PERGAMON ( BERGAMA) MEDENĠYETĠNDE BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR KÜLTÜRÜNÜN ĠNCELENMESĠ. Selman CUTUK, KürĢad SERTBAġ, Ahmet GÖNENER

Transkript

1 4. ULUSAL BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR ÖĞRETMENLĠĞĠ SEMPOZYUMU HAZİRAN BURSA PERGAMON ( BERGAMA) MEDENĠYETĠNDE BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR KÜLTÜRÜNÜN ĠNCELENMESĠ *Selman CUTUK, **KürĢad SERTBAġ, ***Ahmet GÖNENER * Kocaeli Üniversitesi, BESYO, Spor Yöneticiliği Bölümü ( Lisans Öğr.) ** Kocaeli Üniversitesi, BESYO, Beden Eğt. ve Spor Öğrt. Bölümü *** Kocaeli Üniversitesi, BESYO, Antrenörlük Eğt. Bölümü ÖZET Bu çalıģmanın amacı, Pergamon (Bergama) medeniyetinin uygulama merkezlerini hakkında bilgi vermektir. spor eğitimini ve inceleyerek, bu medeniyete ait beden eğitimi ve spor kültürü ÇalıĢmamızda belgesel tarama metodu uygulanmıģtır. Konu ile ilgili yazılı ve görsel arģiv çalıģması yapılmıģtır. Anadolu medeniyetlerinden olan Pergamon (Bergama) uygarlığı, Akropol ve Asklepion yerleģkeleri konu ile ilgili örnek merkezleri oluģturmuģtur. Pergamon medeniyeti 2 yerleģim merkezinden meydana gelmektedir. Bu yerleģkelerden birincisi, Dünya nın en dik tiyatrosunun, gymnasiumun ve stadiumun bulunduğu Akropol yerleģkesidir. Ġkinci yerleģim merkezi ise, Asklepion yerleģim alanıdır, burada stadium, hastane, kütüphane ve amfi tiyatro bulunmaktadır. Pergamon medeniyeti, Akropol ve Asklepion yerleģkelerindeki beden eğitimi ve spor kültürü anlayıģının o döneme ait örnekleri incelendiğinde, spor ve sanatın toplumsal bir değer olarak karģımıza çıktığını görebiliyoruz. Özellikle Stadiumlar, gymnasiumlar, amfitiyatrolar, rehabilitasyon merkezleri, festival alanları, tapınaklar, kütüphaneler vb. bir çok örnek, bize Pergamon medeniyetinin beden ve ruh sağlığını geliģtirecek uygulamaların yapıldığı, sporun eğitim, rehabilitasyon ve eğlence amacıyla kullanıldığını göstermektedir. Anahtar kelimeler: Pergamon( Bergama),Beden Eğitimi, Spor Kültürü GiriĢ

2 Ġnsanoğlunun ilkel çağlardan beri avını kovalamak, düģmandan kaçmak için koģmak zorunda olduğunu, avlanmak için taģ, sopa ve sonralarında mızrak ve ok atmasını öğrendiğini, yakaladığı düģman ile yakın çatıģmaya girerek güreģ tuttuğu veya yumruklaģtığını hatırlarsak, spor adı altında yapılan fiziksel aktivitelerin binlerce yıllık doğal bir geçmiģi olduğunu görebileceğiz. Spor, tarihin ilk çağlarına kadar dayanmaktadır. Ġlk çağlardaki medeniyetlerde spor, toplum içinde yaģamın ve yaģama felsefesinin değiģmez bir olgusu olarak görülmektedir (1). Yunan lılar döneminde yarıģma niteliğinde olan Olimpiyatlar Roma lılar döneminde yaģam tarzı halinde uygulanmıģtır (2). Ġlk Olimpiyatlar programı stade olarak adlandırılan spor alanında yapılmaktaydı. Olimpiyatlara katılan sporcuların amacı sadece zafere ulaģmaktı. Bu dönemde olimpiyat oyunlarına sadece Yunanlı lar katılabiliyorlardı, oyunlara yabancılar katılamıyordu. Aynı zamanda, kadınlarda oyunları izlemek için oyun alanına alınmıyorlardı. YarıĢmacılar çıplak olarak yarıģıyorlardı. GüneĢten pek fazla etkilenmemek için ve ciltlerini korumak amaçlı sporcular vücutlarına zeytin yağı sürüyorlardı. Olimpiyat oyunları sırasında değiģik Ģenlikler ve törenler yapılırdı (1). Oyunlara katılan yarıģmacılar 4 ay önceden çalıģmalara baģlardı. ġenliklerden 1 ay önce de Elius'a gelerek rakipleri ile birlikte sıkı bir çalıģma içine girerlerdi (3). Resim 1: Stadium, Olympia (15) Pergamon ( Bergama) Medeniyeti

3 Günümüzde Bergama diye geçen Roma dönemine ait Pergamon Medeniyetide olimpiyat oyunlarından etkilenmiģtir. Tarihin ilklerinin görüldüğü bu medeniyette, gymnasiumlar, stadiumlar ve diğer birçok spor tesisleri görülmektedir. Aynı zamanda, Dünyanın en yüksek ve dik tiyatrosu, ilk hastane, ilk kitaplığın kurulması ve diğer bir anlayıģla Dünya nın ilk kütüphanesinin oluģması, ilk fizyoterapi ve spor ile rehabilitasyon uygulamaları Pergamon Medeniyetinde görülmektedir (3,4). Resim 2: Akropol / Pergamon (16) Pergamon medeniyeti 2 yerleģim merkezinden medana gelmektedir. Bu yerleģkelerden birincisi gymnasiumun ve stadiumun bulunduğu Akropol yerleģkesidir. Bunun yanısıra, Zeus sunağı, yukarı agora, kiģilik Dünyanın en dik tiyatrosu, Dionysos tapınağı, Athena kutsal alanı, kral sarayları, Traian tapınağı bulunmaktadır(5). Büyük tiyatro üzerinde bir teras bulunurdu. Uzunluğu yaklaģık 210 mt. GeniĢliği ise 15 mt. olan bu terasda yer alan halk, stadiumun tamamına yakın bir kısmını görebilmekteydi(6). Ġkinci yerleģim merkezi ise, Dünya nın ilk hastanesinin, küçük gymnasium ve stadiumun, dans ve rekreatif faaliyetlerin sürdürüldüğü anfi tiyatronun bulunduğu bulunduğu Asklepion dur (3,4). Pergamon medeniyetinde düzenli bir kent planı göze çarpmaktadır. Kent yönetimi ve sosyal yaģamın önemli yapılar ve meydanlar, kent yamaçlarındaki tepeler üzerinde kurulmuģtur(7). Pergamon medeniyetinin kralı, Emenues döneminde, hür ve realist bir yönetim anlayıģı hakimdi, Bergama yı ilim, sanat ve spor alanında önemli Ģehirler arasına yükseltti. Zamanın baģarılı sporcularından Atlos un spor yapmasını destekledi ve onun olimpiyatlara

4 katılmasını sağlamıģtır. Aynı zamanda, Arkesilas gibi ünlü filozofları ve Mikeredes gibi sanatçıları çalıģmalarında desteklemiģtir (2). Resim 3: Amfitiyatro, Akropol / Pergamon (16) Pergamon Medeniyeti ve Spor Eğitim Pergamon medeniyeti, Akropol ve Asklepion yerleģkelerinde, spor ve sanat toplumsal yaģam içerisinde önemli bir yer almıģtır. Bu dönemde Gymnasiumda eğitim veren kiģilere Gymnast denirdi (2). Pergamon lu gençler burada fiziksel aktivitelerin yanında matematik, felsefe vb. derslerle sporu birleģtirip sporu bir yaģam felsefesi haline getirmiģlerdir (8). Pergamon medeniyetinde yerleģim alanında da Olimpia'ya benzer yapılar göze çarpmaktadır. Akropol ve Asklepion yerleģkelerinde, Olimpiyat oyunlarına hazırlık amaçlı spor eğitiminin yanısıra, rekreatif amaçlı eğitimlerde spor etkili bir uygulama aracı olarak kullanılmıģtır. Özellikle sağlık merkezlerinde spor etkili bir rehabilitasyon aracı olarak uygulanmıģtır. Bu merkezlerde tamamen hastalar kültürel yönden desteklenip, kiģilerin eski günlerine dönmeleri sağlanmaktaydı. Hastanede hastalara yürüyüģler ve kısa koģular yaptırılmıģ vb. tedavi yöntemleri de kullanılmıģtır. Burada hastaların spor yapmaları ve eğlenmeleri için Ģölen merkezi Ģeklinde bir galeri bulunmaktadır. II. Eumenes yönetimi

5 sırasında müzik faaliyetleri, ilk defa Cimnastik hareketleri yaptırılmıģtır. Bu aktivitelerin yapılması ile dini festivaller oluģturulmuģtur (4). Bu dini festivalerde gençler ağıtlar okur, müzik eģliğinde dans edilirdi (9). Bu festivallerde sporsal yarıģmalar yapılır ve bu organizasyonlar, Delphoi ve Olimpia da yapılan olimpiyat oyunlarına eģ değerde tutulurdu. Bu merkeze ziyaret amaçlı gelen kiģilere spor gösterileri ve geceleri ıģık gösterileri yapılır, gelen ziyaretçiler memnun edilirdi (4). Sporculara sadece yarıģmalar için eğitim verilmemiģ, yaģam sürelerince gerekli olacak dersleri de Gimnasium da vererek kiģileri hayata hazırlamıģlardır. Antik dönemde, sporun genel eğitimin içerisinde önemli bir yer almıģtır(10). Pergamon medeniyetinde de spor ve yaģam kültürünü geliģtirecek bir eğitim içeriğinin uygulandığı görülmektedir. Pergamon medeniyetindeki bu eğitim yoğunluğu içerisinde, diğer medeniyetlerde de görüldüğü gibi, beden ve ruh sağlığı için müzik eğitiminin de verildiği görülmektedir (11,4). Bu dönemde spor faaliyetleri amfitiyatrolarda da yapılmıģtır (12). Bu dönemde, stadiumlar toplumsal yaģam içinde önemli bir yer alırdı. yaklaģık 126 Yunan yerleģkesinde bulunan stadiumlardan, Pergamon medeniyetinde de en az 5 stadium vardı. Bu merkezlerde, halkın katıldığı festivaller, spor ve sanatsal aktiviteler uygulanırdı(13). Pergamon Medeniyeti ve Spor Tesisleri Akropol yerleşkesi Akropol, aģağı ve orta Ģehir olarak üç grupta toplanabilir. Pergamon Akropol ü, Hellenistik dönemin yapısı olarak Atina daki Akropol e nazaran sosyal, kültürel ve sporsal halk toplantılarının yapıldığı, günlük yaģantının geçtiği bir kutsal yapı olarak ön planda görebiliriz. Akropol ün mimari düzeni ise topografik yapıya oldukça iyi uydurulmuģtur. Ġç içe düzenlenmiģ yarım daireler Ģeklinde, birbiri üzerine konulan teraslar, üzerine yapılan tüm yapılar, güneyden kuzeye doğru sıralanmıģtır. Bütün akropol yapılarının yelpaze Ģeklinde yer almıģ olması, onun görkemliliğini ve çekiciliğini arttırmıģtır. Orta kentte ise, Gymnasiumlar, çeģmeler, tapınaklar ve hamamlar bulunurdu (7). Akropol yerleģkesinde bulunan Gymnasium 2 kısımdan oluģmuģtur. Bunlar yukarı Gymnasium, orta ve aģağı Gymnasium Ģeklindedir. Yukarı Gymnasiumda Hera Kutsal alanında bulunan Helenistik yapı bileģimi vardır. Gymnasiumun avlusunun batı bölümünde küçük bir tapınak bulunmaktadır. Gymnasiumda ana felsefe olimpizm anlayıģı ve sporu bir yaģam felsefesi olarak yapılmasını sağlamaktır. Buraya gelen gençlerin beden ve ruh sağlığını

6 eğitmeye yönelik olarak yapılan Gymnasium, geniģ sütunlu avlunun dört yanındaki ünitelerden oluģur. Gymnasium, gençlerin beden eğitimi ve ruh sağlığı ve yaģam felsefelerini oluģturmak için kullanılan bir eğitim merkezidir (9). Gymnasiumdaki çalıģmaların amaçları, kuvvetli bir vatandaģ olmak, güzel vücutlara kavuģmak ve savaģa hazırlık olarak değerlendirilmiģtir (12). Gymnasiumda gençler sporsal aktivitelere baģlamadan önce küçük tapınakta dini vazifelerini yerine getirip, ruhen rahatlayıp sporsal aktivitelere geçerlerdi. Bu aktiviteler sonunda hamamlarda temizlenirlerdi. Ayrıca hamamların yanında batı galerisinin arkasında duģ yerleri bulunmaktaydı. Burada dikkat çeken unsur, sporun bir yaģam felsefesi olarak benimsenmiģ olması ve bu dönemin insanlarının sporla bütünleģmeleridir. Kuzey batıda ise bir tiyatro, toplantı ve konser salonu göze çarpmaktadır. Bu mini tiyatro 1000 kiģi kapasitesindedir. Bu toplantı ve konser salonunda sporcular değiģik eğlencelerle rahatlamaya çalıģırlardı. Gymnasiumun, kuzey bölümünün ortasında mermerden yapılmıģ ve kralla ait Gymnasium salonu bulunurdu. Kral, bu salonda sporsal aktivitelerde bulunurdu. Buradan yola çıkarak kral dan en alt seviyedeki kiģilere kadar sporun tabana yayılarak, bir yaģam felsefesi halini aldığını görebiliyoruz....kuzey ve Güneyde iki yükselti arasındaki alanların, radyal biçimde düzenlenmiģ ve oradaki seyirci sıralarını taģıyan destek yapılar doldurulmuģtur. Yükseltiler arasında akan küçük çay, büyük bir olasılıkla amfitiyatronun arenasında ufak çaplı deniz savaģları ve su balesi gösterilerilerinin yapılabilmesini mümkün kılabilecek bir Ģekilde setler çekilerek gölgelendirilebiliyordu. Ama burası özellikle de yeni ve tipik Roma usulu bir eğlence biçimi olan gladyatör oyunları ve hayvan avı gösterilerinin yapıldığı bir yerdi...(4)...bazen bir deniz parçasına dönüģebilen bu alanda at ve mızrakla savaģ gösterisi yapmaya yeterli geniģlik yoktur. Bunun için burada mutlaka hem suda hem de karada yaģayan bazı hayvanları, timsahları, su aygırlarını ustaca yüzenlerle suyun ortasında dövüģtürmekle yetinmeleri gerekirdi. Bazen de peri grupları deniz oyunları yaparak görüntüyü değiģtirirlerdi... (14). Gymnasiumun güneyinde ise düģey arazide olimpiyat oyunlarındaki koģu parkuruna benzer koģu yolu oluģturulmuģ ve kapalı stadium özelliği verilmiģtir. Orta ve aģağı Gymnasium, kentin en büyük yapılarından biridir. Araziye uygun üç teras Ģeklinde bir konum almaktadır. Bu yapı spora verilen önemi ortaya koymuģtur. Orta Gymnasiumun merdivenleri giriģinin doğusunda bir sütunun altında 21 m uzunlukta dikdörtgen Ģeklinde Ģehir çeģmesi göze çarpmaktadır. Akropol yerleģkesi yüksek bir dağın üzerinde olduğunda suyun Gymnasiumda çıkarılması spora verilen önemi göstermiģtir. Gymnasiumda spor yapacak kiģiler yaģ gururlarına ayrılırdı. Alt terasda çocuklar, orta terasda gençler, üst kısım ise yetiģkinlere yer verilmģitir. Doğu uçtaki küçük tapınağın hemen yanında da yazıt görülmektedir. Bu yazıta Hermes ve Herakles atletik yapıya, güce, hız açısın dan

7 yakınlık duyarak, tapınağı örnek olsun diye vurgulamıģtır (8). Resim 4: Akropol YerleĢkesi / Pergamon (16) Asklepion yerleşkesi M.Ö. 4. YY. da kurulmuģtur. En parlak dönemini ise M.S. 2 Y.Y. da yaģamıģ bir Ģifa merkezidir. Akropol den 820mt. Uzaklıkta bulunan Asklepion, Akropol e kutsal bir yol ile ulaģırdı (7). Asklepion yerleģim alanında bir hastane, bir kütüphane, bir amfitiyatro bulunmaktadır. Bu yerleģim alanında da Olimpia'ya benzer yapılar göze çarpmaktadır. Bunlar hamamlar ve duģ yerleridir. Bu merkezde tamamen hastalar kültürel yönden desteklenip, kiģilerin eski günlerine dönmeleri sağlanmaktaydı.

8 Resim 5: Asklepion YerleĢkesi / Pergamon Hastanede kısa koģular, yürüyüģler yaptırılmıģ vb. tedavi yöntemleri de kullanılmıģtır. Burada hastaların spor yapmaları ve eğlenmeleri için Ģölen merkezi Ģeklinde galeriler bulunmaktadır (4). Asklepion da yapılan dini festivaller de gençler ağıtlar okur, müzik eģliğinde dans ederlerdi (9). Bu festivallerde sporsal yarıģmalar yapılır ve bu organizasyonlar, Antik Olimpiyat oyunlarına eģ değerde tutulurdu. 2. Y.Y. da burada halk kitlelerinin baģta gelen eğlenceleri olan stadiumlardaki, amfitiyatrolar ve tiyatrodaki oyunlara akın edebilecek bir alan yaratılmıģtır (9). Sonuç Pergamon medeniyeti, Akropol ve Asklepion yerleģkelerindeki beden eğitimi ve spor kültürü anlayıģının o döneme ait örnekleri incelendiğinde, spor ve sanatın toplumsal bir değer olarak karģımıza çıktığını görebiliyoruz. Özellikle Stadiumlar, gymnasiumlar, amfitiyatrolar, rehabilitasyon merkezleri, festival alanları, tapınaklar, kütüphaneler vb. bir çok örnek, bize Pergamon medeniyetinin beden ve ruh sağlığını geliģtirecek uygulamaların yapıldığı, sporun eğitim, rehabilitasyon ve eğlence amacıyla kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca elit sporcuları eğiterek antik olimpiyatlarda Pergamon medeniyetini temsil etmelerini sağlamaktadır. Aynı zamanda, Pergamon medeniyetinde planlı bir Ģehircilik anlayıģı sonucunda, sporsal, kültürel ve toplumsal ihtiyaçlara cevap verebilecek tesislerde inģa edilmiģtir. Bu medeniyetteki tesisleģme anlayıģında dikkati çeken nokta, birçok tesisin birbirine kutsal yollar ile bağlantılı olmasıdır. Bu uygulamalar, spor kültürünün bir yaģam felsefesi Ģeklinde algılandığını ayrıca spor, sanat ve kültür anlayıģlarının bir bütün olarak değerlendirildiğini göstermektedir.

9 Kaynaklar (1) KORYÜREK C.(1996), Eski Olimpiyatar, Modern Olimpiyatlar, Olimpiyatlarda Türkler syf(1-7) (2) ALPMAN C., (1972), Eğitimin Bütünlüğü Ġçinde Beden Eğitimi ve Çağlar Boyunca GeliĢimi, syf (67) (3) Bergama ve Ġlkler (4) RAFT W. (2002), Pergamon syf ( ) (5) BAġGELEN N.(1992) Üç Ġzmir syf (365) (6) GUTTMANN A., (1981), Sport Spectators Antiquity To Renaissance. Journal Of Sport History, Vol:8, No:2, (Summer, 1981) ( 7) AROLAT.O.S, Tarihin Tanığı Anadolu da Kurulan Cumhuriyet, Syf:(82-83) (8) ERĠġ E. (1990), Bergama Tarihinde Akropol ve Sanat Eserleri syf (1) (9) MANSEL M.A.(1995), Ege ve Yunan Tarihi, syf (175) (10) ERDEMLĠ A. (1996), Ġnsan,Spor ve Olimpizim syf (175) (11) SÖNMEZ V. (2004 ), Eğitim Tarihi Ders Notları (KOÜ) syf (12) ĠġCAN F. (1988), Türklerde Spor Syf (18) (13) Journal Surveys, Classical Sport, Journal of Sport History, Vol:12, No:3, (Winter,1985) (14) TEXIER C. (2002) Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi Çev.: Ali SUAT, Syf: 394, Ankara (15) (16) (17)