GAP BÖLGESİ NDE TARIM VE TARIMA DAYALI SANAYİDE ENTEGRE KAYNAK VERİMLİLİĞİ PROJESİ. Terimler Sözlüğü

Transkript

1 GAP BÖLGESİ NDE TARIM VE TARIMA DAYALI SANAYİDE ENTEGRE KAYNAK VERİMLİLİĞİ PROJESİ Terimler Sözlüğü

2 KAYNAK VERİMLİLİĞİ HAMMADDE TARIMSAL VE ENDÜSTRİYEL ÜRETİM PAKETLEME VE DAĞITIM TÜKETİM VE KULLANIM ATIK AZALTIMI VE YÖNETİMİ

3 Giriş 2007 yılında GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (GAP BKİ) ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) işbirliğinde hazırlanan GAP Rekabet Gündemi ile kaynak verimli bir bölgesel ekonominin geliştirilmesi için bölgesel varlıkların etkin ve verimli kullanılması ve bu kapsamda bölgenin sürdürülebilir medeniyetler beşiği olarak konumlanması amaçlandı. Bu vizyon doğrultusunda, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından UNDP ile teknik işbirliği içerisinde GAP Bölgesi nde Organik Tarım Küme Geliştirme ve GAP Bölgesi nde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı ve Enerji Verimliliğinin Arttırılması projeleri yürütüldü. Bu projelerle doğal kaynaklar (toprak, su, enerji), hammadde, teknoloji ve insan sermayesi gibi üretim faktörlerinin üretim süreçlerinde etkin ve verimli kullanımı hedeflendi yılında başlayan GAP Bölgesi nde Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayide Entegre Kaynak Verimliliği Projesi ile de bölgede tarımsal üretim ve tarıma dayalı sanayi alanlarında, üretim faktörlerinin ve üretim kaynaklarının daha etkin ve verimli bir biçimde kullanılması, böylece bölgenin rekabet edebilirliğinin arttırılmasına katkıda bulunulması amaçlanıyor. Proje ile GAP Bölgesi nin başat ekonomik sektörleri arasında yer alan tarımsal üretimde ve tarımsal ürünlerin işlenmesinde, başta su ve enerji olmak üzere kaynakların en etkin biçimde kullanımının modellenmesi ve yaygınlaştırılması ve birincil üretim ve işleme süreçlerinde verimliliğin arttırılması hedefleniyor. Proje kapsamında, filtreleme yaklaşımı ile bölgesel stratejik ürünler ve değer zincirleri belirlendi, tarım ve tarıma dayalı sanayide kaynak verimliliğinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için olgunluk modelleri geliştirildi. Bölgesel stratejik ürünler için ekonomik, sosyal ve çevresel öncelikler ve itici güçler tanımlanarak bölgesel stratejik çerçeve hazırlandı. Bu çalışmalar; iklim değişikliği, ekosistem hizmetleri ve toplumsal cinsiyet eşitliği yaklaşımlarıyla gerçekleştirildi. Projenin ikinci döneminde tarla ve işletme seviyesinde toplam kaynak verimliliğini arttırmaya yönelik pilot projeler uygulanacak. Proje kapsamında teknik çalışmalar gerçekleştirilirken, iletişim ve kapasite geliştirme çalışmaları da devam ediyor. Bu bağlamda ortak dil oluşturabilmek adına GAP Bölgesi nde Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayide Entegre Kaynak Verimliliği Projesi Terimler Sözlüğü hazırlandı.

4 A TERİMLER Arazi Kullanımı Atık Atık İşleme Atık İşleme Tesisi Atık Yönetimi Atık Yönetim Planı 1. Bir alanın konut, park, ticaret, sanayi, donatı alanları gibi insan kaynaklı kullanımı türleri. 2. Doğal ya da yabanıl çevrenin iskân bölgesine ya da koru, mera, tarla gibi yarı doğal alanlara dönüştürülmesi amacıyla arazinin yönetimi, değiştirilmesi ve işlenmesi. Üreticisi veya fiilen elinde bulunduran gerçek veya tüzel kişi tarafından çevreye atılan, bırakılan veya atılması zorunlu olan herhangi bir madde veya malzeme (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Yönetmeliği). Atıkların ön işlemler ve ara depolama dâhil olmak üzere geri kazanım ya da bertaraf işlemleri. Ön işlem ve ara depolama tesisleri dâhil aktarma istasyonları hariç olmak üzere, atıkları geri kazanan ve/veya bertaraf eden tesis. Atığın oluşumunun önlenmesi, kaynağında azaltılması, yeniden kullanılması, özelliğine ve türüne göre ayrılması, biriktirilmesi, toplanması, geçici depolanması, taşınması, ara depolanması, geri dönüşümü, enerji geri kazanımı dâhil geri kazanılması, bertaraf edilmesi, bertaraf işlemleri sonrası izlenmesi, kontrolü ve denetimi faaliyetleri. Çevreyle uyumlu bir şekilde atık yönetimini sağlamak üzere hazırlanan kısa ve uzun vadeli program ve politikaları içeren plan.

5 B TERİMLER Birincil Analiz Biyokütle Doğrudan proje sahasında ve potansiyel uygulama alanlarında yürütülen veri derleme çalışmaları temelinde gerçekleştirilen analiz. Yaşayan ya da yakın zamanda yaşamış canlılardan elde edilen fosilleşmemiş tüm biyolojik malzemenin genel adı. Biyokütle, bir enerji kaynağıdır ve endüstriyel anlamda biyokütle, bu biyolojik maddelerden yakıt elde edilmesi ya da diğer endüstriyel amaçlarla kullanılmasıdır. Mısır, buğday, vb. bitkiler, otlar, yosunlar, denizdeki algler, hayvan dışkıları, tarımsal atıklar, gübre ve sanayi atıkları, evlerden atılan tüm organik çöplerden elde edilen enerji. BİYOKÜTLE Biyolojik Çeşitlilik Bölgesel Kalkınma Belirli bir alandaki bitki ve hayvan türlerinin sayıca zenginliği, o alandaki canlı çeşitliliği, o alanın ne kadar sağlıklı bir yaşam ortamı olduğunun göstergesi. Ülkede coğrafi bölgeler arasındaki iktisadi gelişmişlik farklarını gidermek amacıyla kamu yetkililerince izlenen iktisat politikaları.

6 Damla Sulama Değer Zinciri Değer Zinciri Analizi Depolama Doğal Kaynaklar Doğrudan Ekim Döngüsel Ekonomi (Circular Economy) D TERİMLER Bitki gelişimi için gerekli olan su ve suda erimiş besin maddelerini; uygun kök gelişimini sağlayacak şekilde, istenilen zamanda, istenilen miktarda, istenilen kök bölgesine, kontrollü olarak verilmesini sağlayan ve boru içerisinde veya üzerinde damlatıcıları olan sistemler. Bir hizmet veya ürünün, kavramsal gelişim noktasından başlayarak birçok üretim sürecinden geçerek nihai tüketiciye erişimine ve kullanım sonrasına dek parçası olduğu tüm operasyonları açıklayan, aynı zamanda bir işletmede katma değerin nasıl ortaya çıkarıldığına yönelik bir model. (Bir kuruluşta) katma değerin nasıl ortaya çıkarıldığına yönelik olan bir modeldir. Kuruluşun rakiplere göre güçlü ve zayıf yanları değer zinciri analizi yöntemi ile de tespit edilebilir. Bir malın tüketici veya bir başka üreticiye ulaşmasına kadar üretici firmada bulundurulması, depoya yerleştirilmesi ve korunması süreci. Oluşumunda insanların etkisinin olmadığı ve doğal ortam içerisindeki belirli şartlara bağlı olarak oluşan doğal zenginlikler. Hava, su, toprak, bitki örtüsü, hayvanlar ve madenler dünyanın doğal kaynaklarını oluşturur. Dünyanın doğal kaynakları insan nüfusunun yaşamını sürdürmesi ve gelişimi için hayati önem taşımaktadır. Ekim öncesinde toprağı işlemeye gerek kalmadan tek seferde ekim yapılabilmesi. Geleneksel uygulamalardan farklı olarak hasattan sonra yeniden ekime kadar herhangi bir toprak işleme işleminin yapılmaması, bir önceki ürüne ait anızla kaplı alan üzerine özel mibzerlerle ekim yapılması. Özellikle su sorunu yaşayan ve rüzgâr erozyonunun fazla olduğu bölgelerde yapılan, tarımsal ekosistemlerde verimlilik ve kârlılığı arttıran ve gıda güvenliğine katkı sağlayan bir uygulama. 1. Kaynakların daha akılcı ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak (enerji, emisyon, atık, vb. azaltımı) için geri dönüşümü ön planda tutarak atıkların ekonomi içerisine yeniden kazandırılmasını sağlamak. 2. Bir ürünün yaşam döngüsünün her evresinde bir yandan bireylerin refahını geliştirirken, diğer yandan kaynakların kullanım verimliliğini artırmayı ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri azaltmayı hedefleyen bir ekonomik ticaret ve üretim sistemi.

7 Ekolojik Ayak İzi Ekolojik Sürdürülebilirlik Ekosistem Ekosistem Hizmetleri Ekonomik Büyüme Enerji Tasarrufu Enerji Verimliliği E TERİMLER Mevcut teknoloji ve kaynak yönetimiyle bir bireyin, topluluğun ya da faaliyetin tükettiği kaynakları üretmek ve yarattığı atığı bertaraf etmek için gereken biyolojik olarak verimli toprak ve su alanı. Gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama kapasitelerine zarar vermeden bugünün ihtiyaçlarını karşılamak. Belli bir alanda yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde bulunan canlılar (bitki, hayvan ve mikro organizma grupları) ve bunların cansız öğelerinden oluşan doğal yapılar. Ormanlar, çöller, çayırlar, şehir parkları, dağlar ekosistemlere örnek olarak verilebilir. Doğal çevre tarafından sağlanan ve insanların faydalandığı hizmetler. Gıda, temiz su sağlama, hava kalitesini koruma, su döngüsünü sağlama, iklimi düzenleme, erozyon kontrolü, rekreasyonel hizmetler, ekoturizm, biyokütle üretimi gibi insanların yaşamını devam ettirebilmesi ve refah içinde yaşayabilmesini sağlayan hizmetler. 1. Bir ülkenin, sahip olduğu kıt kaynakların miktarını artırarak veya onların kalitelerini iyileştirerek üretim imkânlarının sınırını genişletmesi veya üretim teknolojisini ve kurumsal çerçeveyi değiştirerek daha yüksek üretim düzeylerine çıkması. 2. Üretim faktörlerinin kişi başına reel milli geliri yükseltecek şekilde sürekli artması. Enerji tüketimini azaltmak amacıyla yapılan çabalar. Verimli enerji kullanımı, düşük enerji tüketimi ve/veya geleneksel enerji kaynaklarından düşük enerji tüketimi ile birlikte enerji tasarrufu sağlanabilir. Tüketilen enerji miktarının, üretimdeki miktar ve kaliteyi düşürmeden, ekonomik kalkınmayı ve sosyal refahı engellemeden en aza indirilmesi. Gereksiz yanan bir lambanın söndürülmesi enerji tasarrufudur. Daha verimli bir ampul kullanarak aynı aydınlatma ihtiyacını sağlamak enerjinin verimli kullanılmasıdır.

8 G TERİMLER Geri Kazanım Gıda Güvencesi Gıda Güvenliği Piyasada ya da bir tesiste kullanılan maddelerin yerine ikame edilmek üzere atıkların faydalı bir amaç için kullanıma hazır hale getirilmesinde yer alan işlemler. Her ülkenin insanını besleyecek miktarda yeterli gıda stokuna sahip olması. İnsanların sağlıklı ve aktif bir hayat sürdürebilmeleri için gerekli olan besleyici ve yeterli gıdaya zamanında ulaşabilmesi. Gıdaların işlenme, depolama ve sunumu sırasında gerekli hijyen ve sıhhi koşulların sağlanması ve tüketicide herhangi bir sağlık sorunu oluşturabilecek fiziksel, kimyasal ve biyolojik risklerin önlenmesi. Gıda güvencesi ifadesi sıklıkla gıda güvenliği ifadesi ile karıştırılmakta veya birbiri yerine kullanılmaktadır, ancak farklı anlamlar ifade etmektedir. Güneş Enerjisi Güneş Paneli Güneşin çekirdeğinde yer alan füzyon süreci ile (hidrojen gazının helyuma dönüşmesi) açığa çıkan ışıma enerjisi, yenilenebilir enerji kaynağı. Sıcak su temini, meskenlerin ısıtılması ve serinletilmesi, meyve-sebze kurutma, sera ısıtma, güneş pompaları, tarımsal sulama, ısı pompaları, elektrik elde etmede kullanılır. Üzerinde güneş enerjisini soğurmaya ve elektrik üretmeye yarayan birçok güneş hücresi bulunduran bir enerji kaynağıdır. Solar panel olarak da bilinir.

9 HTERİMLER Hammadde Genellikle doğadan elde edilen, sanayide bir ürünün üretilmesinde kullanılan temel bileşenlerin işlenip elde edilmesinden önceki durumu. Hayvansal Atık Hayvanlardan ve hayvancılık işletmelerinden çıkan atıklar, büyükbaş hayvan ve tavuk gübresi.

10 İ TERİMLER İkincil Analiz Proje konusu ile ilgili olarak yurtiçi ve yurtdışı kurumlar tarafından daha önceki dönemlerde yürütülen çalışmalar ve elde edilen veriler temelinde gerçekleştirilen analiz. İklim Değişikliği Karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik. İklim Değişikliği Azaltım (mitigasyon) İklim Değişikline Uyum (adaptasyon) İklim değişikliğine neden olan insan kaynaklı sera gazlarının kontrol altına alınması, azaltılması ve tutulmasına yönelik önlemler. İklim olaylarının (risklerinin) etkileriyle mücadele etmek, fayda sağlamak ve etkileri yönetebilmek için stratejilerin geliştirilmesi, güçlendirilmesi ve uygulanması süreci. İşletme Dönüşüm Programı Kaynak kullanım verimliliğini iyileştirmek üzere, işletme bünyesinde gerçekleştirilecek kısa ve uzun dönemli faaliyetler bütünü.

11 K TERİMLER Katma Değerli Ürün Karbon Ayak İzi Kaynak-Temelli Ekonomi Kaynak Verimliliği Kıyaslama (Benchmarking) Girdi maliyetleri düşük ancak nitelikli iş gücüne gereksinim duyan ürünler. Ülke içinde kullanılan fosil yakıtlardan ve üretimden kaynaklanan sera gazı salımları, yurt dışından alınan ürünlerin üretim sürecinde salınan karbon, ülkenin uluslararası ticarette ortaya çıkan salımlardaki payı ve fosil yakıt dışı karbon salımlarının toplamı. Para yerine kaynakları temel alan ve tüm kaynakları en etkin ve verimli şekilde tüm nüfusun yaşam standardını geliştirmek üzere kullanan ekonomik yapı. 1. Ürün ve hizmetlerin üretim ve tüketimleri sırasında çevreye olumsuz etkilerinin tüm yaşam döngüleri boyunca azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı-UNEP). Tüm değer zinciri boyunca hammadde, enerji ve suyun verimli kullanımı temel alınmaktadır. 2. Yeryüzünün sağladığı sınırlı kaynakların, çevresel etkiler en aza indirilerek sürdürülebilir bir şekilde kullanılması ve daha az kaynak ile daha çok üretim yapılması ve değer katılması (Avrupa Komisyonu). Bir işletmenin rekabet gücünü yükseltmek için; başarılı performansı olan başka işletmelerin iş yapma tekniklerini incelemesi, kendi teknikleri ile kıyaslaması ve bu kıyaslamadan elde ettiği bilgileri kendi işletmesinde uygulaması. Kompost Organik esaslı atıkların oksijenli veya oksijensiz ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen ürün.

12 L TERİMLER Lisans Bakanlıkça verilen faaliyet iznini gösterir belge. Lisanslı Depo Kanun kapsamında hububatın sağlıklı koşullarda muhafazası ve ticarî amaçla depolanması hizmetlerini sağlayan ve bakanlıkça verilmiş faaliyet izninin gösteren lisansı olan tesisler. Lojistik Ürün ve hizmet tedarik edilmesine yönelik planlama, organizasyon, nakliye ve yönetim faaliyetlerinin bütünü. Ürün ve hizmetlerin ihtiyaç duyulan yerde ve istenen zamanda temin edilmesi için bir araçtır. Lojistik; nakliye, envanter, depolama, malzeme idaresi ve ambalajlama bilgilerinin birleştirilmesini kapsar.

13 O TERİMLER Olgunluk Modeli Üretim veya hizmet sektöründe faaliyet gösteren ve tüm kaynaklarını en verimli biçimde kullanan örnek işletme modeli. Ö TERİMLER Ölçeklenebilir ve Tekrarlanabilir Pilot Uygulama Örnek teşkil etmesi açısından hayata geçirilen, farklı büyüklüklerde ve farklı coğrafi alanlarda yeniden gerçekleştirilebilecek ve sosyo-ekonomik açıdan yarar sağlayacak proje uygulaması.

14 R TERİMLER Rüzgâr Perdesi Rüzgâr Türbini Toprağın rüzgâr erozyonu ile kaybını engellemek için ağaç, çalı veya otsu bitkilerin tek veya birbirine paralel sıralar halinde, hâkim rüzgâr yönüne karşı (dik) olarak dikilmesi. Diğer adıyla rüzgâr kıran. Rüzgâr perdesi; tarım ürünlerini, hayvanları, yaban hayatını ve insanları rüzgârın etkilerinden korur. Diğer ismi ile rüzgârgülü; yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru oluşan hava akımının yani rüzgârın kinetik enerjisini önce mekanik enerjiye ardından elektrik enerjisini çeviren sistemler. S TERİMLER Sanal Su (Virtual Water) Diğer adıyla gömülü su. Yalnızca ürünün içerisindeki saklı suyu ifade eder. Bu kavram, uluslararası veya bölgeler arası görünen su akışları bağlamında kullanılır. Bir ülke veya bir bölge bir ürünü ithal ediyorsa veya ihraç ediyorsa, suyu da sanal olarak ithal/ihraç etmektedir.

15 Su Ayak İzi Birim zamanda harcanan (buharlaşma dâhil) ve/veya kirletilen su miktarı. Bir bireyin, toplumun veya iş kolunun su ayak izi; bireyin veya toplumun tükettiği malların ve hizmetlerin üretimi için kullanılan veya üreticinin mal ve hizmet üretimi için kullandığı toplam temiz su kaynaklarının miktarıdır. (Water Footprint Network, 2012) Su ayak izinde su kullanımını ve kalitesini temsil eden üç bileşen bulunmaktadır: Mavi, yeşil ve gri su ayak izi. Mavi Su Ayak İzi, üretim süreci boyunca kullanılan yüzey ve yeraltı suyu miktarıdır. Yeşil Su Ayak İzi, üretim süreci boyunca kullanılan yağmur suyuna karşılık gelen su miktarıdır. Gri Su Ayak İzi, ürünün üretiminden veya tedarik zincirinden doğan kirli suyun temizlenmesi için gerekli su miktarıdır. Kirliliğe yönelik bir göstergedir. Su Kalitesi Su Yönetimi Sürdürülebilirlik Suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini temsil eder ve suyun kullanım amacına bağlı olarak değerlendirilir. Su kaynaklarının sürdürülebilir ve verimli kullanımına yönelik yönetim modeli. Gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama olanağını ortadan kaldırmadan, bugünün ihtiyaçlarını karşılamak. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 2030 a kadar aşırı yoksulluğu sona erdirmek, gezegeni korumak ve tüm insanların barış ve refah içinde yaşamasını sağlamak amacıyla belirlenen 17 kalkınma hedefi. Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim Toplumda üretim-tüketim sistemlerinden kaynaklanan olumsuz çevresel etkilerin minimize edilmesine yönelik bütünsel bir yaklaşım. Sürdürülebilir tüketim ve üretim, yaşam döngüsü perspektifi çerçevesinde doğal kaynakları sürdürülebilir bir şekilde kullanarak, kirletici ve atıkları ile sera gazı salımlarını azaltarak, yaşam kalitesini artırarak, toplumun ihtiyaçlarının gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanabilmesini riske atmadan karşılanması için ürünler, hizmetler ve yatırımların verimliliği ve etkinliğinin maksimize edilmesini amaçlar.

16 T TERİMLER Tarım Arazisi Tarıma Dayalı Sanayi Tarımsal Atık Tarımsal Üretim Tedarik Zinciri Toplam Faktör Verimliliği Toprak, topoğrafya ve diğer ekolojik özellikleri bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi için uygun olan ve halihazırda bu amaçla kullanılan veya ekonomik olarak imar, ıslah ve ihya edilerek bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi için uygun hale dönüştürülebilen araziler. Toprak, bitki ve hayvan ürünlerini kapsayan tarımsal girdileri işleyip mamul haline getiren sanayi kolu. Tarıma dayalı sanayi sınıfları şunlardır: Gıda sanayi, içki sanayi, tütün sanayi, dokuma ve giyim sanayi, deri sanayi, orman ürünleri sanayi, kağıt sanayi. Bitkisel ve hayvansal ürün elde edilmesi ve tarım ürünlerinin işlenmesi sonucunda ortaya çıkan atık ve artıklar. Bitkisel ve hayvansal üretimin teknolojik koşullar altında ve en ekonomik yollardan yapılması ve pazarlanması faaliyetleri. Ürün veya hizmetlerin ürün yaşam döngü süreçlerini kapsayan ve hammaddeden yola çıkıp son müşterinin eline ulaşana kadar geçen işlemlerin, bilgi akışının, fiziksel dağıtımının ve alışverişin bütününü içeren sistem. Mal ve hizmetlerin tedarik aşamasından, üretimine ve nihai tüketiciye ulaşmasına kadar birbirini izleyen tüm halkalar. Büyüme içindeki istihdam ve sermaye artışları haricindeki nedenlerin birleşik etkisi. Rekabet Gücü Enflasyon Cari Açık Büyüme TFV Kaliteli İstihdam

17 Toplumsal Cinsiyet Cinsiyet, kadın ve erkek bedenindeki biyolojik farklılıkları ifade eder. Toplumsal cinsiyet ise kadınlar ile erkekler arasındaki toplumsal olarak kurulan ve kültürel kaynakları olan farklılıklardır. Bir bireyin toplumsal cinsiyeti, sadece doğal veya biyolojik olarak belirlenmeyen, daha çok norm ve gelenekler tarafından dayatılan rol ve özelliklerden oluşur. Toplumsal cinsiyet zamana ve kültüre bağlı olarak değişiklik gösteren bir yapıdır. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Bireylerin cinsiyetlerine bakılmaksızın, hayatın tüm alanlarında, eşit fırsat ve haklardan yararlanması ve eşit muamele görmesi, diledikleri tüm alanlarda kişisel bilgi ve becerilerini geliştirebilmesi ve tercihler yapabilmesidir. Toplumsal Cinsiyet Rolleri Toplumsal Cinsiyete Dayalı İş Bölümü Toplumsal Cinsiyet Körlüğü Kadınlar ve erkekler için toplum tarafından uygun görülen ve toplumsal olarak inşa edilen roller, davranışlar, eylemler ve nitelikler. Kadınların ve erkeklerin ne yapması gerektiği veya neleri yapabileceği hakkında, kalıp yargılara ve cinsiyet rollerine ve toplumda yaratılmış olan fikirlere ve değerlere dayanarak oluşan iş bölümüdür. Cinsiyetler arası eşitsizliğin en önemli kaynağıdır. Kadın ve erkeklerin sosyal olarak belirlenmiş farklı rol, sorumluluk ve kapasitelerinin görmezden gelinmesi anlamına gelir.

18 Ü TERİMLER Üretkenlik (Productivity) Girdileri çıktıya dönüştürmeyle ilgili bir ölçü. Verilmiş girdiler çıktıya ne ölçüde çok dönüştürülebiliyorsa üretkenlik de o ölçüde yüksek olur. Üretkenlik = Girdi Çıktı V TERİMLER Verimlilik (Efficiency) 1. Kaynakları en iyi biçimde değerlendirerek üretmek. 2. Üretim sürecine sokulan çeşitli faktörlerle (girdiler) bu sürecin sonunda elde edilen ürünler (çıktılar) arasındaki ilişki. 3. Üretilen mal ve hizmet miktarı (çıktı) ile bu mal ve hizmet miktarının üretilmesinde kullanılan girdiler arasındaki oran. Verimlilik = Çıktı Girdi

19 Y TERİMLER Yağmurlama Sulama Yenilenebilir Enerji Suyu toprak yüzeyine belirli bir basınç altında ince damlacıklar biçiminde yağmur şeklinde püskürten başlıkların yer aldığı borulardan oluşan sistem. Sürekli devam eden doğal süreçlerdeki var olan enerji akışından elde edilen enerjidir. Bu kaynaklar güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, jeotermal enerji, hidrolik enerjisi, biyokütle enerjisi ve hidrojen enerjisi olarak sıralanabilir. Yeraltı Suyu Yüzey Suyu Yeraltında biriken ve topraktaki boşlukları tamamen doldurarak akan sular. Yağmur, kar, dolu olarak yeryüzüne düşen yağışlar, toprak, geçirimli taş delikleri, çatlak ve yarıklardan sızarak yer altında toplanır ve yeraltı sularını meydana getirirler. Yeraltı sularının miktarı; yağış miktarı, yağış türü, zeminin geçirimliliği, arazinin eğimi, bitki örtüsüne göre değişiklik gösterir. Atmosferde ve yeraltındaki suyun dışında, sulak alanlar, göller, denizler, okyanuslar, akarsular, buzullar gibi yeryüzündeki tüm sular.

20 GAP BÖLGESİ NDE TARIM VE TARIMA DAYALI SANAYİDE ENTEGRE KAYNAK VERİMLİLİĞİ PROJESİ GAP BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI Doğukent Mahallesi 104. Cadde No: 1155/2 Karaköprü Şanlıurfa Tel: Faks: