T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARKLI ÇİNKO UYGULAMALARININ DEĞİŞİK ANAÇLARA AŞILI ELMA ÇEŞİTLERİNDE ÇİNKO VE DİĞER BESİN ELEMENTİ İÇERİKLERİ İLE VERİM ÜZERİNE ETKİLERİ Zeliha KÜÇÜKYUMUK Danışman: Prof. Dr. İbrahim ERDAL DOKTORA TEZİ TOPRAK BİLİMİ VE BİTKİ BESLEME ANABİLİM DALI ISPARTA 2011

2 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... i ÖZET... iii ABSTRACT... TEŞEKKÜR... iv v ŞEKİLLER DİZİNİ vi ÇİZELGELER DİZİNİ.. viii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Elmada Çinko Uygulamalarının Etkileri Üzerine Yapılmış Çalışmalar Elmada Anaç-Çeşit Etkileşimi Üzerine Yapılmış Çalışmalar Farklı Bitkilerde Çinko Uygulamalarının Etkileri Üzerine Yapılmış Çalışmalar MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Denemenin alanı ve coğrafi konumu Deneme alanının iklim özellikleri Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Deneme alanı anaç ve çeşit özellikleri Denemede kullanılan gübreler Yöntem Denemenin kurulması Yaprak, toprak ve yaprak + topraktan çinko uygulamaları Toprak örneklerinin alınması, analize hazırlanması ve toprak analiz yöntemleri Toprak örneklerinin alınması ve analize hazırlanması Toprak örneklerinin fiziksel ve kimyasal analiz yöntemleri Yaprak örneklerinin alınması, analize hazırlanması ve analizlerde kullanılan kimyasal yöntemler Yaprak örneklerinin alınması ve analize hazırlanması Yaprak örneklerinin kimyasal analiz yöntemleri Yeşil renk yoğunluğunun belirlenmesi (SPAD ölçümü) i

3 Meyve hasadı Kültürel uygulamalar Toprak işleme, sulama ve gübreleme Budama, hastalık, zararlı ve yabancı ot kontrolü Analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler ARAŞTIRMA BULGULARI Farklı Zn Uygulamalarının Yaprakların Besin Elementi İçeriğine Etkisi Farklı Zn Uygulamalarının Çinko İçeriğine Etkisi Farklı Zn uygulamalarının N içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının P içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının K içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının Ca içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının Mg içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının Mn içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının Cu içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının Fe içeriğine etkisi Farklı Zn uygulamalarının verime etkisi Farklı Zn uygulamalarının SPAD değerine etkisi TARTIŞMA VE SONUÇ Uygulamaların Yaprakların Çinko İçeriğine Etkisi Uygulamaların Yaprakların Diğer Bitki Besin Maddesi İçeriklerine Etkisi Uygulamaların Yaprakların SPAD Değerine Etkisi Uygulamaların Verime Etkisi KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ ii

4 ÖZET Doktora Tezi FARKLI ÇİNKO UYGULAMALARININ DEĞİŞİK ANAÇLARA AŞILI ELMA ÇEŞİTLERİNDE ÇİNKO VE DİĞER BESİN ELEMENTİ İÇERİKLERİ İLE VERİM ÜZERİNE ETKİLERİ Zeliha KÜÇÜKYUMUK Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. İbrahim ERDAL Bu çalışma, farklı anaçlar üzerine aşılı elma çeşitlerinin yaprak, toprak ve yaprak + topraktan uygulanan ZnSO 4.7H 2 O ve ZnEDTA nın, çinko beslenmeleri, verim ve mineral madde kapsamı üzerine etkilerini incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada 2 farklı elma anacı (M9 ve MM106) üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac elma çeşitleri kullanılmıştır. Yaprakların Zn, N, P, K, Ca, Mg Fe, Mn, Cu içerikleri, SPAD değerleri ile verim üzerine Zn kaynakları (gübre), uygulama şekilleri, anaç ve çeşidin bireysel etkileri ve interaksiyonlarından farklı önemlilik derecelerinde etkilenmiştir. Elma ağaçlarında ZnSO 4.7H 2 O gübresinin ZnEDTA gübresine göre daha fazla alındığı belirlenmiştir. Yaprak çinko uygulamalarının, toprak uygulamalarına göre istatistiksel olarak daha etkili olduğu görülmüştür. M9 anacında Zn içeriğinin, yaprak uygulamasında MM106 anacına göre daha fazla olduğu bulunmuşken, kontrol ve toprak uygulamalarında MM106 anacından daha az olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, benzer iklim ve toprak koşullarında çinkolu gübreleme ile elmanın verim, kalite ve Zn içeriğini artırmak için anaca ve çeşide göre uygun gübre ve uygulama şeklinin önemli olduğu ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Çinko, çinkolu gübreler, elma, anaç, çeşit, uygulama yöntemleri. 2011, 123 sayfa iii

5 ABSTRACT Ph.D. Thesis EFFECTS OF DIFFERENT ZINC APPLICATIONS ON ZINC AND OTHER MINERAL NUTRIENT CONCENTRATIONS AND YIELD OF APPLE CULTIVARS GRAFTED ON DIFFERENT ROOTSTOCKS Zeliha KÜÇÜKYUMUK Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Soil Science and Plant Nutrition Supervisor: Prof. Dr. İbrahim ERDAL This study aimed to compare foliar, soil and foliar + soil applications of ZnSO 4.7H 2 O and ZnEDTA on zinc nutrition and investigate the effects on yield and mineral nutrient concentrations on apple cultivars grafted different rootstocks. Granny Smith and Jersey Mac cultivars grafted on two different rootstocks (M9 and MM106) were used as a material in this study. Individual effect of fertilizer, application methods, rootstocks and cultivars and their interactions had effect on leaf Zn and other nutrients and leaf SPAD value and yield at different significance levels. It was determined that ZnSO 4.7H 2 O fertilizer were taken more than ZnEDTA fertilizer. Foliar applications were more effective than soil applications as statistically. Zinc sulphate soil applications were more useful than zinc sulphate foliar applications. While zinc concentration of M9 rootstock with foliar application was higher than MM106 rootstock, zinc concentrations of MM106 rootstock with soil applications and control were higher than M9 rootstock. As a result, suitable fertilizer and fertilizing methods according to rootstock and cultivar were significant for increasing apple yield, quality and zinc concentration in similar climate and soil conditions. Key Words: Zinc, zinc fertilizers, apple, rootstock, cultivar, application methods. 2011, 123 pages iv

6 TEŞEKKÜR Bu araştırmada; çalışmanın her aşamasında yardımda bulunan, bilgi ve tecrübesiyle destek olan, sakinliği ve sabrıyla bana örnek olan değerli danışman hocam Sayın Prof. Dr. İbrahim ERDAL a, Her zaman ve her alanda bilgi ve desteklerinden yararlandığım Tez İzleme Komitesi hocalarım Sayın Prof. Dr. Ahmet Ali IŞILDAR ve Prof. Dr. M. Atilla AŞKIN a, İstatistiksel analizlerde yardımlarını esirgemeyen Sayın Yrd. Doç. Dr. Özgür KOŞKAN a ve tez yazım aşamasında bilgi ve desteğinden yararlandığım Doç. Dr. Figen ERASLAN a, Arazi çalışmalarında bana yardımcı olan Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü teknik personeline ve tezin yürütülmesinde her türlü olanağı sağlayan Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne, 1878-D 2009 No lu proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi ne, Çalışmalarım sırasında ve hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme ve tüm arkadaşlarıma, Uzun süren tez ve arazi çalışmalarım süresince kendi iş yoğunluğuna rağmen bana hep destek olan eşim Cenk KÜÇÜKYUMUK a, Ve dünyalar tatlısı kızım Cemre ye, Teşekkür ederim. Zeliha KÜÇÜKYUMUK ISPARTA, 2011 v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1. Denemede kullanılan anaçlar. 22 Şekil 3.2. Jersey Mac ve Granny Smith çeşitleri Şekil 3.3. Yapraktan yapılan gübre uygulamaları.. 25 Şekil 3.4. Topraktan yapılan gübre uygulamaları.. 25 Şekil 3.5. Yapraktan SPAD ölçümü Şekil 3.6. Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde meyve hasadı Şekil 4.1. Uygulamaların 2009 yılı Zn içeriğine etkisi.. 35 Şekil 4.2. Uygulamaların 2010 yılı Zn içeriğine etkisi.. 38 Şekil 4.3. Yıllara göre anaçların çinko içeriklerine etkisi.. 40 Şekil 4.4. Yıllara göre çeşitlerin çinko içeriklerine etkisi.. 40 Şekil 4.5. Yıllara göre gübrelerin çinko içeriklerine etkisi 41 Şekil 4.6. Yıllara göre uygulama şekillerinin çinko içeriklerine etkisi.. 42 Şekil 4.7. Yıllara göre A x Ç interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi.. 43 Şekil 4.8. Yıllara göre A x G interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi.. 43 Şekil 4.9. Yıllara göre A x U interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi.. 44 Şekil Yıllara göre Ç x G interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi 45 Şekil Yıllara göre Ç x U interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi 46 Şekil Yıllara göre G x U interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi 47 Şekil Uygulamaların 2009 yılı N içeriklerine etkisi. 50 Şekil Uygulamaların 2010 yılı N içeriklerine etkisi. 52 Şekil Uygulamaların 2009 yılı P içeriklerine etkisi Şekil Uygulamaların 2010 yılı P içeriklerine etkisi.. 57 Şekil Uygulamaların 2009 yılı K içeriklerine etkisi Şekil Uygulamaların 2010 yılı K içeriklerine etkisi Şekil Uygulamaların 2009 yılı Ca içeriklerine etkisi Şekil Uygulamaların 2010 yılı Ca içeriklerine etkisi Şekil Uygulamaların 2009 yılı Mg içeriklerine etkisi.. 71 vi

8 Şekil Uygulamaların 2010 yılı Mg içeriklerine etkisi.. 72 Şekil Uygulamaların 2009 yılı Mn içeriklerine etkisi.. 75 Şekil Uygulamaların 2010 yılı Mn içeriklerine etkisi.. 77 Şekil Uygulamaların 2009 yılı Cu içeriklerine etkisi.. 83 Şekil Uygulamaların 2010 yılı Cu içeriklerine etkisi.. 85 Şekil Uygulamaların 2009 yılı Fe içeriklerine etkisi.. 90 Şekil Uygulamaların 2010 yılı Fe içeriklerine etkisi.. 91 Şekil Uygulamaların 2009 yılı verime etkisi 96 Şekil Uygulamaların 2010 yılı verime etkisi 96 Şekil Yıllara göre anaçların verime etkisi. 97 Şekil Yıllara göre çeşitlerin verime etkisi. 97 Şekil Yıllara göre gübre uygulamalarının verime etkisi Şekil Yıllara göre uygulamaların verime etkisi 99 Şekil Yıllara göre A x Ç interaksiyonunun verime etkisi. 100 Şekil Yıllara göre A x G interaksiyonunun verime etkisi. 100 Şekil Yıllara göre A x U interaksiyonunun verime etkisi. 101 Şekil Yıllara göre Ç x G interaksiyonunun verime etkisi. 102 Şekil Yıllara göre Ç x U interaksiyonunun verime etkisi. 103 Şekil Yıllara göre G x U interaksiyonunun verime etkisi. 104 Şekil Uygulamaların 2009 yılı SPAD değeri ortalamaları 106 Şekil Uygulamaların 2010 yılı SPAD değeri ortalamaları 107 vii

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1. Denemenin yürütüldüğü 2009 yılına ait meteorolojik değerler. 18 Çizelge 3.2. Denemenin yürütüldüğü 2010 yılına ait meteorolojik değerler. 18 Çizelge 3.3. Deneme alanı toprağının bazı kimyasal ve fiziksel özellikleri.. 19 Çizelge 3.4. Toprak analizlerinin sınıflandırılmasında kullanılan standart değerler Çizelge 3.5. Farklı anaçlar üzerine aşılı elma çeşitlerinin bahçe içerisindeki yerleşim planı. 24 Çizelge 3.6. Deneme süresince çeşitlere ait tam çiçeklenme ve uygulama tarihleri Çizelge 3.7. Elma yaprağının bitki besin elementleri bakımından yeterli kabul edilen sınır değerleri Çizelge 4.1. Farklı Zn uygulamalarının yaprak Zn içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge 4.2. Zn li gübre uygulamalarının yaprak Zn içeriklerine etkisi (2009 yılı) Çizelge 4.3. Zn li gübre uygulamalarının yaprak Zn içeriklerine etkisi (2010 yılı) Çizelge 4.4. Farklı Zn uygulamalarının yaprak N içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi.. 47 Çizelge 4.5. Zn li gübre uygulamalarının yaprak N içeriklerine etkisi (2009 yılı) Çizelge 4.6. Zn li gübre uygulamalarının yaprak Zn içeriklerine etkisi (2010 yılı) Çizelge 4.7. Farklı Zn uygulamalarının yaprak P içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi.. 53 Çizelge 4.8. Zn li gübre uygulamalarının yaprak P içeriklerine etkisi (2009 yılı) Çizelge 4.9. Zn li gübre uygulamalarının yaprak P içeriklerine etkisi (2010 yılı) Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak K içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak K içeriklerine etkisi (2009 yılı) Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak K içeriklerine etkisi (2010 yılı) Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Ca içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Ca içeriklerine etkisi (2009 yılı) 65 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Ca içeriklerine etkisi (2010 yılı) 68 viii

10 Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Mg içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mg içeriklerine etkisi (2009 yılı). 70 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mg içeriklerine etkisi (2010 yılı). 73 Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Mn içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mn içeriklerine etkisi (2009 yılı) Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mn içeriklerine etkisi (2010 yılı) Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Cu içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Cu içeriklerine etkisi (2009 yılı). 81 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Cu içeriklerine etkisi (2010 yılı). 84 Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Fe içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Fe içeriklerine etkisi (2009 yılı) 88 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Fe içeriklerine etkisi (2010 yılı) 92 Çizelge Farklı Zn uygulamalarının verim üzerine etkisine ilişkin varyans analizi.. 93 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının verime etkisi (2009 yılı) 94 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının verime etkisi (2010 yılı) 95 Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak SPAD değeri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi Çizelge Zn li gübre uygulamalarının SPAD değerine etkisi (2009 yılı) Çizelge Zn li gübre uygulamalarının SPAD değerine etkisi (2010 yılı) ix

11 1.GİRİŞ Elma, Türkiye de yetiştirilen başlıca meyve çeşitlerindendir. Anavatanı, Anadolu da dahil olmak üzere Orta Asya ya uzanmakta ve kültürü milattan önce dönemlere dayanmaktadır. Türün farklı ekolojilere uyum kabiliyetinin yüksek olması, dünya üzerinde geniş bir yayılım göstermesine neden olmuştur. Taşıma, depolama ve işleme teknolojilerindeki gelişmeler sonucunda elmanın önemi daha da artmıştır (Öztürk vd., 2011). Türkiye de gerek yurtdışı kökenli ve gerekse yerli birçok çeşit, farklı ekolojilerde başarıyla yetiştirilmektedir. Türkiye de en çok yetiştirilen yabancı elma çeşitleri Starking Delicious, Golden Delicious ve Granny Smith gibi çeşitler olurken, Amasya, Ferik, Hüryemez, Karasakı ve Misket çeşitleri de yerli çeşitler olarak öne çıkmaktadır (Özbek, 1978). Türkiye de yıllık elma üretim miktarı ton olup bu üretim miktarı Isparta da tondur (Anonim, 2011). Son yıllarda tesis edilen elma bahçelerinde bodur ve yarı bodur anaç (M9 ve MM106) kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Dünyanın elma, şeftali, armut, turunçgil gibi meyve yetiştirilen bölgelerinde beslenme ile ilgili olarak ortaya çıkan ve her yıl giderek önem kazanan sorunlardan biri de mikro besin elementleri noksanlığıdır (Gülser, 1996). Mikro element eksikliklerinin insan sağlığı açısından önemi ve sosyo-ekonomik boyuttaki yansımaları, araştırma ve tartışmalara daha fazla konu olmaktadır. Beşi ekonomi alanında Nobel ödülü sahibi olan dünyaca ünlü 8 ekonomist, çözüldüğü zaman insan sağlığı ve refahına en kısa zamanda en yüksek katkıyı gösterecek olan dünya problemlerini tartışmışlar, ulaştıkları sonuç ve önerileri 2008 yılı Mayıs ayında bir rapor halinde yayınlamışlardır. Raporda, çözülmesi gereken birinci sıradaki problemin vitamin A ve çinko eksikliği olduğu belirtilmiş ve günümüzde yaygın olarak tüketilen gıdaların çinko ve demir gibi mikro elementlerce 1

12 zenginleştirilmesi gerekliliği üzerinde görüş birliğine varılmıştır. Ekonomistler, günümüzde insan beslenmesiyle ilgili sorunlara daha fazla kaynak ayrılması ve bu alanda daha fazla araştırma yapılması gerekliliği sonucuna varmıştır (Çakmak, 2008). Bitkilerin mikro element ihtiyaçları, makro besin elementleri ile karşılaştırıldığında çok az gibi görülse de, mutlak gerekli elementler olarak giderek önemi daha fazla anlaşılmaktadır. Çeşitli nedenlerle bitkilerde besin elementi eksiklikleri görülmekte ve bu eksiklikleri giderebilmek için toprak ve yapraktan gübreleme yapılmaktadır. Topraktan gübrelemeye destek olarak yaygın bir şekilde kullanılan yapraktan gübreleme, bitkilerin besin elementi alımını artırmakta ve böylece bitkilerin kökten beslenmesini de geliştirmektedir. Bitkilerin yapraktan kolaylıkla alabildiği ve bitkilerin daha az ihtiyaç duyduğu demir, bakır, çinko, mangan ve bor gibi mikro besin elementlerinin inorganik tuzlarının veya kileytlerinin yapraktan uygulanmaları daha başarılı sonuçlar vermektedir. Kök sistemi zayıf olması nedeniyle fosfor ve mikro besin elementlerince yeterince beslenemeyen bitkilerde, yaprak gübrelerinin kullanılması bitkilerin beslenmesinde büyük yarar sağlamaktadır. Meyve ağaçlarının pek çoğunun derin köklü olmaları nedeniyle, toprağa uygulanan gübrelerin yarayışlılık düzeyleri genellikle çok düşük olmakta, bu nedenle yaprak gübrelemesi bazı durumlarda, topraktan uygulamaya oranla daha fazla yarar sağlamaktadır (Aydeniz ve Brohi 1991). Türkiye topraklarının çok büyük bir bölümünün yüksek ph lı, kireçli ve çok fazla kireçli özellikte olması, (Eyüpoğlu vd., 1998), demir ve çinko beslenmelerini ilgilendiren diğer toprak özellikleri açısından da durumun pek iç açıcı olmaması, mikro elementlerin uygulanmasını, ülkemiz koşulları için de son derece önemli kılmaktadır. Çinko eksikliği, özellikle kurak ve yarı kurak bölgelerin kireçli topraklarında çok sık görülmekte olup (Takkar and Walker, 1993), Türkiye topraklarının yarısına yakın bölümünde de çinko eksikliği belirlenmiştir (Eyüboğlu vd., 1998). 2

13 Bitkilerde önemli metabolik işlevlere sahip olan çinko, azot metabolizması ile yakından ilgilidir. Çinko eksikliğinin ilk göstergesinin RNA sentezinde azalma olduğu, bu azalmanın da protein oluşumunu engellediği, glikozun, protein türünden olmayan azot ve DNA düzeylerinin oransal olarak artmasını sağladığı bildirilmektedir (Çakmak vd., 1996). Yapılan çalışmalarda, indolasetik asitin (IAA) bitki büyüme organlarında sentezlenmesi için çinkonun gerekli olduğu, bu hormonun eksikliğinde, bitkinin boğumlar arası mesafesinin kısalarak büyümede gerileme meydana geldiği, aynı zamanda çinko eksikliği gösteren bitkilerde düşük seviyede giberellik asit oluşumlarının gözlendiği bildirilmektedir (Marschner, 1996). Bitkilerin çinko eksikliği göstermesi, ürün miktarındaki düşüşe bağlı olarak ekonomik kayıp olarak karşımıza çıksa da, kalite kaybına bağlı olarak beslenme sorunlarını da beraberinde getirecektir. Bu nedenle bitkilerin çinko eksikliğinin giderilmesi için gerekli uygulamaların yapılması son derece önemlidir. Meyve ağaçlarında çinko eksikliği, hem topraktan hem de yapraktan uygulanarak giderilebilir. Çinko kaynakları; inorganik çinko kaynakları, sentetik şelatlar, doğal organik kompleksler ve inorganik kompleksler olmak üzere 4 gruba ayrılmaktadır. İnorganik çinko kaynakları: ZnO, ZnCO 3, ZnSO 4, Zn(NO 3 ) 2 ve ZnCl 2 dür (Mortvedt and Gilkes, 1993). Bunların içerisinden çinko sülfat, diğer inorganik kaynaklara göre çinko noksanlığını gidermede daha yaygın bir biçimde kullanılmaktadır (Martens and Westermann, 1991; Mortvedt, 1991). Çinko noksanlığını gidermede kullanılan çinko sülfatın bu kadar yaygın bir şekilde kullanılmasının nedeni, suda çözünürlüğünün kolay olmasının yanında, elde edilmesinin kolay ve ucuz olmasıdır (Schulte and Walsh, 1982; Mortvedt, 1991). Çinko noksanlığını gidermede en sık kulanılan çinko şelat ise çinko EDTA (Na 2 Çinko-ethylenediamine tetra-acetate) dır. Çinko noksanlığını gidermede kullanılan organik kökenli çinko kaynağı ise ligno sülfonat, phenol ve polyflavonois dir. Bu çinko kompleksleri ucuzdur, ancak çinko EDTA ya göre çinko noksanlığını gidermede daha az etkilidir (Schulte and Walsh, 1982). Kileyt yapılı mikro besin elementi gübreleri, metalik tuzların doğal veya sentetik organik kompleksler ile reaksiyonu sonucu elde edilmektedir. Bunların kullanımı ile organik komplekse bağlanan mikro besin elementinin toprakla reaksiyonu önlenerek yarayışlılığı artırılmaktadır (Gülser, 1996). 3

14 Meyve ağaçlarının gübrelenmesinde ilk adım; bitkilerin besin elementi durumunun bilinmesidir. Bitkilerin beslenme durumu bilinmeden yapılacak bir gübrelemede gereksiz şekilde gübrelerin kullanılma durumu vardır. Bunun sonucunda ise milli kaynakların israf edilmesi, toprak ve su kaynaklarının kirlenmesi söz konusudur. Gerekenden fazla gübre verilmesi ayrıca bir besin elementinin fazlalığından dolayı diğer besin elementlerinin alımının engellenmesi olarak adlandırılan antagonistik etki (fosfor ile çinko ve potasyum ile magnezyum arasında oluşan etkileşim gibi) oluşturmakta ve gereğinden fazla gübreleme bitkiler için toksik etkiler yapabilmektedir (Bergmann, 1992). Meyve yetiştiriciliğinde anaç son derece önemli olup, bitkiyi toprağa bağlama özelliğinin yanında, üzerindeki bitkinin hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılığını, su stresi, besin elementi eksikliği, uygun olmayan toprak koşullarından kaynaklanan stres vb. gibi koşullara uyum ve dayanıklılığını önemli derecede etkiler. Bu nedenle, üreticiler çeşitli koşullara uygun anacı seçmek için özen göstermektedirler. Dünyada elma yetiştiriciliğinde en çok kullanılan ve ticari getirisi fazla olan anaçlar M9 ve MM106 anaçlarıdır (Hartman et al., 1990; Barrit et al., 1995). Ülkemizde de klon anaçları ile yapılan denemelerde en yüksek verim M9 ve MM106 anaçlarından elde edilmiş ve bu anaçlar tavsiye edilmiştir (Burak vd., 1997; Pamir ve Öz, 1997). Elma yetiştiriciliğinin ekonomik açıdan önemli olduğu Isparta bölgesinde, bitkilerde çinko eksikliği sonucu beslenme bozuklukları gözlenmiştir. Isparta yöresi elma bahçelerinin besin elementi konsantrasyonlarının incelendiği bir çalışmada çinko açısından sorunların olduğu, bu nedenle çinko gübrelemesine özel önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştır (Erdal, 2005). Elma ağaçlarında çinko eksiklik belirtileri; sürgün uçlarında boğum aralarının kısalması ve yaprakların küçülerek rozet oluşturması, yaprak kenarından orta damara doğru yayılan kloroz olmakla birlikte, değişik elma çeşitlerinin çinko eksikliğine karşı toleransları birbirinden farklıdır. 4

15 Bu çalışmada, M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac elma çeşitlerinde toprak, yaprak ve toprak + yapraktan çinko sülfat ve çinko EDTA uygulamalarını, çinko beslenmeleri bakımından karşılaştırmak ve verim ve mineral madde kapsamı üzerine etkilerini incelemek amaçlanmıştır. Araştırma sonuçlarının, yörede yaygın olan elma yetiştiriciliğinde kalite ve ürün miktarının artırılmasına katkı sağlaması, uygulanacak çinko kaynağının ve uygulama şeklinin belirlenmesine ışık tutması ve gelecekte bu konuda yapılacak çalışmalara yardımcı olması beklenmektedir. 5

16 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1. Elmada Çinko Uygulamalarının Etkileri Üzerine Yapılmış Çalışmalar Elmada yapılmış çinko denemelerinde, çinko uygulamalarının bitki besin elementi içeriğini, verimi ve kaliteyi arttırdığı belirlenmiştir. Gülser (1996), elma ağaçlarında topraktan ve yapraktan organik ve inorganik çinkolu bileşiklerin uygulanmasında, inorganik yapılı gübrelerin organik yapılı gübrelere göre yaprağın çinko içeriğini daha fazla artırdığını bildirmiştir. Yaprak çinko içeriğinde, Çinko EDTA (% 6 çinko) uygulaması ile ilk yıl ppm, ikinci yıl ise ppm artış olduğunu belirlemiştir. Nirmala et al. (1999), Red Delicious elma çeşidinde rozetleşmeyi önlemek amacıyla farklı dozlarda çinko EDTA ve çinko sülfat uygulamaları ile borlu gübre kombinasyonlarını (% 0.2 çinko EDTA + % 0.2 boraks ve % 0.2 çinko sülfat + % 0.2 boraks) tam çiçeklenmeden sonra Nisan sonu ve Haziran ayının ikinci haftasında yapraktan uygulamışlardır. Çinko EDTA uygulamalarının çinko sülfat uygulamalarına göre daha etkili olduğu bildirilmiştir. Gülser vd. (2001) tarafından yapılan çalışmada Starking Delicious elma çeşidinde, artan dozlarda topraktan ve yapraktan uygulanan çinko sülfatın yaprakların N, P, K, Ca, Mg, toplam Fe, Cu ve Mn içeriklerinde istatistiksel olarak önemli bir değişiklik yapmadığı, suda çözünebilir demir ve çinko ile toplam çinko içeriklerinde ise yapraktan uygulamanın istatistiksel olarak daha etkili olduğu belirtilmiştir. Hipps ve Davies (2001) tarafından M9 anacı üzerine aşılı Bramleys elma çeşidine değişik gelişme dönemlerinde uygulanan çinkonun, bitkinin çinko beslenmesini artırdığı belirtilmiştir. Malakouti (2001) tarafından yapılan çalışmada, elma ağaçlarında yapraktan çinko sülfat uygulamasının yaprak çinko içeriğini artırdığı belirlenmiştir. Araştırıcı, çinko 6

17 içeriğindeki artışa bağlı olarak antioksidan ve süperoksit dismutaz enzim aktivitelerinde ve verimde artış olduğunu bildirmiştir. Sadaghiani et al. (2002), elma ağaçlarında çinko sülfatı toprağa, yaprağa ve gövdeye (enjeksiyon yöntemiyle) uygulamış, çinkonun yaprak uygulamasında diğer uygulamalara göre daha fazla alındığını belirlemişlerdir. Wang et al. (2002), Fuji elma çeşidinde, çinko uygulamalarının çinko alımı ve iletimi üzerine etkilerini inceledikleri bir araştırmada, kontrol, topraktan 0.25 kg/ağaç çinko sülfat ve yapraktan % 15 çinko sülfat + % 3 üre, % 5 çinko sülfat + % 3 üre ve % 0.5 çinko sülfat + % 3 üre uygulamaları yapmışlardır. Yapraktan % 15 çinko sülfat + % 3 üre uygulamasında sürgünlerin çinko içerikleri artarken, toprak uygulamasında kök çinko içeriğinin arttığı bildirilmiştir. Birinci yıl toprak uygulamaları sonucunda, köklerdeki çinkonun ağacın üst organlarına iletilmediği, bir sonraki yıl kullanıldığı belirlenmiştir. Wooldrigde ve Schutte (2002) tarafından yürütülen bir çalışmada, Golden Delicious elma çeşidinde çinko sülfat ve çinko oksit gübreleri tam çiçeklenme döneminde ve tam çiçeklenmeden 10 gün sonra uygulanmıştır. Çinko oksit uygulamasıyla rozetleşme görülürken, çinko sülfat uygulamasında görülmemiştir. Tam çiçeklenmeden 10 gün sonra yapılan uygulamada, tam çiçeklenme dönemi uygulamasına göre yaprakların daha fazla çinko içerdiği ve sürgün gelişiminin daha fazla olduğu bulunmuştur. Neilsen et al. (2005), sera koşullarında hidroponik sistemde yetiştirilen Jonagold çeşidi elma ağaçlarına çinkoyu, çinko sülfat ve çinko sülfat + humik ve fulvik içerikli bileşiklerle birlikte yapraktan uygulamışlardır. Uygulamalar çiçeklenmeden sonra iki kez 500 mg/l oranında verilmiştir. Araştırma sonucuna göre, humik ve fulvik bileşikli çinko uygulamasının çinko sülfat uygulaması kadar etkili olduğu belirlenmiştir. 7

18 Peryea (2006), tarafından Golden Delicious çeşidi elma ağaçlarında yapraktan çinko uygulamalarının etkisini belirlemek amacıyla Mayıs ve Haziran ortası olmak üzere yapılan uygulamalar sonucu (0.05 kg çinko/da ve 0.1 kg çinko/da) meyve sayısı ve yaprak rengi üzerinde bir farklılık bulunmamış ancak yaprak çinko konsantrasyonlarında artış kaydedilmiştir. Çinko alımları sırasıyla çinko fosfat <çinko oksit < çinko şelat = çinko nitrat şeklinde gerçekleşmiştir. Golden Delicious çeşidi elma ağaçlarına, geç dormant dönemde ve tam çiçeklenme dönemlerinde yapraktan çinko sülfat ve çinko oksit gübreleri uygulanmıştır. Kullanılan gübrelerin yaprak çinko içeriğini artırdığı, sürgün uzunluğu ve meyve tutumu üzerine etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Gübrelerin geç dormant dönemde en az iki kez uygulanmasının daha uygun olacağı bildirilmiştir (Peryea, 2007). Asit ve kaba tekstürlü topraklarda, M26 anacı üzerine aşılı Jonagold elma çeşidinde Wojcik (2007) tarafından yapılan bir çalışmada, çinko EDTA gübresi çiçeklenme öncesi, çiçeklenme sonrası ve hasat sonrası dönemlerde, yapraktan ve bir kez de topraktan uygulanmıştır. Uygulamaların ağaç gelişimi, meyve tutumu, verim ve meyve kalitesini etkilemediği, çiçek ve yaprak çinko içeriğini ise arttığı bildirilmiştir. Zengin vd. (2008) tarafından Karaman yöresinde yapılan bir araştırmada, yapraktan çinko sülfat uygulamalarının daha etkili olduğu ve en düşük doz olarak ele alınan % 0.2 lik çinko sülfat dozuyla bile yaprakta kritik çinko seviyesinin (20 ppm) üzerine çıkıldığı belirlenmiştir. Araştırmacılar, yöredeki elma bahçeleri ile benzer koşullardaki bahçelere çiçek dökümünden sonra 2-3 hafta ara ile en az 2 kez % 0.2 lik çinko sülfat çözeltisi uygulanmasını önermişlerdir. Amiri et al. (2008) tarafından M9 anacı üzerine aşılı Golden Delicious elma çeşidinde sekiz farklı uygulamanın yapıldığı bir çalışmada, çinko sülfat yaprak ve topraktan uygulanmış, yapraktan uygulama topraktan uygulamaya göre daha etkili sonuç vermiştir. 8

19 Wang et al. (2010) tarafından çinkonun dağılımı ve iletiminin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada, çinko eksikliği görülen ve görülmeyen Fuji çeşidi elma ağaçlarına topraktan farklı dozlarda çinko sülfat gübresi uygulamışlardır. Çalışma sonucunda, çinko eksikliği görülmeyen ağaçlarda, eksiklik belirtilerinin görüldüğü ağaçlara göre köklerin daha fazla çinko içerdiği belirlenmiştir. Çinko eksikliği görülmeyen ağaçların sürgünlerinde yüksek oranda çinko içeriği belirlenmiş ve daha sonraki dönemlerde çinko içeriğinin arttığı tespit edilmiştir. Çinko eksikliği görülen ağaçlarda ise tam tersi durum gözlenmiştir. Çinko eksikliği görülmeyen ağaçlarda, eksiklik belirtileri olan ağaçlara göre tüm organların daha fazla çinko içerdiği belirlenmiştir. Araştırıcılar çinko eksikliği görülen ağaçların çinko dağılımı ve iletimlerinin yavaş olduğunu bildirmişlerdir Elmada anaç ve çeşidin etkileşimi üzerine yapılmış çalışmalar Bolat vd. (1995) tarafından, farklı anaçların (çöğür, MM111, MM106 ve M9) bazı elma çeşitlerindeki (Starking Delicious, Golden Delicious ve Granny Smith) bitki besin elementi içeriklerine etkilerinin incelendiği çalışmada, dört farklı anaçtan en düşük yaprak azot içeriğine M9 anacında (% 2.71), en yüksek azot içeriğine ise MM106 (% 2.96) anacında rastlanmıştır. Yaprak P içeriği MM111 anacında % 0.15 ile en düşük düzeyde iken, M9 anacında % 0.19 ile en yüksek oranda bulunmuştur. Diğer taraftan yaprak K içeriğinin en düşük olduğu anaç MM106 (% 1.71), en yüksek olduğu anaç ise çöğür (% 2.02) olarak belirlenmiştir. En düşük Ca içeriği çöğür anacında % 1.62, en yüksek Ca içeriği de M9 anacında % 1.86 olarak bulunmuştur. Anaçlara göre yaprak Mg içeriğinin % 0.34 (çöğür) ile % 0.38 (MM106) ve Fe içeriğinin de 78.4 ppm (M9) ile ppm (MM106) değerleri arasında olduğu belirlenmiştir. Yaprak Mn içeriği en düşük ve en yüksek anaçlar sırasıyla MM111 (33.1 ppm) ve MM106 (55.8 ppm) dır. En düşük çinko içeriğinin MM106 anacında (17.8 ppm), en yüksek çinko içeriğinin de çöğür anacında (26.9 ppm) olduğu, ayrıca en düşük Cu içeriğine MM111 (10.9 ppm), en yüksek Cu içeriğine de M9 anacında bulunduğu kaydedilmiştir. 9

20 Ersadi and Talaie (2001) tarafından yapılan çalışmada, dört elma çeşidinde farklı anaçların yaprak mineral madde içeriğine etkileri incelenmiş ve çalışmada N, Mg ve Fe içeriklerinin anaçlara bağlı olarak değiştiği belirlenmiştir. Topçuoğlu (2003) tarafından yapılan bir araştırmada, farklı elma çeşitleri yapraklarının besin elementi içeriklerini incelemiş ve bitkinin P, Mn, Ca, Fe ve Cu içeriklerinin önemli farklılıklar gösterdiğini belirlemiştir. Küçükyumuk ve Erdal (2009), anacın ve çeşidin besin elementleri alımına etkisini inceledikleri çalışmalarında, aynı koşullarda yetişen M9, M26, MM106 ve MM111 anaçları üzerine aşılanmış Lutz Golden, Skyline Supreme, Mondial Gala ve Granny Smith elma çeşitlerini kullanmışlardır. Yapılan yaprak analiz sonuçlarına göre MM106 anacının diğer anaçlara göre besin maddesi içeriğinin genel olarak en yüksek, M9 anacının ise en düşük olduğu, çeşitler arasında Mondial Gala çeşidinin en yüksek, Granny Smith çeşidinin ise en düşük düzeyde besin maddesi içerdiği saptanmıştır Farklı Bitkilerde Çinko Uygulamalarının Etkileri Üzerine Yapılmış Çalışmalar Farklı bitkiler ile yapılmış çinko denemelerinde, çinko uygulamalarının bitki besin elementi içeriğini, verimi ve kaliteyi arttırdığı belirlenmiştir. Özbek ve Danışman (1972), portakal ağaçlarında yaprağın çinko konsantrasyonunu en fazla artıran uygulamanın, yapraktan uygulanan çinko sülfat olduğunu ve çinko uygulamaları ile meyvede asitliğin azaldığını bildirmişlerdir. Acre et al. (1992), şeftali ağaçlarına farklı dozlarda topraktan (32.2 g, 64.4 g, g) çinko EDTA ve çinko sülfat ve yapraktan (0.35 g, 0.70 g, 1.05 g) çinko çözeltisi uygulamışlardır. Denemede, yapraktan uygulanan çinko EDTA nın en yüksek dozunun yaprağın çinko düzeyini ve verimi diğer uygulamalara göre daha çok artırdığı belirlenmiştir. 10

21 Sandhu et al. (1994), çinko sülfat gübresinin toprak ve yaprak uygulaması ile armut ağaçlarında vejetatif gelişme ve yaprak besin elementi içeriklerine etkisini değerlendirmişlerdir. Araştırmacılar, çinko sülfat gübresinin bitki vejetatif gelişmesi ile yaprak N, P, K ve Mg içeriklerini etkilemediğini, yaprak çinko, Fe ve Cu içeriklerini ise arttırdığını belirlemişlerdir. Yaprak çinko içeriğinde en fazla artışın % 0.4 dozunda yaprak gübrelemesi ile olduğu bildirilmiştir. Crowley ve Smith (1994) tarafından avokadonun çinko alımına yönelik yapılan çalışmada, çinko oksit ve çinko sülfat gübrelemesi, banda uygulama ve mini yağmurlama sulama ile uygulanmıştır. Araştırma sonucunda çinko sülfatın sulama suyuyla birlikte çinko okside göre daha fazla alındığı bildirilmiştir. Awad ve Atawia (1995) tarafından armut ağaçlarına 25 ppm çinko, 25 ppm mangan ve 60 ppm demir in Nisan ve Haziran ayları ortalarında iki kez uygulamalarını tek tek ve kombine olarak uygulanması sonucu, tüm uygulamaların çiçeklenmeyi ve yaprak çinko, azot, potasyum, demir ve mangan içeriklerini artırdığı belirtilmiştir. Eissa (1997), armut ağaçlarında çinkoyu diğer mikro besin elementleri ile birlikte yapraktan uygulayarak meyve kalitesi ve verime etkisini incelemiştir. Çinko sülfat gübresini, yapraktan Nisan ve Haziran ayları ortalarında iki kez 75 ppm dozunda uygulamış, çinko ile birlikte 50 ppm Mn ve 75 ppm Fe uygulaması da yapılmıştır. Deneme sonunda, çiçeklenme, verim ve yaprak çinko, azot, potasyum, demir ve mangan içeriklerinin arttığı, meyve kalitesinin olumlu etkilendiğini bildirmiştir. Yılmaz et al. (1997), ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitleri üzerinde yaptıkları araştırmada, yaprağa, toprağa ve tohuma çinko uygulaması ile tane veriminde kontrole göre sıra ile % 265 ve % 204 artış elde etmişlerdir. Çinkonun sonraki etkilerini de dikkate alan araştırıcılar, tohuma ve yaprağa uygulamaya göre toprağa uygulanmasını önermişlerdir. Erdal (1998), toprak, toprak + yaprak, yaprak ve tohumdan uygulanan çinkonun farklı tahıl tür ve buğday çeşitlerinin çinko beslenmesi üzerine etkilerini araştırmıştır. 11

22 Tane çinko miktarının en fazla toprak + yaprak uygulamasında belirlendiği ve tohuma çinko uygulamasının etkisiz bulunduğunu bildirmiştir. Taban vd. (1998) tarafından yapraktan ve topraktan uygulanan çinkonun buğday bitkisinde verim ve biyolojik yarayışlılığına etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, yapraktan çinko uygulamasıyla bitkinin çinko içeriğinin 6 ppm den 21 ppm e ulaştığı ve böylelikle % 250 den fazla bir artışın elde edildiği ifade edilmiştir. Bahadur et al. (1998) tarafından mangoda yapraktan % 0.25, % 0.50, % 1 ve topraktan 0.5 kg/ağaç, 1.2 kg/ağaç olacak şekilde çinko sülfat uygulanmıştır. Yapraktan uygulanan çinkonun topraktan uygulamaya göre daha hızlı alındığı ve tüm uygulamalarda kontrole göre yaprak çinko içeriğinin arttığı belirtilmiştir. Topçuoğlu ve Yalçın (1998), çinko noksanlığı bulunan kireçli bir toprakta çinko uygulamalarının domates meyvesi ürün miktarı üzerine olumlu etki yaptığını, bitkinin yaprak ayası, yaprak sapı ve meyve dokularında klorofil ile azot, fosfor, demir, aktif demir ve mangan içeriklerini genelde artırdığını saptamışlardır. Araştırmacılar, bitki gelişimi ile mineral madde içeriğinde yapraktan çinko uygulamaları ile sağlanan artışın, çinko stresi koşulları altında uygulanan çinkonun metabolik yönden aktive edici bir rol oynadığını ve uygulamanın kireçli alkalin topraklarda başarı ile yapılabileceğini belirtmişlerdir. Yapraktan şelatlı çinko uygulamalarının, Williams armudunda ekstra boy meyve oranını düşürdüğü, meyve sertliği, suda çözünür kuru madde miktarı ve asitliği artırdığı, yaprağın çinko içeriğini kontrole oranla % 232 oranında artırdığı, demir içeriğini ise etkilemediği bildirilmiştir (Köksal vd., 1999). Torun et al. (2000) tarafından çinko eksikliği olan kireçli bir toprakta yetiştirilen 164 buğday çeşidine topraktan çinko uygulaması yapılmıştır. Çalışma sonucunda, 108 çeşidin görülür şiddetli çinko eksikliği gösterdiğini, 31 çeşitte eksikliğin orta düzeyde olduğu ve kalan 25 çeşitte ise çinko eksikliğinin hafif ya da görülmediği saptanmıştır. 12

23 Aydın vd. (2001) tarafından toprak ve yapraktan çinko uygulamalarının incirin çinko alımı üzerine etkisini inceledikleri bir çalışmada, çinko sülfat formunda ve beş ayrı dozda olmak üzere bir kez topraktan (0, 100, 200, 300, 400, 600 g çinko sülfat/ ağaç) ve üç kez yapraktan (% 0, 0.05, 0.10, 0.15, 0.20 çinko sülfat) çinko uygulanmıştır. Araştırma sonucuna göre, topraktan çinko uygulamalarının yaprak uygulamalarına göre daha etkili olduğu saptanmıştır. Swietlik (2002), portakal ağaçlarında çiçeklenme döneminde, yapraktan çinko sülfat gübresi uygulamasının, meyve tutumu, meyve büyümesi ve meyve kalitesi üzerine olumlu etki yaptığını bildirmiştir. Kavak vd. (2002) tarafından brokoli bitkisinde yapılan bir araştırmada, çinko sülfatın yaprak, toprak ve yaprak + toprak şeklinde uygulamalarının verim ve ürün kalitesi üzerine etkili olduğu saptanmıştır. Moretti (2002), 5BB ve 41B anaçları üzerine aşılı asma fidanlarında 15 er gün aralıklarla 10 ve 30 mg/l dozlarında yapraktan çinko sülfat uygulamıştır. Uygulamalar sonunda yaprak çinko içeriği, sürgün uzunluğu ve kök sayısında kontrole göre artış olduğu sonucuna ulaşmıştır. Usenik ve Stampar (2002), Mazzard anacı üzerine aşılı New Star, Giorgia ve Bing kiraz çeşitlerinde, dormansi sonunda çinko sülfat ve tam çiçeklenme döneminde bor gübrelerini yapraktan uygulamışlardır. Çinko + bor uygulamalarının kontrol uygulamasına göre meyve tutumunu ve verimi önemli oranda artırdığını bildirmişlerdir. Yağmur vd. (2002), çinko gübrelemesinin çekirdeksiz üzümde verime etkisini inceledikleri çalışmalarında, toprağa 0, 5, 10 kg/da ve yaprağa % 0.2, % 0.3 ve % 0.4 dozlarında çinko sülfat uygulamışlardır. İki yıllık çalışma sonucunda en yüksek verimin % 0.3 dozunda yapraktan uygulama ile elde edildiğini belirtmişlerdir. 13

24 Gültekin vd. (2004), buğdayda çinko sülfat uygulamasının verimi % 15 artırdığını ve bakır alımını azalttığını ifade etmişlerdir. Çakıldak ve Tombul fındık çeşitlerinde topraktan yapılan 150 g /ocak ve 300 g/ocak çinko sülfat uygulamalarında, en iyi verim ve fındık kalite özelliklerinin 150 g /ocak uygulamasından elde edildiği bildirilmiştir (Serdar et al., 2005). Aydın vd. (2005), çekirdeksiz üzüm çeşidinde yapraktan farklı dozlardaki çinko sülfat uygulamalarının; tane tutumunu olumlu etkilediğini, ben düşme dönemlerinde alınan yaprak ayası ve yaprak sapı örneklerinde toplam azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, demir, çinko, yaprak ayasında ise bakır ve mangan içeriklerini artırdığını belirlemişlerdir. Christensen (2005), asmada çiçeklenme öncesinde yapılan yapraktan çinko sülfat uygulamalarının bitkilerin çinko beslenmesi üzerine önemli katkı sağladığını belirtmiştir. Kirazda yapılan bir çalışmada, yapraktan çinko sülfat ve üre uygulanan ağaçlarda kontrole göre çinko içeriğinin, çiçeklenmenin ve meyve tutumunun arttığı bildirilmiştir (Glozer and Grant, 2006). Khorsandi et al. (2009), dört farklı nar çeşidinde yapraktan iki kez % 0.4 düzeyinde yapılan çinko sülfat uygulamasının verimi olumlu etkilemediğini, ancak çinko içeriğini önemli oranda artırdığını belirlemişlerdir. Araştırıcılar çeşitler arasında verim ve çinko içerikleri bakımından fark bulunduğunu ifade etmişlerdir. Srivastava ve Singh (2009), mandarin ağaçlarına topraktan 100 g/ağaç, 200 g/ağaç, 300 g/ağaç ve yapraktan % 0.5 ve % 1 seviyelerinde çinko sülfat uygulaması yapmışlar, topraktan uygulamanın yapraktan uygulamaya göre verimi ve yaprak çinko içeriğini daha fazla artırdığını bildirmişlerdir. 14

25 Ghulam et al. (2009) tarafından buğdayda topraktan farklı dozlarda (0, 4, 8, 12 ve 16 kg/ha) çinko sülfat uygulamasının, bitki büyümesi, verim, çinko alımı ve toprakta kalan çinko durumunu belirlemek amacıyla yapılan çalışmada, dozlara bağlı olarak bitki gelişiminin, verimin ve bitki çinko içeriklerinin arttığı belirtilmiştir. Bybordi ve Mamedov (2010) tarafından yürütülen bir sera denemesinde, topraktan ve yapraktan uygulanan çinkolu ve demirli gübrelerin, kanola bitkisinde besin elementi alımı, antioksidan enzim aktiviteleri, yağ asitleri, bitki boyu, tohum ağırlığı, protein ve yağ yüzdeleri, yağ ve tohum verimine etkileri incelenmiştir. Çinko, demir, çinko+demir gübreleri toprak ve yapraktan uygulanmıştır. Denemede, toprak uygulaması 40 kg/ha, yaprak uygulaması % 0.3 düzeyinde iki kez verilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre en yüksek tohum ve yağ verimi, yağ yüzdesi, tohum ağırlığı ve protein miktarı çinko ve demir gübrelerinin birlikte verildiği uygulamalarda görülmüştür. Çalışmada genel olarak yapraktan uygulamanın topraktan uygulamaya göre daha etkili olduğu bildirilmiştir. Canesin et al. (2010), çinko ve borlu yaprak gübrelerinin armut ağaçlarında meyve kalitesine etkisini incelemişlerdir. Araştırmada 25 g/da çinko sülfat gübresi uygulanmış, uygulamalar birinci yıl yaprak çinko içeriğini artırırken, kalite özellikleri üzerine önemli bir etkisi bulunamamıştır. Çinko sülfatın kalite özelliklerine etkisi ikinci yıl ortaya çıkmıştır. El-Baky et al. (2010), farklı dozlarda çinko ve potasyum gübrelerinin tatlı patates verimine etkisini araştırmışlardır. Çalışmada, çinko sülfat gübresini 0, 10, 20, 30 mg/ L düzeylerinde yapraktan, potasyum sülfat gübresini ise 60, 90, 120 ve 150 kg/ha düzeylerinde topraktan 3 er kez uygulamışlardır. Çinko sülfat uygulamaları için en yüksek kök verimi 30 ppm çinko dozundan elde edilmiştir. Potasyum gübrelemesinde ise 60 kg/ha kontrol dozunda en düşük verim elde edilirken, 150 kg/ha dozunda en yüksek kök verimi elde edilmiştir. Potasyum ve çinko interaksiyonuna göre en yüksek dozlarda en fazla verim elde edilmiştir. 15

26 Shamsa et al. (2010), mısırda en yüksek tane verimini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmalarında, 0, 6, 18 ve 54 kg/da düzeylerinde çinko sülfat gübresini farklı mısır çeşitlerine topraktan uygulamışlardır. Araştırma sonucuna göre tane çinko içerikleri ve tane verimleri bakımından çeşitler arasında fark bulunmakla birlikte en fazla tane verimi 18 kg/ha çinko sülfat uygulamasından elde edilmiştir. 16

27 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Deneme alanı ve coğrafi konumu Deneme, Eğirdir ilçe merkezine 10 km mesafedeki Kızılçubuk Mahallesi mevkiinde, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü sınırları içerisinde 7 dekar büyüklüğünde olan bir elma bahçesinde kurulmuştur. Söz konusu bahçe Eğirdir ve Kovada gölleri arasında uzanan, km genişliğinde ve yaklaşık 20 km uzunluğundaki vadinin (Boğazova) kuzey başlangıç noktasında bulunmaktadır. Deneme alanı rakımı ve koordinatları GPS (Global Positioning System) cihazı ile belirlenmiş olup, rakım 926 m, koordinatları ise 37 o 53' enlem, 30 o 52' boylamdır Deneme alanının iklim özellikleri Deneme alanı; Akdeniz, Ege ve İç Anadolu bölgeleri arasında, iklim, bitki örtüsü ve ulaşım bakımından geçit alanı oluşturan Göller Yöresinin, Isparta-Eğirdir alt yöresindedir. Bu bölge Akdeniz iklim bölgesi ile İç Anadolu iklim bölgeleri arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Özellikleri yönünden İç Anadolu iklimine daha yakın olmakla beraber Eğirdir yöresi aşırı sıcaklıkların fazla yaşanmadığı bir bölgedir (Çepel, 1988). Deneme alanına yaklaşık 1.5 km uzaklıkta bulunan Eğirdir Meteoroloji İstasyonundan bölgeye ait 2009 ve 2010 yıllarında alınan meteorolojik değerler Çizelge 3.1 ve 3.2 de verilmiştir. Meteorolojik değerler incelendiğinde, 2010 yılında uygulamaların yapıldığı Mayıs ve Haziran ayları toplam yağış miktarlarının, 2009 yılı aynı dönemdeki yağış miktarlarına göre daha fazla olduğu görülmektedir. 17

28 Çizelge 3.1. Denemenin yürütüldüğü 2009 yılına ait meteorolojik değerler (Anonim, 2009) Ortalama Sıcaklık (C) En Yüksek Sıcaklık En Düşük Sıcaklık Toplam Yağış Ortalama Nisbi Nem (%) Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) AYLAR O Ş M N M H T A E E K A Ort Çizelge 3.2. Denemenin yürütüldüğü 2010 yılına ait meteorolojik değerler (Anonim, 2010) Ortalama Sıcaklık (C) En Yüksek Sıcaklık En Düşük Sıcaklık AYLAR O Ş M N M H T A E E K A Ort Toplam Yağış Ortalama Nisbi Nem (%) Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Deneme alanı topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Deneme alanı toprağının (0 30 cm) bazı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçlarına ilişkin değerler Çizelge 3.3 de, bu değerlerin sınıflandırılmasında kullanılan standart değerler ise Çizelge 3.4 de görülmektedir. Her iki çizelgenin birlikte değerlendirilmesinden görüleceği üzere deneme alanı toprakları killi-tın bünyeli, hafif alkali, hafif tuzlu karakterli, organik maddesi orta, kireç içeriği fazla, azot, 18

29 fosfor, kalsiyum, magnezyum, demir, bakır ve çinko bakımından yeterli, mangan bakımından ise yetersiz olduğu görülmektedir. Çizelge 3.3. Deneme alanı toprağının bazı kimyasal ve fiziksel özellikleri Toprak özellikleri Birim N % P mg kg K mg kg Ca mg kg Mg mg kg Fe mg kg Zn mg kg Cu mg kg Mn mg kg CaCO 3 % Organik Madde % 2.1 ph 1:2.5 (toprak:su) 7.9 Tuz % 0.15 Tekstür sınıfı Killi-tın 19

30 Çizelge 3.4. Toprak analizlerinin sınıflandırılmasında kullanılan standart değerler (N, Kireç, Tuz ve Organik Madde %, diğerleri mg kg -1 olarak ifade edilmiştir) (Güneş vd., 2005) Besin maddesi içerikleri ve bazı toprak özellikleri Makro elementler Çok az Az Yeterli Fazla Çok fazla N (Toplam) < > P (NaHCO 3 ) < > 80 K(CH 3 COONH 4 ) < > 1000 Ca (CH 3 COONH 4 ) > Mg(CH 3 COONH 4 ) >1500 Mikro elementler Fe (DTPA) > 4.5 Cu (DTPA) > 0.2 Mn (DTPA) >14 Zn (DTPA) > 0.8 ph (1:2.5 su) CaCO 3 (kalsimetre) Toplam Tuz Organik madde Hafif asit Nötr Hafif alkali Orta alkali Kuv. alkali > 8.5 Çok az Az Orta Fazla Çok fazla > 25 Tuzsuz Hafif tuzlu Orta tuzlu Çok tuzlu > Fakir Orta Zengin Deneme alanı anaç ve çeşit özellikleri Araştırmada, bitkisel materyal olarak 10 yaşında M9 (tam bodur) ve MM106 (yarı bodur) anaçlar üzerine aşılı Jersey Mac ve Granny Smith çeşitleri kullanılmıştır. Anaçların sıra arası ve sıra üzeri dikim mesafeleri; M9 anacında 3.5x1.5 m ve MM106 anacında 3.5x3 m dir. Meyve ağaçlarında anaç, bitkinin toprak altı kısmını, kök sitemini oluşturmakta, toprağa tutunma, su ve besin maddelerinin topraktan alınıp bitkinin taca iletilmesi, ağacın tacını oluşturan kalem kısmında yapılan fotosentez ürünlerinin taşınması gibi 20

31 çok önemli görevleri vardır. Günümüzde modern meyve bahçeleri klonal anaçlarla (vejetatif yöntemlerle üretilen anaçlar) kurulmaktadır. Özellikle elma yetiştiriciliğinde çok farklı kuvvette anaçların varlığı bu konuda çok geniş bir seçme şansı vermektedir. Birçok ülkede elma yetiştiriciliğinde anaç seçimi konusunda çalışmalar yapılmış olup, bu çalışmalarla kendi ekolojik koşullarına uygun anaçlar belirlenmiştir. Çalışmaları, seçilen anaçların verimleri ve topraktan aldıkları bitki besin maddeleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi ile ilgili araştırmalar izlemiştir (Özçağıran, 1974; Köksal, 1979; Rom and Carlson, 1987). M9 (Joune De Metz) anacı: Fransa da bir şans çöğürü olarak 1879 da selekte edilmiş olup, Avrupa da yaygın olarak kullanılmaktadır. Kendisi bodur olup, bodurlaştırıcı bir anaçtır, sürgünleri kalınca, orta boy ve çaptadır ve düzgün büyür, zikzak yapmaz. (Anonymous, 1980). Bu anaç özellikle sofralık çeşitlerde erken yaşta meyveye yatan ağaçlarda iri ve iyi renklenen kaliteli meyve üretimi için uygundur. M9 anacı üzerindeki ağaçların meyveleri diğer birçok anaçlardakine göre ilk verim yıllarında daha iri olur ve daha erken olgunlaşır. Bu anacın kökleri gevrek olduğundan ve üzerine aşılı bazı çeşitlerin dalları zayıf ve sarkık büyüdüklerinden dolayı destekleme gereklidir. Üzerine aşılı bazı çeşitler potasyum noksanlığına dayanıklı, magnezyum noksanlığına ise oldukça duyarlıdırlar, toprak koşullarına karşı geniş bir tolerans gösterirler, yüzlek kötü drenajlı topraklarda başarılı olarak yetiştirirler. Kuru, hafif bünyeli topraklar ile yağışı az bölgeler için uygun değildirler (Anonymous, 1980). Bu nedenle malçlama yapmalı veya sulama çok iyi ayarlanmalıdır. Piç verme eğilimi, yüksekten aşı yapılıp, derin dikimle azaltılabilir, kök boğazı çürüklüğüne (P. cactorum) karşı dayanıklıdır ve tepe ve hendek daldırması ile çoğaltılır. MM106 anacı: Northern Spy x MI melezi olup, East Malling de ıslah edilmiştir. Yarı bodurlaştırıcı bir anaç olup verimliliği yüksektir, küçük ağaçlar yapar ve sık dikimlerde kullanılır. Hafif bünyeli ve kuru topraklarda oldukça küçük, tınlı topraklar üzerinde kısmen kuvvetlice ağaçlar oluşturur. Potasyum noksanlığına 21

32 dayanıklı, magnezyum noksanlığına hassastır. Eğer aşılı çeşit üzerinde fazla ürün varsa meyveler kısmen küçük kalır. Toprağa tutunması iyidir, kök sürgünü oluşturmaz. Dikildiği toprağın kök boğazı çürüklüğü ile bulaşık olmaması gerekir. Meyveleri geç olgunlaşan çeşitler için uygun değildir. Denemede kullanılan anaçların taç büyüklükleri Şekil 3.1 de gösterilmiştir. Şekil 3.1. Denemede kullanılan anaçlar Granny Smith (G.Smith): Orijini Avustralya olup, ağacı kuvvetli, yarı dik gelişir ve meyvesi orta iri-iri, sulu, sert ve kendine özgü mayhoş bir tadı vardır. Meyve kabuk rengi yeşil renkli ve iri gözeneklidir. Dölleyici çeşitleri; Golden Delicious, Red Delicious, Fuji ve Gala grubu elma çeşitleridir. Tam çiçeklenme ile hasat arası gündür. Jersey Mac (J.Mac): NJ24 X July Red melezi olarak ABD de geliştirilmiştir. Ağacı kuvvetli ve yarı yayvan gelişir, dallanma yeteneği yüksektir. Erkenci çeşitler arasında oldukça verimlidir ve periyodisite eğilimi göstermez. Diploid bir çeşittir. Tozlayıcı olarak Granny Smith, Vista Bella, Summerred ve Golden Delicious çeşitleri önerilebilinir. Meyveleri orta irilikte ve kutuplardan basıktır. Meyve kabuk rengi yeşil zemin üzerine sıvama koyu kırmızı, güneş görmeyen kısımlar yeşildir. 22

33 Meyve eti krem renkli, sulu ve sertliği düşüktür. Tadı mayhoş ve yeme kalitesi iyidir. Tam çiçeklenme ile hasat tarihi arasındaki süre gündür. Meyvelerin tamamı aynı anda olgunlaşmadığından hasat 2-4 defada yapılmalıdır. Depolama ve raf ömrünün kısa olması nedeni ile diğer erkenci çeşitler gibi kısa sürede pazarlanması gerekmektedir. Meyvesi berelenmeye çok hassas olduğundan dikkatlice hasat edilmelidir (Anonim, 2005). a b Şekil 3.2. Jersey Mac (a) ve Granny Smith (b) çeşitleri Denemede kullanılan gübreler Denemede iki farklı (organik ve inorganik) çinko içerikli gübre kullanılmıştır. Kullanılan çinkolu gübreler çinko sülfat (% 23 çinko) ve çinko EDTA (% 9 çinko) formundadırlar. 23

34 3.2. Yöntem Denemenin kurulması Deneme, Isparta Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü nde bulunan elma bahçesinde, M9 ve MM106 üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinden oluşan toplam 128 ağaç üzerinde yürütülmüştür. Farklı anaçlar üzerine aşılı elma çeşitlerinin bahçe içerisindeki yerleşim düzeni Çizelge 3.5 de gösterilmiştir. Bahçede farklı anaç ve çeşitlerin bulunduğu bölümlerde 8 er sıra ve her sırada birbirini izleyen 4 ağaç belirlenmiştir. Söz konusu sıralarda farklı gübre kaynakları (2) ve farklı uygulama şekilleri (4) yer almaktadır. Çizelge 3.5. Farklı anaçlar üzerine aşılı elma çeşitlerinin bahçe içerisindeki yerleşim düzeni MM106/Granny Smith MM106/Jersey Mac M9/Granny Smith M9/Jersey Mac Yaprak, toprak ve yaprak + topraktan çinko uygulamaları Çinko gübrelemesi yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamaları şeklinde yapılmıştır. Çinko uygulamalarında ağaçlar etiketlenmiş olup her iki yılda da aynı ağaçlara uygulama yapılmıştır. Kontrol konularına çinko gübrelemesi yapılmamıştır. Yapraktan uygulama: Her iki gübre kaynağından, % 0.2 çinko içerecek şekilde hazırlanan gübre çözeltisinden tam çiçeklenmeden sonra gün aralıklarla 3 kez olmak üzere sırt pülverizatörüyle uygulanmıştır (Şekil 3.3). 24

35 Şekil 3.3. Yapraktan yapılan gübre uygulamaları Topraktan uygulama: Tam çiçeklenmeden gün sonra 1 defada olmak üzere, ağaçların taç izdüşümüne açılan karıklara, ağaç başına 30 g çinko olacak şekilde çinko sülfat ve çinko EDTA uygulanmış ve toprakla karıştırılmıştır (Şekil 3.4). Şekil 3.4. Topraktan yapılan gübre uygulamaları Yaprak + toprak uygulaması: Bu uygulamada çinko, yaprak ve toprak uygulamalarının kombinasyonu olacak şekilde uygulanmıştır (Çizelge 3.6). 25

36 Çizelge 3.6. Deneme süresince çeşitlere ait tam çiçeklenme ve uygulama tarihleri 2009 yılı Çeşitler Tam çiçeklenme tarihleri Uygulamalar Yaprak Toprak Yaprak + Toprak 1. uyg. 2. uyg. 3. uyg. 1. uyg. 2. uyg. 3. uyg. J. Mac G.Smith Çeşitler Tam çiçeklenme tarihleri 2010 yılı Uygulamalar Yaprak Toprak Yaprak + Toprak 1. uyg. 2. uyg. 3. uyg. 1. uyg. 2. uyg. 3. uyg. J. Mac G.Smith Toprak örneklerinin alınması, analize hazırlanması ve toprak analiz yöntemleri Toprak örneklerinin alınması ve analize hazırlanması Toprak örnekleri Jackson (1967) tarafından bildirilen ilkelere uygun olarak 0-30 cm derinlikten alınmıştır. Toprak örnekleri deneme alanını temsil edecek biçimde, deneme süresince her yıl Şubat ayında alınmış, laboratuara getirilerek hava kurusu durumuna gelinceye kadar kurutulmuştur. İri taşlar ayıklandıktan sonra kesekler tokmakla ezilerek, 2 mm lik elekten elenmiş ve analizler için örnek kabında saklanmıştır Toprak örneklerinin fiziksel ve kimyasal analiz yöntemleri Toprak özelliklerini belirlemek amacıyla örneklerde; toprak reaksiyonu (ph), toplam tuz (EC), kireç (CaCO 3 ), organik madde, toplam azot (N), alınabilir fosfor (P), 26

37 değişebilir potasyum (K), kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg) analizleri ile yarayışlı demir (Fe), bakır (Cu), mangan (Mn) ve çinko (Çinko) analizleri yapılmıştır. Toprak reaksiyonu (ph): 1:2.5 oranındaki su süspansiyonunda cam elektrotlu ph metre cihazı ile ölçülmüştür (Jackson, 1967). Elektriksel İletkenlik (EC): Elektriksel iletkenlik değeri 1/2.5 oranında saf su ile sulandırılmış toprak örneğinde EC metre ile belirlenmiştir (Richards, 1954). Kalsiyum Karbonat (CaCO 3 ): Hızalan ve Ünal (1966) tarafından açıklandığı şekilde Scheibler kalsimetresiyle belirlenmiştir. Organik madde: Jackson (1958) tarafından bildirildiği şekilde değiştirilmiş Walkey - Black yöntemine göre belirlenmiştir. Toplam N: Bremner (1965) tarafından bildirildiği şekilde Kjeldahl yöntemine göre yapılmıştır. Tekstür: Toprak örneklerinin kum, silt ve kil fraksiyonları Bouyoucos (1951) tarafından bildirildiği şekilde Hidrometre yöntemine göre belirlenmiş, tekstür sınıfları ise Soil Survey Manuel (1951) e göre saptanmıştır. Bitkiye Yarayışlı P: Vanadomolibdofosforik mavi renk yöntemine göre kolorimetrik olarak Shimadzu UV-1208 model Spektrofotometre kullanılarak belirlenmiştir (Olsen, 1954). Değişebilir K, Ca, Mg: Toprak örnekleri 1 N NH 4 AcO (Amonyum Asetat ph=7) ile ekstrakte edilmiş ve Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi (Varian AA240FS) ile belirlenmiştir (Jackson, 1967). 27

38 Yarayışlı Fe, Zn, Mn, Cu: Lindsay ve Norvell (1978) tarafından bildirildiği şekilde toprak örnekleri DTPA ile ekstrakte edildikten sonra atomik absorbsiyon spektrofotometre (Varian AA240FS) cihazında okunmuştur Yaprak örneklerinin alınması, analize hazırlanması ve analizlerde kullanılan kimyasal yöntemler Yaprak örneklerinin alınması ve analize hazırlanması Yaprak örnekleri elma ağaçlarının gelişim dönemlerine uygun olarak Temmuz ayının ortalarında, ağacın her yönünden, omuz hizasından o yıla ait sürgünlerin orta kısmından alınmıştır (Bergmann, 1992). Alınan yaprak örnekleri etiketlenip kağıt torbalara konularak, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü laboratuarına getirilmiştir. Çeşme suyu, seyreltik asit (0.2 N HCl) ve saf su ile yıkandıktan sonra örnekler 65±5 o C de en az 48 saat kurutma dolabında kurutulup öğütülmüştür (Kacar ve İnal, 2008). Yaprak örnekleri mikrodalga yaş yakma yöntemiyle yakılmıştır. Öğütülmüş yaprak örneklerinden 0.4 gram alınarak özel teflon kaplara konulmuş ve 10 ml nitrik asit ile ıslatılmıştır. Örnekler mikrodalgada 180 o C de 15 dakika yakılmış ve 15 dakika da soğutulmuştur. Yakılan örnekler 50 ml ölçü balonlarına aktarılmıştır (Kacar ve İnal, 2008) Yaprak örneklerinin kimyasal analiz yöntemleri Besin maddesi durumlarını öğrenmek amacıyla yaprak örnekleri üzerinde aşağıda verilen yöntemler doğrultusunda toplam azot (N), fosfor (P), potasyum (K), kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg), demir (Fe), çinko (Zn), mangan (Mn) ve bakır (Cu) analizleri ile yaprakların yeşil renk yoğunluğunu gösteren SPAD ölçümü yapılmıştır. 28

39 N: Yaprak örneklerinde toplam N içerikleri Kjeldahl yöntemine göre belirlenmiştir (Kacar ve İnal, 2008). P: Yaprak örneklerinin yaş yakma sonucu elde edilen çözeltilerinde toplam P içerikleri vanadomolibdofosforik sarı renk yöntemiyle Spektrofotometrede (Shimadzu UV-1208) kolorimetrik olarak belirlenmiştir (Kacar ve İnal, 2008). K, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, Mn: Yaş yakma yapılmış örneklerin K, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, Mn kapsamları Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre (Varian AA240FS) cihazında okunarak belirlenmiştir (Kacar ve İnal, 2008; Lindsay and Norvell, 1978). Elma ağacının mineral element düzeyini, dolayısıyla beslenme durumunu değerlendirmede Jones et al. (1991) tarafından yapılan ve yaygın olarak kullanılan değerlendirme kriterleri kullanılmıştır (Çizelge 3.7). Çizelge 3.7. Elma yaprağının bitki besin elementleri bakımından yeterli kabul edilen sınır değerleri (Jones et al., 1991) Makro besinler (%) N P K Ca Mg Mikro besinler (ppm) Fe Zn Cu Mn Yeşil renk yoğunluğunun belirlenmesi (SPAD ölçümü) SPAD (Spectrum Authorized Dealer) indeksi ölçümü arazide sabah saatlerinde, Minolta SPAD-502 klorofil ölçer ile belirlenmiştir. Bunun için her uygulamada mevcut dört ağacın her birine gelişmesini tamamlamış rastgele 20 yaprak seçilerek orta damarlar ile yaprak kenarları arasından 4 okuma alınmış ve bu okumaların 29

40 ortalaması tek bir değer olarak kaydedilmiştir. Her ağaçtan elde edilen 20 okuma değerinin ortalaması bir paralel olarak değerlendirilmiştir (Şekil 3.5). Şekil 3.5. Yapraktan SPAD ölçümü Meyve hasadı Jersey Mac erkenci elma çeşitleri içinde yer almaktadır ve Temmuz ayının 3. haftasından başlayarak hasat edilmiştir. Hasat üç defada kademeli olarak yapılmıştır. Granny Smith geçci elma çeşidi olarak bilinmektedir. Granny Smith meyveleri Ekim ayının 2. haftasında tek seferde hasat edilmiştir (Şekil 3.6). Şekil 3.6. Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde meyve hasadı 30

41 Kültürel uygulamalar Deneme alanında yapılan toprak işleme, sulama, gübreleme, budama, hastalık, zararlı ve yabancı ot kontrolü aşağıda açıklandığı gibi yapılmıştır Toprak işleme, sulama ve gübreleme Deneme süresince herhangi bir toprak işleme yapılmamıştır. Deneme alanında kullanılan sulama suyu, Eğirdir ve Kovada göllerini birbirine bağlayan ana sulama kanalından bir motopomp yardımıyla alınmış ve damla sulama sistemi kullanılarak sulama yapılmıştır. Gübreleme, fertigasyon tekniğiyle, bahçe kurulduğundan beri uygulanmakta olan gübreleme programına göre yapılmıştır. Belirlenen programa göre; dekara verilen saf bitki besin elementi miktarları 2009 yılında 8.4 kg N /da, 6.1 kg P 2 O 5 /da, 4.6 kg K 2 O /da, 2010 yılında 9.8 kg/ N da, 6.5 kg P 2 O 5 /da, 4.9 kg K 2 O /da şeklinde olmuştur Budama, hastalık, zararlı ve yabancı ot kontrolü Deneme alanındaki ağaçlarda budama, deneme süresince her yıl Şubat ayı ortasında yapılmış olup, Temmuz ayı ortasında ise kurumuş ve hastalıklı dallar ağaçlardan uzaklaştırılmıştır. Deneme alanında hastalık (kara leke vb.) ve zararlılara (iç kurdu, kırmızı örümcek, yaprak biti, gövde kurdu vb.) karşı ilaçla mücadele için, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nca hazırlanan Elma Entegre Mücadele Teknik Talimatı nda belirtilen esaslara uygun ilaçlı mücadele yapılmıştır. Yabancı ot gelişiminin kontrolü için misinalı ot biçme makinesinden faydalanılmış, Mayıs ayından itibaren sıra arası ve sıra üzerindeki yabancı otlar birer ay arayla 2 defa biçilmiş ve her biçimden sonra herbisit kullanılmıştır. 31

42 Analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler Denemede üzerinde durulan özellikler bakımından elde edilen veriler; yıllarda ayrı ayrı olmak üzere faktöriyel düzende varyans analizi tekniği ile MINITAB paket programı kullanılarak analiz edilmiştir (Minitab Statistical Software, 2006). Denemede anaç faktörünün M9 ve MM106 olmak üzere iki seviyesi, çeşit faktörünün Granny Smith ve Jersey Mac olmak üzere iki seviyesi, gübre faktörünün çinko EDTA ve çinko sülfat olmak üzere iki seviyesi ve uygulama faktörünün kontrol, yaprak, toprak ve yaprak + toprak olmak üzere dört seviyesi mevcuttur. Alt gruplardaki gözlem adedi sayısı (tekerrür) dörttür. Varyans analizi sonucunda istatistik olan önemli çıkan unsurlarda, seviye ortalamaları arasındaki farkların belirlenmesinde Tukey testi kullanılmıştır. 32

43 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Farklı Zn Uygulamalarının Yaprakların Besin Elementi İçeriğine Etkisi Farklı Zn Uygulamalarının Çinko İçeriğine Etkisi Denemeye ait birinci ve ikinci yıl varyans analizi sonuçları Çizelge 4.1 de verilmiştir. Varyans analiz sonuçlarına göre, 2009 yılı uygulamalarının yaprakların çinko içeriğine etkileri bakımından A x Ç x G, A x Ç x U, A x G x U ve Ç x G x U interaksiyonları istatistiksel olarak önemli bulunmuştur yılı varyans analiz sonuçlarına göre ise A x Ç x G, A x Ç x U ve Ç x G x U üçlü interaksiyonlarının istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiştir. Çizelge 4.1. Farklı Zn uygulamalarının yaprak Zn içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) * Çeşit (Ç) ** 96.2** Gübre (G) ** Uygulama (U) ** 29.5** A x Ç ** A x G 1 A x U ** 2.94* Ç x G ** 9.41** Ç x U ** 12.02** G x U ** A x Ç x G * 10.62* A x Ç x U * 3.12* A x G x U ** Ç x G x U ** 5.33* A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<0.01 Uygulamaların 2009 yılı yaprak Zn içeriklerine etkisi Çizelge 4.2 de verilmiştir. 33

44 Çizelge 4.2. Zn li gübre uygulamalarının yaprak Zn içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith B**aA M9 J. Mac AbA Ort. 43b****a***A* 138abA 49baA 144abA 93 G. Smith BbA M106 J. Mac AbA Ort. 57baA 133abA 52baA 140abA 95 Ort G. Smith BaB M9 J. Mac AaA Ort 43caA 271aaB 54caA 223baB 148 G. Smith BaA MM106 J. Mac AaA Ort. 57caA 220baA 52caA 291aaA 155 Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith 33bAA 129aBA 38bBA 110aBB 78 J. Mac 52bAA 279aAA 65bAA 257aAA 163 Ort G. Smith 44bAA 137aBA 44bAA 153aBA 94 J. Mac 70cAA 216bAB 61cAA 278aAA 156 Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith 38bAa 118aBb 39bAa 105aBb 75 J. Mac 61bAa 153aAb 62bAa 179aAb 114 ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith 38bAa 148aBa 43bAa 158aBa 97 J. Mac 61bAa 342aAa 63bAa 356aAa 206 G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 34

45 Şekil 4.1. Uygulamaların 2009 yılı Zn içeriğine etkisi A x Ç x G interaksiyonuna göre; her iki gübre çeşidi ve her iki anaçta Jersey Mac çeşidinin Zn içeriği Granny Smith çeşidine göre daha fazla bulunmuştur. Çinko sülfat uygulamasında ZnEDTA gübresine göre, Zn içeriği MM106 anacında her iki çeşitte ve M9 anacında Jersey Mac çeşidinde daha fazla bulunurken, M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde istatistiksel olarak fark bulunamamıştır. Anaçlar arasında, M9 anacında ZnSO 4 gübre uygulamasında Granny Smith çeşidi dışındaki tüm gübre ve çeşit kombinasyonlarında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 4.2). A x G x U üçlü interaksiyonununa göre; MM106 ve M9 anacında, yapraktan ve yaprak + topraktan ZnEDTA uygulamasının, kontrol ve topraktan uygulamalarına göre daha etkili olduğu belirlenmiştir. Yaprak ve yaprak + toprak uygulamaları ile kontrol ve toprak ZnEDTA gübre uygulamaları istatistiksel olarak farklı iki grupta yer almaktadır. M9 anacına yapraktan ZnSO 4 uygulamasının en etkili uygulama olduğu görülürken, MM106 anacına ise yaprak + toprak uygulamasının diğer uygulamalara göre daha etkili olduğu belirlenmiştir. Tüm uygulamaların ortalama değerleri göz önüne alındığına, her iki anacın çinko içeriği üzerine ZnSO 4 gübresinin, ZnEDTA gübresine göre daha etkili olduğu görülmüştür. A x Ç x U interaksiyonuna göre; M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde yaprak ve yaprak + toprak uygulamaları ile kontrol ve toprak uygulamaları 35

46 farklı iki grupta yer almaktadır. M9 ve MM106 anaçlarında farklı uygulama kombinasyonlarında, Zn içeriklerinin Jersey Mac çeşidinde Granny Smith çeşidinin Zn içeriklerine göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Her iki anaç ve çeşitte yaprak ve yaprak + toprak uygulamaları, kontrol ve toprak uygulamalarına göre daha etkili olmuştur. Anaçlar bakımından, MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinin yaprak + toprak uygulamalarında, M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidine göre; M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde ise yapraktan uygulamalarda MM106 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidine göre daha fazla Zn içerdiği belirlenmiştir (Çizelge 4.2, Şekil 4.1). Ç x G x U interaksiyonuna göre; ZnEDTA ve ZnSO 4 uygulamalarında, Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde, yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarının Zn içerikleri, kontrol ve toprak uygulamalarına göre daha fazla bulunmuştur. Her iki gübre çeşidinde de yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarında Jersey Mac çeşidinin Zn içerikleri Granny Smith çeşidine göre daha fazla bulunurken, diğer uygulamalarda fark belirlenememiştir. Yapraktan uygulanan çinko sülfatın, uygulamalarının ZnEDTA ya göre yaprakların Zn içeriğini daha fazla artırdığı belirlenmiştir (Çizelge 4.2, Şekil 4.1). Farklı çinko uygulamaların 2010 yılı yaprak Zn içeriklerine etkisi Çizelge 4.3 de verilmiştir. İkinci yıl A x Ç x G, A x Ç x U ve Ç x G x U interaksiyonları istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.1). 36

47 Çizelge 4.3. Zn li gübre uygulamalarının yaprak Zn içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith aB**A M9. Mac bAA Ort. 43c****a***A* 66abaA 56bcaA 80abA 61 G. Smith aBA MM106 J. Mac aAA Ort. 39aaA 61aaA 54aaA 60aaB 53 Ort G. Smith bBA M9 J. Mac aAA Ort 43caA 74baA 51caA 102aaA 67 G. Smith aBA MM106 J. Mac aAB Ort. 39baA 69aaA 54abaA 75aaB 59 Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith 36aAA 48aBA 48aAA 53aBA 46 J. Mac 49cAA 92bAA 59cAA 128aAA 82 Ort G. Smith 35aAA 46aBA 46aAA 51aBA 44 J. Mac 44bAA 84aAA 63abAA 84aAB 68 Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 G. Smith J. Mac d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 37

48 Şekil 4.2. Uygulamaların 2010 yılı Zn içeriğine etkisi A x Ç x G interaksiyonuna göre; M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde ZnEDTA gübre uygulaması ZnSO 4 gübre uygulamasına göre daha etkili olurken, aynı anaç üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde ZnSO 4 gübresinin daha etkili olduğu belirlenmiştir. MM106 anacında her iki çeşitte de gübreler arasında fark bulunmamıştır. Her iki anaç ve gübre uygulamasında Jersey Mac çeşidinin Zn içeriğinin Granny Smith çeşidine göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir. ZnSO 4 gübre uygulaması Jersey Mac çeşidinde, M9 anacı MM106 anacına göre daha fazla Zn içeriğine sahipken diğer gübre ve çeşit kombinasyonlarında anaçlar arasında fark bulunamamıştır. A x Ç x U interaksiyonuna göre; M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde, uygulamalar arasında fark bulunamamıştır. M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde ise yaprak + toprak uygulamasıyla (128 ppm) en fazla Zn içeriği belirlenirken, bu uygulamayı sırasıyla yapraktan uygulama (92 ppm), topraktan uygulama (59 ppm) ve kontrol uygulaması (49 ppm) izlemiştir. MM106 anaçları üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde de yaprak + toprak ve yaprak uygulamalarında (84 ppm), topraktan (63 ppm) ve kontrol (44 ppm) uygulamalarına göre daha fazla Zn belirlenmiştir. Her iki anaçta da, yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, Jersey Mac çeşidi Granny Smith çeşidine göre daha fazla Zn içeriğine sahipken, diğer uygulamalarda çeşitler arasında fark tespit edilmemiştir. Anaçlar arasında ise, Jersey 38

49 Mac çeşidinde yaprak + toprak uygulaması, M9 anacında MM106 ya göre daha etkili olmuş, diğer uygulama ve çeşitler arasında fark görülmemiştir. A x G x U interaksiyonuna göre; M9 anacında ZnEDTA gübre uygulamasının yaprak + toprak uygulamasıyla elde edilen (80 ppm) Zn içeriği, diğer uygulamalara göre daha fazla bulunmuş olup, bu uygulamayı yaprak uygulaması (66 ppm), toprak uygulaması (56 ppm) ve kontrol uygulaması (43 ppm) izlemiştir. Aynı gübre uygulamasında MM106 anacında uygulamalar arasında fark görülmemiştir. ZnSO 4 gübresinde her iki anaçta da en yüksek Zn içeriği yaprak + toprak uygulamasında bulunmuş, bu uygulamayı yaprak, toprak ve kontrol uygulamaları izlemiştir. M9 anacında, yaprak + toprak uygulamasında ZnSO 4 gübresiyle elde edilen değerlerin ZnEDTA gübresine göre elde edilen Zn ye göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. ZnSO 4 ve ZnEDTA gübrelerinde yaprak + toprak uygulamasında M9 anacında belirlenen Zn içeriğinin, MM106 anacına göre daha fazla olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Çalışmada, uygulamaların çinko içerikleri ve verim değerleri bakımından önemli olan interaksiyonları dışında, anaç, çeşit, gübre ve uygulama ile A x Ç, A x G, A x U, Ç x G, Ç x U, G x U ikili interaksiyonlarının etkileri de incelenmiştir. Çinko ve verim dışındaki parametrelerin ise önemli olan interaksiyonları ile anaç, çeşit, gübre ve uygulamaların etkisi değerlendirilmiştir(çizelge 4.3). 39

50 Şekil 4.3. Yıllara göre anaçların çinko içeriklerine etkisi Denemede yer alan anaçların Zn içeriklerine etkileri Şekil 4.3 te gösterilmiştir. Anaçlar, 2009 yılı yaprak Zn içerikleri bakımından karşılaştırıldığında, aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. M9 anacının 121 ppm, MM106 anacının ise 125 ppm Zn içerdiği belirlenmiştir. Anaçların 2010 yılı Zn içerikleri karşılaştırıldığında, M9 anacı 64 ppm Zn içeriğine sahipken, MM106 anacı 56 ppm Zn içeriğine sahip olmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Şekil 4.4. Yıllara göre çeşitlerin çinko içeriklerine etkisi 40

51 Denemede her iki yıla ait çeşitlere bağlı Zn değişimi Şekil 4.4 te gösterilmiştir. Çeşitler Zn içeriği bakımından karşılaştırıldığında, birinci yıl Jersey Mac çeşidi 160 ppm Zn içeriğine sahipken Granny Smith çeşidi 86 ppm Zn içeriğine sahip olmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. İkinci yıl çeşitlerin yaprak Zn içerikleri karşılaştırıldığında, Granny Smith (45 ppm) ve Jersey Mac çeşitleri (75 ppm) arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Şekil 4.5. Yıllara göre gübrelerin çinko içeriklerine etkisi Şekil 4.5 te gübrelerin Zn içeriklerine etkileri gösterilmiştir. Birinci yıl, ZnEDTA gübresiyle elde edilen ortalama Zn değerinin 94 ppm, ZnSO 4 gübresiyle elde edilenzn değerinin ise 151 ppm olduğu belirlenmiş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. İkinci yıl elde edilen değerlere göre, gübre kaynaklarının ortalama çinko içeriklerine etkisi istatistiksel anlamda önemli bulunmamıştır. ZnSO 4 için ortalama Zn değeri 63 ppm, ZnEDTA için ortalama Zn değeri 57 ppm olarak bulunmuştur. Uygulamaların Zn içeriklerine etkisi Şekil 4.6 da gösterilmiştir. Her iki yılda da uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. İlk yıl yürütülen denemeden elde edilen ortalama sonuçlara göre yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarından elde edilen yaprak Zn içerikleri sırasıyla 190 ve 199 ppm olduğu 41

52 belirlenmiştir. En düşük yaprak Zn içerikleri toprak (52 ppm) ve kontrol (50 ppm) uygulamalarından elde edilmiştir. İkinci yıl yaprak + toprak uygulamasında 79 ppm ile en yüksek Zn içeriği belirlenmiş ve bu uygulamayı sırasıyla yaprak uygulaması (68 ppm), toprak uygulaması (54 ppm) ve kontrol (41 ppm) izlemiştir. Şekil 4.6. Yıllara göre uygulama şekillerinin çinko içeriklerine etkisi Yaprak Zn içeriği bakımından 2009 yılı A x Ç interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.01). M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinin Zn içeriği 78 ppm olarak belirlenirken, aynı anaç üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinin Zn içeriğinin 163 ppm ile daha yüksek olduğu görümüştür. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinin Zn içeriği 94 ppm olup, Jersey Mac çeşidinin Zn içeriği 156 ppm olarak belirlenmiştir. İkinci yıl Zn içeriklerine bağlı A x Ç interaksiyonu istatistiksel anlamda etkili olmamıştır. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidi 46 ppm Zn içerirken MM106 anacı üzerine aşılı aynı çeşit 44 ppm Zn içermiştir. M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinin (82 ppm), MM106 anacı üzerine aşılı aynı çeşide göre (68 ppm) daha fazla Zn içerdiği belirlenmiştir. A x Ç interaksiyonunun Zn içeriklerine etkileri Şekil 4.7 de gösterilmiştir. 42

53 Şekil 4.7. Yıllara göre A x Ç interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi Zn içeriği bakımından A x G interaksiyonu her iki yılda da istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Şekil 4.8 de A x G interaksiyonunun etkileri gösterilmiştir. Şekil 4.8. Yıllara göre A x G interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi A x U interaksiyonunun Zn içeriğine etkisi her iki yılda da önemli bulunmuştur. İlk yıl, M9 ve MM106 anaçlarında kontrol ve toprak uygulamalarıyla elde edilen Zn 43

54 miktarının yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarından elde edilen Zn miktarına göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Yaprak uygulaması dışındaki uygulamalarda, MM106 anacının M9 anacına göre daha yüksek miktarda Zn içerdiği belirlenmiştir (Şekil 4.9). İkinci yıla ait A x U interaksiyonundan elde edilen ortalama değerlere göre en düşük Zn içeriği, her iki anaç için de, kontrol koşullarında elde edilmiş ve M9 anacına ait çinko miktarı 43 ppm, MM106 anacına ait Zn miktarı 39 ppm olarak belirlenmiştir. Topraktan uygulama kontrole göre daha etkili olurken her iki anacın çinko içeriğinin 54 ppm olduğu görülmüştür. Yapraktan uygulamada M9 anacında 70 ppm, MM106 anacında ise 65 ppm ortalama Zn değeri belirlenmiş ve en etkin ikinci uygulama olmuştur. Yaprak + topraktan uygulamada M9 anacı 91 ppm, MM106 anacı da 87 ppm Zn içermektedir. Şekil 4.9 da A x U interaksiyonunun Zn içeriğine etkisi gösterilmiştir. Şekil 4.9. Yıllara göre A x U interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi Ç x G interaksiyonunun Zn içeriklerine etkisi Şekil 4.10 da gösterilmiştir. Yaprak Zn içeriği bakımından Ç x G interaksiyonun her iki yıl için de istatistiksel anlamda önemli olduğu belirlenmiştir yılında Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde 44

55 ZnSO 4 gübre uygulamasının, ZnEDTA gübre uygulamasına göre daha etkili olduğu belirlenmiştir yılında Granny Smith çeşidine ZnEDTA gübre uygulamasıyla 48 ppm, ZnSO 4 gübre uygulamasıyla 43 ppm, Jersey Mac çeşidinde ise ZnEDTA ve ZnSO 4 gübre uygulamalarıyla sırasıyla 70 ppm ve 91 ppm Zn belirlenmiştir. ZnSO 4 gübre uygulamasında Jersey Mac çeşidinin en yüksek Zn içeriğine sahip olduğu bulunmuştur (Şekil 4.10). Şekil Yıllara göre Ç x G interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi Şekil 4.11 de Ç x U interaksiyonlarının etkileri gösterilmiştir. Denemede 2009 ve 2010 yıllarında Ç x U interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Denemenin birinci yılında kontrol ve toprak uygulamalarında, Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinin yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarına göre daha düşük seviyede Zn içerdiği belirlenmiştir. Yaprak + toprak uygulamasında ise Jersey Mac çeşidi 268 ppm, Granny Smith çeşidi de 131 ppm Zn içermektedir. Kontrol uygulamasında ise Jersey Mac çeşidi 61 ppm, Granny Smith çeşidi ise 38 ppm Zn içermektedir. 45

56 İkinci yıl Ç x U interaksiyonuna göre, yaprak + toprak uygulamasında Granny Smith çeşidi (52 ppm) ve Jersey Mac çeşidi (106 ppm) en yüksek Zn değerini verirken, kontrol uygulamasında en düşük Zn değerleri elde edilmiş ve bu değerler Granny Smith için 35 ppm, Jersey Mac içinse 46 ppm olarak bulunmuştur (Şekil 4.11). Şekil Yıllara göre Ç x U interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi G x U interaksiyonlarının Zn içeriklerine etkileri Şekil 4.12 de gösterilmiştir. Birinci yıl, G x U interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunurken, ikinci yıl önemli bulunmamıştır. Denemenin ilk yılında, kontrol ve toprak uygulamalarında ZnEDTA ile 50 ve 51 ppmlik değerler elde edilirken ZnSO 4 gübresiyle elde edilen değerler kontrol için 50 ppm, toprak uygulaması için 53 ppm olmuştur. Yaprak + toprak uygulamasında ise ZnEDTA ve ZnSO 4 gübre uygulamalarında 142 ppm ve 257 ppm ile en yüksek Zn içerikleri tespit edilmiştir. 46

57 Şekil Yıllara göre G x U interaksiyonunun çinko içeriklerine etkisi Farklı Zn uygulamalarının N içeriğine etkisi 2009 yılı varyans analiz sonuçları değerlendirildiğinde A x Ç x U ve A x G x U interaksiyonlarının önemli olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.4.). Çizelge 4.4. Farklı Zn uygulamalarının yaprak N içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) 1 Çeşit (Ç) ** Gübre (G) 1 Uygulama (U) ** A x Ç 1 A x G 1 A x U 3 Ç x G 1 Ç x U 3 G x U 3 A x Ç x G 1 A x Ç x U ** A x G x U ** Ç x G x U 3 A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<

58 Çizelge 4.5. Zn li gübre uygulamalarının yaprak N içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort. 2.7a****a***A* 1.8bbB 2.6aaB 2.6aaB 2.4 G. Smith MM1 6 J. Mac Ort. 2.7aaA 2.7aaA 2.8aaA 2.8aaA 2.8 Ort G. Smith M9 J. Mac Ort 2.7aaA 2.7aaA 2.5bbB 2.3cbB 2.6 G. Smith MM106 J. Mac Ort. 2.7aaA 2.7aaA 2.8aaA 2.7abA 2.8 Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith 2.6aB**A 2.2cBB 2.4bBB 2.1cBB 2.3 J. Mac 2.9aAA 2.4cAB 2.7bAB 2.8abAB 2.7 Ort G. Smith 2.6aBA 2.4bBA 2.5abBA 2.6aBA 2.5 J. Mac 2.9bAA 3.0abAA 3.1aAA 2.9bAA 3.0 Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 48

59 2009 yılı uygulamaların yaprak N içeriklerine etkileri Çizelge 4.5 ve Şekil 4.13 te gösterilmiştir. A x Ç x U interaksiyonuna göre; M9 anacının, MM106 anacına göre kontrol uygulaması dışındaki uygulamalarda ve çeşitlerde daha düşük N içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir. Farklı uygulamalarda M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinin N içeriğinin, Granny Smith çeşidinin N içeriğinden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde belirlenen N konsantrasyonlarının Zn uygulamalarıyla genellikle azaldığı gözlenmiştir. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde kontrol ve yaprak + toprak uygulamalarından elde edilen N konsantrasyonu % 2.6 ile diğer uygulamalardan daha yüksek bulunmuştur. Aynı anaç üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinin N konsantrasyonları ise topraktan uygulamada % 3.1, yapraktan uygulamada % 3.0, kontrol ve yaprak + topraktan uygulamalarında ise % 2.9 N olarak belirlenmiştir. A x G x U interaksiyonuna göre; M9 anacına yapraktan ZnEDTA uygulamasında elde edilen N konsantrasyonu % 1.8 ile en düşük olarak belirlenmiştir. M9 anacına ZnSO 4 ın, toprak (% 2.5) ve yaprak + toprak (% 2.3) uygulamaları, diğer uygulamalara göre daha düşük N değeri elde edilmesine neden olmuştur. MM106 anacında ZnEDTA ve ZnSO 4 gübrelerinde uygulamalar arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnEDTA gübre uygulamasında, kontrol uygulaması dışındaki uygulamalarda MM106 anacının M9 anacına göre daha fazla N içerdiği belirlenmiştir. ZnSO 4 gübresinde ise, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, MM106 anacı M9 anacına göre daha fazla N içermiştir. MM106 anacının N içeriğine, ZnEDTA ve ZnSO 4 gübrelerinin tüm uygulama şekilleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli olmamıştır. M9 anacında ZnSO 4 gübresinin yapraktan uygulamasında, daha fazla N belirlenirken toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında ZnEDTA gübre uygulamasında daha fazla N tespit edilmiştir. N içerikleri bakımından 2009 yılı anaç, çeşit, gübre ve uygulamaların etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. M9 anacı % 2.5 N içermekte iken MM106 49

60 anacı % 2.8 N içermektedir. Jersey Mac çeşidi N içeriğinin (% 2.8) Granny Smith çeşidinin (% 2.4) N içeriğinden daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Yaprak uygulamasının N içeriğinin (% 2.5) diğer uygulamalara göre daha düşük olduğu belirlenmiştir. ZnEDTA gübre uygulamasında % 2.6 N belirlenirken ZnSO 4 gübre uygulamasıyla % 2.7 N değeri belirlenmiştir (Çizelge 4.5). Şekil Uygulamaların 2009 yılı N içeriklerine etkisi 50

61 Çizelge 4.6. Zn li gübre uygulamalarının yaprak N içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM 06 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort. 3.2a**** 3.2ab 3.1ab 3.0b b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 G. Smith J. Mac d) Ç x U, Ç G. Smith A** J. Mac B **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 51

62 Uygulamaların 2010 yılı yaprak N içeriklerine etkileri Çizelge 4.6 ve Şekil 4.14 te gösterilmiştir. Buna göre, N içerikleri bakımından varyans analiz sonuçları incelendiğinde, çeşit ve uygulamanın bireysel etkilerinin istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir. N içeriği bakımından anaçlar ve gübre uygulamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (Çizelge 4.4). Denemede yer alan çeşitlerin N içeriğine etkileri incelendiğinde, Granny Smith çeşidi N içeriğinin (% 3.2) Jersey Mac çeşidine (% 3.1) göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Uygulamalar bazında N içeriği ortalamaları ele alındığında kontrol ve yaprak uygulamalarında % 3.2, toprak uygulamasında % 3.1 ve yaprak + toprak uygulamasında ise % 3.0 N bulunmuştur. Şekil 4.14.Uygulamaların 2010 yılı N içeriklerine etkisi 52

63 Farklı Zn uygulamalarının P içeriğine etkisi Fosfor içeriği bakımından 2009 yılı varyans analiz sonuçları istatistiksel olarak incelendiğinde, Ç x G x U üçlü interaksiyonu ile A x U ve A x Ç ikili interaksiyonlarının önemli olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.7). Çizelge 4.7. Farklı Zn uygulamalarının yaprak P içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) 1 Çeşit (Ç) 1 Gübre (G) 1 Uygulama (U) 3 A x Ç 1 A x G 1 A x U * 3.66* Ç x G 1 Ç x U ** G x U 3 A x Ç x G * A x Ç x U 3 A x G x U 3 Ç x G x U * A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<0.01 Ç x G x U interaksiyonuna göre; ZnEDTA gübresinde her iki çeşitte, ZnSO 4 gübresinde Jersey Mac çeşidinde, uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnSO 4 gübre uygulamasında, Granny Smith çeşidinin P içeriğinin, yapraktan Zn uygulanması durumunda (% 0.21) diğer Zn uygulamalarına göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. ZnEDTA nın kontrol dozunda Jersey Mac çeşidi (% 0.17) Granny Smith çeşidine göre (% 0.15) daha fazla P içerirken, diğer uygulamalarda çeşitler arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnSO 4 ın yaprak ve toprak uygulamalarında, Granny Smith çeşidinin Jersey Mac çeşidine göre daha fazla P içerdiği tespit edilmiştir. Kontrol uygulamasında, Jersey Mac çeşidi Granny Smith çeşidine göre daha fazla P içeriğine sahipken, yaprak + toprak uygulamasında çeşitler arasında fark belirlenememiştir. Kontrol ve yaprak + toprak uygulamalarında Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde gübre uygulamaları arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Çinko sülfatın 53

64 Granny Smith çeşidine yaprak ve topraktan uygulamalarında elde edilen P değerinin, aynı uygulamaların ZnEDTA ile yapılmasından elde edilen P değerine göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. A x U interaksiyonunda; her iki anaç için Zn uygulamaların P içeriklerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Her Zn uygulama şeklinde M9 anacının P içeriğinin MM106 anacının P içeriğinden daha düşük olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.8) yılı P verilerine göre çeşit, gübre ve uygulamaların bireysel etkileri aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmazken, anacın etkisi önemli bulunmuştur. M9 anacı % 0.14 P içerirken MM106 anacının % 0.18 P içerdiği tespit edilmiştir yılı uygulamaların yaprak P içeriklerine etkileri Çizelge 4.8 ve Şekil 4.15 te gösterilmiştir. Şekil Uygulamaların 2009 yılı P içeriklerin etkisi 54

65 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak P içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith B**B J. Mac AB Ort. 0.15a****B* 0.14aB 0.15aB 0.13aB 0.14 G. Smith AA J. Mac BA Ort. 0.18aA 0.20aA 0.18aA 0.18aA 0.18 c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith 0.15aBa*** 0.16aAb 0.16aAb 0.15aAa 0.15 J. Mac 0.17aAa 0.16aAa 0.17aAa 0.15aAa 0.16 ZnSO 4 G. Smith 0.15bBa 0.21aAa 0.18abAa 0.16bAa 0.17 J. Mac 0.17aAa 0.15aBa 0.16aBa 0.16aAa 0.16 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 55

66 Çizelge 4.9. Zn li gübre uygulamalarının yaprak P içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 9 MM106 M9 Kontrol Yaprak Toprak Yap.+ Top. G. Smith b***B**A* J. Mac aAA Ort G. Smith aAA J. Mac aAA Ort Ort G. Smith aAA J. Mac aAB Ort G. Smith aBA MM106 J. Mac aAA Ort Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A G. Smith M9 MM106 J. Mac Ort. 0.23a***A 0.23aA 0.22aA 0.21aB 0.22 G. Smith J. Mac Ort. 0.21bB 0.23abA 0.22abA 0.23aA 0.22 c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 G. Smith J. Mac d) Ç x U, Ç G. Smith 0.23aA 0.21aB 0.22aA 0.21aB 0.22 J. Mac 0.21bA 0.25aA 0.23abA 0.23abA 0.23 * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 56

67 Şekil Uygulamaların 2010 yılı P içeriklerine etkisi İkinci yıl varyans analiz sonuçlarına göre, uygulamaların P içeriğine etkileri A x Ç x G, Ç x U ve A x U interaksiyonlarında istatistiksel olarak önemli bulunmuştur yılı uygulamaların yaprak P içeriklerine etkileri Çizelge 4.9 ve Şekil 4.16 da gösterilmiştir (Çizelge 4.7). A x Ç x G interaksiyonuna göre; ZnEDTA gübre uygulamasında her iki çeşitte de P içeriği bakımından anaçlar arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnSO 4 gübre uygulamasında, MM106 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinin P içeriğinin (% 0.24) M9 a aşılı olana göre (% 0.22) daha fazla olduğu bulunmuştur. ZnEDTA gübre uygulamasında M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidi (% 0.23) Granny Smith çeşidine (0.21) göre daha fazla P içeriğine sahipken, MM106 anacında çeşitler arasında fark belirlenememiştir. ZnSO 4 gübre uygulamasında ise, MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinin (% 0.22) Jersey Mac çeşidine (% 0.24) göre daha az P içeriği belirlenirken M9 anacında çeşitler arasında fark önemli bulunmamıştır. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinin, ZnSO 4 uygulamasıyla elde edilen P konsantrasyonlarının gübresinin ZnEDTA uygulamasıyla elde edilen P konsantrasyonlarından daha yüksek olduğu belirlenmiştir. A x U interaksiyonunda; kontrol koşullarında M9 anacının (% 0.23), MM106 anacına (% 0.21) göre daha fazla P içerdiği tespit edilmiştir. Yaprak ve toprak uygulamalarında anaçlar arasında fark bulunmazken, yaprak + toprak uygulamasında 57

68 MM106 anacı (% 0.23), M9 anacına (% 0.21) göre daha fazla P içeriğine sahip olmuştur. Ortalama değerlere göre M9 un P konsantrasyonu üzerine Zn uygulamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli değilken, MM106 anacında ise yaprak P konsantrasyonları, Zn uygulama şekillerine bağlı olarak kontrole göre artış göstermiştir. Ç x U interaksiyonuna göre; Granny Smith çeşidinin bitki P içeriğine Zn uygulamalarının etkisi istatistiksel olarak önemli değilken, Jersey Mac çeşidinde Zn uygulamaları arasındaki fark önemli bulunmuş ve bitki P konsantrasyonları -Zn koşullarında % 0.21, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında % 0.23 ve yaprak Zn uygulamasında da % 0.25 olarak belirlenmiştir. Çinkonun yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, Jersey Mac çeşidinin Granny Smith çeşidine göre daha fazla P içerdiği görülürken, kontrol koşullarında Granny Smith in P içeriğinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Topraktan Zn uygulamasında çeşitler arasında fark bulunmamıştır (Çizelge 4.9) yılı sonuçlarına göre P içerikleri bakımından anaç, çeşit, gübre ve uygulamaların bireysel etkileri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. 58

69 Farklı Zn uygulamalarının K içeriğine etkisi 2009 yılı varyans analiz sonuçları Çizelge 4.10 da verilmiş, buna göre, A x Ç x G, A x Ç x U ve A x G x U interaksiyonları önemli bulunmuştur. Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak K içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) 1 Çeşit (Ç) 1 Gübre (G) 1 Uygulama (U) 3 A x Ç 1 A x G 1 A x U 3 Ç x G 1 Ç x U 3 G x U 3 A x Ç x G * A x Ç x U ** A x G x U ** Ç x G x U 3 A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<

70 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak K içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith A**bB M9 J. Mac BbB Ort. 1.3a****a***B** 1.1bbB 1.4aaA 1.3abB 1.3 G. Smith AbA MM106 J. Mac BaA Ort. 1.5abaA 1.6aaA 1.3bcbB 1.4cbA 1.5 Ort G. Smith AaB M9 J. Mac BaA Ort 1.3aaB 1.3aaB 1.4aaB 1.4aaB 1.3 G. Smith AaA MM106 J. Mac BbA Ort. 1.5aaA 1.5aaA 1.6aaA 1.6aaA 1.5 Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith 1.3aAB 1.3aAB 1.4aAB 1.3aAB 1.3 J. Mac 1.2bBB 1.2bBB 1.4aAA 1.3abAA 1.3 Ort G. Smith 1.8aAA 1.6bcAA 1.5cAA 1.7abAA 1.6 J. Mac 1.3bBA 1.5aBA 1.4abBA 1.3bBA 1.4 Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 60

71 Uygulamaların 2009 yılı K içeriklerine etkileri Çizelge 4.11 ve Şekil 4.17 de verilmiştir. A x Ç x G interaksiyonuna göre; her iki gübre uygulamasında M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Granny Smith çeşidinin K içeriğinin, Jersey Mac çeşidinin K içeriğinden daha fazla olduğu tespit edilmiştir. ZnEDTA uygulamasında, her iki çeşitte MM106 anacının K içeriğinin M9 anacına göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. ZnSO 4 uygulamasında ise Granny Smith çeşidinde MM106 anacı M9 anacına göre daha fazla K içerdiği belirlenirken, Jersey Mac çeşidinde anaçlar arasında fark bulunamamıştır. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde ZnEDTA gübrelemesiyle belirlenen bitki K içeriğinin, ZnSO 4 gübrelemesinde belirlenen K içeriğine göre daha düşük olduğu belirlenmiştir. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde belirlenen bitki K konsantrasyonunun, ZnSO 4 uygulanan koşullarda daha fazla olduğu görülürken, Jersey Mac çeşidinde ise ZnEDTA gübresiyle daha fazla belirlenmiştir. A x Ç x U interaksiyonuna göre; M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde Zn nin, toprak ve yaprak + toprak uygulamaları dışındaki anaç, çeşit ve uygulama kombinasyonları değerlendirildiğinde, Granny Smith çeşidinin Jersey Mac çeşidine göre daha fazla K içerdiği bulunmuştur. Granny Smith çeşidinde tüm Zn uygulamalarında, MM106 anacı K içeriğinin, M9 anacı K içeriğine göre daha yüksek bulunmuştur. Jersey Mac çeşidinde, kontrol ve yapraktan Zn uygulamalarında MM106 anacı daha fazla K içerirken, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında anaçlar arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde Zn uygulamaları arasında fark belirlenemezken, aynı anaç üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde belirlenen yaprak K konsantrasyonunun, çinkonun toprak ve yaprak + toprak uygulandığı durumlarda daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde, kontrol koşullarında (% 1.8), Jersey Mac çeşidinde ise yapraktan uygulamanın (% 1.5) daha etkili olduğu belirlenmiştir. A x G x U interaksiyonuna göre; M9 ve MM106 anaçlarında ZnSO 4 uygulamasında, uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Bitki K içeriği üzerine, yapraktan ZnEDTA uygulamasının etkisi oldukça farklı olmuştur. Yaprakta 61

72 Zn uygulamasıyla M9 anacında en düşük, MM106 anacında ise, en yüksek K değerinin elde edilmesine neden olmuştur. ZnEDTA uygulamasında ise, toprak uygulaması dışındaki tüm uygulamalarda, MM106 anacı K içeriğinin M9 anacı K içeriğine göre daha fazla olduğu bulunmuştur. ZnSO 4 gübre uygulamasında ise, tüm uygulama kombinasyonlarında, MM106 anacının K içeriğinin M9 anacının K içeriğine göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir. M9 anacına yaprakta ZnSO 4 uygulamasında belirlenen bitki K konsantrasyonunun yapraktan ZnEDTA uygulamasına göre daha fazla olduğu belirlenirken, diğer Zn uygulamalarının ise bitki K içeriğine etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Bitki K içeriklerine anaç ve çeşidin tekli etkileri istatistiksel olarak önemli iken, Zn uygulamaları ve gübre kaynaklarının etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. MM106 anacı K içeriğinin (% 1.5) M9 anacı K içeriğine (% 1.3) göre daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Granny Smith çeşidinin (% 1.5) Jersey Mac çeşidine (% 1.3) göre daha fazla K içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir. Şekil Uygulamaların 2009 yılı K içeriklerine etkisi Uygulamaların 2010 yılı K içeriklerine etkisi Çizelge 4.12 ve Şekil 4.18 de verilmiştir. İkinci yıl varyans analizi sonuçlarına göre K içeriğinin anaç, çeşit, uygulama ve gübrelerin bireysel etkileri ile ikili, üçlü veya dörtlü interaksiyonları istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (Çizelge 4.10). 62

73 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak K içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac

74 Şekil Uygulamaların 2010 yılı K içeriklerine etkisi Farklı Zn uygulamalarının Ca içeriğine etkisi 2009 yılında elde edilen sonuçların varyans analizine göre, A x Ç x G ve Ç x U interaksiyonları istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.13). Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Ca içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) 1 Çeşit (Ç) ** Gübre (G) 1 Uygulama (U) 3 A x Ç 1 A x G 1 A x U 3 Ç x G 1 Ç x U * G x U 3 A x Ç x G ** A x Ç x U 3 A x G x U * Ç x G x U 3 A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<

75 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Ca içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith Bb***A* M9 J. Mac AbA Ort G. Smith BbA MM106 J. Mac AaB Ort Ort G. Smith BaB M9 J. Mac AaA Ort G. Smith BaA MM106 J. Mac AbB Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith 0.9b****B** 1.0abB 1.1aB 1.0abB 1.0 J. Mac 1.9bA 2.0bA 2.3aA 2.0bA 2.1 * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 65

76 Uygulamaların 2009 yılı Ca içeriklerine etkileri Çizelge 4.14 ve Şekil 4.19 da gösterilmiştir. A x Ç x G interaksiyonuna göre; M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşidi ile MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde ZnEDTA gübre uygulamasının Ca içeriğine etkisi, ZnSO 4 gübre uygulamasının Ca içeriğine etkisine göre daha düşük bulunmuştur. MM106 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde ise ZnSO 4 uygulamasında belirlenen Ca içeriklerinin ZnEDTA gübre uygulamasına göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Her iki anaç ve gübre çeşidinde de, Granny Smith çeşidinin Ca içeriği, Jersey Mac çeşidinin Ca içeriğine göre daha düşük bulunmuştur. ZnEDTA uygulamasında, Granny Smith çeşidinde anaçlar arsındaki fark istatistiksel olarak önemli değilken, Jersey Mac çeşidinde M9 anacının Ca içeriği (% 2.1) MM106 anacının Ca içeriğine (% 2.0) göre daha fazla bulunmuştur. ZnSO 4 gübre uygulamasında, MM106 anacı Granny Smith çeşidinde, M9 anacında ise Jersey Mac çeşidinde belirlenen Ca içeriklerinin daha fazla olduğu belirlenmiştir. Ç x U interaksiyonuna göre; her bir uygulamada Jersey Mac çeşidinin Granny Smith çeşidine göre daha fazla Ca içerdiği belirlenmiştir. Jersey Mac çeşidinde topraktan Zn uygulamasıyla (% 2.3) en yüksek Ca değeri elde edilirken, bunu yaprak (% 2.0), yaprak + toprak (% 2.0) ve kontrol uygulamaları (% 1.9) izlemiştir. Granny Smith çeşidinde de yine en yüksek Ca içeriği topraktan Zn uygulamasıyla (% 1.1) elde edilirken bu uygulamayı yaprak (% 1.0), yaprak + toprak (% 1.0) ve kontrol uygulamaları (% 0.9) takip etmiştir. Ca içeriği bakımından anaç, çeşit, gübre ve uygulamaların etkileri istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. M9 anacının (% 1.6) MM106 anacına (% 1.5) göre daha fazla Ca içerdiği belirlenmiştir. Granny Smith çeşidi % 1.0 Ca içerirken Jersey Mac çeşidi % 2.1 Ca içermektedir. ZnSO 4 uygulamasının bitki Ca içeriğine etkisi (% 1.6) ZnEDTA gübre uygulamasına göre (% 1.5) daha fazla olmuştur. En düşük Ca içeriği Zn koşullarında (% 1.4) görülürken en yüksek Ca içeriğine, topraktan Zn uygulamasıyla (% 1.7) ulaşılmıştır. 66

77 Şekil Uygulamaların 2009 yılı Ca içeriklerine etkisi Uygulamaların Ca içeriklerine etkilerinin 2010 yılı sonuçları Çizelge 4.15 ve Şekil 4.20 de verilmiştir. İkinci yıl varyans analiz sonuçlarına göre Ca içeriği bakımından A x G x U interaksiyonu ile çeşidin etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.13). A x G x U interaksiyonuna göre; ZnEDTA nın kontrol ve yaprak uygulamalarında, anaçlar arasında fark belirlenemezken, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında M9 anacının Ca içeriği MM106 anacına göre daha yüksek bulunmuştur. ZnSO 4 gübre uygulamasında ise tüm uygulamalarda anaçlar arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. MM106 anacında, toprak uygulamalarında ZnSO 4 gübresi daha fazla Ca değerinin elde edilmesine neden olurken, yaprak uygulamalarında ZnEDTA gübresinin bitki Ca içeriğini daha fazla artırdığı belirlenmiştir. M9 anacında ise yaprak + toprak uygulamasında ZnEDTA gübresinde ZnSO 4 gübresine göre daha fazla Ca içeriği belirlenmiştir. Granny Smith ve Jersey Mac çeşitleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Jersey Mac çeşidi % 1.4 Ca içerirken, Granny Smith çeşidi % 0.9 Ca içermektedir. 67

78 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Ca içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. S ith M9 J. Mac Ort. 1.2b****a***A* 1.1baA 1.2baA 1.6aaA 1.3 G. Smith MM106 J. Mac Ort. 0.9abaA 1.3aaA 0.8bbB 1.0abaB 1.0 Ort G. Smith M9 J. Mac Ort 1.2abaA 0.9baA 1.4aaA 1.2abbA 1.2 G. Smith MM106 J. Mac Ort. 0.9aaA 0.9abA 1.2aaA 1.2aaA 1.1 Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith B** J. Mac A * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 68

79 Anaçlar arasında Ca içeriği bakımından fark istatistiksel olarak önemli iken, gübre ve uygulamaların etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. M9 anacının % 1.2 Ca içeriği ile MM106 anacına (% 1.0) göre daha fazla Ca içerdiği belirlenmiştir. Şekil Uygulamaların 2010 yılı Ca içeriklerine etkisi Farklı Zn uygulamalarının Mg içeriğine etkisi Birinci yıl varyans analiz sonuçlarına göre Mg içeriğinin A x Ç ikili interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.16). Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Mg içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) 1 Çeşit (Ç) 1 Gübre (G) 1 Uygulama (U) 3 A x Ç ** A x G 1 A x U 3 Ç x G 1 Ç x U 3 G x U * A x Ç x G * A x Ç x U 3 A x G x U 3 Ç x G x U 3 A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<

80 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mg içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith B**B* J. Mac AB Ort G. Smith BB J. Mac AA Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac *anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle gösterilmiştir. 70

81 Şekil Uygulamaların 2009 yılı Mg içeriklerine etkisi Uygulamaların 2009 yılı Mg içeriklerine etkileri Çizelge 4.17 ve Şekil 4.21 de, 2010 yılı Mg içeriklerine etkileri ise Çizelge 4.18 ve Şekil 4.22 de gösterilmiştir. A x Ç interaksiyonuna göre; M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Granny Smith çeşidinin (sırasıyla % 0.3, % 0.3) aynı anaçlar üzerine aşılı Jersey Mac çeşidine göre daha düşük (sırasıyla % 0.6, % 0.5) Mg içeriği belirlenmiştir. Granny Smith çeşidinde, M9 ve MM106 anaçları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli değilken Jersey Mac çeşidinde M9 anacının Mg içeriğinin (% 0.6) MM106 anacına göre daha fazla olduğu (% 0.5) tespit edilmiştir. Mg içerikleri bakımından anaç, gübre ve uygulamaların bireysel etkileri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Çeşitler bakımından ise Granny Smith çeşidinde % 0.3 Mg içeriği belirlenirken, Jersey Mac çeşidinde bu değer % 0.5 olmuştur. Çeşitler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur yılına ait varyans analiz sonuçlarına göre Mg içeriğinin A x Ç x G interaksiyonu istatistiksel olarak önemli olmuştur (Çizelge 4.16). A x Ç x G interaksiyonuna göre; ZnEDTA uygulamasında, her iki çeşitte de anaçlar arasında fark istatistiksel olarak önemli değilken, ZnSO 4 uygulamasında MM106 anacının M9 anacına göre iki çeşitte de daha az Mg içerdiği tespit edilmiştir. Çeşitler bakımından ise, ZnEDTA uygulamasında Jersey Mac çeşidinin her iki anaçta da 71

82 daha fazla Mg içerdiği belirlenmiştir. ZnSO 4 uygulamasında ise M9 anacında benzer durum söz konusu iken, MM106 anacında çeşitler arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Şekil Uygulamaların 2010 yılı Mg içeriklerine etkisi M9 anacı üzerine aşılı her iki çeşitte de gübre uygulamaları arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Jersey Mac çeşidinde ise, ZnEDTA uygulamasında belirlenen Mg un ZnSO 4 a göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Magnezyum içeriği bakımından, gübre ve uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmazken, anaç ve çeşidin etkisi önemli bulunmuştur. M9 anacının (% 0.4) MM106 anacına (% 0.3) göre daha fazla Mg içerdiği belirlenmiştir. Granny Smith çeşidi % 0.3 Mg içerirken, Jersey Mac çeşidinin % 0.4 Mg içerdiği bulunmuştur. 72

83 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mg içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith a***B**A* M9 J. Mac aAA Ort G. Smith aBA MM106 J. Mac aAA Ort Ort G. Smith aBA M9 J. Mac aAA Ort G. Smith aAB MM106 J. Mac Bab Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac *anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle gösterilmiştir. 73

84 Farklı Zn uygulamalarının Mn içeriğine etkisi Uygulamaların 2009 yılı Mn içeriklerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge 4.19 da verilmiştir. Buna göre; A x Ç x U interaksiyonu ve Ç x G interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Mn içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) 1 Çeşit (Ç) 1 Gübre (G) 1 Uygulama (U) 3 A x Ç 1 A x G 1 A x U 3 Ç x G ** Ç x U 3 G x U 3 A x Ç x G 1 A x Ç x U * A x G x U 3 Ç x G x U 3 A x Ç x G x U * Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<0.01 Uygulamaların 2009 yılı Mn içeriklerine etkileri Çizelge 4.20 ve Şekil 4.23 de gösterilmiştir. Birinci yıl Ç x G interaksiyonuna göre; ZnEDTA ve ZnSO 4 uygulamalarında, Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinin Mn içerikleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli olup, her iki gübrede de Granny Smith çeşidinin Mn içeriği daha düşük bulunmuştur. Granny Smith çeşidinde ZnEDTA ve ZnSO 4 gübre uygulamalarının Mn içerikleri arasındaki fark istatistik olarak önemli değilken, Jersey Mac çeşidinde ZnSO 4 uygulamasında belirlenen Mn değeri (24 ppm), ZnEDTA uygulamasında (21 ppm) belirlenene göre daha yüksek bulunmuştur. A x Ç x U interaksiyonuna göre; M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde uygulamalar arasındaki fark önemli bulunmazken, M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde yaprakta Zn uygulamasında (16 ppm) diğer uygulamalara göre daha düşük Mn değerine sahip olduğu ve uygulamalar arasındaki farkın istatistiksel olarak 74

85 önemli bulunduğu görülmektedir. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde uygulamalar arasındaki fark önemli bulunmamış, Jersey Mac çeşidinde ise kontrol (27 ppm) ve yaprak uygulamalarının (27 ppm) diğer uygulamalara göre daha yüksek Mn değeri elde edilmesine neden olduğu belirlenmiştir. Her iki anaç ve uygulama kombinasyonlarında, Jersey Mac çeşidinin Mn içeriğinin Granny Smith çeşidine göre daha yüksek olduğu bulunmuştur. Granny Smith çeşidinde tüm uygulamalarda, MM106 anacının Mn içeriği M9 anacının Mn içeriğine göre daha yüksek olduğu tespit edilmiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Jersey Mac çeşidinde ise yaprak + topraktan uygulamada anaçlar arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmazken diğer uygulamalarda önemli bulunmuştur. Diğer uygulamalarda MM106 anacı M9 anacına göre daha fazla Mn içermiştir. Mn içeriği bakımından anaç, çeşit ve gübrenin tekli etkileri istatistiksel olarak önemli olurken Zn uygulamalarının etkisi önemli bulunmamıştır. M9 anacı 15 ppm Mn içerirken MM106 anacının 21 ppm Mn içerdiği belirlenmiştir. Çeşitler bakımından Jersey Mac çeşidinin (23 ppm) Granny Smith çeşidine göre (13 ppm) daha fazla Mn içerdiği saptanmıştır. ZnEDTA uygulamasında belirlenen (17 ppm) Mn içeriğinin ZnSO 4 uygulamasına göre (19 ppm) daha düşük olduğu görülmüştür. Şekil Uygulamaların 2009 yılı Mn içeriklerine etkisi 75

86 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mn içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith 10a****B**B* 12aBB 12aBB 10aBB 11 J. Mac 22aAB 16bAB 20aAB 22aAA 20 Ort G. Smith 14aBA 17aBA 17aBA 15aBA 16 J. Mac 27aAA 25abAA 27aAA 22bAA 26 Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith a***B J. Mac bA ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith aB J. Mac aA G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 76

87 İkinci yıl varyans analizi sonucuna göre Mn içeriği bakımından A x Ç x G x U dörtlü interaksiyonu önemli bulunmuştur. Uygulamaların Mn içeriklerine etkileri Çizelge 4.21 ve Şekil 4.24 te verilmiştir. ZnEDTA uygulamasında, M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitleri ile, MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde uygulamalar arasında fark görülmezken, MM106 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde yaprak + toprak uygulaması (29 ppm) diğer uygulamalara göre en yüksek Mn belirlenmesine neden olmuştur. Çeşitler bakımından ise, ZnEDTA gübresinde yaprak + toprak uygulamasında MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidi (13 ppm) Jersey Mac çeşidine (29 ppm) göre daha fazla çinko içermekte ve aralaraındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. ZnEDTA gübre uygulamasında Jersey Mac çeşidinde farklı uygulamalarda, MM106 anacının M9 anacına göre daha fazla Mn içerdiği belirlenmiştir. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde toprak uygulamasında (17 ppm) M9 anacı topraktan uygulamaya göre daha fazla Mn içermekte iken diğer uygulamalarda anaçlar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Şekil Uygulamaların 2010 yılı Mn içeriklerine etkisi 77

88 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Mn içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith 12a*****a***A**A* 12aaAA 10aaAB 8aaAA 11 M9 J. Mac 16aaAB 12aaAB 13abAB 10abAB 13 Ort G. Smith 16aaBA 15aaBA 17aaAA 13abBA 15 M 106 J. Mac 24abaAA 25abbA 20bbAA 29aaAA 24 Ort Ort G. Smith 12aaAA 11aaAB 13aaBB 7aaBB 11 M9 J. Mac 16baAB 15baAB 21baAB 30aaAA 21 Ort G. Smith 16aaBA 18aaBA 19aaBA 21aaBA 18 MM106 J. Mac 24baAA 30abaAA 29abaAA 32aaAA 29 Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 78

89 ZnSO 4 gübre uygulamasında, M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde, uygulamalar arasında istatistiksel olarak fark belirlenememiştir. Jersey Mac çeşidinde, her iki anaçta da yaprak + toprak uygulamasında belirlenen Mn içeriği diğer uygulamalara göre daha fazla bulunmuştur. Çeşitler karşılaştırıldığında, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinin Granny Smith çeşidine göre daha fazla Mn içerdiği belirlenmiştir. MM106 anacında ise Jersey Mac çeşidinin, tüm Zn uygulama şekillerinde Granny Smith çeşidine göre daha fazla Mn içerdiği belirlenmiştir. ZnSO 4 gübre uygulamasında anaçlar karşılaştırıldığında M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde kontrol uygulaması ve Jersey Mac çeşidinde yaprak + toprak uygulaması dışında tüm uygulama ve çeşitlerde MM106 anacının M9 anacına göre daha fazla Mn içeriğine sahip olduğu tespit edilmiştir. İkinci yıl Mn içeriği bakımından anaç, çeşit ve gübre etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuş, uygulamaların etkisi önemli bulunmamıştır. M9 anacı 14 ppm Mn içerirken, MM106 anacının 22 ppm Mn içerdiği görülmüştür. Jersey Mac çeşidi 22 ppm Mn içeriğine sahipken, Granny Smith çeşidinin 14 ppm Mn içeriğine sahip olduğu belirlenmiş ve istatistiksel olarak çeşitler arasındaki fark önemli olmuştur. Gübre uygulamaları arasında ise ZnEDTA uygulamasında belirlenen Mn değerlerini (16 ppm) ZnSO 4 gübre uygulamasına (20 ppm) göre daha az olduğu bulunmuştur (Çizelge 4.21). 79

90 Farklı Zn uygulamalarının Cu içeriğine etkisi Uygulamaların Cu içeriklerine etkisine ilişkin 2009 yılı varyans analizi sonucunda A x Ç x U, A x G x U ve Ç x G x U üçlü interaksiyonları istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.22). Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Cu içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) 1 Çeşit (Ç) 1 Gübre (G) 1 Uygulama (U) 3 A x Ç 1 A x G 1 A x U 3 Ç x G 1 Ç x U 3 G x U 3 A x Ç x G 1 A x Ç x U * A x G x U * Ç x G x U * A x Ç x G x U ** Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<0.01 Çizelge 4.23 ve Şekil 4.25 te 2009 yılı uygulamalarının Cu içeriklerine etkisi verilmiştir. 80

91 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Cu içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort. 6.5ab****a***A* 6.3baA 7.1aaA 6.5abaA 6.6 G. Smith MM106 J. Mac Ort. 6.3aaA 6.7aaA 6.0aaB 6.2aaA 6.3 Ort G. Smith M9 J. Mac Ort 6.5abaA 6.3abaA 6.8aaA 6.0baA 6.4 G. Smith MM106 J. Mac Ort. 6.3aaA 5.5bbB 6.1abaB 5.7abaA 5.9 Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith 6.9bA**A 7.0bAA 8.1aAA 6.5bAA 7.0 J. Mac 6.2aBA 5.7aBA 6.4aBA 6.0aAA 6.1 Ort G. Smith 7.1aAA 6.6aAA 6.4aAB 6.7aAA 6.7 J. Mac 5.6aBB 5.6aBA 5.7aBB 5.2aBB 5.5 Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith 7.0aAa 7.1aAa 7.3aAa 7.1aAa 7.1 J. Mac 5.9aAa 6.0aBa 5.7aBb 5.7aBa 5.8 ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith 7.0aAa 6.5abAb 6.6abAb 6.2bAb 6.6 J. Mac 5.9abBa 5.3bBb 6.3aAa 5.5bBa 5.7 G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 81

92 A x G x U interaksiyonuna göre; M9 anacında ZnEDTA gübresinin uygulamalar arasındaki farkı istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Toprak uygulamasında (7.1 ppm) yaprak, kontrol ve yaprak + topraktan uygulamalara göre daha yüksek Cu değerleri elde edilmiştir. Aynı gübre uygulamasında, MM106 anacında uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. MM106 anacında ise ZnSO 4 gübre uygulamasının kontrol koşullarında en fazla Cu değeri belirlenirken, en düşük Cu değerinin ise yapraktan uygulamada (5.5 ppm) olduğu görülmektedir. Anaçlar bakımından ise ZnSO 4 uygulaması sadece MM106 anacında 5.5 ppm ile yapraktan uygulamada en düşük Cu içeriğine sahipken, diğer gübre ve uygulama kombinasyonlarında daha yüksek Cu içeriğine sahiptir ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. M9 anacında, tüm uygulamalarda gübreler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. MM106 anacına yapraktan Zn uygulamasında, ZnEDTA gübresiyle elde edilen Cu içeriği, ZnSO 4 gübresiyle daha yüksek bulunmuş ve bu fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. A x Ç x U interaksiyonuna göre; M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde belirlenen Cu konsantrasyonları üzerine, uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunurken, diğer anaç, çeşit kombinasyonlarında uygulamalar arasındaki fark önemli olmamıştır. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidi topraktan Zn uygulamasında en fazla Cu değerine (8.1 ppm) sahipken diğer Zn uygulamalarında daha düşük Cu değeri elde edilmiştir. Çeşitler arasında ise, M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde yaprak + toprak uygulaması dışında, tüm anaç ve uygulama kombinasyonlarına göre Jersey Mac çeşidinin Granny Smith çeşidine göre daha fazla Cu içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir. Granny Smith çeşidinde tüm uygulamalarda, anaçlar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Jersey Mac çeşidinde kontrol, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, M9 anacının Cu içeriği MM106 anacına göre daha yüksek olduğu belirlenmiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. 82

93 Şekil Uygulamaların 2009 yılı Cu içeriklerine etkisi Ç x G x U interaksiyonuna göre; ZnEDTA gübre uygulamasında kontrol uygulaması dışındaki uygulamalarda, Granny Smith çeşidinin Cu içeriği Jersey Mac çeşidine göre daha fazla olarak belirlenmiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. ZnSO 4 gübresinde de toprak uygulaması dışındaki tüm uygulamalarda, Granny Smith çeşidinin daha fazla Cu içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir. Granny Smith çeşidinde kontrol uygulaması dışındaki uygulamalarda, ZnEDTA gübresinde ZnSO 4 gübresine göre daha fazla Cu içeriği belirlenmiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Jersey Mac çeşidinde kontrol ve yaprak + toprak uygulamalarında gübreler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Yaprak uygulamasında ZnEDTA gübresinin, toprak uygulamasında ise ZnSO 4 gübresinin bitki Cu içerikleri üzerine daha etkili oldukları ve bunun istatistiksel olarak önemli olduğu bulunmuştur. Cu içerikleri bakımından anaç, çeşit, gübre ve uygulamanın etkileri istatistiksel anlamda önemli belirlenmiştir. M9 anacı Cu içeriği 6.5 ppm iken, MM106 anacının Cu içeriği 6.1 ppm olarak bulunmuştur. Granny Smith çeşidinin Cu içeriğinin (6.8 ppm), Jersey Mac çeşidine (5.8 ppm) göre yüksek olduğu görülmüştür. ZnEDTA uygulamasında belirlenen Cu değerinin (6.5 ppm) ZnSO 4 gübre uygulamasında belirlenen Cu değerine (6.2 ppm) göre daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Yaprak (6.2 ppm) ve yaprak + toprak (6.1 ppm) uygulamalarında elde edilen Cu içeriklerinin kontrol (6.4 ppm) ve toprak uygulamalarına göre (6.5 ppm) göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. 83

94 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Cu içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 M9 MM106 M9 MM106 G. Smith 3.0b****a*** 5.6aa 6.5aa 4.6aba A**B* AB AA AB 4.9 J. Mac 2.3aa 2.5aa 1.7ab 1.8ab AB BA BB BB 2.1 Ort G. Smith 8.7aa 8.2aa 7.6aa 8.6aa 8.3 J. Mac AA 5.6aa BA AA 3.0bb BA AA 4.8aba BA AA 4.9abb BA Ort Ort G. Smith 3.0aa 3.8aa 3.2ab 2.5ab AB AA BA BA 3.1 J. Mac 2.3ba 1.3ba 7.7aa 9.8aa AB BB AA AA 5.3 Ort G. Smith 8.7aa 3.7bb 3.3bb 4.2bb 4.6 J. Mac AA 5.6aa BA BA 5.5aa AA BA 5.8aa AA BA 7.2aa AB Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 G. Smith J. Mac d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 84

95 Şekil Uygulamaların 2010 yılı Cu içeriklerine etkisi İkinci yıl varyans analizine göre Cu içeriği bakımından A x Ç x G x U dörtlü interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.22). Çizelge 4.24 ve Şekil 4.26 da 2010 yılı uygulamalarının Cu içeriklerine etkisi verilmiştir. A x Ç x G x U interaksiyonuna göre; ZnEDTA gübre uygulamasında M9 anacında yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarından elde edilen Cu değerleri bakımından, Granny Smith çeşidi Jersey Mac çeşidine göre daha yüksek ortalamaya sahip olduğu belirlenmiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Kontrol uygulamasında ise, Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinin Cu içerikleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli olmamıştır. ZnSO 4 gübre uygulamasında ise, M9 anacında kontrol uygulamasında belirlenen Cu içerikleri arasında çeşitler arası fark istatistiksel olarak önemli değilken, yapraktan Zn uygulamasında Granny Smith çeşidinde belirlenen Cu içeriğinin daha yüksek olduğu görülmüş ve bu durum istatistiksel olarak önemli olmuştur. Toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, Jersey Mac çeşidinin Cu içerikleri, Granny Smith çeşidinden daha yüksek ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. ZnEDTA gübresinde Granny Smith çeşidinde toprak uygulamasında M9 ile MM106 anaçlarının Cu içerikleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli değilken, diğer uygulamalarda MM106 anacı daha yüksek değerler göstermiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. ZnEDTA gübresinde Jersey Mac çeşidinde, yaprak uygulamasında anaçların Cu içerikleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli 85

96 bulunmamışken, diğer uygulamalarda MM106 anacının Cu içerikleri M9 anacına göre istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur. ZnSO 4 gübresinde Granny Smith çeşidinde kontrol uygulamasında MM106 anacının Cu içeriği istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuşken, diğer uygulamalarda anaçların ortalamaları arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli olmamıştır. ZnSO 4 gübresinde Jersey Mac çeşidinde topraktan Zn uygulamasında, Cu içeriği bakımından M9 ve MM106 anaçları ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Kontrol ve yaprak uygulamaları bakımından, MM106 anacının Cu içeriği daha yüksek bulunmuş, istatistiksel olarak önemli olmuştur. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde, kontrol ve yaprak uygulamalarında ZnEDTA ve ZnSO 4 gübrelerinin Cu içeriklerine etkisi arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli değilken, toprak ve bu farklılıklar yaprak + toprak uygulamalarında M9 anacının Cu içerikleri daha yüksek bulunmuş ve istatistiksel olarak önemli çıkmıştır. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde kontrol uygulamaları hariç, ZnEDTA uygulamalarıyla elde edilen Cu konsantrasyonları daha yüksek görülmüş ve bu durum istatistiksel olarak önemli olmuştur. MM106 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde ise yine kontrol ve toprak uygulamalarında ZnEDTA ve ZnSO 4 uygulamalarından elde edilen Cu değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli değilken, yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarında ZnSO 4 uygulamasından elde edilen Cu içeriği daha yüksek bulunmuş, aradaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiştir. ZnEDTA gübresinde M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde Zn nin yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarıyla elde edilen bitki Cu içeriği kontrol uygulamasından daha yüksek olduğu görülmüştür. Anaç, çeşit ve uygulamaların Cu içerikleri bakımından aralarındaki farklar istatistiksel olarak önemli olmuş, gübrenin etkisi ise önemli bulunmamıştır. M9 anacı Cu içeriği (3.8 ppm) MM106 anacı (6.0 ppm) Cu içeriğine göre daha düşük bulunmuştur. Granny Smith çeşidi 5.3 ppm Cu içeriğine sahipken, Jersey Mac çeşidinde bu değer 4.5 ppm olmuştur. Yapraktan Zn uygulamalarıyla elde edilen Cu konsantrasyonları ortalama 4.2 ppm ile diğer uygulamalardan daha düşük olmuştur. 86

97 Farklı Zn uygulamalarının Fe içeriğine etkisi 2009 yılı varyans analizi sonucuna göre Fe içeriği bakımından A x Ç x G x U dörtlü interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.25). Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak Fe içerikleri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) * Çeşit (Ç) 1 Gübre (G) 1 Uygulama (U) 3 A x Ç 1 A x G 1 A x U 3 Ç x G 1 Ç x U 3 G x U 3 A x Ç x G 1 A x Ç x U 3 A x G x U 3 Ç x G x U * A x Ç x G x U ** Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<0.01 Uygulamaların 2009 yılı Fe içeriklerine etkisi Çizelge 4.26 ve Şekil 4.27 de A x Ç x G x U interaksiyonuna göre; ZnEDTA gübresinde M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde uygulamalar arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde uygulamalar arasındaki fark önemli bulunmazken, Jersey Mac çeşidinde en düşük Fe içeriği kontrol uygulamasında (65 ppm) belirlenmiştir. ZnSO 4 gübresinde her iki anaç ve çeşitte de uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. 87

98 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Fe içeriklerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 Kon rol Yaprak Toprak Yap.+Top. Ort G. Smith 62a****A**a***A* 69aAaA 75aAaA 64aAaA 67 M9 J. Mac 57aAaA 60aAaB 61aAaB 60aAaB 59 Ort G. Smith 78aAaA 69aBbA 67aBaA 59aBbA 68 MM106 J. Mac 65bAaA 102aAaA 91aAaA 113aAaA 93 Ort Ort G. Smith 62aAaA 53aAaB 65aAaA 43aBbB 56 M9 J. Mac 57aAaA 59aAaA 74aAaA 68aAaA 64 Ort G. Smith 78aAaA 102aAaA 81aAaA 91aAaA 88 MM106 J. Mac 65aAaA 60aBbA 60aBbA 72aBbA 64 Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 88

99 M9 anacında ZnEDTA nın tüm uygulamalarında, çeşitler arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. MM106 anacında ise, yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, Jersey Mac çeşidinin Fe içeriğinin Granny Smith çeşidinin Fe içeriğine göre daha yüksek olduğu belirlenmiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Kontrol uygulamasında ise, çeşitler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnSO 4 gübre uygulamasında, M9 anacında yaprak + toprak uygulamasında Jersey Mac çeşidinde (68 ppm) Granny Smith çeşidine (43 ppm) göre daha fazla Fe içeriği belirlenmiş ve aradaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Diğer uygulamalarda çeşitler arasındaki fark önemli bulunmamıştır. MM106 anacında ise, kontrol uygulaması dışındaki tüm uygulamalarda Granny Smith çeşidinin Fe içeriği Jersey Mac çeşidine göre daha yüksek bulunmuş ve istatistiksel olarak önemli olmuştur. M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde yaprak + toprak uygulamasında, ZnEDTA gübre uygulamasının Fe içeriği (64 ppm), ZnSO 4 gübre uygulamasının Fe içeriğine göre (43 ppm) daha yüksek bulunmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde tüm uygulamalarda, gübre uygulamaları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, ZnSO 4 gübresinin Fe içeriği ZnEDTA gübresine göre daha yüksek bulunmuş ve istatistiksel olarak önemli olmuştur. MM106 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında ZnEDTA gübre uygulamasının Fe içeriği, ZnSO 4 gübre uygulamasının Fe içeriğine göre daha yüksek olarak belirlenmiş ve istatistiksel olarak önemli olmuştur. ZnEDTA gübresinde Granny Smith çeşidinde ve ZnSO 4 gübresinde Jersey Mac çeşidinde anaçlar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnEDTA gübresinde Jersey Mac çeşidinde, kontrol uygulamasında anaçlar arasındaki fark önemli değilken, diğer uygulamalarda MM106 anacının M9 anacına göre daha yüksek Fe içeriğine sahip olduğu belirlenmiş ve istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. ZnSO 4 gübre uygulamasında Granny Smith çeşidinde, yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarında, MM106 anacı M9 anacına göre daha yüksek Fe içeriğine sahip olmuştur. 89

100 Fe içeriği bakımından anacın etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuş, çeşit, gübre ve uygulamanın tekli etkileri istatistiksel olarak önemli olmamıştır. Anaçlar bakımından M9 anacının (62 ppm) Fe içeriği M106 anacına göre (78 ppm) daha düşük bulunmuştur. Şekil Uygulamaların 2009 yılı Fe içeriklerine etkisi 2010 yılı varyans analizi sonuçlarına göre Fe içeriği bakımından Ç x G x U üçlü interaksiyonu ile anacın tekli etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur ( Çizelge 4.25). Uygulamaların 2010 yılı Fe içeriklerine etkileri Çizelge 4.27 ve Şekil 4.28 de verilmiştir. Ç x G x U interaksiyonuna göre; ZnEDTA gübre uygulamasında Granny Smith çeşidinde, uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli değilken, Jersey Mac çeşidinde uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Yaprak (45 ppm) ve yaprak + toprak (50 ppm) uygulamaları toprak uygulamasına (56 ppm) göre daha düşük Fe içeriğine sahip olmuştur. ZnEDTA gübre uygulamasında Jersey Mac çeşidinde kontrol uygulaması ise en düşük Fe içeriğine (43 ppm) sahip uygulama olarak bulunmuştur. ZnEDTA gübre uygulamasında farklı uygulama kombinasyonlarında, Fe içeriği bakımından çeşitler arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnSO 4 gübre uygulamasında Jersey Mac çeşidinde uygulamalar arasında fark görülmezken, Granny Smith çeşidinde kontrol uygulamasının Fe içeriğinin (43 ppm) diğer 90

101 uygulamalara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. ZnSO 4 gübre uygulamasında Granny Smith çeşidinde, ZnEDTA gübre uygulamasında olduğu gibi uygulamalar arasında fark görülmemiştir. Jersey Mac çeşidinde ise yaprak + toprak (66 ppm), toprak (54 ppm), yaprak (51 ppm) ve kontrol uygulamaları (43 ppm) Fe içeriği bakımından istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. ZnSO 4 gübre uygulamasının kontrol uygulamasında, çeşitler arasında istatistiksel olarak fark görülmezken diğer uygulamalarda Jersey Mac çeşidinin Fe içeriği Granny Smith çeşidine göre daha yüksek bulunmuştur. ZnEDTA gübresinin yaprak + toprak uygulamasında, Granny Smith çeşidinin Jersey Mac çeşidine göre daha yüksek Fe içerdiği belirlenmiştir. Diğer çeşit ve uygulama kombinasyonlarında gübre uygulamalarının Fe içeriği bakımından etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Fe içeriğine anaçların etkisi incelendiğinde, M9 anacının (50 ppm) MM106 anacına göre (46 ppm) daha fazla Fe içerdiği belirlenmiştir. Fe içeriği bakımından çeşit ve uygulama istatistiksel olarak önemli bulunurken, gübre uygulamalarının etkisi önemli bulunmamıştır. Granny Smith çeşidi 45 ppm Fe içerirken, Jersey Mac çeşidinin 51 ppm Fe içerdiği belirlenmiştir. Uygulamalar arasında kontrol uygulamasının Fe içeriğinin (43 ppm) diğer uygulamalara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Şekil Uygulamaların 2010 yılı Fe içeriklerine etkisi 91

102 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının yaprak Fe içeriklerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. ac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort A* G. Smith J. Mac Ort B c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith 44a****a***A** 50aaA 48aaA 48aaA 48 J. Mac 43baA 45abaA 56aaA 50abbA 48 ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith 44aaA 37abB 46aaB 42aaB 42 J. Mac 43caA 51bcaA 54abaA 66aaA 43 G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 92

103 4.2. Farklı Zn uygulamalarının verime etkisi Varyans analizi sonuçları değerlendirildiğinde birinci yıla ait verim değerlerinin A x Ç x U üçlü interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Varyans analiz sonuçları Çizelge 4.28 de verilmiştir. Çizelge 4.29 ve Çizelge 4.30 da 2009 ve 2010 yılında uygulamaların verim değerine etkileri verilmiştir. A x Ç x U interaksiyonuna göre; M9 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde uygulamalar arasında fark bulunmamıştır. M9 anacında tüm uygulamalarda çeşitler arasında fark belirlenmezken, MM106 anacında kontrol ve toprak uygulamalarında Jersey Mac çeşidinde Granny Smith çeşidine göre daha fazla verim değerleri belirlenmiştir. Tüm uygulama ve çeşit kombinasyonlarında MM106 anacının verim değerleri M9 anacına göre daha fazla olarak belirlenmiştir. Çizelge Farklı Zn uygulamalarının verim üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) ** ** Çeşit (Ç) ** ** Gübre (G) 1 Uygulama (U) ** 6.76** A x Ç ** A x G 1 A x U 3 Ç x G 1 Ç x U 3 G x U 3 A x Ç x G 1 A x Ç x U * A x G x U 3 Ç x G x U 3 A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<

104 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının verime etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith 22a****A**B* 22aAB 27aAB 23aAB 24 J. Mac 22aAB 28aAB 25aAB 27aAB 25 Ort B G. Smith 38bBA 50aAA 41abBA 47abAA 44 J. Mac 46aAA 51aAA 52aAA 50aAA 50 Ort A c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 94

105 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının verime etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort Ort. 32b**** 38a 38a 40a b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith A**B* J. Mac AA Ort G. Smith AA J. Mac BA Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith J. Mac * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 95

106 Şekil Uygulamaların 2009 yılı verime etkisi Çinko uygulamalarının 2009 ve 2010 yılları verim değerlerine etkisi şekil 4.29 ve 4.30 da gösterilmiştir. Şekil Uygulamaların 2010 yılı verime etkisi Deneme sonucunda verim bakımından anaçlar arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur yılı sonuçlarına göre M9 anacında 25 kg/ağaç, MM106 anacında ise 47 kg/ağaç verim değeri tespit edilmiştir. İkinci yılda verim değerleri bakımından M9 anacı 28 kg/ağaç iken MM106 anacı 46 kg/ağaç olarak belirlenmiştir (Şekil 4.31). 96

107 Şekil Yıllara göre anaçların verime etkisi Her iki yılda da çeşitler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Birinci yıl Granny Smith çeşidinde 34 kg/ağaç, Jersey Mac çeşidinde ise 38 kg/ağaç verim belirlenmiştir. İkinci yıl Granny Smith çeşidinin verim değeri 45 kg/ağaç iken, Jersey Mac çeşidi 29 kg/ağaç olarak bulunmuştur (Şekil 4.32). Şekil Yıllara göre çeşitlerin verime etkisi 97

108 Verim değeri bakımından gübre uygulamalarının etkisi 2009 ve 2010 yıllarında istatistiksel olarak önemli olmamıştır. Gübre uygulamalarının verime etkisi Şekil 4.33 de gösterildiği gibidir. Şekil Yıllara göre gübre uygulamalarının verime etkisi Uygulamaların verime etkisi denemenin yürütüldüğü iki yılda da istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. İlk yıl, kontrol 32 kg/ağaç, yaprak 38 kg/ağaç, toprak 36 kg/ağaç ve yaprak + toprak uygulaması 37 kg/ağaç verim değerine sahip olmuştur. İkinci yıl en iyi verim 40 kg/ağaç ile yaprak + toprak uygulamasında belirlenmiş olup, yaprak ve toprak uygulamaları 38 kg/ağaç ile bu uygulamayı izlemiştir. Kontrol uygulamasında verim 32 kg/ağaç olarak belirlenmiştir (Şekil 4.34). 98

109 Şekil Yıllara göre uygulamaların verime etkisi A x Ç interaksiyonunun verime etkisi Şekil 4.35 de gösterilmiştir. Verim değerleri bakımından, anaçxçeşit interaksiyonun etkileri ilk yıl önemli değilken, ikinci yıl istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.28). İkinci yıl, MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac çeşitlerinde M9 anacı üzerine aşılı çeşitlerden daha fazla verim elde edilmiş, her iki anaçta da Granny Smith çeşidinden daha fazla verim elde edilmiştir. MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith çeşidinde 62 kg/ağaç ile en yüksek verim belirlenirken en düşük verim ise 27 kg/ağaç ile M9 anacı üzerine aşılı Jersey Mac çeşidinde bulunmuştur (Çizelge 4.30). 99

110 Şekil Yıllara göre A x Ç interaksiyonunun verime etkisi A x G interaksiyonunun verim değerlerine etkisi iki yıl için de istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. İlk yıl M9 anacında ZnEDTA gübre uygulaması 26 kg/ağaç, ZnSO 4 gübre uygulaması 24 kg/ağaç, MM106 anacında ise ZnEDTA gübre uygulaması 48 kg/ağaç, ZnSO 4 gübre uygulamasından 46 kg/ağaç verim elde edilmiştir. İkinci yıl ZnEDTA gübre uygulamasında M9 ve MM106 anaçlarında sırasıyla 29 ve 45 kg/ağaç verim belirlenirken, ZnS0 4 gübre uygulamasında ise, sırasıyla 26 ve 47 kg/ağaç verim elde edilmiştir (Şekil 4.36). Şekil Yıllara göre A x G interaksiyonunun verime etkisi 100

111 A x U interaksiyonunun verime etkisi Şekil 4.37 de gösterilmiştir. Denemeden elde edilen verim değerlerine göre A x U interaksiyonunun etkileri arasındaki farklılıklar her iki yılda da istatistiksel olarak önemli olmamıştır yılında, kontrol uygulamasında M9 anacı 22 kg/ağaç ile en düşük verim değerine sahipken, yaprak uygulamasında MM106 anacı 51 kg/ağaç ile en yüksek verim değerine sahip olmuştur yılı M9 anacında kontrol, yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında sırasıyla 24, 28, 30, 28 kg/ağaç verim belirlenirken, MM106 anacı aynı uygulama sırasında 39, 47, 46 ve 52 kg/ağaç verim elde edilmiştir. Şekil Yıllara göre A X U interaksiyonunun verime etkisi Ç x G interaksiyonunun verim değerlerine etkisi 2009 ve 2010 yıllarında istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. İlk yıl, Granny Smith çeşidinde ZnEDTA gübre uygulamasında 36 kg/ağaç, ZnSO 4 gübre uygulamasında 32 kg/ağaç verim değeri belirlenirken, Jersey Mac çeşidinde ZnEDTA ve ZnSO4 gübre uygulamalarında 38 kg/ağaç verim değeri belirlenmiştir. İkinci yıl ZnEDTA gübresinde Granny Smith çeşidinin verimi 37 kg/ağaç iken Jersey Mac çeşidinin 28 kg/ağaç olarak belirlenmiştir. ZnSO 4 gübresinde ise Granny Smith çeşidinin verimi 36 kg/ağaç iken Jersey Mac çeşidinin verimi 28 kg/ağaç olarak belirlenmiştir (Şekil 4.38). 101

112 Şekil Yıllara göre Ç x G interaksiyonunun verime etkisi Her iki yılda da verim değerlerine etkisi bakımından Ç x U interaksiyonunun istatistiksel olarak önemli olmadığı belirlenmiştir. Birinci yıl Granny Smith çeşidi kontrol, yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında sırasıyla 30, 36, 34 ve 35 kg/ağaç verim değerlerine sahipken, Jersey Mac çeşidinde aynı uygulamalarda sırasıyla 34, 39, 39, 39 kg/ağaç verim değerleri elde edilmiştir. İkinci yıl Granny Smith çeşidinde kontrol, yaprak, toprak ve yaprak + toprak uygulamalarında verim sırasıyla 39, 44, 48, 48 kg/ağaç olarak belirlenirken Jersey Mac çeşidinde aynı uygulama sırasında verim 24, 31, 28, 32 kg/ağaç olarak belirlenmiştir (Şekil 4.39). 102

113 Şekil Yıllara göre Ç x U interaksiyonunun verime etkisi Verim değerleri bakımından 2009 ve 2010 yıllarında G x U interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. G x U interaksiyonunun 2009 ve 2010 yıllarında verime etkisi Şekil 4.40 ta verilmiştir. İlk yıl, kontrol uygulamasında ZnEDTA ve ZnSO 4 gübre uygulamalarında 32 kg/ağaç, yaprak uygulamasında ZnEDTA gübresinde 40 kg/ağaç, ZnSO 4 gübresinde ise 35 kg/ağaç verim değeri belirlenmiştir. Toprak uygulamasında ZnEDTA gübresi 36 kg/ağaç, ZnSO 4 gübresi 37 kg/ağaç verim değerine sahipken, yaprak + toprak uygulamasında ZnEDTA gübresi 38 kg/ağaç, ZnSO4 gübresi 35 kg/ağaç verim değerine sahip olmuştur. İkinci yıl kontrol uygulaması ZnEDTA ve ZnSO 4 gübrelerinde 32 kg/ağaç verim elde edilirken yaprak uygulamasında bu değerler sırasıyla 39 kg/ağaç ve 36 kg/ağaç olarak bulunmuştur. Toprak uygulamasında verim ZnEDTA gübresinde 37 kg/ağaç iken, ZnSO 4 gübresinde 39 kg/ağaç olarak belirlenmiş olup, yaprak + toprak uygulamasında ise verim ZnEDTA gübresinde 42 kg/ağaç, ZnSO 4 gübresinde ise 38 kg/ağaç olarak belirlenmiştir. 103

114 Şekil Yıllara göre G x U interaksiyonunun verime etkisi 4.3. Farklı Zn uygulamalarının SPAD değerine etkisi Denemede yer alan uygulamaların SPAD değeri etkilerine ait varyans analizi sonuçları Çizelge 4.31 de verilmiştir. Birinci yıl varyans analiz sonuçlarına göre SPAD değeri bakımından Ç x U ve A x G interaksiyonlarının istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir. Çizelge Farklı Zn uygulamalarının yaprak SPAD değeri üzerine etkisine ilişkin varyans analizi F değeri Varyasyon Kaynakları sd Anaç (A) * Çeşit (Ç) ** Gübre (G) * Uygulama (U) 3 A x Ç 1 A x G * A x U 3 Ç x G 1 Ç x U * G x U 3 A x Ç x G 1 A x Ç x U 3 A x G x U 3 Ç x G x U 3 A x Ç x G x U 3 Hata 96 Toplam 127 *:p<0.05, **:p<

115 Uygulamaların 2009 yılı SPAD değerine etkileri Çizelge 4.32 ve Şekil 4.41 de gösterilmiştir. Ç x U interaksiyonuna göre; Granny Smith çeşidinde kontrol ve toprak uygulamalarında SPAD değerlerinin diğer uygulamalara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Jersey Mac çeşidinde, uygulamaların istatistiksel olarak önemli olmadığı belirlenmiştir. Tüm uygulamalarda, Jersey Mac çeşidinin SPAD değerleri Granny Smith çeşidinin SPAD Değerlerine göre daha yüksek bulunmuştur. A x G interaksiyonuna göre; M9 anacında ZnEDTA gübre uygulamasının (48) ZnSO 4 gübre uygulamasına göre (50) daha düşük SPAD değerine sahip olduğu belirlenmiştir. MM106 anacında ise, ZnEDTA ve ZnSO 4 gübre uygulamaları SPAD değeri bakımından istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. ZnEDTA gübresinde MM106 anacının (50) SPAD değeri M9 anacının SPAD değerine (48) göre daha yüksek bulunmuştur. ZnSO 4 gübresinde ise anaçlar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. SPAD değeri bakımından anaç, gübre ve uygulamaların bireysel etkileri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Çeşitlerin SPAD değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuş, Granny Smith çeşidi SPAD değeri 47 iken Jersey Mac çeşidi SPAD değeri 51 olarak tespit edilmiştir. 105

116 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının SPAD değerine etkisi (2009 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort b***B* G. Smith MM106 J. Mac Ort aA Ort G. Smith M9 J. Mac Ort aA G. Smith MM106 J. Mac Ort aA Ort Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort G. Smith J. Mac Ort c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 G. Smith J. Mac d) Ç x U, Ç G. Smith 45b****B** 48aB 47abB 48aB 47 J. Mac 51aA 50aA 52aA 51aA 51 * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle, ****uygulamalar arasındaki fark küçük harfle gösterilmiştir. 106

117 Şekil Uygulamaların 2009 yılı SPAD değeri ortalamaları Çizelge 4.33 ve Şekil 4.42 de 2010 yılında uygulamaların SPAD değerine etkileri verilmiştir. İkinci yıl varyans analizi sonuçları SPAD değeri bakımından değerlendirildiğinde anaç, çeşit ve gübrenin etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Çizelge 4.29). SPAD değeri bakımından anaçların ortalamaları değerlendirildiğinde, M9 anacının (48) MM106 anacına (45) göre daha yüksek SPAD değerine sahip olduğu belirlenmiştir. Granny Smith çeşidinin ise (42), Jersey Mac çeşidine (51) göre daha düşük SPAD değerine sahip olduğu bulunmuştur. Gübre uygulamalarına ait SPAD değerleri incelendiğinde ZnSO 4 gübresinin (45) ZnEDTA gübresine göre daha düşük SPAD değerine sahip olduğu belirlenmiştir. SPAD değeri bakımından uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Şekil Uygulamaların 2010 yılı SPAD değeri ortalamaları 107

118 Çizelge Zn li gübre uygulamalarının SPAD değerine etkisi (2010 yılı) a) A x Ç x G x U, A x Ç x G, A x G x U, A x G, G x U, G, U Zn EDTA ZnSO 4 G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort a*** G. Smith M9 J. Mac Ort G. Smith MM106 J. Mac Ort Ort b Ort b) A x Ç x U, A x U, A x Ç, A M9 MM106 G. Smith J. Mac Ort A* G. Smith J. Mac Ort B c) Ç x G x U, Ç x G Zn EDTA G. Smith J. Mac ZnSO 4 d) Ç x U, Ç G. Smith J. Mac G. Smith B** J. Mac A * anaçlar arasındaki fark büyük italik harfle, **çeşitler arasındaki fark büyük harfle, ***gübreler arasındaki fark küçük italik harfle gösterilmiştir. 108

119 5. TARTIŞMA VE SONUÇ 5.1. Uygulamaların Yaprakların Çinko İçeriğine Etkisi Elma yapraklarının çinko içerikleri, ZnSO 4 ve ZnEDTA gübre uygulamalarına bağlı olarak artış göstermiştir. Yaprakların çinko içerikleri, ZnSO 4 gübresinin uygulandığı ağaçlarda, ZnEDTA gübresinin uygulandığı ağaçlara oranla daha fazla artmıştır. Benzer olarak Gülser (1996), inorganik yapılı gübrelerin organik yapılı gübrelere oranla daha etkili olduğunu bildirmiştir. Schulte and Walsh (1982) ve Mortvedt, (1991), inorganik ve organik formda çinko kaynaklarını inceledikleri çalışmalarda çinko noksanlığını gidermede kullanılan ZnSO 4 ın etkili olmasının nedeninin, suda çözünürlüğünün kolay olmasıyla ilişkilendirmişlerdir. Jones et al. (1991) e göre elma yaprağı Zn içeriği sınır değerleri ppm arasında değişmektedir. Bu değerler dikkate alındığında yaprak örneklerinin Zn içerikleri bakımından yeterli olduğu, 2009 yılı yaprak ve yaprak + toprak uygulamalarında sınır değerin üzerinde olduğu görülmektedir. Uygulama şekillerine bağlı olarak 2009 yılında yaprak ile yaprak + toprak uygulamaları, toprak uygulamasına göre bitki Zn içeriğini daha fazla artırmıştır. Meyve ağaçlarının pek çoğunun derin köklü olmaları nedeniyle, toprağa uygulanan gübrelerin yarayışlılık düzeyleri genellikle çok düşük olmakta, bu nedenle yaprak gübrelemesi bazı durumlarda, topraktan uygulamaya oranla daha fazla yarar sağlamaktadır (Aydeniz ve Brohi 1991). Yaprak uygulamasında kontrole göre % 280 lik artış görülürken, yaprak + toprak uygulamasında % 298 lik artış belirlenmiştir. Kontrole göre artış 2010 yılında yaprak uygulamasında % 66, yaprak + toprak uygulamasında % 93 olarak bulunmuştur. İlk yıl belirlenen artış ikinci yılda yakalanamamıştır. İkinci yıl yaprak çinko içeriğindeki azalışın, 2010 yılı gübre uygulama dönemlerinin yağışlı olması (Çizelge 3.2) ve dolayısıyla gübrelerin bir kısmının yıkanmaya maruz kalmasıyla ilişkilendirilmektedir. Yapılan araştırmalarda, Zn beslenmesi bakımından çok fakir olan Karaman yöresi elma bahçelerinde yapraktan çinko sülfat uygulamalarının daha etkili olduğunu, yöredeki elma bahçeleri ile benzer koşullardaki bahçelere çiçek dökümünden sonra 2-3 hafta ara ile en az iki kez % 109

120 0.2 lik ZnSO 4 çözeltisi püskürtülebileceğini bildirmişlerdir (Zengin vd., 2008). Artan dozlarda topraktan ve yapraktan uygulanan çinkonun, Starking Delicious elma çeşidinde yaprakların Zn içeriklerini artırdığı, yapraktan uygulamanın topraktan uygulamaya göre istatistiksel olarak daha etkili olduğu belirlenmiştir (Gülser vd. 2001). Amiri et al. (2008) tarafından M9 anacı üzerine aşılı Golden Delicious elma çeşidinde sekiz farklı uygulamanın yapıldığı bir çalışmada ZnSO 4 yaprak ve topraktan uygulanmış, yapraktan uygulama topraktan uygulamaya göre daha üstün sonuç vermiştir. Çeşitler arasında, her iki yılda da Jersey Mac çeşidinin çinko içeriği Granny Smith çeşidinden daha fazla bulunmuştur. Elde edilen sonuçlar diğer sonuçlarla paralellik göstermektedir. Küden (1992) tarafından yapılan bir araştırmada, Starking Delicious, Golden Delicious ve Granny Smith çeşitleri arasında yaprak örneklerinin en düşük Zn ortalamalarının Granny Smith çeşidinde olduğunu bildirmiştir. Küçükyumuk ve Erdal (2009), anacın ve çeşidin besin elementleri alımına etkisini inceledikleri çalışmalarında, Lutz Golden, Skyline Supreme, Mondial Gala ve Granny Smith elma çeşitlerini karşılaştırmış, elde edilen sonuçlar en düşük Zn içeriğinin Granny Smith çeşidinde olduğunu ortaya koymuştur. Anaçların Zn alımı üzerine etkileri incelendiğinde, M9 anacının MM106 anacına göre daha fazla Zn içerdiği belirlenmiştir. Bu durumun yaprak uygulamalarının M9 anacının Zn içeriğini daha fazla artırdığından kaynaklandığı tespit edilmiştir. M9 anacının bodur ve daha küçük taç hacmine sahip olmasından dolayı ağacın tüm yapraklarının gübreden faydalanması en yüksek seviyede olduğu düşünülmektedir. Anaçlar arasındaki bitki besin elementi alımı miktarlarının farklı olması, ağaçların taç genişlikleri ile kök sistemi genişliklerinin birbiriyle orantılı olmasıyla açıklanabilir. Kök sistemi, su ve besin maddelerinin topraktan alımı ve bitki içerisinde taşınmasında büyük rol oynamaktadır (Anonymous, 2003) yılı toprak ve kontrol uygulamalarında, MM106 anaçlı meyve ağaçlarının M9 anaçlı meyve ağaçlarına göre daha fazla Zn içerdiği bulunmuştur. Atkinson (1980), dikim sıklığının ağaçlarda kök dağılımını sınırlandırdığını bildirmektedir. Elma 110

121 yapraklarındaki bitki besin maddeleri düzeylerinin anaçlara göre değişim gösterdiği ve bu değişimin anaçların genetik yapısındaki farklılığa bağlı olarak (boy, taç genişliği, kök sistemi vb.) fizyolojik ve biyokimyasal olayların farklı oluşumu ve bunun anaç çeşit ilişkilerine yansımasından kaynaklandığı ifade edilebilinir (Kaplankıran vd., 1999) Uygulamaların Yaprakların Diğer Bitki Besin Maddesi İçeriklerine Etkisi Çinko uygulamalarının N, P ve K içeriklerine etkisi anaç, çeşit, gübre ve uygulama şekillerine göre farklılık göstermekle birlikte, 2010 yılında elde edilen değerlerin, 2009 yılına göre yüksek bulunması, her iki yılda uygulanan gübreleme programlarındaki farklılıklarla açıklanabilir. Çinko uygulamalarına bağlı olarak yaprak N, P ve K içeriklerinde önemli bir değişiklik görülmemiştir. Shandhu et al. (1994), çinko sülfat gübresinin toprak ve yaprak uygulaması ile armut ağaçlarında vejetatif gelişme ve yaprak besin elementi içeriklerine etkisini değerlendirmişlerdir. Araştırmacılar, çinko sülfat gübresinin yaprak N, P ve K içeriğini etkilemediğini belirlemişlerdir. Aydın vd. (2005), bağda çinko sülfat uygulamasının yaprak N, P ve K içeriklerini olumlu yönde etkilediğini bildirmişlerdir. Stoyanova and Doncheva (2002), bezelye bitkisinde çinko sülfat uygulamasının bitki fosfor içeriğini azalttığını ifade etmişlerdir. Yaprakların 2010 yılında Fe, Cu ve Mn içeriklerinin 2009 yılına oranla daha düşük seviyede olduğu belirlenmiştir. Kontrol uygulamasına göre yaprak Fe içeriği, her iki yılda da az da olsa artarken, 2009 yılına ait sonuçlara göre Cu ve Mn içerikleri azalmıştır. Aref (2010), mısırda Zn uygulamalarının Fe içeriğini artırdığını, Zn ve Fe arasında antagonistik bir ilişki olmasına rağmen, kimi durumlarda çinkonun demirin alımını artırdığını bildirmiştir. Uygulamalar sonunda, konsantrasyonu artan çinko ile Cu ve Mn içeriğinin azalması Cu ve Mn arasındaki antagonistik etkiden kaynaklanmaktadır. Yaprağın Cu ve Mn içeriğindeki azalma Gülser (1996) nın sonuçları tarafından da doğrulanmaktadır. Bonnet et al. (2000), İngiliz çiminde çinko uygulamasıyla birlikte yaprak bakır içeriklerinin azaldığını ifade etmişlerdir. 111

122 Uygulamaların Ca içeriğine etkisi, 2009 yılına ait ortalamalar dikkate alındığında Jersey Mac çeşidinin Jones et al. (1991) e göre elma yapraklarında kalsiyum sınır değerlerinin üstünde kalırken Granny Smith çeşidinin Ca içeriğinin sınır değerlerinin altında olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Uygulamalara bağlı olarak kontrol uygulamasına göre diğer uygulamalarda önemli bir artış görülmemiş olup denemenin ikinci yılında birinci yıla oranla yaprak Ca içeriklerinde düşüş belirlenmiştir. İngiliz çiminde çinko uygulamasıyla yaprak kalsiyum içeriklerinin azaldığı ifade edilmiştir (Bonnet et al., 2000). Uygulamaların Mg içeriğine etkisi bakımından 2009 ve 2010 yılları arasında fark görülmemiştir. Gübre uygulamaları ve uygulama şekillerinin Mg içeriğine etkisi her iki yılda da önemli bulunmamıştır. Shandhu et al. (1994), tarafından armut çeşitlerinde yapılan çalışmada çinko sülfat gübresinin yaprak Mg içeriğini etkilemediğini belirlemişlerdir Uygulamaların Yaprakların SPAD Değerine Etkisi Kontrol uygulamasına göre her iki yılda da SPAD değerlerinde artış belirlenmiştir yılına ait SPAD değeri ortalamaları 2009 yılına oranla daha düşük bulunmuştur. Çinko içeriği ve SPAD arasında bir ilişki olduğu düşünülebilinir. Sadaghiani et al. (2002), elma ağaçlarında, Potarzycki (2011), mısır bitkisinde çinkonun SPAD değerini önemli derecede artırdığı bildirmişlerdir. Taban ve Alpaslan (1996), bitkilerin klorofil içeriklerinin çinko noksanlığında azaldığını belirtmişlerdir Uygulamaların Verime Etkisi Uygulamaların elma verimine etkisi incelendiğinde, 2010 yılına ait verim değerlerinin 2009 yılına ait verim değerlerine göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Meyve ağaçlarında verim bitki genotipi ile çevresel faktörlere bağlı olarak değişmekle beraber anaç, iklim ve toprak yapısı, yer ve yöney, sulama, gübreleme, seyreltme, budama, terbiye şekli, boğma, bilezik alma vb. pek çok faktör tarafından 112

123 etkilenmektedir (Westwood, 1995). Kontrole oranla uygulamaların verime etki ettiği sonucu bulunmuş, en iyi verimin ilk yıl yaprak uygulamasında, ikinci yıl ise yaprak + toprak uygulamasında olduğu belirlenmiştir. Yağmur vd. (2002), çinko gübrelemesinin çekirdeksiz üzümde verime etkisini inceledikleri çalışmalarında en yüksek verimin % 0.3 dozunda yapraktan uygulama ile elde edildiğini belirtmişlerdir. Malakouti (2001) tarafından yapılan gübreleme çalışmasında, elma ağaçlarında yapraktan çinko uygulamasının yaprak çinko içeriğini artırdığı belirlenmiştir. Araştırıcı, çinko içeriğindeki artışa bağlı olarak verimde artış olduğunu bildirmiştir. Taban vd. (1998) tarafından yapılan bir araştırmada, çinko sülfattan hazırlanan % 0.1 lik Zn çözeltisi 4 farklı asma çeşidine yapraktan uygulanmış ve elde edilen sonuçlara göre yaprak Zn değerleriyle verim miktarları artmıştır. Ayrıca asma çeşitlerinin yapraktan Zn uygulamasına verdiği tepkiler farklı bulunmuştur. Kızılgöz et al. (2010) tarafından antepfıstığında yapılan çalışmada artan dozlarda çinkonun verimi artırdığı bildirilmiştir. Çalışmada, MM106 anacının M9 anacına göre daha fazla verime sahip olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde Özongun vd. (2010), Granny Smith çeşidinde MM106 anacının M9 anacına göre daha fazla verim değerine sahip olduğu sonucunu belirlemişlerdir. M9 ve MM106 anaçları üzerine aşılı Granny Smith ve Jersey Mac elma çeşitlerinde toprak, yaprak, toprak + yaprak ZnSO 4 ve ZnEDTA uygulamalarının çinko beslenmelerine etkileri bakımından karşılaştırmak, verim ve mineral madde kapsamı üzerine etkilerinin incelendiği bu tezde; Elma ağaçlarında ZnSO 4 gübresinin ZnEDTA gübresine göre daha fazla alındığı belirlenmiştir. Yaprak uygulamaları, toprak uygulamalarına göre daha etkili olmuştur. 113

124 M9 anacının Zn içeriği yaprak uygulaması ile MM106 anacına göre daha fazla, MM106 anacının Zn içeriği kontrol ve toprak uygulaması ile M9 anacına göre daha fazla bulunmuştur. Çinko uygulaması yapılacaksa, M9 anacında yapraktan, MM106 anacında topraktan yapılması önerilmektedir. Çinko uygulamalarının N, P, K, Ca, Mg, Fe, Cu, Mn içeriklerine etkisi anaç, çeşit, gübre ve uygulama şekillerine göre farklılık göstermiştir. Verim, her iki yılda da çinko uygulamalarına bağlı olarak kontrole göre artmıştır. Çinko uygulamalarına bağlı olarak yaprakların SPAD değerlerinin arttığı belirlenmiştir. Türkiye de önemli üretim payına sahip olan elmanın verimliliği artırmada en etkili yollardan birisi gübrelemedir. Gübrelemenin toprak analizine ve yetiştirilecek bitkiye hatta anaca, çeşide göre yapılması dikkate alınması gereken bir konudur. Ülkemiz topraklarının yarısının çinko eksikliği göstermesi, ayrıca toprakların CaCO 3 oranının yüksekliği ve ph nın 7.0 ın üzerinde bulunması nedeniyle çinko gübrelemesi özel bir önem taşımaktadır. Sonuç olarak Isparta koşullarında çinkolu gübreleme ile elmanın verim, kalite ve Zn içeriğini artırmak için anaca ve çeşide göre uygun çinko kaynağının ve uygulama şeklinin önemli olduğu ortaya çıkmıştır. 114

125 6. KAYNAKLAR Acre, P.J., Storey, J. B., Lyons, C.G., Effectiveness of three different zinc fertilizers and two methods of application for the control of little- leaf in peach trees in South Texas. Commun. Soil Science Plant Analysis, 23, Amiri, M.E., Fallahi E., Golchin A., Influence of foliar and ground fertilization on yield, fruit quality and soil, leaf and fruit mineral nutrients in apple. Journal of Plant Nutrition, 31, Anonymous, Apples. Ministry of Agric. Fisheries and Food, Bulletin, no:207, G. Britain. Anonymous, CAB International. Apples: Botany, Production and Uses. 660p. Anonim, Meyve Çeşit Kataloğu. Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayınları. 320s, Isparta. Anonim, Eğirdir İlçe Meteoroloji İstasyonu Kayıtları. Anonim, Eğirdir İlçe Meteoroloji İstasyonu Kayıtları. Anonim, Nüfus, Eğitim, Tarım. Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara. Erişim Tarihi: Aref, F., Zinc and boron fertilization on concentration and uptake of iron and manganese in the corn grain. Journal of American Science, 6 (8), Atkinson, D., The Distribution and effectiveness of the roots of tree crops. Horticultural Reviews, 2, Awad, S. M., Atawia, A.R., Effect of foliar sprays with some micronutrients on Le Conte pear trees. Tree growth, flowering and leaf mineral contents. Annals of Agricultural Science, 40 (1), Aydeniz, A., Brohi, A. R., Gübreler ve Gübreleme. Cumhuriyet Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayın No: 10, Ders Kitabı:3, Tokat. Aydın, Ş., Çakıcı H., Yener H., İncirde (Ficus carica L.) topraktan ve yapraktan çinko uygulamalarının bazı fiziksel özellikler üzerine etkisi. Journal of AARI, 11 (1), Aydın, Ş., Yağmur, B., Çoban, H., Mordoğan, N., Bağda yapraktan Zn uygulamalarının yapraktaki besin element içeriklerine etkisi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 42 (2),

126 Bahadur, L., Malhi, C.S., Singh, Z., Effect of foliar and soil applications of zinc sulphate on zinc uptake, tree size, yield, and fruit quality of mango, Journal of Plant Nutrition, 21 (3), Barrit, B.H., Konishi, B.S., Dilley, M.A., Performance of three apple cultivars with 23 dwarfing rootstocks during 8 seasons in washington. Fruit-Varieties- Journal. 49 (3) , Washington State University. Tree Fruit Resaerch and Extension Center. Wenathchee, WA USA. Bergmann, W., Colour Atlas. Nutritional disorders of plants. Gustav Fischer Verlag Jena. Stuttgart. pp.386, New York. Bouyoucos, G.J., A Recalibration of hydrometer for marking mechanical analysis of soil. Agronomy Journal, 43, Bolat, İ., Pırlak, L., Pamir, M., Farklı anaçların bazı elma çeşitlerindeki bitki besin elementi içeriğine etkileri.türkiye II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Cilt I, 35-39, Adana. Bonnet M., Cameres O., Veisseire P., Effects of zinc and influence of Acremonium lolii on growth parameters, chlorophyll a fluorescence and antioxidant enzyme activities of ryegrass (Lolium perenne L. cv Apollo) Journal of Experimental Botany 51(346), Bremner, J.M., Total Nitrogen Ed. (Black, C.A.) Methods of Soil Analysis Part 2, American Society of Agronomy Inc. Publisher Madison, pp , Wisconsin, USA. Burak, M., Büyükyılmaz, M., Öz, F., Granny Smith elma çeşidinin farklı anaçlar üzerindeki verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Yumuşak Çekirdekliler Sempozyumu, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yalova. Bybordi, A. A., Mamedov, G. G., Evaluation of application methods efficiency of zinc and iron for canola (Brassica napus L.). Notulae Scientia Biologicae, 2 (1), Canesin, R. S., Buzetti, S. S., Boliani, A. C., Isepon, J. S., Leaf spray fertilization of boron and zinc on productivity and fruit quality of Japanese pear tree. Acta Horticulturae, 872, Christensen, L.P., Foliar fertilization in vine mineral nutrient management programs. Proceedings of the Soil Environment and Vine Mineral Nutrition Symposium, San Diago, California, USA, June, Crowley, D. E., Smith, W., California Avocado Society, University of California, Riverside, CA, 78,

127 Çakmak, İ., Torun B., Erenoğlu B., Kalaycı M.,Yılmaz, A., Ekiz H., Braun, H., Türkiye de toprak ve bitkilerde çinko eksikliği ve bitkilerin çinko eksikliğine dayanıklılık mekanizmaları. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, Volume 20 Special Issue, pp Çakmak, İ., Topraklarda ve Tarımsal Gıdalarda Mikro Element Eksiklikleri. 4. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre Kongresi, 33-39, Konya. Çepel, N., Toprak İlmi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları No:389, İstanbul. Eissa, M.A., Tree growth, fruiting and fruit quality of Le Conte pear in response to foliar spray with some micronutrients. Annals of Agricultural Science, 35 (2), El-Baky, M. M. H. A.; Ahmed, A. A.; El-Nemr, M. A.; Zaki, M. F., Effect of potassium fertilizer and foliar zinc application on yield and quality of sweet potato. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences; 6 (4), Erdal, İ., Orta Anadolu bölgesinde farklı çinko uygulamalarının tahıl türleri ve buğday çeşitlerinde tanede çinko ve fitin asidi konsantrasyonuna etkisi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 135 s., Ankara. Erdal, İ., Leaf nutrient concentrations of apple orchards in Isparta provience. Tarım Bilimleri Dergisi,11 (4), Ersadi A., Talaie, A., The effect of clonal rootstocks on leaf mineral composition of several apple cultivars. Acta Horticulturae, 564, Eyüboğlu, F., Kurucu, N., Talaz S Türkiye topraklarının bitkiye yarayışlı mikro element bakımından genel durumu. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ankara. Ghulam, A., Khan, M. Q., Muhammad, J., Muhammad, T., Fida, H., Nutrient uptake, growth and yield of wheat (Triticum aestivum) as affected by zinc application rates. International Journal of Agriculture and Biology, 11 (4), Glozer, K., Grant J.A., Effects of fall applications of urea and zinc sulfate to Bing sweet cherry spring bud break. Horticultural Science, 41, Gülser, F., Elma ağaçlarının demir ve çinko ile beslenmesinde organik ve inorganik yapılı mikro element gübrelerinin etkilerinin karşılaştırılması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 88 s., Van. Gülser, F., Bozkurt, M.A., Çimrin, K.M., Artan dozlarda ve farklı şekillerde çinko gübrelemesinin elma ağaçlarında besin elementi içeriğine ve sürgün 117

128 uzunluğuna etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16 (1), 12-15, Samsun. Gültekin, İ., Yılmaz, A., Ekiz, H., Arısoy, R.Z., Eker, S., Çinko, Demir ve Bakır Uygulamalarının Orta Anadolu Bölgesinde Yetiştirilen Buğday Verimine Etkileri. Türkiye 3. Ulusal Gübre Kong., Tarım-Sanayi-Çevre, sf: , Ekim 2004, Tokat. Güneş A., Alpaslan M., İnal A., Deneme Tekniği. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. Yayın No:1543, Ankara. Hartman, H.T., Kester, D.E., Davies, F.T., Plant Propagation, Principles and Practices. 5th. Edition. Prinitice Hall Inc. Englewood Cliff, New Jersey, USA. Hızalan, E., Ünal H., Topraklarda önemli kimyasal analizler. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 278. Hipps, N.A., Davies, M.J., Effects of foliar zinc applications at different times in the growing season on tissue zinc concentrations, fruit Set, yield and grade out of culinary apple trees. Acta Horticulture, 564, Jackson, M.L., Soil Chemical Analysis. p.498. Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs, New Jersey, USA. Jackson, M.L., Soil Chemical Analysis Printice-hall. Inc. Englewood cliffs. N.J. USA. Jones, Jr., J.B., Wolf, B., Milis, H.A., Plant Analysis Handbook. Apractical sampling, preparation, analysis and interpretion guide. Micro-macro Publishing, Inc. 183 Paradise Blvd, Suite 108, p. 213, Georgia 30607, USA. Kacar, B., İnal, A., Bitki Analizleri, Nobel Yayın. No:1241, Ankara. Kaplankıran, M., Demirkeser, T.H., Toplu, C., Ülbeği, İ.E., Uysal, M., Valencia portakallarında anaç kalem ilişkilerinin yapraklardaki bitki besin maddelerine etkileri. Türkiye 3. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Eylül, 93-97, Ankara. Kavak, S., Uğur, A., Bozkalfa, M.K., Eşiyok, D., Yağmur, B., Çinko sülfat uygulamalarının brokolide verim ve mineral madde içeriği üzerine etkisi. VI. Sebze Tarımı Sempozyumu, Eylül, , Bursa. Khorsandi, F., Yazdi, F.A., Vazifehshenas, M.R., Foliar zinc fertilization improves marketable fruit yield and quality attributes of pomegranate. International Journal Agricaltural Biology, 11, Kızılgöz İ., Sakin E., Aslan N., The effects of zinc fertilisation on the yield of pistachio ( Pistachio L.) grown under rainfed conditions. African Journal of Agricultural Research 5 (24),

129 Köksal, A.İ., Dumanoğlu, H. and Günes, N.T., The effects of different aminoacid chelate foliar fertilizers on yield, fruit quality, shoot growth and Fe,Zn, Cu, Mn content of leaves in Williams pear cultivar (Pyrus communis L.).Tr. Journal of Agriculture and Forestry, 23, Köksal, İ., Derlemeler:21, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 702. Küçükyumuk, Z., Erdal, İ., Anaç ve çeşidin elmanın mineral beslenmesine etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 4 (2), Küden, A., Gezerel, Ö., Kaşka, N., Farklı klonal ve çöğür anaçları üzerine aşılı bazı elma çeşitlerinin bitki besin madde içerikleriyle verim düzeyleri arasındaki ilişkiler. I Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 1, , Ekim 1992, İzmir. Lindsay, W.L., Norvell, W.A., Development of a DTPA soil test for zinc, iron, manganase and copper. Science Society of American Journal, 42, Malakouti, M. J., The effects of balanced fertilization and zinc application on improving apple yield, quality, and reducing browning incidence. Acta Horticulturae, 564, Marschner, H., Mineral nutrition of higher plants. Second Edition. Academic Pres Inc. London, G.B., p Martens, D.C., Westermann, D.T., Fertilizer applications for correcting micronutrient deficiencies. In: Mortvedt JJ, Cox FR, Shuman LM, Welch RM (eds) Micronutrients in Agriculture. SSSA Book Series No. 4. Madison, WI. pp Minitab Statistical Software Release, Erişim Tarihi, Moretti, G., Effect of foliar treatments of magnesium, manganese, and zinc on grafted vines in the nursery. Acta Horticulture, 594, Mortvedt, J.J., Micronutrient fertilizer technology. In: Mortvedt JJ, Cox FR, Shuman LM, Welch RM (eds) Micronutrients in Agriculture. SSSA Book Series No. 4. Madison, WI. pp Mortvedt, J.J., Gilkes, R.J., Zinc fertilizers. In: Zinc in soils and plants. A.D. Robson (ed.), pp Kluwer Academic Publishers. Dordrecht, the Netherlands. Neilsen, G. H., Hogue, E. J., Neilsen, D. D., Bowen, P. P., Postbloom humicand fulvic-based zinc sprays can improve apple zinc nutrition. HortScience, 40 (1),

130 Nirmala, P., Singh, R. B., Rai, R. M., Control of zinc deficiency in apple variety - red delicious. Progressive Horticulture, 31(1/2), Olsen, A., Estimation of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate. Department of Agr. Circ., 939, Washington DC. Özbek, N., Danışman, S., Akdeniz turunçgil bölgesinde yetiştirilen belli baslı portakal çeşitlerinde ortaya çıkan çinko noksanlığının giderilmesinde uygulanacak metotlar üzerinde bir araştırma. A.Ü. Ziraat Fak. Yıllığı, 22 (3-4), , Ankara. Özbek, S., Özel Meyvecilik. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 128, Ders Kitabı, Adana. Özçağıran, R., Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 243, 45s., İzmir. Özongun, Ş., Dolunay E. M., Öztürk G., Pektaş M., Çalhan Ö., Atay E., Değişik klon anaçları üzerinde bazı elma çeşitlerinin verim ve kalite değişimleri (Basılmamış Sonuç Raporu). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Eğirdir. Öztürk, F. P., Karamürsel, D., Emre, M., Dünyada Elmanın Ekonomik Yeri. Elma Kültürü, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayın No: 37, 2, 9-20 s., Eğirdir. Pamir, M., Öz, M.H., Bazı elma anaç-çeşit kombinasyonlarının Erzincan şartlarına adaptasyonu üzerine araştırmalar. Yumuşak Çekirdekliler Sempozyumu, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yalova. Peryea, F.J., Phytoavailability of zinc in postbloom zinc sprays applied to Golden Delicious apple trees. Hort Technology 16 (1), Peryea, F.J., Comparison of dormant and circum-bloom zinc spray programs for Washington apple orchards. Journal of Plant Nutrition, 30 (1), Potarzycki, J., Effect of magnesium or zinc supplementation at the background of nitrogen management by maize canopy cultivated in monoculture. Plant Soil Environment. 57 (1), Richards, L.A., Diagnosis and improvement of saline and alkaline soils. U.S. Department of Agriculture Handbook No: 60. Rom, C.R., Carlson, F.R., Apple rootstocks. Rootstocks for fruit crops. John Willey & Sons. New York pp Sadaghiani, M.H.R., Malakouti, M.J., Samar, S.M., The effectiveness of different application methods of zinc sulfate on nutritional conditions of apple 120

131 in calcareous soils of Iran. 17 th WCSS, August 2002, Paper no: 2151, Thailand. Sandhu, A. S., Karanjit, S., Mann, S.S., Grewal, G.P.S., Influence of sources of zinc on growth and nutrient status of sand pear (Pyrus pyrifolia). Acta Horticulturae, 367, Schulte, E.E., Walsh, L.M., Soil and applied zinc. Üniv. Wisconsin Coop. Xet. Serv. A Serdar, Ü., Horuz, A., Demir, T., The effects of B-Zn fertilization on yield, cluster drop and nut traits in hazelnut. Journal of Biologic Science, 5, Shamsa, K., Rahmatullah, Ranjha, A. M., Rashid, A., Zinc partitioning in maize grain after soil fertilization with zinc sulfate. International Journal of Agriculture and Biology, 12 (2), Soil Survey Manual, U.S. Department of Agriculture Handbook. No: 18, U.S.A. Srivastava, A. K., Singh, S., Zinc Nutrition in 'Nagpur' Mandarin on Haplustert, Journal of Plant Nutrition, 32 (7), Stoyanova Z., Doncheva S., The effect of zinc supply and succinate treatment on plant growth and mineral uptake in pea plant. Brazilian Journal of Plant Physiology, 14 (2), Swietlik, D., Zinc Nutrition of Fruit Trees by Foliar Sprays. Acta Horticulture, 594, Taban, S., Alpaslan, M., Mısır bitkisinin çinko, demir, bakır ve mangan ve klorofil kapsamı üzerine çinko gübrelemesine etkisi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 4 (2), Taban, S., Alpaslan M., Güneş, A., Aktaş, M., Erdal, İ., Eyüboğlu, H. ve Baran, İ Değişik şekillerde uygulanan çinkonun buğday bitkisinde verim ve çinkonun biyolojik yarayışlılığı üzerine etkisi. 1. Ulusal Çinko Kongresi, Taban, S., Marasalı, B., Erdal, İ., Ergül, A., Turan, M.A., Asma çeşitlerinin yapraktan uygulanan çinkoya duyarlılıkları. 1. Ulusal Çinko Kongresi. Eskişehir, Mayıs, Takkar, P.N., Walker, C.D., The distribution and correction of zinc deficiency. In: Robson AD (ed) Zinc in soils and plants. Kluwer, Dordrecht, The Netherlands,

132 Topçuoğlu, B., Yalçın, R., Yapraktan uygulanan değişik kaynaklardan çinkonun örtü altında yetiştirilen domates bitkisinde verim ile bazı kalite etmenleri ve bitki besin içerikleri üzerine etkisi, Derim, 15 (3), Topçuoğlu, B Korkuteli yöresinde yetiştirilen Starking Delicious ve Golden Delicious elma çeşitlerinin besin içerikleri. Türkiye 4. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Eylül, Antalya. Torun, B., Bozbay, G., Gültekin, İ., Brown, H.J., Ekiz, H., Çakmak, İ., Differences in shoot growth and zinc concentration of 164 bread wheat genotypes in a zinc deficient calcareous soil. Journal of Plant Nutrition. 23 (9), Usenik, V., Stampar, F Effect of foliar application of zinc plus boron on sweet cherry fruit set and yield. Acta Horticulture, 594, Wang, Y., Fan, W., Zhang, F., Li, L., Li, D., Effect of different fertilizing methods on zinc nutrition in Zn-deficiency apple trees. Agricultural Sciences in China, 1 (12), Wang, Y., Yan, Z., Zhang, Y., Li, D., Shu, H., Zhang, F., Annual dynamics of zinc contents in apple trees under different zinc levels of apple orchard. Scientia Agricultura Sinica, 43 (10), Westwood, M.N., Temperate-zone pomology, physiology and culture, Third Edition. Timber Press, ISBN , pp. 523, Portland, Oregon. Wojcik, P., Vegetative and reproductive responses of apple trees to zinc fertilization under conditions of acid coarse- textured soil. Journal of Plant Nutrition, 30, Wooldridge, J. J., Schutte, C. C., Effect of early-season zinc sprays on 'Golden Delicious' apple. South African Journal of Plant and Soil, 19 (3), Yağmur, B., Ceylan, Ş., Oktay, M., Çinko gübrelemesinin çekirdeksiz üzümde verime etkisi. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 39 (2), Yılmaz, A., Ekiz, H., Torun B., Gültekin I., Karanlık S., Bağcı S.A., Çakmak İ., Effect of different zinc application methods on grain yield and zinc concentration in wheat cultivars grown on zinc deficient calcareous soils. Journal of Plant Nutrition 20 (4-5), Zengin, M., Gökmen, F., Gezgin, S., Topraktan ve yapraktan çinkolu gübre uygulamalarının elma yapraklarında makro ve mikro besin elementleri ile klorofil içeriklerine etkileri. IV. Ulusal Bitki Besleme ve Gübreleme Kongresi, , Konya. 122

133 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Zeliha KÜÇÜKYUMUK Doğum Yeri ve Yılı : AYDIN 1982 Medeni Hali : Evli Yabancı Dili : İngilizce, Almanca Eğitim Durumu Lise : Adnan Menderes Anadolu Lisesi ( ) Lisans : Uludağ Üniversitesi. Ziraat Fak. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü ( ) Yüksek Lisans : Süleyman Demirel Ünv. Ziraat Fak. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü ( ) Çalıştığı Kurum ve Yıl: Süleyman Demirel Ünv. Ziraat Fak. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Araştırma Görevlisi (2004- ) 123