TİCARİ İŞLETME REHNİ

Transkript

1 TİCARİ İŞLETME REHNİ İşletmeler faaliyetlerini yürütmek ve geliştirmek için ihtiyaç duydukları finansmanı çoğu zaman sınırlı iç kaynaklarından sağlayamazlar. Bu yüzden dış kaynaklara yönelen işletmenin, aradığı finansmanı bulabilmesi için risk dolu piyasa koşullarında güçlü teminatlar sağlaması zorunludur. Kredi verecek kurumlar için kredi alanın geriye ödeyememe riskine karşı bu teminatlar hayati önem taşır. Her işletmenin teminat gücü sahip olduğu malvarlığına ve özkaynaklarına göre değişir. Fakat menkul malları gayrimenkul mallarından fazla olan ticari işletmelerde, kendilerine finansman sağlayacak kurumların istedikleri teminat koşullarını sağlamak çok daha zordur. Bu özelliklere sahip işletmelerin rekabet koşullarına ayak uydurabilmeleri amacıyla kanun koyucu ticari işletme rehnini farklı bir teminat türü olarak oluşturmuştur. Teminat imkânının güçlü olması bir işletmenin ticari itibari ile doğru orantıdadır. Kredi veren kurumlar için kredi ihtiyacı duyan firmaların güvenirliliği, sağlayabildikleri teminat ile orantılıdır. Sağlam teminata sahip ticari işletmeler finansmanları için kredi kullanırken daha uygun şartlarda kredi elde edebilirler, yani yüksek teminat gücüne sahip işletmeler, daha uzun vadeler için daha fazla miktarda krediyi, daha düşük faiz oranları ile elde etme imkânına kavuşurlar. Amacı ticari işletmelerin menkul malvarlığını, sınai haklarını ve çoğu zaman bu saydıklarımızdan daha değerli ticaret ünvanını teminat olarak göstermelerini sağlamak olan ticari işletme rehni, özellikle mal varlığı menkul kıymetlerden oluşan işletmeler için hayati rol oynar Tarih 1447 Sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu ile ticari işletmenin ünvanı, menkul işletme tesisatı ve sahip olduğu sınai haklar kredi alacaklısına teslim edilme koşulu olmadan teminat olarak gösterilebilmektedir. Ticari işletme rehni sayesinde hem işletmeye kredi sağlayan kurum alacağını sağlam koşullar altında güvence altına almış, hem de borcunu ödeyebilmek için menkul mallarını kullanmak zorunda olan ticari işletme, mallarını alacaklıya teslim etme zorunluluğu olmadan ihtiyaç duyduğu finansmanı sağlamıştır. Ticari İşletme

2 Rehni Kanunu sayesinde hem ticari işletmelerin kredi kaynakları çoğalmış, hem de kanunun sıkı düzenlemesi sayesinde rehin alacaklısı sağlam güvencelere kavuşmuştur. Ticari İşletme Rehni Kanunu na göre ticari işletme rehninin konusu ticari ve sanayi işletmelerdir. Ticari İşletme Rehni Kanunu 1.maddesine göre rehne konu olan işletmeler ticaret veya esnaf ve sanatkâr sicilinde kayıtlı olmalıdır. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 2. maddesine göre ticari işletme rehni sözleşmesi, tüzel kişiliği olan ve sermaye ortaklığı olarak kurulmuş kredi kurumları, kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiliği olan kurumlar, kooperatifler ile işletmenin maliki olan gerçek ve tüzel kişiler arasında yapılır. Yani, ticari işletme rehni sözleşmesinin taraflarını, kredi veren gerçek kişi ve tüzel kişilerle, kredi alan kurumun gerçek ve tüzel kişi malikleri oluşturur. Ticari işletme rehni kapsamına giren unsurlar ise Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 3.maddesinde belirtilmiştir. Bu maddede sayılmayan fakat ticari işletmelere özgülenen taşınmaz mallar, kiracılık hakları, alacak, borç ve nakitler, işletme değeri ve müşteri çevresi üzerindeki haklar rehin kapsamına alınamaz. Gayrimenkuller üzerinde tapu siciline tescil yoluyla rehin kurulduğu için, rehin kapsamına alınmazlar. Aynı şekilde gemi siciline tescil edilebilecek gemiler de ticari işletme rehni kapsamı dışındadır. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 3. maddesine göre üç grup rehnin kapsamına dahildir. Bunlar; a) Ticaret ünvanı ve işletme adı, b) Menkul işletme tesisatı c) Sınai haklardır. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 3.maddesinin (a) ve (b) bentlerinde yer alan ticaret ünvanı ve işletme adı ile menkul işletme tesisatı unsurlarının geçerli bir ticari işletme rehninde mutlaka rehne dahil edilmesi gerekirken (c) bendinde yer alan sınai haklar rehin kapsamı dışında bırakılabilir.

3 Yukarıda saydığımız unsurların ticari işletme rehnine dahil edilmesi durumuna iki istisna vardır. Birincisi Ek madde 2 ile eklenen sanayi işletmelerine yönelik düzenlemedir. Sanayi işletmelerinde menkul işletme tesisatının tamamının rehnedilmesi zorunlu olmamakla beraber, sadece bir satışa ilişkin makine araç veya aletler üzerinde de rehin kurulabilir. Bu düzenleme ile münferit bir makine, araç ya da alet üzerinde rehin kurulabilmiş, işletmenin tümü rehnedilmek zorunda kalınmamıştır. İkinci istisnaysa, kredili satış yapan müesseseler yönünden düzenlenmiştir. Buna göre bu müesseseler lehine kurulacak ticari işletme rehni kapsamına sadece söz konusu vadeli satışa konu olan ve işletmenin faaliyetine tahsis olunan mallar oluşturur. Ticari işletme rehni sözleşmesinde zorunlu olarak bulunması gereken unsurlar Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 4. maddesinde açıkça belirlenmiştir. Buradaki önemli koşul, sicile güven ve açıklık ilkelerinden dolayı, zorunlu veya isteğe bağlı tüm unsurların ayırt edici özellikleri ile beraber rehin sözleşmesinde yer almasıdır. Hazırlanacak rehin sözleşmesinde, rehne dahil edilen mallara dair cins, marka, renk, seri numarası gibi ayırt edilmesini mümkün kılacak bilgiler gösterilmelidir. Aksi takdirde, hem rehin alan tarafından yapılan denetlemelerde, hem de paraya çevirme sürecinde icra takibinde rehne dair unsurların ayırt edilmesi zorlaşacaktır. Ayrıca rehinin aleniyet ilkesi ışığında rehni incelemek isteyen üçüncü kişiler bu ayrınlar sayesinde rehnin kapsamı hakkında fikir yürütebileceklerdir. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 5. maddesi gereğince, tescil talebinde bulunma hakkı rehin sözleşmesinin yapıldığı tarihten itibaren 10 gün için geçerlidir. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 5. maddesinin son fıkrası uyarınca tescil harç ve masraflarının hangi tarafa ait olacağının rehin sözleşmesinde belirtilmesi zorunludur. Aynı şekilde, ticari işletme rehni sözleşmesinde, ticari işletmenin sigortasının hangi tarafça yapılacağı, sigorta poliçelerinin ödenme şekline ilişkin hususların da yer alması gerekir. Bu koşulların amacı, taraflar arasında çıkabilecek anlaşmazlıkları en aza indirgemektir. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 6. maddesine göre, yapılacak tescile esas olmak üzere, alacaklının isim veya ticaret ünvanı, açık adres veya ikametgâhı, alacağın miktarı, eğer miktar belli değil ise ticari işletmenin ne kadar miktarda teminat oluşturacağı ve alacağa bağlı faiz varsa faiz oranının da rehin sözleşmesinde yer alması zorunludur. Yukarıda bahsedilen

4 unsurların rehin sözleşmesinde eksik olması durumunda rehin sözleşmesinin geçersizlik yaptırımı ile karşılaşma ihtimali doğabilir. Ticari İşletme Rehni Kanunu nda rehin sözleşmesi sıkı şekil koşullarına bağlanmıştır. Ticari işletme rehni sözleşmesi, işletmenin kayıtlı olduğu sicil çevresindeki bir noter tarafından düzenleme şeklinde yapılması gerekir. Yani, noter rehin sözleşmesini başından sonuna kadar kendisi düzenlemelidir. Tarafların bizzat kaleme alarak notere onaylattırdıkları rehin sözleşmesi geçerli olmayacaktır. Hatta bu şekilde düzenlenmiş bir rehin sözleşmesi sicile tescil olsa bile hiçbir hak ve borç doğurmaz. Rehin sözleşmesi noter tarafından düzenlendikten sonra sözleşmenin her iki tarafın da noterde hazır bulunarak sözleşmeyi imzalaması gerekir. Rehin borçlusu olarak sözleşmeyi işletmenin tüzel veya gerçek maliki ya da bu kişilerin özel olarak yetkilendirdiği temsilciler imzalayabilir. Rehin sözleşmesi taraflara sözleşmenin sicile tescil yetkisini verir. Bu sebeple, rehin sözleşmesi tasarrufi bir işlem olmayıp, sadece sicile tescili talep yetkisi verir. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 5. maddesinin birinci fıkrasına göre, tescil talebi rehin veren veya rehin alacaklısı tarafından gerçekleştirilebilir. Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre talebin yazılı olması gerektiğinden, rehin tescil isteği, ticari işletmenin bulunduğu sicile yazılı bir dilekçe ile yapılır. Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 7. maddesi tescil işleminden sonra yapılacak işlemleri düzenler. Buna göre, Sicil Müdürü tescil ile tesis edilen ticari işletme rehnini 7. maddede belirtilen kendi özel sicillerine derhal bildirmek zorundadır. Ticari işletme rehni, alacağın sona ermesi, rehne konu malların tamamen yok olması, rehin tescilinin terkini ve işletme kaydının sicilden terkininden sonra belirli bir süre içerisinde takibe geçilmemesi nedenleri ile sona erer. Ayrıca borcun ödenmemesi durumunda rehnin paraya çevrilmesi ile rehin hakkı son bulur.

5 Ek Madde 2 Kapsamı Taşınır mallar kural olarak teslim şartlı rehin hükümlerine göre teminat gösterilirler. Bu yüzden, bu kanuna önemli bir istisna oluşturan ticari işletme rehni, Ticari İşletme Rehni Kanunu ile çok sıkı koşullara tabi tutulmuştur. Ticari İşletme Rehni Kanunu na göre, rehin edilen işletmenin ticaret ünvanının, varsa işletme adının ve tüm menkul işletme tesisatının (İşletmenin faaliyetine tahsis edilmiş olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçlarının) rehne konu edilmesi şarttır. Bu unsurlardan herhangi birinin rehin dışında tutulması mümkün değildir. Çok eleştiri alan bu zorunluluk hem rehin alacaklısına, hem de rehin borçlusuna külfet getirmekle beraber ticari işletme rehninin uygulamada pek yer almamasına yol açmıştır. Küçük kredi borçları için bile rehin borçlusunun işletme ünvanı, işletme adı ve bütün işletme tesisatını rehne dahil etmek zorunda kalması, rehin alacaklısının ise sadece alacağı karşılayacak kadar değil, tüm işletme tesisatının ekspertizini yapmak zorunda kalması nedeniyle, her iki taraf da ticari işletme rehnine uzak kalmışlardır. Ayrıca mevcut kanun ile işletmeler kredi ile satın aldıkları fakat henüz işletmeye özgüllenmemiş malları rehin kapsamına alamamakta, bu yüzden ticari işletme rehnini işletmelerine yeni donanımlar alıp geliştirmek için kullanamamaktaydılar. Bu gelişmeler ışığında ticari işletme rehninin iş hayatında daha çok kullanılması amacıyla kanun koyucu, tarihinde kabul edilen 4952 Sayılı Ticari İşletme Rehni Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile tarihli 1447 sayılı TİRK na aşağıda yazılan şekilde yeni bir madde (Ek Madde 2) eklemiştir Sayılı Ticari İşletme Rehni Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 1447 Sayılı TİRK na üç adet önemli düzenleme yapılmıştır. 1. Zorunlu Unsurların Kapsamının Daraltılması Hakkında Düzenleme Ticari İşletme Rehni Kanunu nun 3. maddesinin ikinci fıkrasına göre ticari işletme rehni kurulurken tarafların ticari işletmenin ünvanını, işletme adını (a bendi) ve işletmeye ait işletme tesisatını (b bendi), rehin kapsamı dışında tutamazlar. Bunlar kanuna göre rehnin

6 zorunlu unsurlarıdır. Ancak aynı fıkranın (c) bendinde sayılan ihtira beratları, markalar, modeller, resimler, lisanslar gibi sınai hakları rehnin kapsamına alıp almamakta özgürdürler. Ek Madde 2 nin birinci fıkrasının getirdiği düzenleme ile sanayi işletmeleri üzerinde rehin tesis edilirken taraflar yukarıda bahsettiğimiz (b) ve (c) bendinden bir veya bir kaçını rehne dahil etmeleri mümkündür. Ancak (a) bendinde yer alan ticaret ünvanı ve işletme adı halen zorunlu unsur olarak sayılmaya devam etmektedir. Yani ticaret ünvanı ve işletme adını rehne dahil etmesi koşuluyla sanayi işletmeleri menkul işletme tesisatı veya menkul işletme tesisatının bir kısmını, ya da menkul işletme tesisatını rehne konu etmeden sadece bir patentini veya lisansını rehne dahil edebilirler. Hatta sanayi işletmesi rehin alacaklısından aldığı kredi ile satın almış olduğu alet makine veya ekipmanları, ticaret ünvanı ve işletme adını da dahil etmek koşulu ile rehne konu edebilir. Bu sayede, rehin borçlusu işletmesinin tamamını rehne konu etmekten kurtulmuş, rehin alacaklısı ise kullandırdığı kredi kadar teminatı rehne konu etmiş, gereksiz mal değeri ekspertizi ile uğraşmak zorunda kalmamıştır. Böylece sanayi işletmeleri, kullandıkları kredili ile orantılı olarak rehin vermeye başlamış, rehin vermediği işletme tesisatını ise başka krediler için rehin verme imkanına kavuşmuştur. 2. Rehne Konu Malların Sigortalanmasına Dair Düzenleme Ek Madde 2 nin birinci fıkrasının ikinci ve üçüncü cümlesinde sanayi işletmelerinde rehin kurulurken, rehne konu olan malvarlığının olası rizikolara karşı sigorta ettirilmesi öngörülmüştür. Bu durumda sigorta masraflarının hangi taraf tarafından ödeneceği rehin sözleşmesinde belirtilmesi gerekir. 3. Aleniyete İlişkin Düzenleme Ek Madde 2 nin ikinci fıkrası, sanayi işletmeleri üzerinde rehin kurulurken rehne konu olan varlıkların bir listesinin işletmenin yasal defterine (İşletme veya yevmiye defteri) noter tarafından onaylanarak eklenmesini ve bu işlemin rehin devam ettikçe her sene yenilenmesini düzenlemektedir.

7 Sonuç olarak kanun koyucunun Ticari İşletme Rehni Kanunu na eklediği Ek Madde 2 ile sanayi işletmelerinde işletme tesisatının tamamının rehnedilme zorunluluğunu ortadan kaldırmış, bunun yerine rehin alan ve rehin verenin anlaşması ile işletme tesisatının bir veya bir kısmının rehne konu edilebilmesi mümkün olmuştur. Zira, sanayi ile uğraşan işletmelerin oldukça geniş kapsamlı bir işletme tesisatına sahip olacağı, çoğu zaman sağlanan kredi için verilmesi gereken teminatın işletme tesisatının küçük bir kısmını oluşturabileceği dikkate alınmıştır. Ayrıca rehne konu malların sigortalanması ve sigorta masraflarının rehin sözleşmesinde düzenlenmesi öngörülmüş olup, zaten pratikte olan bir uygulama düzen altına alınmıştır. Bunların dışında rehin konusu malvarlığı değerlerinin listesinin işletmelerin yasal defterlerine noter onaylı eklenmesine imkan tanınmış, bu sayede rehnin kapsamını öğrenmek isteyen kişilere sicilinin yanı sıra işletmenin yasal defterleri üzerinde de araştırma yapma imkanı tanınmıştır.