaranın iletkenliği tutulan nemle değişir; böylelikle direnç, bağıl neme uygun olarak değişir. İletken eleman bir alternatif akım tahrikli Wheatstone Köprüsü ile bağlanır ve nem değişmelerine hızlıca cevap verir. Kapasite elemanı iletken olmayan bir film zar ile kaplanmıştır. Bu eleman iki tarafından metal elektrotla kaplanmış ve gözenekli bir plastik kapsüle monte edilmiştir. Bağıl neme karşılık duyarganın kapasite değişmeleri, bağıl nemin yükselmesine karşılık doğrusal değildir. Sinyal doğrusal hale getirilerek ve sıcaklık yükseltici devre ile dengelenerek bağıl nem değişimi % arasında çıkış sinyali sağlanır. Şekil 13.3: İnsan saçından yapılmış higrometre 110 Şekil 13.4: Lityum klorürlü nem ölçer

117 Resim 13.9: Elektronik nem ölçer Resim 13.10: Nem kaydedici Resim 13.11: Higrostat Resim 13.12: Termo-higrometre Resim 13.13: Nem duyargaları ve kesiti 111

118 Resim 13.14: Duvar tipi higrostat Resim 13.15: Çeşitli nem duyargaları Çiğ Noktası Duyargaları Çiğ noktası duyargaları, soğuk yüzeylerde ki yoğuşma riskinin (örneğin soğutma tavanları için su gidiş hatları) doğrudan kontrol edebilmek için kullanılır. Bu duyargalar, iletken film veya kapasite nemölçerler gibi imal edilmişlerdir ve doğrudan soğuk yüzey üzerine monte edilirler. Eğer yüzey sıcaklığı, havanın çiğ noktası sıcaklığına yaklaşırsa, sınır değerinin (sınır tabakasında bağıl nem %95) aşılması halinde yoğunlaşma riski ortaya çıkar. Resim 13.16: Çiğ noktası transmitteri Resim 13.17: Çiğ noktası monitörü Basınç Hisseden Elemanlar Basınç hisseden elemanlar, basınç aralığına bağlı olarak üç genel sınıfa ayrılabilirler: Basınç ve vakum değerleri kg/cm2 veya mmhg (mm cıva) cinsinden ölçüldüğünden, eleman genellikle körük, diyafram veya Bordon tüpüdür. Ölçüm elemanının bir tarafı 112

119 atmosfere açık olabilir ki bu durumda eleman, atmosferik seviyenin üstündeki veya altındaki basınçlara cevap verebilir. Hava kanalındaki statik basınç genelde su sütunu cinsinden ölçüldüğünden ölçüm elemanı, yağ içine daldırılmış ters bir çan, geniş bir diyafram veya geniş esnek bir metal körüktür. Orifislerle bağlantılı olarak kullanılırsa fark basınçlarını da ölçebilir. Örnek olarak pitot tüpleri ile hem statik hem de dinamik (hız) basıncını ölçebilirler. Üzerindeki basınca bağlı olarak direnci veya kapasitansı değişen yarı iletkenler hassas kontrol sistemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Basınç Dönüştürücüler (Transmiterler ve Trans düzerler) Bir pnömatik basınç transmitteri bir körüğün, diyaframın veya Bordon tüpü mekanizmasının hareketini mutlak basınca, gösterge basıncına veya fark basıncına dönüştürür. Bazı uygun bağlantılarla düzenlendiğinde bu mekanik hareket bir kontrol cihazı için hava basıncında değişme oluşturur. Bazı durumlarda hissedici ve kontrol işlevi, bir basınç kontrolü olarak tek bir elemanda birleştirilir. Bir elektronik basınç transdüzeri bir potansiyometreyi veya fark transformatörünü çalıştırmak için bir diyaframın veya Bordon tüpünü mekanik olarak hareketlendirmesinde kullanılabilir. Bir diğer tip transdüzer gergin bir diyafram üzerinde gerilimölçer kullanır. Gerilimölçer diyaframa uygulanan kuvvet sonucu oluşan yer değiştirmeyi denetler. Elektronik devreler, standart bir çıkış sinyali üretmek için sıcaklık dengelenmesini ve yükseltilmesini sağlar. Resim 13.18: Silikon basınç duyargaları 113 Resim 13.19: Fark basınç duyargası

120 Resim 13.20: PC'ye bağlanabilen basınç Hissediciler Resim 13.21: Basınç göstergeleri Resim 13.22: Basınç trans düzerleri Resim 13.23: Krojenik basınç trans düzeri Resim 13.24: Mili volt çıkışlı basınç transdüzeri Sıvı Akışını Hisseden Elemanlar Sıvı akışını hisseden elemanlar, çeşitli temel hissetme prensiplerini ve aşağıdaki aygıtları kullanabilirler: Orifis (delik) plakası, Pitot tüpü, venturimetre, akış nozulları, türbin metre, rota metre, pervaneli akış ölçer ve dalga geçirmeyen akış ölçer. Dalga geçirmeyen akış ölçerler bir Doppler etkili ölçer gibi kullanılır ve borunun dışından bağlanarak ölçüm yapabilir. Diğer akış ölçerler akışkan hattına bağlanırlar. 114

121 Bunların her birisinin ölçüm aralığı, hassasiyeti ve karmaşıklığına bağlı olarak değişen ve farklı durumlar için tercih edilme nedenleri vardır. Genelde fark basınç tipli aygıtlar (Orifis plakalar, Pitot tüpleri, venturiler ve akış nozulları) basit olup fiyatları uygundur, ancak ölçme sahası sınırlıdır. Bu elemanların hassasiyetleri uygulama ve kullanım şekline bağlıdır. Resim 13.25: Basınç- akış transmitteri Resim 13.26: Mini hava hızölçer (anemometre) Resim 13.27: Akış hissediciler Resim 13.28: Debi ölçer Resim 13.29: Deplasmanlı debi ölçer 115

122 Resim 13.30: Sıcak telli hava hızölçerleri (anemometre) Resim 13.31: Pervaneli anemometre Resim 13.32: Pervaneli anemometre 116 Resim13.33: Pilot tüpü

123 Resim 13.34: Rota metre tipi debi ölçerler Resim 13.36: Elektromanyetik akış ölçerler Resim 13.38: Hız trans düzeri Resim 13.35: Kadranlı akış ölçer Resim 13.37: Gaz debi ölçer Resim 13.39: Akış transmitteri Seviye Ölçüm Duyargaları Seviye ölçüm duyargaları; mekanik şamandıralı, şamandıralı-mekanik-elektrik direnç dönüşümlü, kapasitif, endüktif, fotoselli veya ultrasonik olabilir. 117

124 Resim 13.40: Seviye transmitteri Resim 13.41: Ultrasonik Seviye kontrol cihazı Resim 13.42: Ultrasonik seviye ölçümü Resim 13.43: Sıvı seviye duyargaları Diğer Hissedici Elemanlar Yangın algılama veya duman yoğunluğu, iç hava kalitesi, rüzgâr yönü ve şiddeti, iletkenlik seviye mahal meşguliyeti spesifik yerçekimi, akım, karbondioksit (CO2), karbon monoksit (CO) değerleri ölçme gibi başka amaçlar için kullanılan hissedici elemanlar, ısıtma, havalandırma veya hava şartlandırma sistemlerinin komple kontrolü için çoğu kez gereklidir. 118

125 Resim 13.44: Kanal Tip CO2 Hissedici Resim 13.45: Oda Tip CO2 Hissedici 119

126 Resim 13.46: Uzaktan kumandalı klimalarda kullanılan sensörler Resim 13.47: Defrost sensörü 120

127 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve önerileri dikkate alarak defrost sensörünü değiştiriniz. İşlem Basamakları Öneriler Malzemeler Defrost sensörü Tornavida Eski sensörü sökünüz. Yeni defrost sensörünü takınız. Defrost sensörünü test ediniz. Soğutucunun fişini prizden çıkartınız. Eski defrost sensörünü evaporatör üzerindeki yuvasından sökünüz. Defrost sensörünün elektrik bağlantı soketlerini çıkartınız. Eski sensörü dışarı alınız. Defrost sensörünün elektrik bağlantısını yapınız. Defrost sensörünü evaporatör üzerindeki yuvasına yerleştiriniz. Soğutucunun fişini prize takınız. Sistemi çalıştırınız. Defrost sensörünü kontrol ediniz. Sistemin çalışmasını kontrol ediniz. 121