IIL AHMET ÇEŞMESİ VE RESTORASYONU

Transkript

1 TT-?$o!q? III. Ahmet Çeşmesi, İstanbul daki anıtsal meydan çeşmelerinin en belirgin öneme sahip olanıdır. Bu öncül düşünce ile yapının restorasyonuna gereken önem verilmiştir. Öncelikle rölevesi hazırlanmıştır. Dört cephesine iskeleler kurularak restitüsyon araştırmaları, malzeme analizleri yapılmıştır. Bu verilerin ışığında restorasyon projesi tamamlanmıştır. Malzemelerin temizlik ve koruma yöntemleri belirlenerek çalışmalar sistemli bir şekilde sürdürülmüştür. Uygulamaları gerçekleştiren Vakıf İnşaat Restorasyon ve Ticaret A.Ş. ne ve görüşlerini aldığımız İstanbul Restorasyon Konservasyon Merkez Laboratuarı Müdürlüğü ne, bu eşsiz yapıya verdikleri katkılar için teşekkür ederiz. IIL AHMET ÇEŞMESİ VE RESTORASYONU Dr. Beyhan Erçağ Y. Mimar Restoratör YAPININ TARİHİ Sultan III. Ahmet ( ) tarafından 1728 de yaptırılmış olan bu yapı Osmanlı mimarisinde Lale Devri nin simgesi olan anıtsal çeşmelerin en önde gelen örneğidir. Çeşme aynı yerde bulunan Perayton adlı Bizans Çeşmesinin yerine yapılmıştır. (1) Yapının ana (kuzey) cephesinde yer alan tarih kitabesinde 1141 tarihi okunur. Bu kitabe kendisi de şair ve hattat olan padişahın Aç besmele ile iç suyu Han Ahmed e eyle dua beyti kendi haltıyla yazılmıştır. Çeşmenin yapımı için padişahın Marmara Naibi ne gönderilen bir hükmünde şöyle deniyor. (2) Sarayı Cedidi amirem babıhumayunu pişgahında tarafı hümayunundan müceddeten binasına mübaşeret olunan çeşmesar içün mermer taşın lüzumu olmağla iktiza eden behaları bina emini tarafından verilmek üzere tayın olunan mübaşir aseki marifeti ile gönderilen defter mucibince saf ve beyaz damarsız olmak üzere... Zira mermer taşı katı ve tedarik olunup ace- Dıştan gelen görünüş 80 TOMBAK

2 leten kayıklara vazü tahmil ve bir gün mukaddem Asitanei saadet aşıyanıma naklolulnmak babında fermanı alişanım yazılmıştır. Yapının mimarı olarak Mimarbaşı Kayserili Mimar Mehmet Ağa bilinir ancak yukarıdaki hükmün bulunduğu arşiv kaydında Mehmet Ağa'nın Çeşmenin alem ve şebekelerini yaldızlamak için görevlendirildiği geçmektedir. Bu kayda göre çeşmenin baş mimarı olarak Mehmed Ağa yı yorumlamak yeterli değildir. (3) III. Sultan Ahmet ile birlikte OsmanlI İmparatorluğu nda yeni bir devir başlamıştır. Lale Devri diye adlandırılan bu devirde özellikle Fransa yolu ile Avrupa etkileri Osmanlı mimarisine girmiş, barok ve rokoko etkileri İstanbul un birçok semtine yayılan kasır, köşk, sebil ve çeşmelerde kendini göstermeye başlamıştır yılında Fransa ya elçi olarak giden Yirmisekiz Mehmet Çelebi XV. Louis nin üslubundan çok etkilenmiş, dönerken yanında Versailles ve Marley-le Roi planlarını getirmiştir. Bunların etkisi ile padişah Kağıthane de pekçok köşk yaptırmıştır. (4) III. Ahmet Çeşmesi nin de özellikle saçağında Avrupa dan getirilen bu yeni desenler kullanılmıştır. Lale Devri üslubu çiçek ve meyve motiflerinin ağır bastığı natüralist bir üsluptur ve devre adını veren lale bu dönemin süslemelerinde en önemli motif olmuştur. III. Ahmet Çeşmesi nin cephelerini kaplayan alçak kabartmalı mermer rölyeflerde devrin karakteristik İalesi haline gelmiş olan dar ve uzun, uçları kılçık gibi sivri ve daha çok başak şeklini andıran laleler ve vazodan çıkan gül ve tomurcukları ile üç iri lale motifi kullanılmıştır. Aynı motifler yine III. Sultan Ahmet tarafından yaptırılmış olan Topkapı Sarayı Yemiş Odası ndaki panolarda da görülmektedir. Dört cephede yer alan firuze renkli, altın yaldızlı sülüs kitabeler Seyid Vehbi ye aittir. Yapının ön yüzünde yapının mermer cephelerinden çatıya geçişte mukarnas ve çini bantlar kullanılmıştır, saçak başlangıcındaki ahşap profillerin içbükey yüzeylerindeki kalemişi süslemelerde Osmanlı mimarisinde ilk kez kullanılan akantüs yaprakları motifi görülmektedir. Çeşme genel çizgileri ile o dönem için yeni sayılabilecek özellikler göstermektedir. Tam olarak barok sayılmasa da, süslemelerin yoğunluğu ve gösterişliliği ile barok unsurlar içerir. Sebil köşelerinin dilimli yuvarlak dönüşleri ve bunların saçağa yansımaları barok özelliklerdir ancak çeşme üzerinde almaşık kemer taşları, ana cephe dışındaki motifler gibi klasik Osmanlı özellikleri de barok unsurlarla birlikte mevcuttur. GEÇ DÖNEM ONARIMLARI Yapı üzerindeki verilerden, yakın tarihlerde yapılmış onarımlara ilişkin bilgi edinebiliyoruz. İstanbul Sular İdaresi nin 1950 Iİ yıllarda yapıyı elden geçirdiği bilinmektedir. Çatıdaki ahşap ele- Çeşme saçak ve cephesi

3 manların durumu o dönemde bu elemanların yenilendiğini ve pekçok destek elemanların yerleştirildiğini düşündürmektedir. Çini onarımları, taşların sıvanması, tuğla parçalarla kaplanması, üst seviyedeki derzlerin doldurulması, kopuk mermerlerin imitasyon malzeme ile doldurulması gibi müdahaleler de bu döneme tarihlenebilir ancak bu tarih verileri kesin değildir. Çeşmenin kurşun örtüsünün birkaç kere değiştirildiği anlaşılmaktadır. Daha yakın dönemde 1988 yılında matbaa binaları çeşmenin hemen yakınında bulunan T.C. Milli Eğitim Basımevi mensupları Vakıflar Bölge Müdürlüğü nün izni ile yapının bakımını üstlenmiştir. Bu iyi niyetli sahiplenmenin sonuçları ne yazık ki bilinçsiz uygulamalarla yapı açısından kötü olmuştur. Bu dönemde yapı cepheleri deterjanlı ve basınçlı su ile yıkanmıştır. Bu işlem Konservasyon Merkezi elemanlarınca durduruluncaya kadar yapının üç cephesine kalıcı zarar vermiştir. Bu dönemde yapılan bakım ve onarımın olumlu yanı ise çeşmenin çevresinin düzenlenmiş olması, sebil açıklıklarına doğramalar takılarak iç mekanın korunması ve içeride barınmakta olan insanların uzaklaştırılmasıdır. YAPININ TANIMI Biçimsel özellikler Yapı 11.25X11.25 m boyutlarında bir kare taban üzerine oturmaktadır, köşelerde yer alan sebil bölümleri daire parçaları şeklinde kare tabandan dışarıya doğru çıkmaktadır. Yapının ortasında sekizgen planlı sarnıç bölümü yer almaktadır. Sarnıç ve dış duvarlar arasında çepeçevre dolaşan bir dolaşım koridoru vardır. Bu koridora yapının güney cephesinde yer alan yuvarlak kemerli iki adet kapıdan girilir. Yapının dört cephesinde geniş sivri kemerli sığ nişler içinde birer çeşme, köşelerdeki dairesel bölümlerde ise sebil şebekeleri bulunmaktadır. İçerde bu sebil bölümlerini karşılayacak şekilde sekizgen planlı sarnıç köşelerinde dört tane çeşme daha vardır. Bu çeşmeler sebil bölümlerinden dağıtılan şerbet ve benzeri içeceklerin hazırlığı için kullanılır. Giriş (güney) cephesi dışında diğer üç cephede (kuzey, doğu, batı) dış duvarlardaki çeşmelerin her iki yanında çokgen planlı, üstleri mukarnaslı küçük nişler bulunur. Doğu ve batı cephelerinde bu nişler çeşme yalak seviyesinden başlarlar ki bunların, Su doldururken bir eşya koyma ya da oturma işlevini gördükleri düşünülebilir. Ana (kuzey) cephede ise daha yüksekten başlarlar ve içeri- Saçaktaki ahşap oyma bezeme 82 TOMBAK

4 lattı den bir delik açılmıştır.bu nişlerin, kuşların su iççini mesi için tasarlandığı anlaşılıyor. (5) rdür III. Ahmet Çeşmesi ni ayrıcalıklı kılan en belirgin yapısal özelliği oldukça geniş (3.30m) ahşap saçağının biçimlenişi ile barok çizgiler taşıyan dört yöne eğimli yüksek çatısıdır. Çatı üzerinde bir tane ortada ve dört tane de köşelerde yer alan sekizgen kasnaklı daha küçük kubbeler vardır. STRÜKTÜREL SİSTEM VE MALZEME Yapının beden duvarları kesme taştan yığma olarak inşa edilmiştir. Dış beden duvarları ile sekizgen sarnıç duvarları dikdörtgen kesitli demir bağlarla, sık aralıklarla birbirine bağlanmıştır. Yapıda genel olarak kullanılan taş küfeki taşıdır ancak kemer taşlarında mermerle almaşık olarak, kitabe çevre bordürlerinde ve kapı sövelerinde kırmızı mamlı kalker, ana kitabe çevre bordüründe ise kırmızı porfir kullanılmıştır. Kapılardan birinin söveleri sonraki bir dönemde yapılan onarımlarda şirin çavuş tüfü ile değiştirilmiştir. Yapının dış cepheleri Marmara mermeri ile kaplanmıştır. 4-5cm kalınlığında kullanılan mermer plakalar arasında metal kenetlerin bulunduğu derzlerde izlenen kurşun akıtma deliklerinden anlaşılmaktadır. Mermer plakalar yoğun olarak alçak kabartma süslemelerle kaplıdır. Mermer üzerine boya ve varak uygulanarak benzemeler renklendirilmiştir. Ahşap çatı saçağına geçmeden hemen önce 62cm yüksekliğinde bir çini bandı yer alır ve çiniler doğrudan küfeki duvarlar üzerine harçla yapıştırılmıştır. Çini bordürden sonra palmet motifii ahşap oyma bordürle saçakaltı tavanı başlar. Çeşme çatı strüktürü tamamen ahşaptır ve geniş saçakları taşımak üzere özel bir asma sistemde tasarlanmıştır. Çatı ve üstündeki kubbeler kurşun kaplıdır. Kubbeler altın varak kaplı alemlerle son bulur. (Çatıya ilişkin ayrıntılı bilgi için Bkz. Çatı Raporu) Köşelerdeki sebil açıklıkları mermer sütunlarla birbirinden ayrılan üçlü bölmeler şeklindedir. Sebil şebekeleri orijinal olarak dökme bronzdan yapılmışlardır ancak sadece bir köşede daha sonradan değiştirilmiş olduğu düşünülen demirdöküm bir parça vardır. Şebekelerin üzerinde altın varak olduğu hem mevcut kalıntılardan hem de bazı kayıtlardan anlaşılmaktadır. (6) Yapı cepheleri sebil köşelerinde dairesel mermer basamaklarla sonlanır ve yapının çevresinde zemine mermer plakalar döşenmiştir. Bunların arasında tektük devşirme mermer parçalarına rastlanmaktadır. Çeşmenin etrafında yakın dönemde yapılmış olan klasik Osmanlı biçimlerini tekrarlayan mermer babalara bağlanmış demir parmaklıklar vardır. Dairesel planlı bu parmaklıklar üzerindeki iki adet kapıdan çeşmeye

5 Cephelerdeki mermerlerin temizlik çalışmalarından görüntüler yaklaşılmaktadır. Yapı beden duvarlarının iç yüzleri yer yer ince bir kireç sıva ile kaplıdır. Bir köşede kalemişi süslemelere rastlanmıştır. Sarnıç duvarları bugün çimento bazlı bir harçla sıvanmış ve kırmızı renkte boyanmış durumdadır. Bunların geç dönemde yapılmış oldukları gayet açıktır. İç koridor zemini de yine mermer plakalarla kaplıdır. Çeşmenin özgün su giderleri iç ve dış döşemelerde halen izlenmektedir ancak şu anda yakın dönemde yerleştirilmiş pek iyi durumda olmayan tesisat sistemi ile çeşme musluklarına şehir suyu ulaşmaktadır. SÜSLEMELER Dönemin en önemli yapılarından olan III. Ahmet Çeşmesi özellikle yoğun yüzey bezemeleri ile dikkat çeker. Yapı genelinde çeşme aynaları seviyesinden yukarıya doğru bütün bölümlerdeki mermer kaplamalar, hiç boşluk kalmamacasına alçak kabartma bezemelerle kaplıdır. Ayasofya ya bakan ve yapının ana cephesi olarak kabul edilebilecek olan kuzey cephesi genel düzeni, kabartma motiflerin stili ve işlenişi ile diğer üç cepheden farklılıklar gösterir. Bu cepheye bakan köşe sebillerinin şebeke altında kalan bölümleri de diğer cephelere göre daha yoğun işlenmiştir. Bu cephede porfir bordürle çevrili kitabe diğer cephelerdekilerden daha uzundur ve çeşme aynası ile yan nişler de dahil olmak üzere bütün cepheyi kaplar. Kitabede III. Ahmet in kendi tarih beyti yine kendi hattı ile celi sülüs tarzında yazılmıştır, kitabenin altında da padişahın kendi imzası vardır. Bu cephede mermer kabartmalar diğerlerinden daha kabarık olarak işlenmiştir. Dönemin özelliği olan doğalcı bezemeler; vazolar içinde gül tomurcukları ve dönemin karakteristik lalesi haline gelmiş olan uçları kılçık gibi sivri, daha çok başak şeklini andıran laleler bu cephede kullanılmıştır. Diğer üç cephenin genel süsleme düzeni ve kullanılan motifler hemen hemen aynıdır. Bu cepheler rumi, palmet ve lotus gibi klasik Osmanlı yüzey bezemesinde karşılaşılan geleneksel motiflerle (7) bezelidir. Bu üç cephede kitabeler sadece ortadaki çeşme aynasının üzerinde yer alır ve kırmızı kalker taşı ile çerçevelenmişlerdir. Kitabelerin her iki yanında direk mermer üzerine boyalı dikdörtgen kalemişi panolar yerleştirilmiştir. Bu panoların motifleri eski belgelerden görüldüğü kadarı 84 TOMBAK

6 ile tarih içinde birkaç kez değiştirilmiştir. Sebil köşelerinin üst bölümlerinde Seyit Vehbi ye ait kaside dört köşede devamlı olacak şekilde yazılmıştır. Bronz sebil şebekelerinde ise yine lale motifleri kullanılmıştır. Çeşmenin duvarlarının üst bölümlerinde bir mukarnas bandı cephe bezemelerini sınırlayan ve cephe düzenlerini birleştiren bir unsur olarak yapıyı çepeçevre dolaşır. Bunun üzerinde dolaşan son kabartma bordürle en üstteki çini banda geçiş sağlanır. Çiniler Tekfur Sarayı döneminin mütevazi örnekleridir. Bugün yapı üzerinde mevcut çinilerin önemli bir bölümü yakın dönemde üretilmiş benzer motifli çinilerle değiştirilmiştir. Geniş saçakaltı tavanı, ahşap oyma profillerle çevrelenmiş panolar halinde düzenlenmiştir. Panoların içleri ahşap işçiliğinin çok gelişmiş örnekleri olan kabartma motiflerle doldurulmuştur. Motifler yine dönemin özelliği olan çiçek ve meyve figürlerinden oluşmaktadır. Bu desenlerin o dönemde yaygınlaşmaya başlayan Avrupa özellikle Fransa etkisini taşıdığı hatta Yirmisekiz Mehmet Çelebi tarafından bizzat Fransa dan getirildiği bilinmektedir. Saçak motifleri yapının genel biçimlenişi içinde rokoko etkisinin en açık izlendiği bölümdür. Cephelerdeki bütün oymalı bordürler renklendirilmiş, kabartma bölümler varak kaplanmıştır. Çeşme yapılarının boyanması 18. yüzyılda yaygın bir eğilimdir. (8) Yapının 19. yüzyılda yapılmış tablolarında görülen renklerle bugün yapı üzerinde varolan boya kalıntılarından izlenen renkler genel olarak birbirini tutmaktadır. (9) Bugün boyalı bölümlerin üzerinde yakın dönemde ve kötü bir işçilikle yapıldığı belli olan mermer taklidi bir boya tabakası vardır. Yer yer dökülmüş olan özgün boyaların onarımlar sırasında bu şekilde kaplanarak mermere benzetilmeye çalışıldığı düşünülebilir. KONSERVASYON VE SAĞLAMLAŞTIRMA UYGULAMALARI Genel ilkeler Çatı onarımları ayrı tutulursa yapının bütününde strüktürel olarak müdahaleyi gerektiren bir durum olmadığından, yapıdaki bozulmalar daha çok yüzey bozulmaları ve kaplama düzeyinde kaldığı için uygulamalar cephe temizlikleri ve küçük ölçekli sağlamlaştırmalar çerçevesinde ele alınmıştır. Bu doğrultuda yapılan müdahaleler aşağıdaki ilkelerle tanımlanmıştır: Teknik uygulama ilkeleri; -Yüzey temizlikleri yapılırken amaç çıplak ve temiz mermer yüzeyler elde etmek değil, sadece özgün malzemeye zararı olan kir, toz birikimlerini ve tabakalarını özgün dokudan mümkün olan en az kayıpla yüzeylerden kaldırmak, -Sonradan eklenmiş ve yapıya mevcut haliyle zararlı dolguları ve diğer yabancı malzemeleri kaldırmak, -Bünyesinde yapısal bozulmalar oluşmuş malzemeleri sağlamlaştırmak, -Yapıya zararlı kimyasal oluşumlara neden olan koşullan ortadan kaldırmak, Estetik ilkeler; -Cephelerde çeşitli dönemlere alt boya ve varak kalıntıları olmasına rağmen bunları varsayımlara dayandırarak yenilemek düşünülmemiştir. Bu şekilde elde edilecek sahte bir kusursuzluktan kaçınılmıştır. Bunlar cephelerde düzgün olmayan bir görüntü sunuyor olsalar da mevcut boya ve varakları, çinileri ve diğer malzemeleri mümkün olduğunca yerinde korumak, -Temizleme uygulamalarını teknik gereklerle sınırlandırarak bütün yüzeylerde birbiri ile tutarlı ve eşdeğer bir görsel bütünlük elde etmek, yapının estetik bütünlüğünün eskiliği ve yıpranmışlığı ile algılanmasını sağlamaktır. YÜZEY TEMİZLİKLERİ Mermer yüzeyler Bütün mermer bölümlerde kimyasal ve mekanik temizleme yöntemleri kullanılmıştır. Düz mermer yüzeylerde sülfat tabakalarının ve kirin yoğun olduğu bölgelerde temel malzeme olarak Mora lapası (10) olarak bilinen EDTA (ethylene diamine-tetra-acetic acid) bazlı bir karışım kullanılmıştır. EDTA, kalsiyum ve demir tuzlarının çözülmesini sağlayan bir maddedir ancak asidik etkisi nedeni ile mermer üzerinde doğrudan kullanılması sakıncalı olduğundan Amonyum Bikarbonat ile birlikte kullanılmıştır. Amonyum Bikarbonat karışımın ph derecesini ayarlayarak hafif bazik bir hale getirir ve aynı zamanda bazı tuzların çözülmelerini sağlar. Karışım yüzeylere fırça ile uygulanır, üzerine emici kağıt kaplanır ve kurumaması için üzerine ince polietilen naylon kapatılır. Belli bir süre bekletildikten sonra yüzeyden kaldırılıp yüzey su ve fırça ile temizlenir. Çeşme cephelerinde sülfat tabakalarının ve kirin yoğunluğuna bağlı olarak 3 saatten 24 saate kadar varan sürelerde bekletilmiştir. Gereken yerlerde aynı işlem birkaç kere üstüste tekrarlanmıştır. Oymaların aralarında kalan bölümlerde kağıt hamuru oluşturularak karışım noktasal olarak uygulanmıştır. Kirliliğin daha az olduğu mermer yüzeylerde suda Amonyum Bikarbonat çözeltisi hazırlanarak,

7 Sebillerden birinin kirliliğin derecesine göre farklı çözelti yüzdeleetek kısmı rinde yukarıda anlatılan uygulama tekniği ile temizlik yapılmıştır. Boyalı ve altın varaklı yüzeyler Bu bölümlerde boyalar ve varakların kırılgan olması nedeni ile EDTA'nın zararlı olduğu tesbit edilmiş ve sadece Amonyum Bikarbonat çözeltisi kullanılmış, %5 ila %25 arasında farklı yüzdelerde uygulanmıştır. Altın varakların oldukça sağlam durumda olduğu -mukarnas bandının üzerindeki bordürler gibi- bölümlerde varak üzerine kimyasal malzeme değdirilmeden sadece ıslatılarak kirler yumuşatılmış ve bistüri ile özenli olarak bu kabuklar kaldırılmıştır. Bu işlem sonucunda özellikle Güney cephesinde altın varaklar oldukça iyi durumda ortaya çıkarılmıştır. Boyaların aşırı kırılgan olduğu durumlarda AB'nin boya dökülmelerine neden olduğu gözlenmiş ve sadece su ve fırça ile temizlik yapılmıştır. Boya kırılganlığının en aşırı boyutta olduğu yerler kalemişi motifli panolardır. Bu panolarda fırça kullanılmamış, sadece ıslak kağıt ile kaplanarak yüzeysel kirler kaldırılacaktır. Genel olarak mermer yüzeylerin temizliği sırasında, her bölüm için denemeler yapılarak, uygulanacak karışım yüzdeleri, bekleme süreleri ve kullanılacak araçlar hepsi için ayrı ayrı tesbit edilmiştir. Çok özenli ve duyarlı işçilik gerektiren bu uygulamalar ayrıca uzun bir zaman da gerektirir. Burada uygulamalar restoratörler tarafından yapılmıştır. Metal şebekeler Bronz ve demir döküm şebekelerde üç aşamalı temizlik yapılmıştır. İlk olarak serbest toz ve kirler elektrik süpürgesi ile alınmış, daha sonra etil alkolle silinip yüzeyler mekanik temizliğe hazırlanmıştır. Mekanik temizlik rotatif uçlu dişçi aletleri ile mikro ölçekte yapılmıştır. Sırası ile önce büyük fırça, sonra çeşitli formlarda mikro taş uçlarla ve en son yine mikro metal fırça ile yüzeylerdeki korozyon tabakaları kaldırılmıştır. Şebekelerin kıvrımlarının arasındaki kabuklaşmış tabakalar için milimetrik uçlar kullanılmıştır. Ahşap saçakaltı tavanı Saçak tavanında da yer yer dökülmüş ve çatıdan gelen nemden zarar görmüş olan boya tabakaları mevcuttur, özellikle akantüs yapraklarından oluşan bordür çok değerlidir. Tavan üzerinde birikmiş olan yağlı kir ve tozların bulaştırılmaması ve yapının cephelerine dökülmemesi için öncelikle temizliği yapılmıştır. Fırça ile toz- 86 TOMBAK

8 lar kaldırılıp aynı anda elektrik süpürgesi İle çekilmiştir. Tozlardan arınan yüzeye etil alkol, su ve non-iyonik deterjan karışımı %10-20 oranlarında kağıt üzerinden fırça ile uygulanmış, kısa bir süre bekledikten sonra kağıt kald ırılıp yumuşayan kirler çubuklara sarılı pamuklarla yüzeyden alınmıştır. Taş onaranları Plastik onarımlar itina ile gerçekleştirilmiştir. Çimento dolguların temizlenmesi Önceki onarımlarda kopuk mermer parçaları yerine, açılmış taş derzlerine ve çatlaklara uygulanmış olan çimento bazlı harç dolgular taşlara zarar vermeden temizlenerek, yerine mermerin ve küfeki taşının yapısı ile bağdaşacak yeni bir imitasyon karışımı hazırlanarak bu boşluklar doldurulmuştur. Taş yüzey bozulmalarının onarımı Marnlı kalker taşların yüzeylerinde yer yer aşırı tabakalaşmalar olsa da mevcut konumları ile hiçbiri strüktürel olarak tehlikeli değildi. Bu nedenle değiştirilmeleri gereksizdi. Özellikle kemer taşlarının yerlerinden oynatılmaları konumları nedeniyle daha çok problem yaratacaktı. Bu nedenle aşırı bozulmaların olduğu Güney cephesi sağ kapı sövesi ve kitabe bordürlerindeki bir iki bölümde küçük boyutta benzer bir taş ekleme yapılması yeterliydi. Tabakalaşma olan diğer yüzeylerde serbest tabakalar yüzeyden temizlenerek sağlam dokuya mümkün olduğunca ulaşıp, özgün taşlar yerinde korunmuştur. ÇİNİ KONSERVASYONU Derz yenileme Bütün müdahalelerden önce düşme tehlikesi olan çiniler desteklenmiştir. Mevcut durumda siyah çimento harç ile doldurulmuş olan derzler boşaltılmıştır. Katkı maddesi İçeren hidrolik kireç bazlı yeni bir harç ile derzler doldurulmuş, çinilerin arkasında yer yer varolan boşluklara harç şerbeti enjekte edilmiştir. Yüzey temizliği Çini yüzeylerindeki kir tabakaları, aseton ve toluen kağıdın yüzeylere uygulanması yöntemi ile temizlenmiştir. Çini ve sır konsoiidasyonu Eksik ve kopuk çini parçaları yapıştırılmış ve sır ayrılmaları sonucu ortaya çıkmış olan sıraltı boşlukları paraloid enjekte edilerek sağlamlaştırılmıştır. Çini motiflerindeki küçük eksiklikler boya ve paraloid karışımı ile tamamlanmıştır. Koruyucu önlemler Mermer yüzeylere konsolidan veya koruyucu maddeler uygulanmayacaktır. Ahşap saçak tavan yüzeylerine görüntüsünü değiştirmeyecek, mantarlara karşı anti-bakteriyel malzeme içeren bir koruyucu uygulanmıştır. Metal şebekelere korozyonu önlem ek İçin paraloid B72 sürülmüştür. Bu uygulamadan önce bütün şebeke yüzeyleri alkol ile silinerek hazırlanmış ve koruyucu ilk katta %5, ikinci katta %10 oranında çözeltiler hazırlanarak uygulanmıştır. Doğramaların iyileştirilmesi İki adet kapıdaki yüzeysel temizlemede, böceklere karşı ilaçlama ve koruyucu cila sürülmesi işlemleri yapılmıştır. Sebil açıklıklarına geç dönemde yerleştirilmiş olan doğramaların yüzey temizliği yapılarak koruyucu cila sürülmüştür. Doğramaların mevcut kanat açılma sistemi dışarıdan görülmelerini azaltmak amacı ile değiştirilmiştir. Çatının restorasyonu Kare tabanlı yapının üzerine geniş (3.30 m) saçaklarla oturan çatı dört yöne eğimlidir (%50). Üst örtüsü kurşun olan çatının üzerinde merkezde bir adet büyük (çap: 3.40 m), köşelerde dört adet küçük (çap: 2.25 m) sekizgen planlı kubbe vardır. Çatının ahşap akşamı yer yer onarılmış, mikro organizmalara karşı ilaçlanmış daha sonra tüm kurşun örtü yenilenmiş, beş adet bakır alem temizlenerek altın varak tatbik edilmiştir. 1. ÖDEKAN, Ayla. Ahmed Üç Sebili ve Çeşmesi, İstanbul Ansiklopedisi, s NIRVEN, Sadi Nazım., İstanbul Suları 3. ÖDEKAN, Ayla. Ahmed Üç Sebili ve Çeşmesi, İstanbul Ansiklopedisi, s GOODWIN, Gabriel,. Ottoman Architecture, s 3/3 5. ÖDEKAN, Ayla. Ahmed Üç Sebili ve Çeşmesi, İstanbul Ansiklopedisi, s bu bilginin dayandığı arşiv kaydında Mehmed Ağa nın Çeşmenin alem ve şebekelerini yaldızlama işi için görevlendirildiği geçmektedir. ÖDEKAN, Ayla, İstanbul Ansiklopedisi, s ÖDEKAN, Ayla Ahmed III. Sebili ve Çeşmesi. İstanbul Ansiklopedisi, s Goodwin, Gabriel, Ottoman Architecture, s Sözkonusu tablolardaki renklerin özgünlüğü tartışılabilir olduğundan bu belgeler kesin bir kaynak olarak kabul edilimezler. 10 Mora Lapası (Mora poultice) Roma'daki Istituto del Restauro da Paulo ve Laura Mora tarafından geliştirilmiştir. ASHURST, John & Nicola., Practical Building Conservation, Stone Masonry, English Heritage Technical Handbook, Gower Technical Press, England. Vol 1, s Orijinal karışımda mevcut olan CMC burada yüzeylere kağıt ile birlikte uygulama yapıldığından kullanılmamıştır. Bu karışım piyasada AB57 İsmi İle bilinmektedir. TOMBAK 87 Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi