BUZLUCAM KOMPOZİSYONUNDA YENİ BİR

Transkript

1 BUZLUCAM KOMPOZİSYONUNDA YENİ BİR UYGULAMA Hande SENGEL Türkiye Şişe ve Cam Fab. A.Ş. Araştırma Müdürlüğü Tuncer AKMAN Çayırova Cam San. A.Ş. ÖZET Cam sanayiinde yapılan teknolojik çalışmalarda sadece cam kalitesini art tırmanın ana amacı oluşturduğu günler geride bırakılmış, üretim maliyet lerinin düşürülmesi günümüzde kalite parametresi ile birlikte anılan unsur olmuştur. Çayırova Cam San. A.Ş. 3 no'lu Buzlucam Fırınında, söz konusu hedefler doğrultusunda, iki aşamalı bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Bu uygulama nın ana prensibi, indirgen özelliğe sahip bir malzeme olan kömürün har mana ilavesi ile camın mevcut redox seviyesini düşürmek ve bu sayede indirgen sistemin erime ve afinasyon avantajlarından faydalanarak mevcut habbe sayısını indirmek ve ayrıca harman maliyetini düşürmektir. Çalışmanın birinci aşamasında Buzlucam üretiminde zaman zaman kalite problemi yaratan habbe seviyesi adet/m^'den adet/m^'y^ indirilmiştir. İkinci aşamada ise yabancı kaynaklı camların kimyasal ter kipleri incelenerek camın kimyasal dayanıklılığını arttıracak şekilde kom pozisyon değişikliği yapılmış ve kimyasal dayanıklılığın artmasının yanın da harman maliyetinde de 390 MTlTYıTlık bir tasarruf sağlanmıştır. 74 SİŞECAM

2 1.giriş İlerlemelerin hızla kaydedildiği günümüzde, yüksek rekabet gücü, Kâİite-Maliyet-Termin kriterlerinin önemini daha da arttırmaktadır. Bu üç unsuru da içine alan REKABET çok sık tekrarlanan bir anahtar sözcül$ haline gelmiştir. Bu bakış çerçevesinde üretim maliyetlerini düşürücü yön deki çalışmaların, kaliteden taviz vermeyerek ve hatta bazı kalite unsurla rını geliştirerek gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bilindiği gibi cam üretiminde en önemli girdilerden biri camın eri tilmesi kademesinde tüketilen enerjidir. Dolayısıyla erimeyi hızlandırıcı veya aynı sürede fakat daha düşük sıcaklıkta erimeyi gerçekleştirici ön lemler enerji maliyetlerini düşürmede sıklıkla kullanılmıştır. Bu kapsamda, fırın dizaynı,hammaddeler ve cam kompozisyonu aynı bütünün parçaları olarak mütalaa edilmiş, fırınlarda m^'den daha çok cam çekilmesini sağla yacak tasarımlar geliştirilirken özellikle güç eriyen hammaddelerde tane boyutu sınırları daha düşük değerlere çekilmiştir. Cam ve harman kompo zisyonlarında da önemli çalışmalar yapılmış ve laboratuvar skalasındaki denemeleri çok daha eski tarihlere dayanan "İndirgen eritme/afinasyon sis temleri" cam kaplara ilaveten düzcam üretiminde de uygulamaya alınmış tır. 2.İNDİRGEN KOŞULLARDA ERİTME Camın eritilmesi/afinasyonu prosesinde en önemli etkenlerden biri camın redoks konumudur. Dolayısıyla harmana ilave edilen oksidon veya redüktan maddeler bu koşulu etkileyerek camın afinasyonunda olumlu ve ya olumsuz rol oynarlar. "İndirgen afinasyon sistemleri" esas itibariyle sodyum (kalsiyum, baryum) sülfat içeren soda-kireç-silis camı harmanlarına, karbon veya sül für içeren indirgen maddelerin ilavesi ile oluşturulur. Bu maddelerin etkisi iki ayrı mekanizma ile açıklanmaktadır. 1. Sodyum Sülfat bu koşullarda daha çabuk dekompoze olur. 2. Camda kükürt gazlarının çözünürlüğü azalır Sodyum Sülfatın Yükseltgen ve İndirgen Ortamlardaki Davranışı Sodyum sülfatın indirgen ortamlardaki davranışını açıklamadan önce bu maddenin afinasyon etkisini hatırlamak yararlı olacaktır. Sodyum Sülfatın Oksidan Koşullardaki Afinasyon Etkisi Bilindiği gibi sodyum sülfatın cam içindeki çözünürlüğü çok dü şüktür. Dolayısıyla, harmanın erimesi sırasında ilk sıvı silikat fazı oluştuğu sıcaklıklardad C) sodyum sülfat, eriyik -katı veya eriyik-gaz ara yüzeylerinde birikir. Ara yüzeylerde akışkanlığı yüksek olan bir sıvı sülfat fazının mevcudiyeti, katı harman taneciklerinin hızla çözünmesini ve hab belerin kolaylıkla ortamdan uzaklaşmasını sağlar. Sıcaklık 1290 'C civarı na ulaştığında sodyum sülfatın sıcaklıkla dekompozisyonu hızlanır. Cam daki çözünürlüğü yüksek olan dekompozisyon ürünleri (Na20, SO2 ve O2), cam ile henüz bozulmaya uğramamış sıvı sülfat ara kesitinden, cam fazına geçer. Bu kütle transferi iki sıvı faz arasındaki arakesit gerilimini et- 75

3 kiler ve enerji açığa çıkar. Bu enerji eriyikteki tüm arakesitlerde şiddetli konveksiyon hareketlerine, diğer bir deyişle taneciklerin çözünmesini ve habbelerin atılmasını hızlandıran etkin karıştırma hareketine neden olur. Sıcaklık daha arttığında ( ) NasSO^'ın dekompozisyon ürünlerinin kısmi basınçları, atmosfer basıncına erişir ve camdan tama men farklı bir habbe oluşumu gözlenir. Bu habbeler Na20'i yoğun olarak bulundukları noktalardan son kum tanelerinin çözünmesiyle Si02'ca zen ginleşmiş olan cam yüzeyine taşıyarak camın homojenleşmesine bir mik tar daha yardım ederler. Ancak sülfatın çok küçük miktarı dahi, çok sayıda habbe oluşturacağından sülfatın gereğinden fazla kullanılması halinde ve yüksek fırın sıcaklıklarında, sıcak nokta civarında kaynama ve köpürme oluşabilir. Söz konusu olaylar bir kimyasal eşitlik ile gösterilmek istenirse denklem (1) yazılabilir. Na2S04 + SİO2 Na20.Si02 + SO3 SO3 SO2 + I/2 O2 Na2S04 + SİO2 Na20.Si02 + SO2 + 1/2 O2 (D İndirgen Koşullarda Gerçekleşen Olaylar Daha öncede belirtildiği üzere, indirgen afinasyon sistemleri sülfat içeren harmanlara karbon veya sülfür gibi indirgen maddelerin katılmasıy la elde edilmektedir. Erime ve afinasyon açısından optimum sonuçları el de edebilmek için ortamda sülfatlar ve sülfürlerin birlikte bulunması ge rekmektedir. Zira söz konusu avantajlar sülfatlarla sülfürlerin reaksiyona girerek metal oksitleri oluşturmasına, oluşan metal oksitlerin cam fazına geçmesi ve açığa çıkan kükürtlü gazların ise atmosfere atılması olayına bağlıdır. Sözkonusu metal oksit her zaman Na20'dir. Çünkü harmana farklı sülfatlar da ilave edilse, bunlar Na2C03 ile reaksiyona girerek Naj. SO4 oluştururlar. Sülfat + Karbon Reaksiyonları Cam harmanındaki karbonun sülfatları tamamen sülfürlere indir gemediği 1800'lerin sonların da tespit edilmişti yılında Tamman ve Oelsen'e ait bir çalışmada, Na2S04/C = 15.6/1 olan bir düzcam harma nında gelişen reaksiyonlar incelenmiştir: ''C'da Na2S04+ 2C... Na2S+2C02 (2) reaksiyonu oluşur. Bu reaksiyon % 100 gerçekleşmediğinden Na2S ve Na2S04'm her ikisi de harmanda bulunmaktadır dereceden itibaren ilk sıvı faz oluşmaya başlar çünkü bu sıcaklıkta Na2S+Na2S ötektik oluşturarak erir derecenin üstünde Na2S04 ve SiOj reaksiyona girer. Na2S04+Na2S+2 SİO2 2 Na2Si03+S02+S (3) (3) eşitliğinin % 100 tamamlanması, sıcaklığa,fırın atmosferine ve başlan gıçtaki sülfat/karbon oranına bağlıdır. 76

4 2.2. Farklı Redoks Koşullarında Gazların Cam İçindeki Çözünürlüğü İndirgen eritme-afinasyon sistemlerinin ikinci etkisi, camın oksidasyon seviyesinin fonksiyonu olan kükürt gazlarının cam içindeki çözü nürlüğüdür.oksidasyon seviyesinin fonksiyonu olan kükürt gazlarının cam içindeki çözünürlüğüdür.basit olarak ifade edil irse, indirgen soda-kireç camlarında kükürtlü gazların çözünürlüğü oksidan camlara oranla daha düşüktür. Dolayısıyla, indirgen camlarda reboil ihtimali daha azdır ve bu camlarda afinasyon hızı daha yüksektir. Kükürt çözünürlüğü ve camın oksidasyon seviyesi arasındaki bağ lantı Şekil rde gösterilmektedir.bu grafikten de görüldüğü üzere kükür dün camdaki çözünürlüğü camın oksidasyon seviyesi (% Fe+2/XFe olarak ifade edilmektedir) düştükçe azalır. ÇÜZLİNEN TOPLAM Süs ve Fe^VZFe ARASINDAKİ BAĞINTI n 0 m s < j a 0 h z z :d N :0 u- 4-YUKSELTGEN RENKSİZ İNDİRGEN RENKSİZ ^ KARARLI BAL KARARSIZ BAL E Fe /2Fe Gaz çözünürlüğündeki azalma aşırı indidgen koşullar sağlanana kadar devam eder ve bir seviyeden itibaren çözünürlük hızla artar Redoks Koşullarını Etkileyen Faktörler Camın eritilmesi sırasında redoks koşullarını etkileyen 4 önemli faktör vardır. Bu faktörlerin hangisinin daha etkin olduğu net olarak bilin memekle birlikte herbirinin yakın kontrolü toplam sistemin etkinliğini art tıracaktır. Hammaddeler Hammaddelerde, ana bileşenler itibariyle kararlılığın yanı sıra; az bulunan oksidan veya indirgen maddelerin (orgariik maddeler) miktarı da önemlidir. 77

5 Harman Kompozisyonu İndirgen eritme/afinasyon sistemleri uygulamasında, harmanda in dirgen ve oksidan maddeler birarada bulunur. Kompozisyon maksimum eritme/afinasyon etkisini sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Cam kırığı harmanın redoks seviyesini önemli boyutta etkileyen diğer bir bileşendir. Harmana katılan cam kırığının miktarı, kompozisyo nu, kirlilik seviyesi ve rutubeti sürekli kontrol edilmesi gereken faktörler dir. Harman Hazırlama Harman rutubeti, harmanın briketlenerek ön reaksiyona tabi tutulmasiindirgen maddelerin etkisini azaltan faktörlerdir. Fırın İşletme Koşulları Fırın işletme parametrelerinin birçoğu redoks koşullarını etkiler. Sı caklık, yakıt cinsi, alev formu ve yakma havası miktarı en önemlileridir. 2,4. İndirgen Eritme / Afinasyon Sistemlerinin Kullanımını Sınırlayıcı Faktörler Bilindiği gibi camda renk önemli kalite kriterlerinden biridir. Renk siz camlarda camın rengini olumsuz yönde etkileyen en ağırlıklı etken ca mın Fe203 içeriği ve bu demirin Fe^^ ve Fe+3 formundaki miktarlarıdır. Fe+3 cama sarımsı yeşil, Fe+2 ise mavimsi yeşil renk verir fakat Fe+2'nin cam rengine etkime kabiliyeti Fe+3'ün 9 katı kadardır. Diğer bir deyişle toplam Fe203 içeriği aynı olan iki camdan Fe+^ formunda daha çok demir içerenin rengi daha kötüdür. İndirgen afinasyon sistemlerinde, ortamdaki indirgen maddeler, FCjOa'ün redoks dengesini değiştirerek Fe0/Fe203 oranını arttırırlar. Diğer bir deyişle camda bulunan demirden kaynaklanan rengin şiddetlenmesine neden olurlar. Ancak camdaki toplam Fe203 miktarı düşük tutulup Fe0/Fe203 oranının artmasına rağmen oluşacak Fe+2, rengi kabul sınır larının dışına taşırmayacak seviyelere çekilebilirse indirgen koşullar camın kolay erimesini sağlamak için uygulanabilir. İndirgen eritme / afinasyon koşullarında genel olarak Fe+2/X Fe203=l/3'dür. Camda mevcut Fe203, hammaddelerin gayrısafiyet olarak içerdiği demirli mineral ve kayaçlardan, cam kırığının yüksek demirli olması veya demirle kontamine olmasından kaynaklanmaktadır. Bu itibarla, indirgen afinasyon sistemleri uygulaması, cam renginden taviz vermemek için kul lanılan hammaddelerin temiz olması gerekmektedir. 3.CY 3 NO'LU BUZLUCAM FIRINI HAKKINDA KISA BİLGİLER Çayırova cam sanayi 3no'lu Buzlucam fırını yandan ateşlemeli, iti ci tip şarjörlü ve throatlı bir fırındır. Dizayn kapasitesi 11 5 ton/gün olan fı rın birim metrekareden 1.7 ton cam çekilmektedir. Şekil 2.de fırının üstten görünüşü verilmektedir. 78

6 SAĞ REJENERATOR ÇALIŞMA HAVUZU THROAT ERİTME HAVUZU DOGHOUSE SOL REJENERATOR 4. FİRİNDA GERÇEKLEŞTİRİLEN UYGULAMALAR Sözkonusu Buzlucam fırınında öncelikle kaliteyi arttırmayı ve bununla birlikte harman maliyetini düşürmeyi amaçlayan İki aşamalı bir uygulama gerçekleştirilmiştir.bu uygulamanın birinci aşamasında önemli kalite parametrelerinden biri olan habbe seviyesinin düşürülmesi hede flenmiş ve bu amaç doğrultusunda afinasyon kolaylığı sağlayan indirgen sisteme geçilmiştir. İkinci aşamada ise, camın kimyasal dayanıklılığının artırılması ve harman maliyetinin düşürülmesine yönelik kompozisyon optimizasyonu yapılmıştır İndirgen Sistemin Uygulanması (1, Aşama) Bu aşamada indirgen sistemin afinasyon mekanizmasında sağlaya cağı avantajlardan faydalanmak üzere harmana İndirgen bir malzeme olan kömür ilave edilmiştir. Harman redoksunun mevcut +16 seviyesin den +5 değerine indirilmesi iki basamakta gerçekleşmiştir tari hinde uygulamaya başlanan 1. basamakta harman redoksu +10 mertebesi ne ulaşacak şekilde (birim harmana 471 gr), harmana kömür ilave edilmiş tir. Yirmi gün süreyle kömür uygulanmasının ilk kademesinin fırın ve cam oze İlklerine etkileri gözlenmiş, 19/03/92 tarihinde ikinci kademeye geçi lerek harman redoksu (birim harmana 863 gr. kömür ilavesiyle) +5 seviye sine indirilmiştir. Söz konusu uygulama boyunca 2. nokta kemer sıcaklığı nın 1500 C, cam kırığının % 15 ve brüt çekişin 106 ton/gün olarak sabit kalmasına özen gösterilmiştir.bu dönemde takip edilen parametreler aşa ğıda şekil 3,4,5 de verilmiştir. 79

7 3. FIRIN HABBE DAĞILIMI KAD. 2.KAD J O < Şekil ARALIK OCAK ŞUBAT 3.FIRIN BRÜT ÇEKİŞ DAĞILIMI MART I.KAD. 2.KAD O Şekli 4 I ARALIK OCAK ŞUBAT MART 80

8 3.FIRIN ÖZGÜL YAKIT DAĞILIMI ü CQ KA0 2.KAD ^ 220- fs 210- cn W200- TJ ^ 190 CO 180 t s ARALIK OCAK ŞUBAT MART Şekil 5 E (5 O BRÜT ÇEKİŞ-HABBE-ÖZG.YAK. DAĞILIMI m c o c 3 O O I- 250 o 150 E </) ot E J \ Jl M 1.KA0. ; 2.KAD. Şekil S I 8 IS ARALIK OCAK ŞUBAT MART BRUT ÇEKİŞ HABBE ^ ÖZGÜL YAKIT 81

9 Şekil 6 da toplu olarak verilen özgül yakıt ve brüt çekiş değerleri geçiş sırasında büyük bir farklılık göstermemekte ancak habbe seviyesinde çarpıcı bir düşüş izlenmektedir. Uygulama öncesinde ortalama adet/m^ olan habbe seviyesi 1. kademe sonunda adet/m^ ye, 2. kademe sonunda ise adet/m^ mertebelerine düşmüştür. Bu nok tada değerlendirilecek diğer önemli parametre, camın ışık geçirgenliğidir. Bilindiği gibi, ışık geçirgenliğinin değişmesinde en büyük etken camın Fe+2 / Fe+3 seviyesidir. İndirgen sistem uygulamasıyla Buzlucamın mevcut Fe+2 / Fe+3 oranı Fe+2 deki artış paralelinde artmış ve den mer tebesine çıkmıştır. Ancak buna paralel olarak ışık geçirgenliğinde bariz bir düşüş gö rülmemiş ve uygulama öncesinde % lerde seyreden bu değer % a inmiştir. (Tablo 1) % 30 mertebesinde olan bu fark, ışık geçirgen liği değerlerinin yıl içindeki oynama aralığı içindedir. Tablo 1. 1 arın Işık Geçirgenliği % % jou-/ ou İlin İt / i ı.,wt 04/02/ /02/ /02/ /02/ /02/ /02/ /03/ /03/ /03/ /03/ Kompozisyon Değişikliği (2. Aşama) Önemli kalite parametrelerinden biri olan habbe seviyesinin he deflenen değerlere çekilmesinin ardından, Buzlucamın kimyasal dayanık lılığının artırılması ve harman faaliyetinin düşürülmesini amaçlayan bir kompozisyon çalışması yapılmıştır.yabancı kaynaklı camlara ait analizle rin ışık tuttuğu bu çalışmada, cam kompozisyonunda bir miktar alkali oksitin, toprak alkali oksitle yer değiştirmesi uygun görülmüştür.yine bu uy gulamada iki kademede gerçekleştirilmiştir.(tablo 2). 05/08/92 tarihinde ilk değişiklik uygulanmış, kompozisyondaki Na20 seviyesi % 0.30 düşü rülerek bu miktar CaO/MgO oranı sabit kalacak şekilde CaO+MgO topla mına eklenmiştir.onbeş gün süreyle erime ve afinasyon parametreleri iz lenmiş, 19/08/92 tarihinde ikinci kademe olarak bu kez % 0.20 lik alkali oksit,toprak alkali oksit yer değiştirmesi yapılmıştır. 82

10 Tablo 2. Mevcut 1.kademe 2.kademe SİO Aİ2O Fe TİO CaO MgO Na K SO SİO2-HAİ2O CaO-f-MgO Na,0-ı-K RO+R2O Bu dönemlere ait brüt çekiş, özgül yakıt ve habbe değerleri şekil 7,8,9'da verilmektedir. Bu noktada, 1.kademe uygulamasından önce hab be seviyesinde görülen artışın bu tarihlerde arızi bir nedenle harmana kö mür ilavesi yapılmamasından kaynaklandığını belirtmek yararlı olacaktır. Yine aynı dönemlere ait özgül yakıtlarda görülen artışın nedeni de desen değişimlerinde yapılan makina stoplarıdır c 70-3.FIRIN HABBE DAĞILIMI 1992 l.kao 2.KAD % 60- "O < L 1.TEMMUZ IS Şekil 7 83

11 3.FIRIN BRÜT ÇEKİŞ DAĞILIMI KAD 2.KA0 S ( H Şekil 8 I.TEMMUZ Bu bilgiler ışığında, şekil lo'da toplu olarak verilen değerler ince lendiğinde 1. ve 2. kademe uygulamaları sonunda özgül yakıt sarfiyatında bir artış görülmemiştir. 3. FIRIN ÖZGÜL YAKIT DAĞILIMI 1992 E a K8D 2.K AD N fo Uİ "î5 O û co E (O 180 fc. Af.1. 1 I I.TEMMUZ Şekil 9 ŞlŞECAM 84

12 BRÜT ÇEKIŞ-HABBE-OZGÜL YAKIT DAĞILIMI t.kad 2.KAD ^ 200 c O t 1150 (O E C :3 50 O 't; 4 / ^ 1.TEMMUZ Şekil 10 -BRÜT ÇEKİŞ HABBE ÖZGÜL YAKIT Aynı dönemde habbe seviyesinde bir miktar yükselme olmuşsada bu beklenen bir sonuç olup indirgen sistem uygulamasından önceki hab be seviyeleriyle karşılaştırıldığında, kaliteyi etkileyecek mertebede olmadı ğı görülmüştür. Kompozisyon değişikliği uygulamalarında gözönünde bulunduru lacak diğer bir hususta yapılan terkip değişikliğinin camın fiziksel özellik leri üzerinde etkisidir.buzlucam kompozisyonunda yapılan alkali oksit de ğiştirmesi ile camın fiziksel özelliklerinde bir miktar değişim gözlenmiş tir.(tablo 3) Tablo 3 Kristallenme s. Tl (T) Yüksek s. visk. Log n = 3 (T) Yumuşama s. Ts CC) Çalışma aralığı (T Logn n=3~ts) Mevcut 1.kademe 2.kademe Tablo 3 den görüldüğü gibi, uygulama sonrasında eskiye oranla camın kristallenme sıcaklığı düşük ve yüksek sıcaklık viskoziteleri bir mik tar artmıştır.bilindiği gibi cam kompozisyonunda bulunan alkali oksitler gerek yüksek gerekse de düşük sıcaklık viskozitesini düşürmektedirier.diğer yandan toprak alkali oksitler düşük sıcaklık viskozitesini (Ts, TA) artır makta, yüksek sıcaklık viskozitesini (erime, şekillendirme) düşürmektedir- 85

13 düşürmektedirler.ancak yüksek sıcaklık viskozitesine yaptıkları düşürücü etki alkali oksitler kadar kuvvetli değildir.bu sebepledir ki, kompozisyon değişikliği uygulamasında kaydedilen bir miktar viskozite artışı beklenen bir artış olmuştur. Viskozite değerlerinde meydana gelen söz konusu artış, özgül ya kıt sarfiyatını bu aşamada etkilememiş,ancak kompozisyon değişikliği uy gulamasında daha ileri kademelere geçilmesini engellemiştir. Kompozisyon değişikliği uygulamasının ana amacı olan camın kimyasal dayanıklılığının artırılması yönünde de olumlu gel işmeler elde edilmiştir.geçiş öncesi ve ara kademelerden alınan cam numunelerinde yapılan Toz Cam testi (ASIM ) sonuçları Tablo 4 de verilmektedir. Tablo 4. Kimyasal Dayanıklılık Test Sonuçları Mevcut 1.kademe 2.kademe 0.02 N H^SOyi O gr cam sarfiyatı (ml) Deney sonuçları değerlendirildiğinde 10 gr cam numunesi için tü ketilen 0.02 N H2 SO4 sarfiyatının çarpıcı bir şekilde azaldığı görülmekte dir ki bu da Buzlucamın kimyasal dayanıklılığının arttığının iyi bir göster gesidir. Bu uygulamada elde edilen diğer önemli bir sonuçda harman ma liyetinin düşürülmesidir.harmana giren en yüksek fiyatı hammadde olan sodanın azaltılması harman maliyetini olumlu etkilemiş toplamda % 50 lik alkali oksit yerdeğiştirmesinin Buzlucama getirişi 390 Milyon TL / Yıl olmuştur. 5. SONUÇ Çayıroca Cam Sanayii A.Ş. 3 nolu Buzlucam fırınında, mevcut habbe seviyesinin indirilmesi, camın kimyasal dayanıklılığının artırılması ve harman maliyetinin düşürülmesini amaçlayan iki aşamalı bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu uygulamanın birinci aşamasında indirgen bir malzeme olan kömür harmana ilave edilerek camın mevcut redoks durumu daha indirgen seviyeye kaydırılmıştır.böylelikle afinasyon kolaylığı sağlayan in dirgen sistem sayesinde camın habbe seviyesi adet/m^ den adet/m2 ye inmişir. İkinci aşamada ise camın kimyasal dayanıklılığını artırmak üzere kompozisyon tadilatı yapılmış cam kompozisyonundaki bir miktar alkali oksit ile toprak alkal i oksit arasında yer değiştirilmiştir.bu uygulama sonucunda camın kimyasal dayanıklılığının artmasının yanısıra harman maliyetindede 390 Milyon TlA'ıl' lık bir tasarruf sağlanmıştır. 86